Căn bệnh hà lan ở Việt Nam

CĂN BỆNH HÀ LAN CÓ THỂ XẢY RA Ở VÙNG VEN
CÁC ĐÔ THỊ VIỆT NAM ?

Huỳnh Thế Du

Đối với các nhà kinh tế học, đất nước Hà Lan không chỉ có hoa tulip và đội bóng đá màu
da cam mà còn một thứ rất nổi tiếng nữa đó là căn bệnh Hà Lan (Dutch Disease). Chuyện
kể rằng, trong quá trình thăm dò, các nhà địa chất đã phát hiện dưới những cánh đồng hoa
tulip tuyệt đẹp có một nguồn khí đốt với trữ lượng rất lớn
1
. Chính phủ Hà Lan đã quyết
định khai thác nguồn tài nguyên thiên nhiên này. Nhờ việc khai thác nguồn tài nguyên
thiên nhiên, tự nhiên, Hà Lan có thêm một khoản trời cho (win fall) rất lớn. Chính phủ Hà
Lan đã tăng chi tiêu ngân sách, đầu tư vào nhiều lĩnh vực kém hiệu quả, sản xuất hàng
hoá phi ngoại thương không có sức cạnh tranh thay vì tiếp tục đưa những bông hoa tulip
xinh tươi chu du khắp thế giới. Rắc rối đã xảy ra khi nguồn khí đốt được khai thác hết,
nguồn tiền không còn đủ để đáp ứng cho những nhu cầu chi tiêu của quốc gia, cầu trong
nước giảm, thất nhiệp gia tăng và nhiều vấn đề rắc rối khác đã xảy ra. Chuyện của những
năm 1960 thoảng qua như một cơn lốc, nhưng đã để lại những hậu quả nặng nề cho nền
kinh tế Hà Lan. Sau đó, bằng chính sách hợp lý, Hà Lan lại đạt được những thành tựu
kinh tế kỳ diệu, những cánh đồng hoa tulip đã được khôi phục. Nhưng để đánh dấu sự
thất bại của chính sách sử dụng các nguồn tài nguyên không hiệu quả, các nhà kinh tế đã
đặt tên cho hiện tượng nêu trên là căn bệnh Hà Lan (Dutch Disease) và định nghĩa " Căn
bệnh Hà Lan là một hiện tượng kinh tế trong đó việc phát hiện và khai thác ra các nguồn
tài nguyên thiên nhiên làm giảm công nghiệp hoá nền kinh tế quốc gia. Theo một kịch
bản đã cho, giá trị đồng tiền trong nước tăng (các hàng hoá kém sức cạnh tranh được sản
xuất), nhập khẩu tăng, xuất khẩu giảm và năng suất bị giảm sút.
2

Trở lại Việt nam, bài viết này không đề cập đến khả năng căn bệnh Hà Lan có xảy ra như
đã từng xảy ra ở Negeria, Indonexia và nhiều quốc gia khác hay không vì đã có nhiều bài

phân tích về vấn đề này. Bài viết chỉ mượn hiện tượng kinh tế vĩ mô để nêu ra một vấn đề
đang xảy ra tại vùng ven các đô thị. Mà những người trong cuộc và Nhà nước cần phải có
những cách ứng xử thông minh, hợp lý nhằm phát huy những mặt tích cực, hạn chế
những tác động tiêu cực mà nó có thể xảy ra.
Là nước nông nghiệp, Việt nam có những xóm làng được ẩn khuất sau những luỹ tre hết
sức bình yêu và nên thơ. Trải qua những bước thăng trầm của lịch sử, những cuộc chiến
tranh loạn lạc, đại đa số nông dân Việt nam phải sống cơ cực từ đời này sang đời khác.
Cảnh cơm không đủ ăn, áo không đủ mặc từng được xem như là chuyện thường tình. Mọi
chuyện đã bắt đầu thay đổi khi Việt nam thực hiện công cuộc đổi mới, mở của nền kinh tế
vào năm 1986. Sau gần 2 thập niên, đã có những tiến bộ thần lỳ, tỷ lệ hộ đói nghèo từ gần
80% đã giảm còn 29% (theo chuẩn quốc tế), còn 12% (theo chuẩn quốc gia). Nhìn chung,

1
Mỏ khí đốt được phát hiện ra ở vùng biển bắc
2
Định nghĩa căn bệnh Hà Lan bằng tiếng anh:"Dutch disease is an economic phenomenon in which the
discovery and exploitation of natural resources deindustrializes a nation's economy. In the given scenario,
the value of the country's currency rises (making manufactured goods less competitive), imports increase,
exports decrease, and productivity falls" -
hầu hết người dân Việt nam chưa được "ăn ngon mặc đẹp", nhưng đã được "ăn no mặc
ấm".
Với sự tăng trưởng, phát triển của nền kinh tế, của xã hội, những thành tực đạt được, mọi
chuyện sẽ ngày càng tốt đẹp, đời sống của người dân ngày càng khấm khá hơn. Nhưng
chuyện không đơn giản khi hiện tượng đô thị hoá ồ ạt xảy ra. Nhiều đô thị (nhất là hai
vùng kinh tế trọng điểm xung quanh Hà Nội và Tp.Hồ Chí Minh) được mở rộng. Đất
nông nghiệp trở thành đất công nghiệp, đất đô thị với mức giá tăng chóng mặt, từ vài
chục nghìn một mét vuông tăng lên vài triệu, thậm chí vài chục triệu. Những người nông
dân chân lấm tay bùn có mức thu nhập chưa đến 1 đô la một ngày, chỉ sau một đêm đã trở
thành "tỷ phú". Điều gì xảy ra, những ngôi nhà hộp ba bốn tầng dần thay thế những ngôi
nhà ngói ba gian, những tiện nghi đắt tiền được mua sắm. Những khoản chi phí trước đó

được tính từng đồng trên khoản thu nhập ít ỏi từ việc bán con lợn, tạ thóc, giờ đây không
trở thành vấn đề. Những từ trăm, nghìn ít được nghe thấy hơn mà thay vào là những từ
triệu, tỷ... Những tệ nạn xã hội (mại dâm, ma tuý ...) bắt đầu tràn về các vùng quê.
Chuyện một số nông dân dùng tiền bán đất để 'bao" cho một số nữ công nhân tại các khu
công nghiệp phía nam, hay chuyện cả làng đồng loạt xây nhà lầu, mua xe hơi ở miền bắc
đã được báo chi nêu ra... Những chuẩn mực đánh giá có thể bị thay đổi. Người ta không
còn đánh giá sự khá giả, giàu có qua mức thu nhập hàng tháng, qua những vụ mùa, mà
thay vào đó là sở hữu bao nhiêu mét vuông, bao nhiêu lô đất. Sản xuất, nhất là sản xuất
nông nghiệp ít được chú trọng hơn. Thay vào đó, người ta dồn nguồn lực cho việc đầu cơ
đất đai, bất động sản. Bong bóng bất động sản ngày càng to hơn và nguy cơ đóng băng thị
trường bất động sản rất có thể xảy ra. Những điều kiện vật chất cho trẻ em trong giai đoạn
hiện tại có thể đầy đủ hơn. Trẻ em không còn phải một buổi đi học, một buổi phải cắt cỏ
chăn trâu như trước đây, buổi sáng không phải ăn cơ nguội đi học. Nhưng những trò chơi
không lành mạnh, tốn thời gian lôi cuốn bọn trẻ ngày càng nhiều và hấp dẫn hơn. Thời
gian dành cho việc học hành ít đi. Khi cái đói, cái nghèo không còn đeo đẳng, cộng với
việc tự nhiên cha mẹ chúng có quá nhiều tiền làm cho ý chí tiến thủ của những đưa trẻ
này giảm xút rất nhiều và chúng chỉ nghĩ đến việc vòi vĩnh xin tiến cha mẹ chúng để mua
sắm những tiện nghi sinh hoạt đắt tiền và tiêu tiền vào những cuộc chơi vô bổ.
Điều gì sẽ xảy ra khi những khoản "trời cho" dần hết đi, đất sản xuất không còn và tâm lý
thích hưởng thụ, lười lao động đã dầ
n được hình thành, nhất là đối với những đưa trẻ học
hành không đến nơi đến chốn. Liệu những đứa trẻ mới lớn kia có chịu khổ sở tám tiếng
thậm chí là mười tiếng một ngày trong các nhà máy xí nghiệp với mức lương 1 đô la một
ngày, số tiền không đáng kể so với số tiền mà chúng được chi tiêu hàng ngày trước đó.
Nhưng để kiếm được một việc làm nh
ư vậy, đối với những đưa trẻ này không phải là điều
dễ dàng. Lúc này không phải là "căn bện Hà Lan" cho toàn nền kinh tế mà là "căn bệnh
Hà Lan" cho những gia đình này và toàn nền kinh tế phải chịu hậu quả. Việc khôi phục lại
những "cánh đồng hoa tulip" như trước khi đô thị hoá xảy ra là điều không hề đơn giản,
nếu không nói là bất khả thi.

Để tránh căn bệnh Hà Lan xảy ra với vùng ven các đô thị, khu vực nông thôn Việt nam,
điều cần thiết là những người có được những khoản "trời cho" phải biết cách sử dụng nó
một cách thông minh, hiệu quả và Nhà nước cũng phải có những chính sách, định hướng,
giải pháp, tuyên truyền để những người này sử dụng những khoản tiền này một cách hiệu
quả, tránh để lại những tác động tiêu cực cho nền kinh tế, cho cả xã hội. Một số giải pháp
gợi ý như sau:
Đối với những người có được các khoản trời cho:
- Dùng một phần nhỏ để đầu tư, sửa sang và mua sắm những vật dụng, tiện nghi tối
thiểu cho cuộc sống.
- Tăng thêm một phần đầu tư cho việc học hành của con cái và phải thường xuyên
quan tâm, giám sát, kiểm tra việc học hành của con cái mình. Một giải pháp tương
đối hiệu quả là cho những đưa trẻ vào các trường nội trú chất lượng cao ở các
thành phố.
- Toàn bộ số tiền còn lại đem gửi vào các ngân hàng (nếu không có khả năng kinh
doanh đem lại lợi nhuận chắc ăn). Tuyệt đối không nên dùng vào việc đầu tư đát
đai, bất động sản. Có thể dùng phần lãi thu được hàng tháng để nâng cao mức
sống, chi cho việc học của những đưa trẻ (chỉ dùng phần lãi có được).
- Tìm ngay một việc làm ổn định (chấp nhận với mức thu nhập không cao) để tránh
vấn đề "nhàn cư vi bất thiện". Khi những đưa trẻ trưởng thành cũng phải tìm ngay
việc làm cho chúng, không để chúng ở nhà quá lâu.
Đối với nhà nước (Chính phủ):
- Khi quá trình đô thị hoá phải quan tâm đến việc tạo việc làm cho những người bị
"mất đất" sản xuất.
- Tăng cường đầu tư cho giáo dục, có thể khuyến khích các thành phần kinh tế khác
xây dựng các trường, trung tâm giáo dục chất lượng cao.
- Thường xuyên tuyên truyền (thông qua tổ dân phố, chính quyền địa phương),
những vấn đề tác hại nếu không tập trung vào sản xuất mà chỉ lo đầu tư, mua bán,
kinh doanh bất động sản.
Việc có được những khoản "trời cho" để có được cuộc sống sung túc là điều tất cả mọi
người đề

u mong đợi. Nhưng cuộc sống có thực sự sung túc, khá giả hay không tuỳ thuộc
vào cách sử dụng các khoản tiền này hiệu quả như thế nào. Đã có người khuyên rằng, nếu
không biết các sử dụng hiệu quả những khoản trời cho thì tốt nhất là đem cho hoặc vứt bỏ
chúng đi, chấp nhận với cuộc sống hiện tại là lựa chọn thông minh nhất.
30/09/2004