Dạy học theo chủ đề với chủ trương đổi mới giáo dục hiện nay

DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ
VỚI CHỦ TRƯƠNG ĐỔI MỚI GIÁO DỤC HIỆN NAY

A. ĐẶT VẤN ĐỀ:
Bộ GD & ĐT đang thực hiện chủ trương đổi mới căn bản và toàn diện trong giáo
dục nhằm thực hiện mục tiêu đào tạo những chủ nhân tương lai của đất nước thành những
con người chủ động, tích cực, sáng tạo. Có như vậy mới có được những thế hệ đủ sức
đảm đương gánh vác những trọng trách của đất nước trong thời kì mới, thời kì hội nhập,
thời kì mà nền kinh tế tri thức giữ vai trò chủ đạo.
Những người trực tiếp đứng lớp làm nhiệm vụ giảng dạy trong thời gian gần đây
được ngành GD quan tâm, tạo điều kiện học hỏi, nắm bắt nhiều phương pháp giảng dạy
mới để thực hiện mục tiêu nêu trên. Thế nhưng không phải một sớm một chiều đội ngu
chúng ta dễ dàng vận dụng hiệu quả. Hơn nữa, ngày càng nhiều phương pháp tổ chức dạy
học được nghiên cứu và ứng dụng trên thế giới cung như trong nước nên việc tìm hiểu,
học hỏi để vận dụng là thường xuyên. Đó là mục đích hôm nay chúng ta cùng ngồi đây.
Trong nhiều phương pháp, kĩ thuật dạy học theo yêu cầu đổi mới mà chúng ta đang
tập tành thử nghiệm, vận dụng thì Dạy học theo chủ đề là một trong những yêu cầu được
thực hiện từ đầu năm học đến nay. Và đây cung là chuyên đề mà PGD thị xã Giá Rai - Tổ
Ngữ văn THCS thực hiện trong năm học này.
Vì đang ở bước mày mò thử nghiệm, rồi cùng đưa ra trao đổi với tổ chuyên môn
của Thị Xã là để cùng tìm cách đi hiệu quả nhất nên chắc chắn nội dung đưa ra có rất
1


nhiều điều để bàn. Vì thế, sự thẳng thắn, nhiệt tình là vô cùng cần thiết trong nội dung
thảo luận. Rất mong buổi sinh hoạt đạt được một kết quả như mong muốn.
B. NỘI DUNG:
a. Thực trạng:
Trước đây, dù chương trình được cấu trúc theo hướng đồng tâm, nhiều bài, dạng
bài được dạy lặp lại ở các khối lớp theo hướng nâng cao nhưng đôi lúc chúng ta chưa chú
trọng tạo cho HS cái nhìn tổng quát, chưa giúp các em có phương pháp vận dụng kiến

thức đã học để giải quyết vấn đề nảy sinh có liên quan ở bài mới. Hơn nữa, thời gian cho
mỗi bài dạy cung là một khó khăn cho GV. Bởi dạy theo từng bài trong khoảng thời gian
qui định đôi lúc không đủ tổ chức cho HS nắm bắt những điều cơ bản trong tiết học đó
nên khó cho HS cơ hội hệ thống kiến thức.
Vì thế, việc liên hệ, xâu chuỗi kiến thức giữa những bài cùng chủ đề có được thực
hiện có thể chỉ mang tính tự phát, thiếu đồng bộ, chưa thường xuyên. Và nếu thời gian
không đủ cho tiết dạy thì việc ấy có thể bỏ qua.
Thái độ học tập của HS cung là một yếu tố quan trọng để GV có thể tổ chức tiết
dạy hiệu quả. Khi các em chưa tích cực, chưa nắm được kiến thức tiết trước, chưa chuẩn
bị bài chu đáo ở nhà thì GV khó tổ chức cho các em vận dụng kiến thức đã học để nắm
bắt kiến thức mới.
b. Giải pháp:
b.1/ Hiểu thế nào là dạy học theo chủ đề?
Dạy học theo chủ đề là phương pháp tìm tòi những khái niệm, tư tưởng, đơn vị
kiến thức, nội dung bài học, chủ đề,… có sự giao thoa, tương đồng lẫn nhau, dựa trên cơ
2


sở các mối liên hệ về lí luận và thực tiễn được đề cập đến trong các môn học hoặc các
hợp phần của môn học đó (tức là con đường tích hợp những nội dung từ một số đơn vị,
bài học, môn học có liên hệ với nhau) làm thành nội dung học trong một chủ đề có y
nghĩa hơn, thực tế hơn, nhờ đó học sinh có thể tự hoạt động nhiều hơn để tìm ra kiến thức
và vận dụng vào thực tiễn.
b.2/ Tại sao thực hiện yêu cầu dạy học theo chủ đề?
Mỗi PP, cách thức tổ chức dạy học đều có những ưu thế và hạn chế riêng. Nhưng
xét theo yêu cầu hiện nay của GD là làm thế nào để nội dung kiến thức trở nên hấp dẫn
và có y nghĩa trong cuộc sống? Làm thế nào để việc học tập phải nhắm đến mục đích là
rèn các kĩ năng sống, nhất là kĩ năng giải quyết vấn đề – những vấn đề đa dạng của thực
tiễn? Làm thế nào để nội dung chương trình dạy luôn được cập nhật trước sự bùng nổ vu
bão của thông tin để các kiến thức được học thực sự là thế giới mới cho người học? Và

trả lời được các câu hỏi trên đồng nghĩa với việc xác định mục tiêu GD, mô hình dạy học
trong thời đại mới.
Dạy học theo chủ đề, theo hiểu biết qua nghiên cứu tài liệu, chúng tôi thấy có
những lợi thế hơn so với cách dạy truyền thống ở những điểm sau: Các nhiệm vụ học tập
được giao cho HS, các em chủ động tìm hướng giải quyết vấn đề. Kiến thức không bị dạy
riêng lẻ mà được tổ chức lại theo một hệ thống nên kiến thức các em tiếp thu được là
những khái niệm trong một mạng lưới quan hệ chặt chẽ. Mức độ hiểu biết của các em sau
phần học không chỉ là Hiểu, Biết, Vận dụng mà còn biết Phân tích, Tổng hợp, Đánh giá.
Kiến thức cung không chỉ là kiến thức mà những kiến thức đó liên quan đến những lĩnh
vực nào trong cuộc sống, vận dụng nó như thế nào.
3


b.3/ Những thuận lợi, khó khăn trong việc dạy học theo chủ đề
- Thuận lợi:
+ Giữa các bài học trong chương trình (cùng một khối lớp hoặc trong những khối
lớp của bậc THCS) có nhiều bài có mối quan hệ chặt chẽ, GV dễ dàng trong việc chọn
chủ đề để xây dựng chủ đề dạy học.
+ Bộ môn có nội dung phong phú, nguồn tài liệu dồi dào để HS tìm hiểu, GV tham
khảo trong việc tổ chức HS học tập.
+ Là một môn xã hội, lại là môn công cụ nên liên hệ thực tiễn đời sống khá dễ
dàng. Đó là những định hướng để ta có những yêu cầu HS ứng dụng vào thực tế.
- Khó khăn:
+ Trước hết là nhận thức, là y thức. Đổi mới bao giờ cung gây khó khăn cho GV vì
thay đổi một thói quen thực hiện bao đời là điều không dễ.
+ Không có sẵn chương trình từ SGK, SGV mà GV tự biên soạn, cấu trúc lại
chương trình. Những gì cần lược bỏ, những gì cần tích hợp vào,… tự GV quyết định.
+ Mỗi chủ đề thường được thực hiện trong nhiều tiết. Thế nhưng khoảng cách thời
gian giữa các tiết không gần nhau, tạo tâm thế cho mỗi tiết học trong cách dạy có sự xâu
chuỗi kiến thức giữa các tiết mất nhiều thời gian.

+ Tỉ lệ HS tích cực, chủ động trong học tập còn quá ít. Khả năng tự học hạn chế đã
làm ảnh hưởng lớn đến chất lượng tiết học.
b.4/ Các bước để thực hiện một chủ đề trong dạy học theo chủ đề:
Bước 1: Xác định chủ đề:
4


Trong chương trình Ngữ văn của từng khối lớp hoặc của nhiều khối lớp, chúng ta
chọn những bài học nào hoặc phân môn nào có mối liên quan chặt chẽ nhau. Từ những
nội dung liên quan đó, GV định hình chủ đề sẽ dạy và soạn thành một giáo án Dạy học
theo chủ đề. Như vậy một chủ đề có thể ít hoặc nhiều tiết; có thể ở một khối lớp hoặc ở
nhiều khối lớp. (Ít nhất là 2 đơn vị kiến thức hoặc hai phân môn trở lên trong một chủ
đề).
Ví dụ 1: Xét về nội dung, về hoàn cảnh sáng tác, về tác giả (trong phần văn bản) ta
có thể có chủ đề: Thơ Hồ Chí Minh; Thơ Mới; Thơ Cách mạng những năm 1930-1945;
Truyện Kiều với những đoạn trích; …
Ví dụ 2: Xét về thể loại (trong tập làm văn), chúng ta có thể xây dựng chủ đề: Văn
tự sự hoặc Những yếu tố kết hợp trong văn tự sự (Lớp 6, 8, 9); Văn Nghị luận (Lớp 7, 8,
9)
Ví dụ 3: Xét về từ loại (trong tiếng Việt) ta có chủ đề Từ loại tiếng Việt,…
Bước 2: Xác định những nội dung liên quan giữa các đơn vị bài học, cấu trúc lại
chương trình.
Ở những bài học cùng chủ đề, từ yêu cầu kiến thức (theo chuẩn), GV cần xác định
giữa các tiết đó liên quan ở những nội dung cụ thể nào. Khi dạy ở tiết trước, GV định
hình những nội dung nào để HS chuẩn bị cho những tiết sau. Khi thực hiện dạy những tiết
sau, GV cho HS vận dụng những gì từ tiết trước để HS tìm hiểu cho bài mới. Và từ bài
dạy tiết sau, các em sẽ hệ thống, củng cố lại được kiến thức nào đã được nắm bắt từ
những tiết trước. Tất cả những nội dung này được thể hiện cụ thể ở hệ thống câu hỏi,
những vấn đề đặt ra cho HS thực hiện trong nội dung chuẩn bị ở nhà, trong tiết học.
5

Ví dụ: Chủ đề Thơ Hồ Chí Minh (trong chương trình Ngữ văn lớp 7 và lớp 8).
- Ở lớp 7, khi dạy hai bài thơ “Rằm tháng giêng” và Cảnh khuya”, GV hướng dẫn
các em chuẩn bị tìm hiểu về thể thơ tứ tuyệt, đề tài về trăng trong thơ Bác (trong cả thơ
xưa, nếu những em có khả năng và điều kiện), và tình yêu thiên nhiên, tinh thần lạc quan
của Bác. Sau khi đã tìm hiểu bài thơ, GV có thể giúp các em chốt lại kiến thức đó và giới
thiệu cho những tiết tiếp trong cùng chủ đề, có thể là tiết học ở năm sau của các em: Tình
yêu thiên nhiên, phong thái ung dung, tinh thần lạc quan của Bác chúng ta có thể hiểu sâu
sắc hơn qua nhiều bài thơ khác của Bác, đặc biệt là những bài thơ từ tập “Nhật kí trong
tù”. Các em có thể tìm hiểu trước (Hoặc: các em sẽ được tìm hiểu trong chương trình
Ngữ văn lớp 8).
- Khi học chương trình Ngữ văn 8, GV giúp HS ôn kiến thức về thể thơ tứ tuyệt
qua những bài thơ của Bác được học từ lớp 7, biết tổ chức định hướng cho các em dùng
những hiểu biết về nội dung những bài đã học để tìm hiểu những bài thơ của Bác trong
chương trình lớp 8.
Ví dụ:
+ Dùng để giới thiệu bài mới: Chúng ta đã tìm hiểu những bài thơ nào của Bác Hồ
trong chương trình Ngữ văn 7? Những bài thơ ấy có nội dung gì? Chúng ta sẽ cảm nhận
sâu sắc hơn vẻ đẹp tâm hồn, vẻ đẹp của phong cách Bác trong bài thơ mà hôm nay chúng
ta sẽ được học. Đó là bài “Tức cảnh Pác Bó” (Phần đặt vấn đề để giới thiệu bài đã định
hướng được nội dung cần tìm hiểu trong bài mới và cung đã ôn lại kiến thức đã học trong
thơ Bác ở lớp 7).
6


+ Dùng để hệ thống kiến thức sau khi học xong những bài thơ của Bác trong
chương trình THCS (Sau hai bài thơ: Ngắm trăng, Đi đường): Cung thể hiện tình yêu
thiên nhiên, phong thái ung dung, tinh thần lạc quan nhưng có gì khác trong hoàn cảnh
thể hiện vẻ đẹp tâm hồn ấy qua những bài thơ em đã được học từ lớp 7 và những bài

trong chương trình lớp 8? Từ đó em có thể khái quát những điều em cảm nhận về Bác Hồ
qua những bài thơ của Bác. Qua đó em rút ra được bài học gì cho bản thân? (Cho dù Bác
sống trong những hoàn cảnh khác nhau, dù là lúc Bác gánh trọng trách nặng nề nhất,
trong thời kì gian khổ những năm hoạt động bí mật ở Cốc Pó, ở núi rừng Việt Bắc hay cả
những năm tháng bị đày đọa trong nhà lao Tưởng Giới Thạch nhưng lúc nào ta vẫn thấy ở
Bác tình yêu thiên nhiên mãnh liệt; ở Bác luôn toát lên một phong thái ung dung, tinh
thần lạc quan. Đó chính là bản lĩnh, là nghị lực phi thường của người chiến sĩ cộng sản,
một người luôn làm chủ hoàn cảnh, chiến thắng hoàn cảnh. Tinh thần lạc quan, tình yêu
thiên nhiên, nghị lực vượt lên hoàn cảnh sẽ là bài học cho mỗi chúng ta… (Câu hỏi này
nêu ra đối sánh sau khi tìm hiểu những bài thơ của Bác giúp HS có cái nhìn khái quát,
biết vận dụng kiến thức đã học vào cuộc sống).
Dạy học theo chủ đề cung là cách chúng ta thực hiện tốt chủ trương tinh giản kiến
thức. Vì chương trình được cấu trúc theo hướng đồng tâm nên đôi khi ta dạy bị lặp ở một
số kiến thức nào đó. Soạn chung trong một chủ để, GV thấy rõ hơn điều này nên có thể
lược bỏ, tránh sự nhàm chán cho người học, giảm bớt thời gian vốn bị thiếu khi ta thực
hiện mỗi tiết học.

7


Cách dạy học theo hướng này, GV có thể, tùy bài, cấu trúc lại chương trình, sắp
xếp lại các đơn vị kiến thức theo hướng phù hợp hơn với điều kiện giảng dạy, giúp học
sinh dễ nắm bắt kiến thức hơn.
Ví dụ 1: Nhóm bài Cụm từ ở lớp 6 gồm (Tiết 60 có học từ loại: Tính từ): Tiết 43Cụm danh từ, tiết 58-59- Cụm động từ, tiết 60-61-Tính từ và cụm tính từ. Chúng ta có thể
cấu trúc lại chương trình từ những tiết này vì dạy học sinh nắm được cấu tạo cụm từ, cả
ba kiến thức lặp lại điều này. Nếu ta tổ chức HS nắm lí thuyết cả ba cụm từ rồi chuyển
sang các dạng bài tập của những bài học có thể giúp HS có cái nhìn hệ thống hơn, nắm
bắt kiến thức dễ hơn.
Ví dụ 2: Phần tập làm văn: Văn tự sự lớp 9, GV có thể cấu trúc lại chương trình.
Từ lớp 8, tiết 27, các em được học bài Miêu tả và biểu cảm trong văn bản tự sự. Lớp 9,

các em lại có tiết 30: Miêu tả trong văn bản tự sự. Chính sự trùng lặp này cho phép GV
giảm bớt thời lượng tiết học này, tập trung hơn cho những tiết khác, hoặc tăng thời lượng
thực hành. Vì HS cần có cái nhìn tổng quát các yếu tố kết hợp trong văn tự sự nên chúng
ta có thể cho các em luyện tập chung trong một đoạn văn, một văn bản. Trong thực tế, HS
chưa được dành nhiều thời gian luyện tập xây dựng dàn y cho một bài văn. Và qua dàn
bài các em xây dựng từ một đề bài, các em luyện tập dựng đoạn văn cho một y nào đó mà
các em định hướng sẽ có yếu tố: miêu tả, hoặc biểu cảm, hoặc miêu tả nội tâm, hoặc nghị
luận. Cách tổ chức này giúp HS có cái nhìn hệ thống hơn cho một dạng bài. Chắc chắn đi
theo hướng này, khi làm bài viết các em sẽ chủ động hơn trong việc sử dụng các yếu tố
kết hợp trong văn tự sự. Cụ thể, GV có thể cấu trúc lại chương trình từ những tiết trên:
Bước 3: Định hướng thời lượng cho kiến thức sẽ thực hiện.
8


Nếu chỉ dừng lại ở nội dung (mối liên quan giữa những bài học mà ta soạn theo
chủ đề) thì chưa đủ. Bởi nếu ta không dạy theo hướng này thì bản thân những bài ấy đã
có mối liên quan vì chương trình đang dạy học hiện nay được cấu trúc theo hướng đồng
tâm-một số bài, thể loại,… được lặp lại, nâng cao. Dù ít hay nhiều thầy cô đều thực hiện
tích hợp kiến thức giữa các bài có cùng chủ đề đó (Nhưng đôi lúc chúng ta thực hiện
thiếu chủ động, mang tính tự phát).
Nay Bộ GD đã cho phép chúng ta có quyền co giãn thời gian cho các bài học. Cụ
thể: khi ta thực hiện dạy học theo chủ đề, ta có thể định lượng thời gian phù hợp với
lượng kiến thức ta tổ chức cho HS nắm. Chính điều này giúp GV chủ động hơn trong tổ
chức dạy học. Nhưng nếu tăng thời lượng cho bài học này, chúng ta cung tìm những bài
học có thể giảm lượng thời gian tương ứng.
Ví dụ: Trong chủ đề Thơ Hồ Chí Minh, chúng tôi tăng lượng thời gian cho tiết 8687 (hai bài thơ Ngắm trăng và Đi đường) lên 15 phút. Giảm tương ứng thời gian ấy từ bài
tiếng Việt – (tiết 89: Câu cảm thán)
Không chỉ tăng hay giảm thời gian cho mỗi chủ đề dạy học mà việc cấu trúc lại
chương trình cung buộc GV phải định lượng thời gian cho mỗi hoạt động, mỗi đơn vị
kiến thức trong chủ đề.

Ví dụ: Chủ đề Cụm từ ở lớp 6, thời gian để HS nắm lí thuyết là 60 phút, luyện tập
là 45 phút.
Bước 4: Soạn giáo án, chuẩn bị ĐDDH, phương tiện dạy học.
* Hình thức:
1. Tên chủ đề.
9


Ví dụ: Chủ đề:
- Thơ Hồ Chí Minh
- Cụm từ
- Văn tự sự.
(Tên chủ đề phải khái quát được tất cả những đơn vị kiến thức trong của chủ đề)
2. Cấu trúc chương trình (Thời gian, đơn vị kiến thức theo chương trình hiện hành
và cấu trúc lại chương trình thực hiện chủ đề)
Ví dụ: Chủ đề Thơ Hồ Chí Minh (lớp 7) – Chương trình hiện hành:
+ Tiết 44 – Cảnh khuya.
+ Tiết 45 – Rằm tháng giêng.
3. Các mục của một giáo án: (Như một giáo án bình thường hiện nay nhưng cho cả
chủ đề)
3.1/ Mục tiêu cần đạt. (Cho cả chủ đề)
3.2/ Chuẩn bị. (GV hướng dẫn HS chuẩn bị những gì cho một chủ đề, GV soạn
giáo án, những phương tiện để tổ chức cho một chủ đề, HS chuẩn bị cụ thể những gì từ
định hướng của GV)
3.3/ Phương pháp tổ chức.
3.4/ Tiến trình tổ chức.
Ở phần này, chúng ta chia tiết/nội dung hoạt động. Cụ thể sẽ được trình bày một kế
hoạch dạy học cụ thể ở lần sinh hoạt cụm tháng sau.
3.5/ Dặn dò.
10

Bước 5: Tổ chức kiểm tra đánh giá (Theo tài liệu, tổ chưa thực hiện hoạt động này.
Mong nhận được y kiến góp y của các trường)
C.KẾT LUẬN:
Theo hiểu biết, dạy học chủ đề là mô hình dạy học có nhiều ưu điểm, vừa góp phần
thực hiện được mục tiêu giáo dục - đào tạo những con người tích cực, năng động, vừa
thực hiện được chủ trương giảm tải, tránh được sự trùng lặp gây nhàm chán cho người
học, giúp HS có khả năng tổng hợp lượng kiến thức đã học, đảm bảo được thời gian tổ
chức dạy học của GV,…
Nhưng mới ở bước tiếp cận nên việc xây dựng chủ đề, tổ chức dạy học còn nhiều
khúc mắc, chưa rõ hiệu quả. Tổ Ngữ văn cung không có tham vọng tổ chức thường
xuyên theo mô hình này vì nghĩ rằng cách thức, phương pháp nào cung sẽ có thế mạnh,
có điểm yếu. Chỉ cố gắng áp dụng một vài chủ đề cho mỗi khối lớp theo hướng dẫn của
TT 26. Đây là cách để góp phần rèn cho HS khả năng tự học, có được những năng lực
khái quát kiến thức. Và đây cung là cách để GV rèn thói quen học tiếp cận những phương
pháp, những mô hình dạy học mới, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện trong dạy
học, chuẩn bị cho đợt thay sách sắp tới.
Chắc chắn chuyên đề còn rất nhiều thiếu sót, vấn đề đặt ra cung có rất nhiều điều
cần bàn. Mong nhận được những y kiến đóng góp chân thành của đồng nghiệp.
Xin chân thành cám ơn!
Người thực hiện

11


Hồ Thị Hoài

12