sang kien kinh nghiem thcs

<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

<i><b>Sáng kiến kinh nghiệm năm học 2008-2009</b></i>

<b>MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP SỬ DỤNG ĐỒ DÙNG DẠY HỌC Ở CÁC LỚP</b>
<b>TRUNG HỌC CƠ SỞ</b>

***********

<b> I. ĐẶT VẤN ĐỀ:</b>

<b> Trong lịch sử của loài người, vốn kiến thức là kho tàng q báu, cho nên con</b>
người đã khơng ngừng tìm tòi học hỏi để tiếp cận nền văn minh hiện đại. Trên thế
giới hiện nay, một trong những động cơ thúc đẩy sự phát triển của đất nước là vấn đề
giáo dục. Vì vậy việc nâng cao chất lượng giáo dục theo xu thế phát triển chung của
đất nước hiện đang là vấn đề được nhiều người quan tâm với những phương châm

“

<b>Người giáo dục người” “ Kinh nghiệm truyền kinh nghiệm”</b>

qua những phương tiện tiếp xúc đồ dùng dạy học trong giảng dạy môn sinh học ở
trường trung học cơ sở, ngày nay được hầu hết các nước trên thế giới đều quan tâm
trong đó có nước ta. Riêng về lĩnh vực sinh học có ý nghĩa rất lớn trong vấn đề khảo
sát tài nguyên thiên nhiên, nghiên cứu lai tạo giống mới, nghiên cứu về môi trường
thiên nhiên, giáo dục về giới tính. Hơn nữa nước ta là một nước có nguồn tài nguyên
phong phú được thiên nhiên ưu đãi “ Rừng vàng- biển bạc” nên nước ta đang phát
triển mạnh về lĩnh vực này. Do đó ngành sinh học của nước ta cũng phát triển theo.

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

<i><b>Sáng kiến kinh nghiệm năm học 2008-2009</b></i>

Hiện nay các nước tiên tiến trên thế giới đặc biệt là ở Nhật Bản, chương trình
giáo dục đào tạo của họ là sử dụng theo phương hướng đồ dùng dạy học trong
phương pháp. Học sinh ở nước họ tự tìm tịi sáng tạo hay nói cách khác chủ yếu chú
trọng vào thao tác thực hành, còn ở nước ta hiện nay phương pháp sử dụng đồ dùng

dạy học củng khá phổ biến nhưng trong quá trình sử dụng còn nhiều lúng túng, chưa
thành thạo, người thầy giáo nếu sử dụng tốt đồ dùng để giảng dạy, một mặt giúp học
sinh hiểu bài nhanh chóng, một mặt giúp cho học sinh thành thạo các thao tác thực
hành đối với bộ môn sinh học.

Người giáo viên sử dụng tốt đồ dùng dạy học thì sẽ có tác động rất lớn đối với
các em trong quá trình học tập và tự tìm tịi học hỏi, khắc sâu kiến thức ,mở rộng
hiểu biết về khoa học, từ đó hình thành cho học sinh quan điểm duy vật biện chứng
và để theo kịp sự phát triển giáo dục như hiện nay.

<b>II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ:</b>

Qua nhiều năm giảng dạy bộ môn sinh học, tôi nhận thấy các em học sinh ở
các khối lớp trung học cơ sở học môn sinh chưa tốt là do những nguyên nhân cơ
bản sau: Giáo viên chưa khai thát hết tác dụng của đồ dùng dạy học và học sinh
chưa nắm vững các phương pháp quan sát, phân tích, so sánh từ các đồ dùng dạy
học để rút ra kiến thức. Để dạy tốt môn sinh Tơi có vài ý kiến đóng góp sau về
sử dụng đồ dùng dạy học.

Sử dụng đồ dùng dạy học đạt được các giá trị giáo dục sau:

+ Thúc đẩy sự giao tiếp, trao đổi thơng tin, do đó giúp học sinh học tập có
hiệu quả

+ Giúp học sinh tăng cường trí nhớ, làm cho việc học tập lâu bền

+ Cung cấp thêm kiến thức, kinh nghiệm trực tiếp liên quan đế thực tiễn xã
hội và môi trường sống

+ Giúp khắc phục những hạn chế của lớp học bằng cách biến cái khơng thể

tiếp cận được thành cái có thể tiếp cận được. Khi sử dụng phim ảnh mô phỏng và
các phương tiện tương tự

+ Cung cấp kiến thức chung, qua đó học sinh có thể phát triển các hoạt động
học tập khác

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

<i><b>Sáng kiến kinh nghiệm năm học 2008-2009</b></i>

Lý luận và thực tiễn cho thấy, đồ dùng dạy học có vai trị là một thành tố cơ
bản trong cấu trúc của quá trình dạy học. Thành tố này có vai trị quan trọng như
các thành tố mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức, người dạy,
người học, kết quả.Trong quá trình dạy học các thành tố dạy học có tương tác với
nhau, đồ dùng dạy học thường được coi là yếu tố thể hiện sự tương tác giữa
phương pháp dạy học của giáo viên với nội dung dạy học và với học sinh. Nếu
xét về phương diện nhận thức thì đồ dùng dạy học vừa là “trực quan sinh động”,
vừa là “phương tiện” để nhận thức và đơi khi cịn là “ đối tượng” chứa nội dung
vần nhận thức. Trong quá trình dạy học - giáo dục, có thể đánh giá vai trò của đồ
dùng dạy học qua các nhận định sau: Đồ dùng dạy cho phép thầy và trò quan sát
và nghiên cứu được các sự vật, hiện tượng xảy ra trong thực tiễn mà chúng ta
không thể tiếp cận trực tiếp được. Việc sử dụng đồ dùng dạy học trong q trình
dạy học có thể giúp học sinh phát huy hết các giác quan trong quá trình nhận
thức, nhận biết được mối quan hệ giữa các sự vật, hiện tượng và tự tìm ra những
khái niệm, quy luật làm cơ sở cho việc đúc kết kinh nghiệm và áp dụng các kiến
thức đã học vào thực tiễn cuộc sống. Nhờ các đồ dùng dạy học mà quá trình dạy
học được triển khai một cách dễ dàng, đơn giản, làm tăng khả năng tiếp thu
những sự vật, hiện và những quá trình phức tạp mà bình thường học sinh khó có
thể nắm bắt được. Đặc biệt các đồ dùng dạy học hiệnm đại có vai trị rất quan
trọng trong q trình nhận thức thế giới vi mô, chúng cho phép đi sâu nghiên cứu
thế giới vật chất nằm sau gới hạn của các cơ quan cảm giác của con người . Việc
sử dụng đồ dùng dạy học góp phần làm thay đổi cách tư duy và hành động của

giáo viên và học sinh. Việc dạy theo cách truyền thụ một chiều đang dần được
thay thế bằng cách dạy học coi người học là trung tâm của quá trình nhận thức.
Hướng đổi mới tích cực này đã dựa trên một số thay đổi cơ bản có liên quan chặt
chẽ đến đồ dùng dạy học “ Qua thực hành, hứng thú của học sinh được kích thích.
Khi tiếp xúc với thực tiễn, tư duy của học sinh ln ln đặt trước những tình
huống mới, buộc học sinh phải suy nghĩ, tìm tịi, phát triễn sáng tạo” .Vậy.

- Thế nào là đồ dùng dạy học ?

</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>

<i><b>Sáng kiến kinh nghiệm năm học 2008-2009</b></i>

Hoặc nói cách khác đồ dùng dạy học là những dụng cụ, hình tượng được giáo viên
sử dụng trong giờ lên lớp, nó có tác động trực tiếp đến giác quan của học sinh, giúp
cho học sinh nhanh chóng hình dung, phát họa và hiểu được các vấn đề cần tư duy
qua việc quan sát. Hiện tượng đó cụ thể như mẩu vật tươi sống, hình vẽ, tranh ảnh,
mơ hình, những hình vẽ trên bảng, máy chiếu hình, cũng là đồ dùng dạy học hữu
hiệu trong việc giúp cho các em lĩnh hội kiến thức mới, ngồi ra giáo viên có thể
mượn một ví dụ nào đó để truyền đạt kiến thức của bài, đó cũng chính là đồ dùng
dạy học.

Chẳng hạn như: Giáo viên muốn giới thiệu về phân tử nước có vai trị quan trọng
như thế nào đối với đời sống của thực vật, thì giáo viên khơng giải thích ở thực vật
mà giáo viên liên hệ đến con người để giải thích, phân tử nước rất quan trọng trong
đời sống con ngươiø ( Trong sinh hoạt và trong cơ thể người…)

Tóm lại: Đồ dùng dạy học là những hình ảnh, dụng cụ, đồ vật phục vụ cho việc
dạy và học mà học sinh có thể nhìn thấy được đặc biệt là được sử dụng trong công
tác giảng dạy.

- Đồ dùng dạy học đối với bộ môn sinh học ïở trường trung học cơ sở:

</div>
<span class='text_page_counter'>(5)</span><div class='page_container' data-page=5>

<i><b>Sáng kiến kinh nghiệm năm học 2008-2009</b></i>

học sinh tiến hành quan sát thực hành nhằm khắc sâu kiến thức cho học sinh, ngược
lại giáo viên chỉ mô tả bài giảng bằng lời để dạy môn sinh học là rất khó, khó lĩnh
hội kiến thức dù học sinh có hiểu bài nhưng cũng rất hạn chế. Do đó đồ dùng dạy
học rất cần cho người giáo viên khi lên lớp và là một dụng cụ giảng dạy cực kì quan
trọng, bởi vì đồ dùng dạy học là một người bạn hỗ trợ đắc lực giúp giáo viên hoàn
thành bài giảng một cách khoa học, hợp logic.

Bộ môn sinh sinh học là mơn khoa học chưa tiến đến sự chính xác như: Toán học,
Lý học mà thường là những kiến thức sinh học đã được các nhà sinh học trải qua
thời gian dài để nghiên cứu và khảo sát, sau đó đưa ra thực nghiệm, chứng minh, để
từ đó rút ra được một vấn đề chung nhất. Do đó khi giảng dạy môn sinh học ở các lớp
trung học cơ sở phải tiến hành thực nghiệm mới có khả năng thuyết phục được tính
tưởng tượng của học sinh về vấn đề đó, đồng thời cịn rèn luyện cho học sinh có thái
độ đúng đắn về thao tác thực hành, chính vì vậy đối với học sinh đồ dùng dạy học là
một hình tượng sóng động giúp các em có tinh thần thoải mái để tiếp thu tri thức,
ngoài ra đồ dùng dạy học là đối tượng tri giác thật hấp dẫn buộc các em phải động
não, suy nghĩ để giải đáp thắc mắt mà bản thân các em đặt ra, đồ dùng dạy học đã
dẫn các em vào hoạt động học tập với sự tập chung cao độ, thậm chí đầu óc các em
làm việc liên tục, căn thẳng mà các em không hề hay biết. Như vậy các em đã đáp
ứng được nhu cầu của giáo viên đối với việc tiếp thu bài của các em.

Rõ ràng qua thực tế giảng dạy, bản thân tôi đã thấy được tầm quan trọng của đồ
dùng dạy, nhất là trong việc hình thành cho các em thao tác thực hành, đem hình ảnh
sóng động vào thực tế và có thể nói đồ dùng dạy học là nhịp cầu bắt qua ngôn ngữ,
giúp học sinh các lớp trung học cơ sở cảm thấy gần gũi và u thích bộ mơn hơn.

Tóm lại: Nội dung kiến thức của bộ mơn sinh học bao giờ cũng đặt quan sát, phân

tích và tiến hành thí nghiệm lên hàng đầu, do đó đồ dùng dạy học là một dụng cụ
không thể thiếu đối với hoạt động dạy và học mơn sinh học.

- Những khó khăn trong việc tìm đồ dùng dạy học:

</div>
<span class='text_page_counter'>(6)</span><div class='page_container' data-page=6>

<i><b>Sáng kiến kinh nghiệm năm học 2008-2009</b></i>

để có được đồ dùng đó, nên việc thực hiện đồ dùng dạy học ở giờ lên lớp còn nhiều
hạn chế:

+ Một số đồ dùng dạy học khơng có ở địa phương để giảng dạy, đây là nỗi boăn
khoăn của rất nhiều giáo viên vì việc tìm kiếm rất khó khăn, phải mất một thời gian
dài, cho nên không phải nhà giáo nào củng thực hiện được, để có đồ dùng thực hiện
trên lớp. Nếu khơng có tiết dạy sẽ diễn ra như thế nào?

+ Cơ sở vật chất ở trường còn hạn hẹp nên việc bảo quản đồ dùng dạy học cịn
khó khăn, có thể nói đây là nổi chăn trở mà rất khó khắc phục được, vì đất nước ta
cịn nghèo nên thiết bị bảo quản lỗi thời, chưa đủ tiêu chuẩn,

dẫn đến dụng cụ, đồ dùng chóng hư, vì vậy khi giáo viên lên lớp chưa làm phát huy
được hết tính tích cực về nhận thức cho học sinh

+ Nguồn kinh tế-Tài chánh ở các trường cơ sở còn thiếu thốn, nên việc mua sắm
đồ dùng dạy học phục vụ cho công tác giảng dạy và học tập hầu như rất ít.

Từ những vấn đề khó khăn nêu trên, tơi cùng q đồng nghiệp đi vào tìm hiểu một
số đồ dùng dạy học có thể khắc phục được một số bấc cập mà chúng ta còn vướn
phải trong một số thời gian qua.

- Các loại đồ dùng dạy học và tác dụng của nó:

Môn sinh học là một môn khoa học thực nghiệm, nên đồ dùng dạy học là
những hình tượng, dụng cụ mà học sinh có thể nhìn thấy được, vì vậy nó rất đa dạng
với nghiều hình thức khác nhau, đồ dùng dạy học có thể được dùng ở nhiều giai đoạn
khác nhau trong tiết học, chủ yếu phải trình bày hợp lí nội dung muốn truyền đạt cho
học sinh và đòi hỏi sự thu hút được đối tượng cần truyền đạt. Vì vậy đồ dùng dạy học
có rất nhiều loại được thể hiện qua từng loại đồ dùng dạy học như sau:

<b> </b>

<b>+ </b>

<b>MẪU VẬT TƯƠI SỐNG</b>

Loại đồ dùng dạy học này có giá trị sư phạm cao nhất, nó đảm bảo hình dạng,
kích thước, màu sắc tự nhiên. Trong thực tế khơng phải bao giờ củng có sẵn các mẫu
vật sống, mẫu vật tươi mà trong trường hợp này ta phải thay thế mẫu vật thật sống,
tươi bằng các mẫu vật ngâm, ép…Tuy các mẫu vật này không có giá trị bằng các mẫu
vật tươi sống, khơng giữ được các màu sắc tự nhiên, song đây vẫn là mẫu vật thật.

</div>
<span class='text_page_counter'>(7)</span><div class='page_container' data-page=7>

<i><b>Sáng kiến kinh nghiệm năm học 2008-2009</b></i>

phân biệt ngay từ đó giúp học sinh tinh tưởng vào kiến thức đã nghiên cứu… Khi dạy
về cấu tạo của tim người giáo viên dùng quả tim lợn để gới thiệu các em sẻ nhận ra
ngay về hình dáng, các ngăn tim, thấy được thành của tâm nào dày, tâm nào mỏng,
van tim ở đâu, các ngăn tim thông với từng loại mạch nào?...

<b> </b>

<b>+</b>

<b>MẪU VẬT TỰ NHIÊN</b>

Đối với mẫu vật quá nhỏ có kích thước hiển vi, ngồi việc tổ chức cho học sinh
xem kính ta phải dùng máy chiếu kính hiển vi để tăng độ phóng đại, tạo điều kiện
cho cả lớp có thể quan sát cùng một lúc.

<b>Thí dụ: Quan sát cấu tạo của tế bào thực vật, quan sát lát cắt hay quan sát các</b>

nguyên sinh vật hoặc các bộ phận của côn trùng, quan sát tế bào, các loại mơ của
động vật …

<b> + </b>

<b>MÔ HÌNH</b>

Dùng để thay thế hay bổ sung các mẫu vật tự nhiên đôi khi khơng có sẵn, hoặc
lớn q, nhỏ q khó quan sát, mơ hình có tác dụng phản ánh được cấu tạo, khái
quát và hình dung được rõ ràng các cấu trúc khơng gian, so với kích thước của mẫu
vật thật, sẽ khắc sâu được kiến thức cho các em.

<b>Thí dụ: Mô hình cấu trúc của« nhà máy» lá cây, các bộ phận của hoa. Mô hình</b>

các lồi động vật có xương sống như: cá chép, tôm, ếch nhái, gà, thỏ,… Mơ hình, Cơ
thể người, các giác quan,… Khi dạy về cấu tạo cơ thể người ta dùng mơ hình nữa cơ
thể người để hướng dẫn các em nghiên cứu các hệ cơ quan và vị trí của chúng trong
cơ thể, giáo viên trình bày đến hệ cơ quan nào thì yêu cầu học sinh chỉ đến hệ cơ
quan đó và vị trí của nó lúc đó học sinh củng nắm sơ lược về hình dáng,cấu tạo của
từng cơ quan như: Phổi, tim, dạ dày, thận,…

<b> +</b>

<b> TRANH VEÕ - HÌNH ẢNH - PHIM CHIẾU</b>

Ở đây mơ hình khơng cho phép đi sâu vào cấu tạo chi tiết, trong trường hợp này
tranh vẽ, hình vẽ, phim chiếu tạo ra ưu thế hơn, mà lại có tranh phân tích cho phép đi
sâu vào các chi tiết cần thiết, giúp cho học sinh có thể hiểu sâu sắc hơn về cấu tạo
bên trong của đối tượng đang nghiên cứu, ngoài ra nó cịn thay thế mẫu vật thật mà
khơng tìm kiếm được.

<b>Thí dụ: Đối với cấu tạo và kích thước của tế bào, sự lớn lên và phân chia của tế</b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(8)</span><div class='page_container' data-page=8>

<i><b>Sáng kiến kinh nghiệm năm học 2008-2009</b></i>

tốt, đơi khi cũng có nhiều phức tạp, có những chi tiết không cần thiết hay bài giảng
không đề cặp đến, cần được lướt bỏ, mà chỉ tập trung vào cấu trúc và dấu hiệu cơ
bản thì lúc này ta có thể sử dụng các dụng cụ khác để kết hợp, đó là sơ đố.

<b> </b>

<b>+</b>

<b> SƠ ĐỒ</b>

Sơ đồ được sử dụng khi trình bày các mối quan hệ giữa các hình tượng trong q
trình sinh học. Ngồi ra sơ đồ cịn giúp cho học sinh có cái nhìn khái quát, tư duy trừu
tượng của học sinh phát triển hơn.

Thi1 dụ: Sơ đồ mối quan hệ qua lại giữa các hệ cơ quan trong cơ thể

Học sinh chỉ cần nhìn vào sơ đồ do giáo viên bố trí đúng lúc, lúc đó học sinh sẽ
hình dung được ngay mối quan hệ giữa các hệ cơ quan với nhau, như các hệ cơ quan
muốn hoạt động được thì phải thơng qua sự điều khiển hệ thần kinh và thể dịch.
Ngược lại để hệ thần kinh và thể dịch hoạt động thì phải nhờ các các hệ cơ quan phối
hợp cung cấp các chất

<b>Thí dụ: Sơ đồ phát triển của giới thực vật</b>

Khi nhìn vào sơ đồ học sinh thấy ngay hướng tiến hố của các lồi thực vật do
hoàn cảnh tự nhiên và sự phân loại thực vật. Từ đây học sinh củng biết được nguồn
gốc của các lồi thực vật

III

Tảo nguyên thuỷ

Các thực vật ở cạn
đầu tiên (Quyết

trần)

Dương xỉ cổ

Hạt trần
Hạt kín
Dương

xỉ x
Rêu

Tảo

Các lục địa xuất hiện diện tích
đất liền mở rộng
Khí hậu nóng và rất

ẩm

Khí hậu trở nên khơ
và lạnh hơn

Tiếp tục khô hơn do Măt
Trời chiếu sáng liên tục
Hệ thần kinh và kệ nội tiết

Hệ bài tiết

Hệ tiêu hố

Hệ tuần hồn
Hệ hơ hấp

</div>
<span class='text_page_counter'>(9)</span><div class='page_container' data-page=9>

<i><b>Sáng kiến kinh nghiệm năm học 2008-2009</b></i>

II

I

<b>+</b>

<b>HÌNH VẼ CỦA GIÁO VIÊN TRÊN BẢNG</b>

Hình vẽ của giáo viên trên bảng có giá trị rất lớn, nhất là hình ảnh vẽ đẹp và
nhanh, nó giúp cho học sinh theo dõi một cách dễ dàng nội dung của bài giảng, khi
mà giáo viên vừa nói vừa vẽ dần một cấu trúc, một sơ đồ nào đó.

* Ngồi những loại đồ dùng dạy học nói trên cịn rất nhiều loại mà chúng ta có
thể chưa tìm ra hết, hy vọng rằng với chương trình học ngày càng cải tiến, các giáo
sư và giáo viên sẽ nghiên cứu để đưa vào giảng dạy nhằm nâng cao chất lượng dạy
và học đặc biệt là đối với bộ môn sinh học.

Tuy nhiên các loại đồ dùng dạy học kể trên có tác dụng khác nhau, mong rằng
giáo viên bố trí thời gian và lựa chọn sao cho phù hợp với nội dung của bài để bài
giảng hợp logic và khoa học hơn.

<b>III. KẾT THÚC VẤN ĐỀ</b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(10)</span><div class='page_container' data-page=10>

<i><b>Sáng kiến kinh nghiệm năm học 2008-2009</b></i>

cấu tạo bên trong của đối tượng và các tính chất, chức năng của chúng. Chúng có thể
tri giác trực tiếp bằng các giác quan. Đồ dùng dạy học giúp cụ thể hoá những cái quá
trừu tượng, giúp trừu tượng hóa và đơn giản hóa những vấn đề cần nghiên cứu, từ đó
giúp học sinh thu nhận thông tin về các sự vật, hiện tượng một cách sinh động, đầy
đủ, chính sát. Trong một tiết học có sử dụng đầy đủ đồ dùng dạy học thì tiết học đó
rất sinh động nhất là các hoạt động của học sinh dẫn đến nội dung học tập phong
phú, nâng cao hứng thú học tập môn học, nâng cao lòng tin của học sinh vào khoa
học, giúp học sinh yêu quý thiên nhiên và bảo vệ thiên nhiên, nhất là đối với giới
thực vật. Đồ dùng dạy học còn giúp phát triển năng lực nhận thức của học sinh, đặc
biệt là năng lực quan sát, năng lực tư duy ( phân tích, tổng hợp các hiện tượng, rút ra
những kết luận có độ tin cậy…), giúp giáo viên tiết kiệm được thời gian trên lớp trong
mỗi tiết học, giúp giáo viên điều khiển được hoạt động nhận thức của học sinh, kiểm
tra đánh giá kết quả học tập của các em, được thuận lợi và có hiệu quả cao hơn.

</div>

<!--links-->