Sinh kế bền vững vùng ven biển đồng bằng sông hồng trong bối cảnh biến đổi khí hậu nghiên cứu điển hình tại tỉnh nam định

B

GIÁO D C VÀ ðÀO T O

TRƯ NG ð I H C KINH T QU C DÂN

VŨ TH HOÀI THU

SINH K B N V NG VÙNG VEN BI N ð!NG B"NG
SƠNG H!NG TRONG B I C$NH BI N ð%I KHÍ H'U:
NGHIÊN C*U ðI N HÌNH T I T,NH NAM ð NH

Chuyên ngành:
Qu n lý kinh t (Phân b l c lư ng s n xu t và Phân vùng kinh t )
Mã s : 62340410

LU'N ÁN TI N S1 KINH T

HÀ N2I 3 NĂM 2013


B

GIÁO D C VÀ ðÀO T O

TRƯ NG ð I H C KINH T QU C DÂN

VŨ TH HOÀI THU

SINH K B N V NG VÙNG VEN BI N ð!NG B"NG
SƠNG H!NG TRONG B I C$NH BI N ð%I KHÍ H'U:

NGHIÊN C*U ðI N HÌNH T I T,NH NAM ð NH

Chuyên ngành:
Qu n lý kinh t (Phân b l c lư ng s n xu t và Phân vùng kinh t )
Mã s : 62340410

LU'N ÁN TI N S1 KINH T
NGƯ I HƯ NG D N KHOA H C:
1. GS.TS. Tr;n Th> ð?t
2. TS. NguyDn Thanh Hà

HÀ N2I 3 NĂM 2013


i

L I CAM ðOAN

Lu n án này là cơng trình nghiên c u ñ c l p c a Tác gi . Các s li u,
thông tin trong Lu n án có ngu#n g c rõ ràng, tin c y và đư'c trích d*n theo đúng
qui đ.nh v/ khoa h1c. Các k2t qu nghiên c u c a Lu n án chưa t3ng đư'c ngư4i
khác cơng b trong b6t kỳ cơng trình nghiên c u nào. Tác gi là ngư4i duy nh6t
ch.u hoàn toàn trách nhi m v/ n i dung Lu n án.

Tác gi

Vũ Th Hoài Thu


ii

L I CÁM ƠN

Lu n án này đư'c hồn thành, trư9c h2t, b:ng s; n< l;c và nghiêm túc trong
nghiên c u c a Tác gi trong hơn 3 năm, nhưng khơng th@ thi2u s; giúp đA và tư
v6n nhi t tình và trách nhi m c a r6t nhi/u ngư4i. NhCng s; giúp đA và tư v6n đó
khơng chD giúp Tác gi hồn thành Lu n án đúng ti2n đ , mà cịn r6t hCu ích trên
bư9c đư4ng gi ng dFy và nghiên cúu sau này. Tác gi xin bày tH lòng bi2t ơn sâu
sJc và trân tr1ng cám ơn:
MM, ch#ng, 2 con gái Thu Anh và Linh Chi, các anh ch. trong gia đình đã
chia sQ, đ ng viên, thông c m và h< tr' trong nhCng lúc khó khăn và b n r n nh6t,
GS.TS. TrTn Th1 ðFt ñã nh n l4i hư9ng d*n m t lĩnh v;c nghiên c u m9i và
đã t n tình chD b o và ñ.nh hư9ng nghiên c u c a Lu n án cũng như ti2p tXc phát
tri@n hư9ng nghiên c u trong th4i gian t9i,
TS. NguyYn Thanh Hà ñã ñ1c và góp ý chi ti2t các b n th o c a Lu n án,
PGS.TS. NguyYn Văn ThJng và PGS.TS. NguyYn Ng1c Sơn ñã h< tr' v/
phương pháp nghiên c u và các tài li u tham kh o hCu ích,
Ban Lãnh đFo, Ths ð< Tuy2t Nhung, TS Dỗn Hoàng Minh và các cán b
c a Vi n ðào tFo Sau ñFi h1c ñã h< tr' hi u qu v/ chun mơn và các th tXc
hành chính trong th4i gian h1c và b o v Lu n án,
Ban Lãnh ñFo và các ñ#ng nghi p c a Khoa Môi trư4ng và ðơ th. đã tFo
đi/u ki n thu n l'i v/ th4i gian và h< tr' nhi t tình v/ chun mơn,
Ban Lãnh đFo và các đ#ng nghi p c a DiYn ñàn Phát tri@n Vi t Nam ñã chia
sQ nhCng kinh nghi m ba ích v/ nghiên c u và vi2t Lu n án,
Anh TrTn Minh ThJng – UBND TDnh Nam ð.nh, ch. NguyYn Th. Thanh H i d
Tang cXc Th ng kê và em PhFm Ng1c Toàn d Vi n Khoa h1c Lao ñ ng và Xã h i ñã
cung c6p và h< tr' xf lý các dC li u th c6p,
Các cán b và ngư4i dân c a 3 huy n Giao Th y, H i H u, Nghĩa Hưng c a
tDnh Nam ð.nh, ñgc bi t là em Lan, anh Kỳ, anh Thu n, và hơn 300 h gia đình đã
nhi t tình tham gia vào kh o sát h gia đình và cung c6p nhCng thơng tin sát th;c

nh6t v/ v6n đ/ nghiên c u.
Tác gi
Vũ Th Hoài Thu


iii

M CL C
L I CAM ðOAN ............................................................................................................... i
L I C M ƠN ................................................................................................................... ii
DANH M C CÁC T VI T T!T...................................................................................v
DANH M C B NG BI%U ............................................................................................. vii
DANH M C HÌNH V( ................................................................................................... ix
PH+N M, ð+U.................................................................................................................1
CHƯƠNG 1: CƠ S, LÝ LU2N V3 SINH K B3N V5NG VÙNG VEN BI%N
TRONG B9I C NH BI N ð:I KHÍ H2U..................................................................20
1.1. Sinh k@ bBn vCng ..................................................................................................20
1.1.1. Khái ni m ...............................................................................................................21
1.1.2. Tính b n v ng c a sinh k ......................................................................................22
1.1.3. Tiêu chí đánh giá tính b n v ng c a sinh k ..........................................................23
1.1.4. Khung sinh k b n v ng.........................................................................................23
1.2. Sinh k@ bBn vCng và bi@n đEi khí hGu.................................................................28
1.2.1. T ng quan v bi n đ i khí h!u ...............................................................................28
1.2.2. G$n k t khung sinh k b n v ng và bi n ñ i khí h!u ............................................32
1.3.
1.3.1.
1.3.2.
1.3.3.
1.3.4.

Sinh k@ bBn vCng vùng ven biLn trong bOi c nh bi@n đEi khí hGu ...................34
Tác ñ&ng c a bi n ñ i khí h!u ñ'i v(i vùng ven bi+n............................................34
Kh, năng b. t n thương c a sinh k ven bi+n trư(c tác ñ&ng c a bi n đ i khí h!u....39
Năng l5c thích 6ng c a sinh k ven bi+n trư(c tác ñ&ng c a bi n đ i khí h!u......41
H8 tr9 sinh k đ+ thích 6ng v(i bi n đ i khí h!u ...................................................51

1.4. K@t luGn Chương 1 ...............................................................................................58
CHƯƠNG 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CVU ...........................................................59
2.1. Gi thuy@t nghiên cZu ..........................................................................................59
2.2. Khung phân tích ...................................................................................................60
2.3. Ngu^n dC li`u ........................................................................................................61
2.3.1. D li u th6 c

2.3.2. D li u sơ c2.4.
2.5.

Phương pháp phân tích dC li`u ...........................................................................70
K@t luGn Chương 2 ...............................................................................................77


iv

CHƯƠNG 3: SINH K Hb GIA ðÌNH VEN BI%N ðcNG BdNG SƠNG
HcNG TRONG B9I C NH BI N ð:I KHÍ H2U: NGHIÊN CVU ðI%N HÌNH
TfI TgNH NAM ðhNH ...................................................................................................79
3.1. Thic trjng sinh k@ hl gia đình vùng ven biLn đ^ng bong sông H^ng.............79
3.1.1. Th5c tr?ng phát tri+n kinh t @xã h&i vùng ven bi+n đCng bDng sơng HCng ...........79
3.1.2. Th5c tr?ng sinh k h& gia đình vùng ven bi+n đCng bDng sơng HCng ...................81
3.2. Bi@n đEi khí hGu q Vi`t Nam và tác ñlng lên sinh k@ vùng ven biLn đ^ng
bong sơng H^ng.....................................................................................................95

3.2.1. Bi n đ i khí h!u I Vi t Nam..................................................................................95
3.2.2. Tác ñ&ng c a bi n ñ i khí h!u lên sinh k vùng ven bi+n đCng bDng sơng HCng .96
3.3. Sinh k@ hl gia đình ven biLn trong bOi c nh bi@n đEi khí hGu: Nghiên cZu
điLn hình tji tsnh Nam ð nh ..............................................................................102
3.3.1. Gi(i thi u chung v tKnh Nam ð.nh .....................................................................102
3.3.2. Các k t qu, chính và bình lu!n tO đi u tra h& gia đình t?i tKnh Nam ð.nh ..........105
3.4. K@t luGn Chương 3 ..............................................................................................125
CHƯƠNG 4: MbT S9 GtI Ý CHÍNH SÁCH...........................................................126
4.1. Các sinh k@ bBn vCng và thích Zng vui BðKH cho các huy`n ven biLn cva
tsnh Nam ð nh.....................................................................................................126
4.1.1. Phân tích tính b n v ng v kinh t @xã h&i@mơi trưRng và kh, năng thích 6ng
trư(c tác đ&ng c a BðKH c a các sinh k hi n t?i..............................................126
4.1.2. ð xuc a tKnh Nam ð.nh................................................................................................133
4.1.3. ð xuNam ð.nh .............................................................................................................137
4.2. Mlt sO gwi ý chính sách cho các tsnh ven biLn ð^ng bong sông H^ng ..........144
4.2.1. Xây d5ng năng l5c thích 6ng c

4.2.2. Tăng cưRng th5c hi n các bi n pháp thích 6ng theo ngành .................................145
4.3. K@t luGn Chương 4 .............................................................................................147
K T LU2N .....................................................................................................................148
DANH M C CÁC CƠNG TRÌNH CƠNG B9 K T QU NGHIÊN CVU ............151
TÀI LI{U THAM KH O .............................................................................................153
PH L C ................................................................................................................... 161


v

DANH M C CÁC T
ADB

VI T T!T

Ngân hàng Phát tri+n Châu Á
(Asian Development Bank)

BðKH

Bi n đ i khí h!u

CCWG

Nhóm làm vi c v Bi n đ i khí h!u
(Climate Change Working Group)

CMKT

Chun mơn k^ thu!t

CNKT

Cơng nhân k^ thu!t

Cð

Cao đ_ng

DANIDA

Cơ quan H9p tác Phát tri+n ðan M?ch

(Danish International Development Agency)

DFID

Cơ quan Phát tri+n Qu'c t Vương Qu'c Anh
(Department For International Development)

DMWG

Nhóm làm vi c v Qu,n lý th,m hda
(Disaster Management Working Group)

ðBSH

ðCng bDng sông HCng

ðBSCL

ðCng bDng sông Cgu Long

ðH

ð?i hdc

GEF

Qu^ Môi trưRng Tồn ciu
(Global Environment Fund)

GIS

H th'ng Thơng tin ð.a lý
(Geographical Information System)

ICEM

Trung tâm Qu'c t v Qu,n lý Môi trưRng
(International Center for Environmental Management)

IMM

T ch6c Nghiên c6u Phát tri+n b n v ng c a Vương qu'c Anh

IPCC

jy ban Liên chính ph v Bi n đ i khí h!u
(Intergovernmental Panel on Climate Change)

ISPONRE

Vi n Chi n lư9c, Chính sách Tài nguyên và Môi trưRng
(Institute of Strategy and Policy on Natural Resources and
Environment)


vi

IISD

Vi n Phát tri+n B n v ng Qu'c t

(International Institute for Sustainable Development)

IUCN

Hi p h&i B,o tCn Thiên nhiên Qu'c t
(International Union for Conservation of Nature)

NGO

T ch6c Phi chính ph
(Non Governmental Organization)

MCA

Phân tích đa tiêu chí
(MultidCriteria Analysis)

MARD

B& Nơng nghi p và Phát tri+n Nông thôn
(Ministry of Agriculture and Rural Development)

MONRE

B& Tài nguyên và Môi trưRng
(Ministry of Natural Resources and Environment)

OLS

Phương pháp bình phương nho nh

(Ordinary Least Squares)

PCLB

Phịng ch'ng lqt bão

SEI

Vi n Môi trưRng Stockhom
(Stockhom Environment Institute)

THCN

Trung hdc chuyên nghi p

UNDP

Chương trình Phát tri+n Liên Hi p Qu'c
(United Nations Development Programme)

UNEP

Chương trình Mơi trưRng Liên Hi p Qu'c
(United Nations Environment Programme)

UNFCCC

Công ư(c khung c a Liên Hi p Qu'c v Bi n đ i khí h!u
(United Nations Framework Convention on Climate Change)

USAID

Cơ quan Phát tri+n Qu'c t M^
(United States Agency for International Development)

VHLSS

ði u tra m6c s'ng dân cư Vi t Nam
(Vietnam Household Living Standard Survey)

WCED

jy ban Th gi(i v Môi trưRng và Phát tri+n
(World Commission on Environment and Development)

WMO

T ch6c Khí tư9ng Th gi(i
(World Meteorological Organization)


vii

DANH M C B NG BI%U
B ng 1.1:

Các tiêu chí ñánh giá tính b n v ng và thích 6ng c a sinh k ........................34

B ng 1.2:

T ng h9p các tác ñ&ng c a BðKH ñ'i v(i vùng ven bi+n .............................37

B ng 1.3:

Kh, năng b. t n thương c a sinh k ven bi+n trư(c tác ñ&ng c a BðKH......40

B ng 1.4:

Tóm t$t m&t s' bi n pháp thích 6ng v(i BðKH theo ngành ..........................45

B ng 1.5:

Các hình th6c h8 tr9 sinh k đ+ thích 6ng v(i BðKH....................................58

B ng 2.1:

Di n tích, dân s', m!t đ& dân s' I các xã ven bi+n, tKnh Nam ð.nh (2011) ..64

B ng 2.2:

H& gia đình phân theo ngành s,n xutKnh Nam ð.nh (2006).....................................................................................68

B ng 2.3:

S' h& gia đình đư9c đi u tra I 3 huy n ven bi+n, tKnh Nam ð.nh..................68

B ng 2.4:

S' phi u ñi u tra h9p l I 3 huy n ven bi+n, tKnh Nam ð.nh.........................69

B ng 3.1:

Ti p c!n ñưRng giao thông I 4 tKnh ven bi+n ðBSH năm 2008 và 2010 .......83

B ng 3.2:

Ch9 liên xã I 4 tKnh ven bi+n ðBSH năm 2008 và 2010................................84

B ng 3.3:

Trình ñ& c a l5c lư9ng lao ñ&ng I 4 tKnh ven bi+n ðBSH năm 2010 ............87

B ng 3.4:

Ti p c!n thông tin I 4 tKnh ven bi+n ðBSH năm 2008 và 2010.....................87

B ng 3.5:

Tr l th
B ng 3.6:

Tình tr?ng nghèo đói I 4 tKnh ven bi+n ðBSH (2002@2010) ..........................92

B ng 3.7:

Các lo?i thiên tai I 4 tKnh ven bi+n ðBSH (2006@2010).................................94

B ng 3.8:

Di n tích đ
B ng 3.9:

Di n tích sg dqng ñtKnh ven bi+n ðBSH........................................................................................98

B ng 3.10: Dân s' b. ,nh hưIng khi m5c nư(c bi+n dâng 1m I 4 tKnh ven bi+n ðBSH .99
B ng 3.11: S' ngưRi nghèo b. ,nh hưIng khi m5c nư(c bi+n dâng 1m I 4 tKnh ven
bi+n ðBSH......................................................................................................99
B ng 3.12: Cơ cbi+n c a tKnh Nam ð.nh bình qn giai đo?n 2008@2011 .............................105
B ng 3.13: M6c ñ& x,y ra c a BðKH t?i 7 xã ven bi+n, tKnh Nam ð.nh.......................106
B ng 3.14: BðKH ,nh hưIng ñ n nguCn l5c sinh k t?i 7 xã ven bi+n, tKnh Nam ð.nh115
B ng 3.15: NguCn l5c sinh k ,nh hưIng ñ n ho?t ñ&ng sinh k t?i 7 xã ven bi+n, tKnh
Nam ð.nh......................................................................................................116


viii

B ng 3.16: Ho?t ñ&ng sinh k ,nh hưIng ñ n k t qu, sinh k t?i 7 xã ven bi+n, tKnh
Nam ð.nh......................................................................................................118
B ng 3.17: Thích 6ng đ'i v(i ho?t ñ&ng trCng lúa t?i 7 xã ven bi+n, tKnh Nam ð.nh ....119
B ng 3.18: Thích 6ng đ'i v(i ho?t đ&ng chăn nuôi t?i 7 xã ven bi+n, tKnh Nam ð.nh...120
B ng 3.19: Thích 6ng đ'i v(i ho?t đ&ng đánh b$t t?i 7 xã ven bi+n, tKnh Nam ð.nh.....120
B ng 3.20: Thích 6ng đ'i v(i ho?t đ&ng ni trCng t?i 7 xã ven bi+n, tKnh Nam ð.nh..121
B ng 3.21: Thích 6ng ñ'i v(i ho?t ñ&ng làm mu'i t?i 7 xã ven bi+n, tKnh Nam ð.nh ...121
B ng 4.1:

Phân tích tính b n v ng và thích 6ng v(i BðKH c a sinh k trCng lúa ......127

B ng 4.2:

Phân tích tính b n v ng và thích 6ng v(i BðKH c a sinh k chăn ni .....128

B ng 4.3:

Phân tích tính b n v ng và thích 6ng v(i BðKH c a sinh k làm mu'i......130

B ng 4.4:

Phân tích tính b n v ng và thích 6ng v(i BðKH c a sinh k đánh b$t .......131

B ng 4.5:

Phân tích tính b n v ng và thích 6ng v(i BðKH c a sinh k ni trCng ....132

B ng 4.6:

Thu nh!p trung bình m&t tháng c a các sinh k chính t?i 3 huy n ven bi+n
c a tKnh Nam ð.nh........................................................................................134


ix

DANH M C HÌNH V(

Hình 1.1:

Khung sinh k nơng thơn b n v ng c a Scoones (1998)................................25

Hình 1.2:

Khung sinh k b n v ng c a DFID (2001).....................................................26

Hình 1.3:

Khung sinh k b n v ng vùng ven bi+n c a IMM (2004)..............................27

Hình 1.4:

Kh, năng b. t n thương c a sinh k trư(c tác đ&ng c a BðKH ....................33

Hình 3.1:

Di n tích đ(2002@2010) (m2/h&).......................................................................................82

Hình 3.2:

Di n tích mwt nư(c ni trCng thur s,n bình qn h& nuôi trCng I 4 tKnh
ven bi+n ðBSH (2002@2010) (m2/h&) ............................................................83

Hình 3.3:

S' h& sg dqng đi n I 4 tKnh ven bi+n ðBSH (2002@2010) .............................84

Hình 3.4:

Ti n ti t ki m bình qn c a h& có ti t ki m I 4 tKnh ven bi+n ðBSH
(2002@2008) (tri u ñCng/h&) ...........................................................................85

Hình 3.5:

Ti n vay ngân hàng bình quân h& tham gia vay I 4 tKnh ven bi+n ðBSH
(2002@2010) (tri u ñCng/h&) ...........................................................................85

Hình 3.6:

S' lao ñ&ng ñang làm vi c I 4 tKnh ven bi+n ðBSH (2002@2010) (ngưRi) ....86

Hình 3.7:

Giá tr. s,n xu2010) (nghìn đCng/h&) ....................................................................................88

Hình 3.8:

Giá tr. s,n xu2010) (nghìn đCng/h&) ....................................................................................89

Hình 3.9:

Giá tr. s,n xu2010) (nghìn đCng/h&) ....................................................................................89

Hình 3.10: Giá tr. d.ch vq bình quân h& I 4 tKnh ven bi+n ðBSH (2002@2010)
(nghìn đCng/h&)...............................................................................................90
Hình 3.11: Thu nh!p bình qn h& m&t tháng I 4 tKnh ven bi+n ðBSH (2004@2010)

(nghìn đCng)....................................................................................................91
Hình 3.12: Qui mơ GDP và t'c đ& tăng trưIng GDP c a tKnh Nam ð.nh (2001@2011) 103
Hình 3.13: Cơ cHình 3.14: Cơ c

1

PH+N M, ð+U
1. Si c|n thi@t cva ñB tài nghiên cZu
Sinh k b n v ng (sustainable livelihood) tO lâu ñã là ch ñ ñư9c quan tâm
trong các tranh lu!n v phát tri+n, gi,m nghèo và qu,n lý môi trưRng c, trên
phương di n lý lu!n lxn th5c tiyn. V mwt lý lu!n, cách ti p c!n sinh k b n v ng
ñư9c d5a trên s5 phát tri+n các tư tưIng v gi,m nghèo, cách th6c con ngưRi duy trì
cu&c s'ng và tim quan trdng c a các vnh ng ưu tiên c a con ngưRi I v. trí trung tâm c a s5 phát tri+n, cách ti p c!n này
t!p trung vào các ho?t ñ&ng gi,m nghèo bDng cách ñ+ ngưRi nghèo t5 xây d5ng
cu&c s'ng d5a trên các cơ h&i c a hd, h8 tr9 hd ti p c!n các nguCn l5c và t?o d5ng
môi trưRng thu!n l9i v th+ ch và chính sách đ+ giúp hd th5c hi n các cơ h&i. V
mwt th5c tiyn, cách ti p c!n này xuđ&ng phát tri+n v(i kỳ vdng rDng vi c ñwt trdng tâm vào con ngưRi s{ t?o ra s5 khác
bi t ñáng k+ trong vi c ñ?t ñư9c các mqc tiêu gi,m nghèo. ði u này khác v(i nh ng
n8 l5c gi,m nghèo trư(c đây thưRng có xu hư(ng t!p trung vào tăng cưRng các
nguCn l5c howc cung c

các nghiên c6u v lý lu!n cũng như th5c tiyn v sinh k b n v ng vxn s{ là ch đ
có tính thRi s5 cao khi nh ng nhu ciu c a con ngưRi, ñwc bi t là c a ngưRi nghèo,
ln đư9c ưu tiên trong mdi chính sách và ho?t ñ&ng phát tri+n c a các qu'c gia
trên th gi(i. Trên th gi(i, tO cu'i nh ng năm 1990, ñã có nh ng nghiên c6u áp
dqng các lý thuy t v khung sinh k b n v ng ñ+ phân tích các cơ h&i và thách th6c
v sinh k c a ngưRi dân I khu v5c nông thôn và ven bi+n, tO đó đ xu

hình th6c h8 tr9 sinh k phù h9p nhDm đ?t đư9c mqc tiêu xóa ñói gi,m nghèo và
phát tri+n b n v ng.
Bi n ñ i khí h!u (climate change), v(i các bi+u hi n chính là s5 gia tăng
nhi t đ& tồn ciu, m5c nư(c bi+n dâng và các hi n tư9ng thRi ti t c5c ñoan, ñư9c
coi là m&t trong nh ng thách th6c l(n nhgia tăng kho,ng 0,2oC m8i th!p kr, theo d5 đốn c a jy ban Liên chính ph v
BðKH, vào cu'i th kr 21, nhi t ñ& trung bình tồn ciu s{ tăng tO 2,3oC đ n 4,5oC


2

so v(i thRi kỳ ti n cơng nghi p hóa và m5c nư(c bi+n toàn ciu s{ dâng tO 1 m ñ n 3
m [17]. V(i các tác ñ&ng ti m tàng ñ n t3 lĩnh v5c: kinh t , xã h&i và môi trưRng nên BðKH là m&t trong nh ng vtri+n quan trdng nhtrên tồn th gi(i s{ b. đe dda nghiêm trdng; tO đó gây ra các tác đ&ng ñ n ho?t
ñ&ng s,n xuph?m vi toàn ciu.
G$n k t sinh k2 b/n vCng v(i bi2n đai khí h u, có th+ nh!n thBðKH là m&t y u t' ch ch't liên quan ñ n kh, năng b. t n thương c a sinh k , bIi
vì BðKH gây ,nh hưIng đ n các nguCn l5c sinh k , tO đó ,nh hưIng ñ n các ho?t
ñ&ng sinh k và k t qu, sinh k . Trong b'i c,nh BðKH ngày càng trI nên ph6c t?p
c, I hi n t?i và tương lai, các sinh k đư9c đánh giá khơng chK d5a vào vi c các
sinh k này có b n v ng trên 4 phương di n: kinh t , xã h&i, mơi trưRng và th+ ch
hay khơng mà cịn d5a vào vi c các sinh k này có th+ thích 6ng v(i BðKH hay
khơng. Chính vì v!y, g$n k t sinh k b n v ng v(i y u t' BðKH s{ giúp xây d5ng
các sinh k b/n vCng và thích ng trong b'i c,nh BðKH.
V(i kho,ng 2,7 tr ngưRi (chi m 40% dân s' th gi(i) ñang sinh s'ng I các
vùng ven bi+n trên th gi(i, vùng ven bi+n ñư9c coi là m&t trong nh ng khu v5c
phát tri+n năng ñ&ng nh

năng phát tri+n nhưng vùng ven bi+n cũng là nơi ch.u nh ng tác ñ&ng m?nh nhc a t5 nhiên và ho?t ñ&ng c a con ngưRi. Các tác ñ&ng do BðKH ñư9c d5 đốn s{
ti p tqc làm khuy ch đ?i và trim trdng hơn nh ng áp l5c hi n t?i ñ'i v(i vùng ven
bi+n, ñwc bi t làm gia tăng kh, năng b. t n thương c a nh ng sinh k d5a vào các
nguCn tài nguyên thiên nhiên t?i các c&ng ñCng ven bi+n. Gi,m kh, năng b. t n
thương và tăng cưRng năng l5c thích 6ng trư(c tác ñ&ng c a BðKH tO trư(c ñ n
nay vxn ñư9c coi là trách nhi m c a các h& gia đình thơng qua các l5a chdn v sinh
k . Do đó, thích 6ng v sinh k là chìa khóa đ+ gi,m thi+u kh, năng b. t n thương
và tăng cưRng kh, năng ch'ng ch.u v(i BðKH I các c&ng ñCng ven bi+n.
‚ Vi t Nam, trong kho,ng 50 năm qua, nhi t đ& trung bình đã tăng kho,ng
2@3oC và m5c nư(c bi+n đã dâng thêm kho,ng 20 cm. D5 đốn rDng, vào cu'i th
kr 21, theo k.ch b,n phát th,i cao, nhi t đ& trung bình I Vi t Nam có th+ tăng thêm


3

2,5oC đ n 3,7oC và m5c nư(c bi+n có th+ dâng thêm tO 78 cm ñ n 95 cm [4]. ð'i
v(i m&t qu'c gia có đưRng bR bi+n dài và hai đCng bDng châu th l(n thì m'i đe
do? do BðKH v(i các bi+u hi n như m5c nư(c bi+n dâng cao, bão, lũ lqt, xói lI bR
bi+n và xâm nh!p mwn… ñ'i v(i Vi t Nam là th5c s5 nghiêm trdng. Kho,ng 58%
sinh k ven bi+n c a Vi t Nam đ u d5a vào nơng nghi p, đánh b$t và nuôi trCng
th y s,n – là nh ng sinh k phq thu&c nhi u vào khí h!u và nguCn nư(c [53]. Theo
ñánh giá c a Ngân hàng Th gi(i (2007), Vi t Nam nDm trong s' 5 qu'c gia b. ,nh
hưIng nhi u nhnghiêm trdng hơn vùng ven bi+n.
V(i nguy cơ nư(c bi+n dâng cao do BðKH, nh ng ,nh hưIng c a BðKH
đ'i v(i vùng ven bi+n nói chung và sinh k c a ngưRi dân ven bi+n nói riêng là
khơng th+ tránh khoi. Mwc dù Vi t Nam nDm trong s' các qu'c gia trên th gi(i b.
,nh hưIng nwng n nhti m tàng c a nó cũng như nhu ciu thích 6ng v(i BðKH vxn chưa đư9c hi+u ñúng

m6c I Vi t Nam trO c&ng ñCng nho các nhà nghiên c6u, các chuyên gia và m&t s'
cơ quan nhà nư(c liên quan I trung ương và ñ.a phương [53]. Chương trình Mqc
tiêu Qu'c gia …ng phó v(i BðKH I Vi t Nam giai đo?n 2010@2015 đã đư9c Chính
ph phê duy t năm 2008 nhDm ñánh giá các ,nh hưIng c a BðKH lên các ngành và
ñ.a phương, xây d5ng các k ho?ch hành đ&ng nhDm 6ng phó v(i BðKH và ñưa
y u t' BðKH vào l!p k ho?ch phát tri+n kinh t @xã h&i qu'c gia, ngành và ñ.a
phương. Quan ñi+m c a Vi t Nam v 6ng phó v(i BðKH đư9c nêu trong Chi n
lư9c Qu'c gia v BðKH (2012) là “Vi t Nam coi 6ng phó v(i BðKH là vý nghĩa s'ng cịn; 6ng phó v(i BðKH c a Vi t Nam ph,i g$n li n v(i phát tri+n b n
v ng, hư(ng t(i n n kinh t các bon thphát tri+n, nâng cao năng l5c c?nh tranh và s6c m?nh qu'c gia; ti n hành đCng thRi
các ho?t đ&ng thích 6ng và gi,m nh‡ phát th,i khí nhà kính đ+ 6ng phó hi u qu, v(i
BðKH, trong đó I thRi kỳ điu thích 6ng là trdng tâm; …tăng cưRng năng l5c thích
6ng v(i BðKH c a con ngưRi và các h th'ng t5 nhiên nhDm b,o v và nâng cao
chv!y, thích 6ng v(i BðKH vxn s{ là mqc tiêu trư(c m$t c a Vi t Nam trong thRi
gian t(i, bIi vì, tính đ n năm 2000, Vi t Nam chK ph,i ch.u trách nhi m cho 0,35%


4

lư9ng khí gây hi u 6ng nhà kính trên th gi(i và ñây là m&t trong nh ng tr l thnhd5ng năng l5c thích 6ng v(i BðKH đư9c coi là m&t phin rchính sách thích 6ng v(i BðKH I Vi t Nam.
Vùng ven bi+n ðCng bDng sơng HCng (ðBSH), v(i 4 tKnh là H,i Phịng, Thái
Bình, Nam ð.nh và Ninh Bình, là khu v5c có m!t ñ& dân cư cao và ho?t ñ&ng s,n
xunhiên, đây l?i là vùng ñdư(i 2,5m so v(i mwt nư(c bi+n. Do đó, vùng ven bi+n ðBSH thưRng xun ph,i

gánh ch.u nh ng tác ñ&ng m?nh m{ c a thiên tai, ñwc bi t là các thiên tai có nguCn
g'c bi+n [25]. N u m5c nư(c bi+n dâng 1m thì kho,ng 11% di n tích vùng ðBSH
s{ b. ng!p [8]. Vùng ven bi+n ðBSH là m&t trong nh ng khu v5c b. ,nh hưIng
nwng n nhbi+n ðBSH là s,n xu(đánh b$t và ni trCng) đang ngày càng b. đe do? trư(c tác ñ&ng c a BðKH bIi s5
phq thu&c vào các nguCn l5c t5 nhiên nh?y c,m v(i BðKH. Chính vì v!y, xây d5ng
sinh k ven bi+n b/n vCng và thích ng v(i BðKH là m&t nhu c

nay trong b'i c,nh khí h!u ngày càng bi n đ i btrdng lên vùng ven bi+n nói chung và vùng ven bi+n ðBSH nói riêng.

2. TEng quan nghiên cZu
2.1. Các nghiên c u v

nh hư ng c a bi n đ i khí h u ñ i v i các qu c

gia và vùng ven bi#n trên th gi i và

Vi't Nam

Báo cáo Phát tri+n Th gi(i (2010) c a Ngân hàng Th gi(i v(i ch đ “Phát
tri@n và Bi2n đai khí h u” ñã nhhành ñ&ng ngay bây giR, hành ñ&ng cùng nhau và hành ñ&ng theo m&t cách khác
trong cu&c chi n ch'ng l?i BðKH toàn ciu. Gi,m kh, năng b. t n thương c a con
ngưRi và giúp mdi ngưRi t5 giúp chính mình là nh ng vtrdng trong báo cáo này. Ngồi ra, qu,n lý đnguyên thiên nhiên, phát tri+n các nguCn năng lư9ng b n v ng, huy ñ&ng v'n, phát
tri+n th+ ch cũng là nh ng chính sách thơng minh v khí h!u nhDm giúp th gi(i
6ng phó hi u qu, v(i BðKH.

5

Nghiên c6u c a ADB (2009) v “Tác ñ ng kinh t2 c a BðKH tFi ðông Nam
Á: Báo cáo khu v;c” đã phân tích th5c tr?ng BðKH t?i khu v5c ðơng Nam Á, các
bi n pháp thích 6ng v(i BðKH ñ+ tăng cưRng kh, năng tCn t?i c a khu v5c này; và
ñ xugi,i pháp tồn ciu v 6ng phó v(i BðKH.
Báo cáo phát tri+n con ngưRi c a UNDP (2008) “Cu c chi2n ch ng lFi
BðKH: ðoàn k2t nhân loFi trong m t th2 gi9i cịn chia cJt” đã đưa ra m&t s' d5
đốn v thi t h?i mà Vi t Nam ph,i gánh ch.u trư(c tác ñ&ng c a BðKH. N u nhi t
ñ& trái ñkho,ng 22 tri u ngưRi I Vi t Nam s{ b. mb. msơng Mêkơng s{ ch.u tác đ&ng c a lũ I m6c đ& khơng th+ d5 đốn và Vi t Nam s{
ñ'i mwt v(i m6c thi t h?i kho,ng 17 tK USD/năm. Nghiên c6u này cũng ñánh giá
ðBSH và ðBSCL là hai khu v5c b. ,nh hưIng nwng n nhTrong m&t nghiên c a Ngân hàng Th gi(i (2007) v “The Impact of Sea
Level Rise on Developing Countries: A Comparative Analysis”, Susmita Dasgupta và
các c&ng s5 ñã ñánh giá ,nh hưIng c a nư(c bi+n dâng (v(i các k.ch b,n tO 1m ñ n
5m) ñ n 84 qu'c gia đang phát tri+n (đư9c nhóm thành 5 khu v5c) d5a trên 6 chK tiêu:
ñnư(c. Có 3 k t qu, chính đư9c rút ra tO nghiên c6u. Th nh6t, xét trên ph?m vi toàn
ciu, kho,ng 0,3% di n tích đnư(c bi+n dâng 1m và con s' này s{ tăng lên 1,2% di n tích đ6% GDP n u m5c nư(c bi+n dâng 5m. Th hai, khu v5c ðông Á s{ b. ,nh hưIng rl(n bIi s5 gia tăng m5c nư(c bi+n, trong đó, tO m6c tăng 1m đ n 5m, di n tích b. ,nh
hưIng tăng tO 0,5% ñ n 2,3%, dân s' b. ,nh hưIng tăng tO 2% ñ n 8,6%, và GDP b.
,nh hưIng tăng tO 2% ñ n 10%. Th ba, Vi t Nam là qu'c gia b. ,nh hưIng nghiêm
trdng nh

bIi nư(c bi+n dâng. N u m5c nư(c bi+n dâng 1m thì s{ có kho,ng 5% di n tích, 11%
dân s' b. ,nh hưIng và t n th3m thì s{ có kho,ng 12% di n tích, 25% dân s' b. ,nh hưIng và t n thlà 25%. ða s' các ,nh hưIng này t!p trung I ðBSH và ðBSCL vì m&t b& ph!n l(n
dân cư Vi t Nam và các ho?t ñ&ng kinh t ñ u nDm trên hai vùng ñCng bDng này.


6

Trong m&t n8 l5c nhDm tìm ra các v6ng v(i BðKH I Vi t Nam, Jeremy Carew@Reid (2008) trong nghiên c6u v
“Rapid Assessment of the Extent and Impact of Sea Level Rise in Vietnam” đã sg
dqng cơng ngh GIS đ+ xác ñ.nh các khu v5c s{ b. ng!p I Vi t Nam n u m5c nư(c
bi+n dâng 1m vào cu'i th kr 21, tO đó phân tích nh ng t n thương v kinh t , xã
h&i và mơi trưRng đ'i v(i các khu v5c này. Theo Jeremy Carew@Reid, ñ n cu'i năm
2100, 39/63 tKnh, thành ph' I Vi t Nam, kho,ng 4,4% di n tích đtri u ngưRi), 4,3% di n tích đưRng, 36 khu b,o tCn thiên nhiên s{ b. ,nh hưIng bIi
s5 gia tăng 1m c a m5c nư(c bi+n, trong đó 12 tKnh thu&c vùng đCng bDng sơng
Cgu Long s{ b. ,nh hưIng nghiêm trdng nhnghèo b. ,nh hưIng và 90% di n tích đưRng b. ,nh hưIng đ u nDm I khu v5c này.
Tơ Văn TrưRng (2008) trong Chương trình trdng đi+m c

08/06@10 v “Tác ñ ng c a BðKH ñ2n An ninh lương th;c qu c gia” đã phân tích
nh ng ,nh hưIng c a BðKH đ n nơng nghi p, nông thôn và nông dân I Vi t Nam.
V(i các tác ñ&ng ti m tàng c a BðKH lên tài nguyên nư(c, s,n xuvà an ninh lương th5c, gi,i quy t các vth5c qu'c gia và bài tốn quy ho?ch tam nơng (bao gCm nơng nghi p, nơng thơn, và
nơng dân) trong thRi gian t(i đóng vai trị rBðKH trong nông nghi p.

2.2. Các nghiên c u v kh năng b+ t n thương và năng l.c thích ng c a sinh

k ven bi#n trư c tác ñ0ng c a bi n đ i khí h u trên th gi i và Vi't Nam
Trin Thd ð?t và Vũ Th. Hoài Thu (2012) trong cu'n sách chuyên kh,o v
“Bi2n ñai khí h u và sinh k2 ven bi@n” ñã t ng h9p m&t s' lý thuy t và nghiên c6u
th5c tiyn v ch ñ BðKH và sinh k ven bi+n, bao gCm t ng quan v BðKH, kh,
năng b. t n thương c a sinh k ven bi+n trư(c tác đ&ng c a BðKH, năng l5c thích
6ng c a sinh k ven bi+n trư(c tác ñ&ng c a BðKH, h8 tr9 sinh k đ+ thích 6ng v(i
BðKH và m&t tóm t$t v BðKH và sinh k ven bi+n I Vi t Nam.
Cu'n sách c a Derek Armitage và Ryan Plummer (2010) v “Adaptive
Capacity and Environmental Governance” t!p h9p rtrên th gi(i v v

7

g$n năng l5c thích 6ng v(i qu,n tr. mơi trưRng trên các khía c?nh: qu,n lý đnguCn nư(c, và tài nguyên rOng. Các nghiên c6u v năng l5c thích 6ng v(i BðKH
ít đư9c đ c!p trong cu'n sách này.
Năm 2010, B& Tài nguyên và Môi trưRng Vi t Nam ph'i h9p v(i Cơ quan
Phát tri+n Qu'c t Vương qu'c Anh và Chương trình Phát tri+n Liên Hi p Qu'c
th5c hi n nghiên c6u v “Các chi2n lư'c thích ng cho sinh k2 ven bi@n ch.u nhi/u
r i ro nh6t do tác ñ ng c a BðKH w mi/n Trung Vi t Nam”. Nghiên c6u cho rDng
h th'ng sinh k nơng thơn vùng ven bi+n có nguy cơ cao nhnh ng sinh k phq thu&c tr5c ti p vào nguCn l5c t5 nhiên. Vì v!y, vi c xây d5ng
kh, năng phqc hCi cho các sinh k ven bi+n ch.u tác đ&ng c a BðKH địi hoi các
bi n pháp nhDm ñ,m b,o kh, năng phqc hCi c a các nguCn tài nguyên thiên nhiên.
ð+ xây d5ng sinh k ven bi+n có kh, năng thích 6ng v(i khí h!u, cin áp dqng cách
ti p c!n song hành, bao gCm tăng cưRng qu,n tr. môi trưRng và phát tri+n sinh k
đ.a phương. Ngồi ra, các sinh k khác nhau trong cùng m&t khu v5c có th+ ch.u
nh ng tác đ&ng khơng gi'ng nhau do BðKH nên khơng có m&t mơ hình chung cho
t

ho?t. M&t s' bi n pháp h8 tr9 sinh k nhDm thích 6ng v(i BðKH ñư9c ñ xuc,i ti n công tác qu,n tr. môi trưRng, xây d5ng cơ sI h? ting c6ng và m m, h8 tr9
sinh k theo ngành và di cư/tái ñ.nh cư như m&t s5 ña d?ng hóa sinh k .
Cu'n sách v Adapting to the Impact of Climate Change (2010) c a Vi n
Nghiên c6u Qu'c gia M^ ch y u phân tích nh ng ,nh hưIng c a BðKH lên nư(c
M^, nh ng ho?t đ&ng thích 6ng khác nhau ñư9c ñ xuchi n lư9c và cách th6c qu,n lý chi n lư9c thích 6ng c

cơ ch nhDm thúc thúc ñŒy nh ng hành ñ&ng thích 6ng có hi u qu, trư(c tác đ&ng
c a BðKH, bao gCm thích 6ng v sinh k , I M^ cũng như trên toàn ciu.
Nghiên c6u c a Koos Neefjes (2009) v “Bi2n đai khí h u và Sinh k2 b/n
vCng” chK ra rDng, BðKH gây ra nh ng tác đ&ng chính đ'i v(i sinh k c a ngưRi
nghèo I nông thôn trên m&t s' lĩnh v5c như s,n xub$t và ni trCng th y s,n, nơi ngưRi nghèo ch y u d5a vào các nguCn l5c t5 nhiên
ñ+ th5c hi n các chi n lư9c sinh k . Theo Koos Neefjes, ñ+ t?o l!p sinh k b n v ng
trư(c nh ng tác ñ&ng c a BðKH, ngưRi dân và các c&ng đCng cin có các nguCn l5c


8

sinh k chnguCn l5c sinh k này ñư9c ti p c!n m&t cách cơng bDng đ+ ngưRi dân có th+ qu,n
lý và sg dqng chúng m&t cách b n v ng. Vi c t?o ra các cơ h&i sinh k I nông thôn
là quan trdng, nhưng cũng cin ph,i liên k t v(i các cơ h&i sinh k I đơ th. đ+ đ,m
b,o tính b n v ng c a sinh k . Do đó, Koos Neefjes cho rDng, đa d?ng hóa các
chi n lư9c sinh k là rCu'n sách c a USAID (2009) v “Adapting to Coastal Climate Change: A
Guidebook for Development Planners” t ng h9p cách ti p c!n và khung lý thuy t
v ñánh giá nh ng vkh, năng b. t n thương do BðKH, xây d5ng và th5c hi n các ho?t ñ&ng thích 6ng
v(i BðKH, lCng ghép các ho?t đ&ng thích 6ng v(i BðKH vào các chương trình, k

ho?ch phát tri+n và các d5 án I c

Báo cáo c a Oxfam (2008) v “Vi t Nam: Bi2n đai khí h u, s; thích ng và
ngư4i nghèo” t!p trung phân tích cu&c s'ng c a các h& gia đình nghèo I hai tKnh
B n Tre và Qu,ng Tr. trong b'i c,nh khí h!u ñang thay ñ i và tìm hi+u xem ngưRi
dân ñ'i phó như th nào trư(c s5 thay đ i c a khí h!u trong tương lai. M&t s' k t
qu, ñư9c rút ra tO nghiên c6u này là: (i) ngưRi dân và lãnh đ?o đ.a phương đ u
nh!n thnghèo, ñwc bi t là phq n , là ñ'i tư9ng dy b. t n thương nhBðKH, (iii) sinh k c a nh ng ngưRi dân phq thu&c vào tài nguyên thiên nhiên b.
,nh hưIng l(n bIi tác ñ&ng c a BðKH, và (iv) cin ph,i có nh ng bi n pháp thích
6ng v(i BðKH, trong đó cơng tác phịng ngOa và gi,m thi+u r i ro thiên tai nhDm
gi,m mR. Selvaraju và c&ng s5 trong m&t nghiên c6u v “Livelihood Adaptation to
Climate Variability and Change in Droughtdprone Areas of Bangladesh” (2006) ñã
sg dqng phương pháp phân tích đ.nh tính (bao gCm th,o lu!n nhóm và phong vsâu cá nhân) đ+ phân tích đwc đi+m c a h th'ng sinh k vùng nông thôn ven bi+n,
nh ng thay đ i c a khí h!u trong quá kh6, hi n t?i và d5 báo cho tương lai, phân
lo?i các ñ'i tư9ng b. t n thương trư(c tác ñ&ng c a BðKH, ñánh giá nh!n th6c c a
ngưRi dân v các tác ñ&ng c a BðKH và ñ xutrư(c tác ñ&ng c a h?n hán gây ,nh hưIng ñ n s,n xu

9

Nghiên c6u c a Jouni Paavola (2004) v Sinh k2, kh năng b. tan thương và
s; thích ng v9i BðKH w vùng Morogoro, Tanzania chK ra rDng thâm canh và
qu,ng canh trong nơng nghi p, chuy+n đ i mùa vq, thay đ i thRi gian gieo trCng, đa
d?ng hóa sinh k (v(i các sinh k phi nông nghi p), di dân (t?m thRi howc lâu dài) ...
là các chi n lư9c sinh k thích 6ng mà các h& gia đình I Tanzania áp dqng trư(c s5
bi n ñ i c a khí h!u. Mwc dù các chi n lư9c sinh k này đã góp phin nâng cao thu

nh!p cho ngưRi dân nhưng l?i gây ra nh ng tác ñ&ng ñ n mơi trưRng như làm xói
mịn đbên c?nh vi c th5c hi n các chi n lư9c sinh k thích 6ng thì qu,n lý hi u qu, tài
ngun thiên nhiên và mơi trưRng cũng có vai trò rNghiên c6u c a IUCN, SEI, và IISD (2003) v “Livelihoods and Climate
Change” ñã ñưa ra cách ti p c!n t ng h9p trong vi c gi,i quy t vv ng trong b'i c,nh BðKH, đó là k t h9p chwt ch{ gi a qu,n lý r i ro và thiên tai,
qu,n lý tài nguyên thiên nhiên và tăng cưRng th5c hi n các bi n pháp thích 6ng v(i
BðKH nhDm làm gi,m kh, năng b. t n thương do BðKH gây ra, gi,m nghèo đói
và c,i thi n phúc l9i cho ngưRi dân.

2.3. Các nghiên c u v sinh k vùng ven bi#n đ2ng b3ng sơng H2ng trong
b i c nh bi n đ i khí h u
ð tài nghiên c6u khoa hdc c a TrưRng ð?i hdc Qu'c gia Hà N&i v “znh
hưwng c a BðKH ñ2n sf dXng ñ6t và bi2n ñai sinh k2 c a c ng đ#ng dân cư đ#ng
b:ng sơng H#ng” do Lưu Bích Ngdc và c&ng s5 (2012) th5c hi n đã (i) mơ t,
nh ng ,nh hưIng c a BðKH ñ n bi n đ i sg dqng đnhân ñ+ làm rõ ,nh hưIng c a BðKH ñ n bi n ñ i sinh k c a h& gia đình trên các
khía c?nh: vi c làm, cơ cs,n xuđình v ,nh hưIng c a BðKH đ n s,n xuth6c 6ng phó c a hd; (iv) và đ xuđình trư(c tác đ&ng c a BðKH. ð tài ñã ti n hành kh,o sát h& gia đình t?i 5 xã
thu&c 5 tKnh đCng bDng sơng HCng là: xã CCn Thoi, huy n Kim Sơn, tKnh Ninh
Bình; xã Thái ðơ, huy n Thái Thqy, tKnh Thái Bình; xã Giao Thi n, huy n Giao
Th y, tKnh Nam ð.nh; xã Vân N&i, huy n ðông Anh, thành ph' Hà N&i và xã T,n