Một số vấn đề lý luận và thực tiễn trong nghiên cứu gia đình Việt Nam hiện nay

Nghi§n ciiu
G i a d i n h v^ G i d i
S6' 2 - 2 0 1 2

Mot so khia canh ve moi quan he va chong qua
cac cuoc 8ieu tra xa hpi hgc gan day of Viet Nam
Le Ngoc Van
Vi6n Gia dinh va Gidi

Tom tat: Dua tren cac ke't qua nghien ciiu da co, bai vie't trinh
bay khai quat mot so'van de thUc tien cd ban ve moi quan he vd
chong d Viet Nam trong boi canh gia dinh Viet Nam dang co
nhiing bie'n doi manh me du6i tac dong cua qua trinh cong
nghiep hoa va toan cau hoa. Theo tac gia, cd scl ciia nhiing bie'n
doi nay bdt nguon tii sU thay doi vj tri va vai tro ciia ngUdi phu
nii trong gia dinh va ngoai xa hoi. Nhieu khuon mau truyen
tho'ng chi phoi moi quan he vd chong khong cori phii hdp khi phu
nii ciing di lam va co thu nhap. Nhieu chuan miic giao tie'p m6i
giiia vd va chong dang hinh thanh nhUng chiia diidc chap nhan
mot each pho bie'n va do chinh la nguyen nhan dan de'n nhiing
mau thuan va xung dot vd chong.
Tii khoa: Gia dinh, Mo'i quan he giiia vd va chong.

Dat van de
Quan he vg ehdng Id cdt Idi eua quan he gia dinh. Id hinh thfle xa hdi
ddc trung cua quan he gidi tfnh duge phap ludt thfla nhdn vd bao ve.
Trong qua khu', da ed mdt khe' u6c xa hdi vdi nhflng quy tde chat che
giua nam vd nir trong gia dinh. Phu nfl dam nhdn khu vuc tai san xud't nhu
mdt td't ye'u, bao gdm tdi sinh san nhdn khau xa hdi, tao ra mdi trudng cho

46

Nghidn ciJru Gia dinh vk Gidi. Quyd'n 22, so 2, tr.45-58

tic cm phdt triln vd cho dan dng nghi ngoi, truyin thu eac gid trj vdn hda
tfl the he ndy sang thi he khac. Phu nfl khdng cd quyin chu ddng vd quy^t
djnh, nhd't Id nhu'ng gi d ben ngodi gia dinh, edn dan dng dam nhdn khu
\'ue san xud't, ehju trach nhiem kie'm dn, duy tri gia dinh vl vat chdt va tdi
san xudt kinh te'eua gia dinh. Dan dng ed uy quyin trong gia dinh vd Id
ngudi lanh dao gia dinh. Uu the'eua dan dng duge eung ed bdng van hda,
tdn giao, giao due va chfnh trj.
1 rong xa hoi hien dai md hinh miy trd thdnh vdn dl. Khdng thi duy tri
khe'udc cfl khi gia dinh da biln ddi sdu .sdc do tae ddng eua edng nghiep
hda, do thi hda. Irong nhilu thdp ky qua, da ed nhiing thay ddi manh me
vl than phdn phu nfl va nhflng vai trd gan eho hg trong gia dinh. Ngudi
dan dng chju trdch nhiem kie'm dn, phu nfl lam viec nhd khdng cdn la
ehudn mue nfla. Phdn ldn ede gia dinh khdng thda man nhu cdu .sd'ng ehi
vdi thu nhdp eua ngudi ehdng. Phu nfl bude vao Ilnh vuc san xud't va kinh
te'ngdy edng nhilu. Hg dugc giao due va ddo tao vl nghi nghiep dl tham
gia san xud't vd hoat ddng xa hdi. Nhd cd cdc phuang tidn va bidn phap
trdnh thai, phu nfl' va ea dan dng Idm ehu duge sinh de, quydt djnh sd con
mong mud'n vd thdi dilm sinh eon. Y thurc nhdn nhue cua phu nfl' giam di
khi hg khdng edn le thudc hodn loan vl kinh te vao ngudi chdng nua.
Trong quan he gia dinh, bdt ddu xud't hien nhflng ngudi phu nur lam chii gia
dinh thay vi ehi ed ddn dng Iam ehu gia dinh nhu trude ddy. Phu nu cung
da gianh duge quyin binh ddng vl mdt phdp luat.
Nhung thay ddi dd Idm lay ehuyin nhung ehudn mue Idu ddi ehi phdi
mdi quan he vg ehdng, ddn de'n sur xdc djnh mdi \'l eac \ai ud cua ngudi vg
vd ngudi ehdng trong gia dinh. Nhung cdng thdng trong quan he \g chdng
cflng nay sinh trong qua trinh di tim mdt khe ude xa hdi mdi. Chung ta dang

d trong thdi ky ehuyin tie'p giura Uuyin thd'ng xa hien dai. Khi nhung ehudn
mue hi|n ed bj lay ehuyin, vg ehdng dl mau thudn va xung dot. Nhung mdu
thudn va xung ddt nay de dga sir bin virng eiia mdi quan he vg ehdng \a can
trd gia dinh thue hien eac chure ndng xa hdi eua minh. Vdn dl ddt ra la uong
bdi canh nudc ta dang ddy nhanh qua trinh edng nghi|p hda va hdi nhap,
mdi quan he vg ehdng diin ra nhu the' nao? Lieu nhung gid tri vdn hda cu
ed kha ndng hda giai vdi hien thuc mdi? Su ddng thudn mdi vl vai trd cua
ngudi vg \a ngudi chdng trong gia dinh Id gi? Ddu la nhung co sd di cdc cap
vg ehdng di tdi nhung ddng thudn mdi va thuc hien nhirng vai trd mdi.trong
gia dinh? Nhd nude ed vai Ud nhu the' ndo uong viec eiing cd su bin vung
ciia md'i quan he vg chdng trong giai doan mdi?
Dua tren cdc ke't qua nghien cun da ed, bai vie't trinh bay khai quat mdt


Le Ngoc Van

47

SO vd'n dl thuc tiln eo ban vl mdi quan he vg ehdng d Viet Nam trong bd'i
eanh gia dinh Viet Nam dang ed nhung biln ddi manh me dudi tdc ddng
eua qua trinh edng nghi|p hda va loan cdu hda.
Cac tai lieu dugc sii dung phdn tfch trong bao eao ndy gdm ed:
- Dilu tra gia dinh Viet Nam ndm 2006 do Bd Van hda, Thi thao va DU
ljch, Tdng cue Thd'ng ke, Vien Gia dinh va Gidi thudc Vien Khoa hge xa
hdi Viet Nam va UNICEF phd'i hgp thuc hien. Day la cudc dilu tra vl gia
dinh dau tien d Viet Nam duge tie'n hdnh d quy md todn qud'c vdi 9.300
mdu dilu tra djnh lugng; 320 cudc phdng vd'n djnh tfnh, trong dd ed 240
cudc phdng \'an sdu va 80 cudc thao ludn nhdm (trong bdi vilt duge ggi la
Dilu tra gia dinh Viet Nam 2006).
- Dilu tra co ban vl binh ddng gidi do Vien Khoa hge xa hdi Vict Nam

thuc hien nam 2005 tai 13 tinh va thdnh phd eua Viet Nam vdi 4.176 mdu
dilu Ua dinh lugng; 156 cudc phdng vd'n djnh tfnh, trong dd ed 104 cudc
phdng vd'n sdu vd 52 cudc thao ludn nhdm (trong bai vie't duge ggi la Dilu
tra CO ban vl binh ddng gidi 2005).
- Dilu tra co ban vl gia dinh Viet Nam vd ngudi phu nfl trong gia dinh
thdi ky cdng nghiep hda, hien dai hda dd't nude do Trung tdm Nghien curu
khoa hge vl gia dinh va phu nii (nay Id Vien Gia dinh va Gidi) thuc hien
ndm 2000 tai eac tinh miln Bdc Viet Nam vdi 1.497 mdu dilu tra djnh
lugng; 70 cudc phdng vd'n djnh dfnh, trong dd ed 50 cudc phdng vd'n sdu
va 20 cudc thao ludn nhdm (trong bai vie't duge ggi la Dilu tra co ban vl
gia dinh Viet Nam 2000).
Du an nghien cun lien nganh vl gia dinh ndng thdn Viet Nam trong
ehuyin ddi thudc Chuang trinh hgp tde nghien cun Viet Nam - Thuy Diin
do Co quan Hgp tde phdt triln qud'c teThuy Diin (SIDA/SAREC) tai ug
vd Bd Khoa hge vd Cdng nghe quan ly thirc hien trong giai doan ttr 20042010 vdi 1.200 hd gia dinh duge phdng vd'n true tie'p bdng bang hdi djnh
lugng vd hang chuc cudc phdng vd'n dinh tfnh (trong bai vie't duge ggi la
Du an nghidn cun gia dinh ndng thdn 2004-2010).
Nghien cun mdt so xu hudng biln ddi quan he hdn nhdn vd gia dinh do
Vien Gia dinh va Gidi tie'n hdnh tai thdnh phd Hd Chf Minh ndm 2010 vdi
415 mdu dilu tra djnh lugng; 20 cudc phdng vd'n djnh tfnh, trong dd cd 8
cudc thao ludn nhdm va 12 cudc phdng vd'n sdu (trong bai vie't duge ggi la
Nghien cun mdt sd xu hudng bie'n ddi quan he hdn nhdn va gia dinh 2010).
- Dilu tra vl md'i quan he vg chdng trong gia dinh do Vien Gia dinh va


48

Nghidn cUu Gia dinh vii Gidi. Quyd'n 22, so 2, tr.45-58

(lidi thuc hien eud'i ndm 2011 tai thdnh phd Vinh Yen, tinh Vinh phuc vdi

300 mdu dilu tra djnh lugng; 18 cudc phdng vdn djnh tfnh, trong dd cd 12
cudc phdng vdn sau vd 6 cudc thao luan nhdm (trong bdi vie't dugc ggi Id
Dilu tra quan he vg ehdng 2011).
Cdc sd lieu dilu tra khac.
Ba vd'n do co ban duge trinh bay bao gdm: (1) md'i quan he kinh tdvg
ehdng; (2) mdi quan he quyin lire vg ehdng; va (3) md'i quan he tdm ly
tinh cam vg ehdng.
1. Moi quan he kinh te vd chong
Mdi quan he kinh te' la nhdn td cd tde ddng ehi phd'i cac md'i quan he
khae trong ddi sd'ng vg ehdng. Trong bdi nay, mdi quan he kinh l€ giiia vg
va ehdng duge xem xet tren hai khfa eanh chii ye'u: (1) tuong quan ddng
gdp kinh tc eiia ngudi vg va ngudi ehdng eho gia dinh; vd (2) quyin sd huu
va thtra ke' tdi san eua ngudi vg va ngudi chdng trong gia dinh.
LL Tuong quan dong gop kinh tecua ngudi vg va nguoi chdng cho
gia dinh
Trong eae gia dinh Viet Nam, viee ddng gdp kinh te cua ede thdnh vien
eho gia dinh khdng ehi Id ddng gdp bdng tiln mdt (tiln luong, tiln cdng,
tiln ttr kinh doanh budn ban...) ma edn tfl ede ngudn thu nhdp khdc khdng
phai bdng tiln mdt nhung true tiep dap ung cho tieu dung vat chdl cua gia
dinh nhu luong thue, thue phdm vd eae san phdm khae. Ngodi ra cdn co
nhung ddng gdp vl edng sfle eho viec tai san xuai si'rc lao ddng nhu eac
cdng viee ndi trg, chdm .sde eae thdnh vien gia dinh, quan Iy tien mdt va
ehi tieu... Nhung edng viec nay khdng dugc tra edng nhung nd vdn gian
tie'p ddng gdp cho thu nhdp gia dinh. Cdu thanh ngu: "Ciia chdng edng vg"
eho thd'y trong quan niem eua ngudi Viet Nam, du la ai mang Iai thu nhdp
eho gia dinh thi thanh qua kinh te'dd diu ed edng sure ciia vg hodc chdng.
Nd cung tuong tu nhu cdu ndi eua ngudi phuang Tdy: "Ddng sau thanh
edng Clia ngudi dan dng diu ed bdng ddng eua ngudi phu nfl'"
Trong cae nghien cun d Viet Nam hien nay vdn chua ed du dilu kien dp
dung phuang phap tfnh thu nhdp rieng eho ttrng thanh vien gia dinh eung

nhu ehua lugng hda thanh tiln eae ddng gdp ngodi tiln mdt cua cdc thdnh
vien ma chii ye'u thdng qua y kie'n ciia ngudi tra ldi de ddnh gid tuang quan
ai Id ngudi ddng gdp kinh te' eao hon hodc eao nhd't trong gia dinh.
Cae kit qua nghiln cun cho thd'y ca ngudi vg va ngudi chdng deu cd ddng


Le Ngoc Van

49

gdp kinh te'cho gia dinh. Tuy nhien, mfle dd ddng gdp Id khae nhau gifla vg
vd chdng cflng nhu giu'a eac nhdm gia dinh d thdnh thj, ndng thdn, vung
miln, nghi nghiep, trinh dd hgc vdh ciia phu nu' vd dd dai eiia hdn nhan.
Dieu tra cd bdn ve binh ddng gidi 2005 cho thdy 95,1 % ngudi duge hdi
cd ddng gdp eho thu nhdp bdng tiln eho gia dinh. Ty le nay d ngudi vg la
92,5% va d ngudi ehdng la 98,1%. Trong sd 7,5% ngudi vg tir nhdn la
khdng ddng gdp cho thu nhdp bdng tiln eho gia dinh thi phu nfl d khu vue
thanh thj cao hon phu nu' d khu vuc ndng thdn: 10,8% so vdi 5,5%. Trong
ba khu vue Bdc, Trung, Nam cua Viet Nam thi ty le phu nfl khdng ed ddng
gdp cho thu nhdp gia dinh d Nam Bd (17,5%) eao hon d Bdc Bd (3,5%) va
Trung Bd (2,4%). Vl mure dd ddng gdp, 73% sd ngudi duge hdi y kiln cho
rdng ngudi ehdng ed ddng gdp thu nhdp nhilu nhd't trong gia dinh; 23%
ddnh vj trf nay cho ngudi vg vd 4% y kie'n eho bie't vj trf nay thudc vl eac
thdnh vien khde Uong hd gia dinh. Ty le ddng gdp nhilu nhd't eho thu nhdp
gia dinh ed sur khde biet gifla thanh thj va ndng thdn, trinh dd hgc vd'n,
nghi nghiep cua phu nu va dd ddi ciia hdn nhdn. Trong cae gia dinh d dd
thj, 27,6% sd phu nur dugc hdi ed ddng gdp nhilu nhd't cho thu nhdp gia
dinh, trong khi ty le ndy d ndng thdn la 20,3%. O nhdm phu nfl mfl chfl,
ehi ed 15,4% eho rdng minh ed ddng gdp nhilu nhd't trong khi ty le nay d
eac nhdm ed hge vd'n tilu hge va hge vd'n eao dang trd ien ldn lugt la

26,8% va 38,4%. C) nhdm phu nfl lam lanh dao, ehu doanh nghiep, cd tdi
45,5% la ngudi ed ddng gdp thu nhdp nhilu nhd't trong gia dinh. Ty le nay
d phu nu Idm nghi kinh doanh budn ban Id 37,4%, phu nfl Iam ehuyen
mdn ky thudt, nhdn vien va djeh vu ed nhdn la 30%. Thdp nhd't Id phu nu
ndng ddn 16,4% vd edng nhdn 22,9%. Mdt dilu kha thu vj la tuong quan
ddng gdp thu nhdp giOa vg vd chdng ed sur bien ddi theo dd ddi eua hdn
nhdn tfnh theo sd ndm chung sd'ng eua cap vg chdng. O nhdm ket hdn dudi
10 ndm chi ed 15,2% gia dinh cd vg la ngudi ddng gdp thu nhap cao nhdt.
Ty le nay d nhdm ket hdn tfl 11-20 nam la 22% va nhdm ke't hdn tfl 21-30
ndm la 29,6%, tren 30 ndm Id 31,6% (Trdn Thi Van Anh va Nguyin Huu
Minh, 2008, tr. 94-103).
Dieu tra cabdn gia dinh Viet Nam 2000 phan ehia ddng gdp eua ngudi
vg vd ngudi chdng eho kinh td gia dinh thdnh hai mang: ddng gdp cdng
siie eho kinh te' gia dinh va ddng gdp tiln mat cho kinh te' gia dinh. Ke't
qua dilu tra eho thd'y ty le ddng gdp nhilu edng sfle nhd't cho kinh te'gia
dinh d ngudi vg eao gd'p ddi ty le nay d ngudi ehdng: 64,5% so vdi 30,8%
(ty le cdn lai Id thudc cac thanh vien khae trong gia dinh nhu eon trai, eon
gdi, dng, bd, ngudi khde). Khdng ed su khac biet dang kl gifla khu vue


50

Nghidn cUu Gia dinh vk Gidi. Quyd'n 22, so 2, tr.45-58

Ihanh phd', ddng bdng vd trung du - miln nui vl ty Ic phu nfl'ddng gdp edng
sire nhilu nhdt eho kinh tl gia dinh. Cu thi, thanh phd 65,1%), ddng bdng
65,8%, trung du - miln nfli 62,1%. Trong khi dd, ty 11 ddng gdp nhilu tiln
mat nhdt cho kinh te'gia dinh d ngudi chdng cao gdn gd'p ddi so vdi ty le d
ngirdi vg: 58,8% .so vdi 32,3%. Xet theo khu vue sinh sd'ng, ngudi ehdng d
khu \ ire ddng bang ddng gdp liln mat eho kinh tc gia dinh eao hon .so vdi

khu \'irc thanh phd \';i trung du miln nui: 65,2% .so vdi 56,9% va 54,4%.
Dieu tra quan he; vp chdng 2011 eho thdy ty Ic ddng gdp cho thu nhdp
gia dinh d ngirdi ehdng eao hern nhilu so vdi ty lO nay d ngudi vg (47% so
\'di 15,9% ), song ty le sd ngudi eho rdng ca hai vg chdng ddng gdp eho
kinh 10 gia dinh nhu nhau len tdi 37,1 %. Cudc dilu tra cung eho thay phdn
ldn ngirdi vg va ngudi ehdng ed kha nang bao dam cudc sd'ng ddc ldp vl
kinh ic trong trudng hgp khdng ed sir trg giup tir nguon thu nhdp eua chdng
hodc vg: 90,1 % sd ngudi dugc phdng vd'n eho bie't hg cd kha ndng bao dam
cudc sd'ng dde ldp eua ban thdn trong trudng h(rp khdng cd ngudn thu nhap
tfl vg hoac ehdng; ehi ed 9,3% cho rdng ddi .sd'ng kinh te'eua hg phu thudc
vao vg hoac ehdng va 0,7% cam thdy khd tra Idi.
Cae ke't qua dilu tra tren ddy cho thd'y, trong cac gia dinh Viet Nam
hi|n nay, md hinh "mdt thu nhdp" (thu nhdp eua ngudi chdng hodc ngudi
vg nudi sd'ng ea gia dinh) Id khdng phd bie'n. Ty le ea ngudi vg va ngudi
ehdng diu ddng gdp eho kinh te gia dinh la rd't cao. Ngudi ehdng ddng gdp
tiln mat eho kinh tegia dinh nhilu hon ngudi vg, song ngudi vgddng gdp
san phdm tieu dung vd edng sfle eho kinh te gia dinh nhilu han ngudi
ehdng. Phu nu' thdnh thj, phu nfl ed trinh dd hgc van eao, phu nu Iam quan
Iy lanh dao, phu nfl ed sd ndm ke't hdn cao ddng gdp eho kinh te gia dinh
eao hon so vdi phu nfl ndng thdn, phu nu ed trinh dd hge vd'n thdp, phu nu
khdng Iam quan ly lanh dao, phu nfl mdi kit hdn.
L2. Quyen sd h&u va thilra ke tai san ctia ngudi vg va nguoi chong
trong gia dinh
Tdi san ciia gia dinh duge xem xet trong bdi \ iei gdm cd nha d, dd't d,
dd't canh tae, co sd san xud't kinh doanh, dd dflng ddt tiln va cdc tdi san
khdc. Cae sd lieu dilu tra eho thd'y cd sir khdc biet dang kl giu'a quy djnh
ciia ludt phap vdi quan niem eua ngudi ddn va quyin sd hun uen thuc tl.
Hien phdp vd cae bd ludt eua nhd nudc Viet Nam ban hdnh cd lidn quan
de'n quyin sd hfl'u tai san nhu Bd ludt Ddn su (1995), Ludt Dd't dai (2003),
Ludt Hdn nhdn va Gia dinh (2000), Ludt Binh ddng gidi (2006)... Day la

CO sd phdp ly eho viee xdc Idp quyin binh ddng giiia vg va chdng vl sd


Lg Ngoc van

51

Bang L Ngudi dung t^n tai san cua ^ia dinh ddi vdi
cap vgr chong tur 18-60 tudi (%)*
Loai tai san

Vof diing ten

Chong diing ten

Va va chong diing ten

Nha a, dai b

10.9

81,4

7.8

Dai canh tac/dai d6i rimg

8,6

86,3

."^,1

Co s6 san xuai kinh doanh

41,1

.'^2,1

6,.'5

6t6

21,6

76,4

2,0

Xemay

^,f^

80,.-^

10,0

Ghe/thuy^n may

2,8

91,7

.'>,.'i

Nguon: Dilu tra gia dinh Viet Nam 2006.
* Tdng ty la kh6ng bdng 100 vi con co hlnh thiic ngudi khac diing tdn.
hiru tai san chung eua gia dinh. Tuy nhien, truyin thd'ng ngudi ehdng dung
ten quyin sd hun ede tdi san ldn eiia gia dinh vdn cdn tdn tai kha phd bie'n.
Dieu tra gia dinh Viet Nam 2006 eho thd'y ty le tfl 52,1% de'n 91,7%
ngudi ehdng dung ten ede tdi san eua gia dinh nhu co sd san xud't kinh
doanh, nhd d, dd't d, dd't eanh tde, d td, xe may, ghe thuyin, trong khi chi
cd tii 2,8% de'n 41,4%> ngudi vg dung ten eac tai san nay va ty le ca hai vg
ehdng eung dung tdn cae tdi san ehi ttr 5,5% de'n 10% (bang 1).
Ke't qua dilu tra cung eho thd'y gia dinh dd thj cd xu hudng binh dang
hon gia dinh ndng thdn vl quyin sd hun tai san giira vg vd ehdng. O ndng
thdn, chi ed 7,3% ngudi vg dung ten sd hun/quyin sir dung nha/dd't d; 8%
dd'i vdi dd't canh tdc/dd't d6i riing; 31,4% ddi vdi co sd san xud't kinh doanh;
18,2% ddi vdi d td, S% ddi vdi xe may; 2,8% ddi vdi ghe/thuyin mdy. Ty
le tuong ung d gia dinh thanh phd la 20,9%, 15,2%, 53%, 25%, 12,1% va
2,2% (Dilu tra gia dinh Viet Nam 2006).
Tuang quan vl sd hiru tdi san giua vg vd ehdng tren ddy phan dnh dde
dilm Ijch sir cua gia dinh Viet Nam: Khi ngudi phu nu di Id'y ehdng thudng
vl sd'ng ehung vdi gia dinh nha chdng. Cac tdi san do cha me ehdng dl Iai
thudng do eon trai ke' thura. Dieu tra ca bdn ve gia dinh 2000 cho thd'y
trong viee phdn ehia tdi san eho ede eon, con trai vdn dugc uu tien nhilu
hon eon gdi. 6 miln Bdc, con trai trudng duge uu tien hon cdc con khde.
Trong sd nhung ngudi Ua ldi cd phdn biet trong phdn ehia tai san (chiem
40,7%) tdng sd) thi 98,4%; ndi ehia eho con trai nhilu han, chi cd 1,6% ndi

52

Nghidn ciJru Gia dinh vk Gidi. Quyd'n 22, so 2, tr.45-58

ehia eho eon gdi nhilu han. Trong sd nhflng ngudi ed con trai (d miln Bdc)
thi 69,7% cho rdng con trai trudng se duge phdn chia tai san nhilu nhd't.
2. IVIoi quan he quyen li/c vd chong

Mdi quan hi quyin lire vg ehdng duge xem xel tren hai khfa eanh quan
trgng: ai la ehu gia dinh va ai la ngudi quylt djnh ede edng viec quan trgng
Clia gia dinh.
2.L Ai la chu gia dinh?

Theo .sd lieu Khao sat mfle sd'ng ddn cu 2004, ty le nam la ehii hd chilm
74.34^ r; nfl Id ehu hd chie'm 25,66%. 6 khu vue thanh thj, nam la chti hd
chilm 60.98%, nfl la ehu hd chilm 39,02%. d khu vue ndng thdn, nam la
ehu hd chie'm 78,84%; nfl la ehu hd chie'm 21,16% (Tdng cue 'Hid'ng ke,
2006, tr. 60).
Cdn cfl vao .sd lieu tren, ne'u ehu hd ddng thdi la chu gia dinh thi nhin
chung da sd nam gidi Iam ehu gia dinh. Tuy nhien, ede ke't qua nghien ciiru
eho thd'y ngudi ehu gia dinh khdng ddng nhd't vdi ngudi durng ten trong sd
ddng ky hd khdu hay ngudi dan dng Idn tudi nhat trong gia dinh.
Tra ldi cdu hdi: "Theo dng/bd, ehu hd Id ngudi ed ddc diem gi?" Kit
qua eua Du dn nghien ci'fu gia dinh ndng thdn 2004-2010 eho thd'y ddc
dilm "ehii hd Id ngudi ra ede quydt djnh trong hd gia dinh" cd ty le tan
thanh eao nhd't trong sd' ede dde dilm duge neu len trong bang hdi, chilm
63% y kien ngudi tra Idi; tie'p theo la dde dilm "ehii hg la ngudi ddng ky.
Id ehii hd trong .sd hd tjeh" cd 46% y kie'n tan thanh; cdc dde dilm khde
nhu "ehii hd Id ngudi dai dien eho hd gia dinh trong giao dieh vdi ngudi

ngoai" ed 31% y kien tan thanh; "chu hd la ngudi dan dng Idn tudi nhd't"
ed 27% y kien tdn thanh; "ehu hd Id ngudi ed thu nhdp nhilu hon ngudi
khde trong hd gia dinh" cd 20% y kien tdn thdnh; "chii hd Id ngudi duge
kfnh trgng nhd't trong hd gia dinh" ed 18% y kie'n tan thdnh; ehi cd 8% y
kie'n cho rdng "chu hd Id ngudi eao tudi nhd't eho du dd la nam hay nfl" va
2% y kie'n cho rdng "chu hd Id ngudi phu nfl Idn tudi nhd't"
Dieu tra gia dinli Viet Nam 2006 cung eung ed'p nhung thdng tin tuong
tiJ trong quan niem cua ngudi ddn vl dac dilm, phdm ehd't, ndng lue ciia
ngudi chii gia dinh, eho thd'y su khdng uflng khdp giu'a ngudi dung ten la
ehu hd gia dinh vdi ngudi thuc sir Id chii gia dinh tren thuc te'. Theo dd,
"guong mdu, cd trdch nhiem" Id phdm ehd't hdng ddu eua ngudi chu gia
dinh d ca hai nhdm tudi 18-60 vd 61 tudi trd len vdi cac ty le phdn Udm
tuong ung Id 89,1% vd 88,6%. Trong khi dd, tieu chi "ngudi ldn tudi nhd't


Le Ngoc Van

53

Bang 2. Quan niem ve ngudi chii gia dinh (%)

Quan niem ve ngudi chu gia dinh

NhOmg ngu6i
tir 18-60 tu6i

Gircfng mSu, co trach nhiem
Co thu nhap cao nhai Uong gia dinh
Ngu5i 16n tuoi nhai trong gia dinh
Co kha nang dua ra cdc quy6t djnh

Co uy tin xa h6i
Quan ni6m khac

89,1
14.3
9,6
78,5
12,6
2.9

NhOrng ngu6i
tir 61 tudi tro ten
88,6
8.7
16,4
68,1
13,6
3,9

Ngudn: Di^u tra gia dinh Viet Nam 2006.
trong gia dinh" chi cd 9,6% ngudi tir 18-60 tudi va 16,4% ngudi tfl 61 tudi
trd Idn lua ehgn eho ngudi chu gia dinh (bang 2).
Nhiing nghidn cun tren ddy eho thd'y truyin thd'ng ngudi gia, ngudi dan
dng ndm giii quyin lanh dao gia dinh da thay ddi dang kl trong eae gia
dinh Viet Nam hien dai. Phdm ehd't duge nhilu ngudi tan thdnh ddi vdi
ngudi ehii gia dinh Id ngudi guong mdu, ed trach nhiem vd ed kha ndng
dua ra ede quyd't djnh. Cae ke't qua nghien cun cung eho thd'y ehu hd xet
theo so hd khdu khdng hoan loan ddng nhd't vdi ngudi ehu gia dinh xet vl
mat van hda.
2.2. Ai la ngudi quye't djnh cac cdng viec ciia gia dinh?

Ke't qua nghien cun ehi ra rdng md hinh ra quye't djnh trong gia dinh
da ed nhilu thay ddi so vdi truyin thd'ng. Ngudi phu nfl, ngudi vg tham gia
dang kl vao viee quye't djnh cae vd'n di quan trgng eua gia dinh nhu edng
viec san xud't kinh doanh, eae khoan ehi tieu ldn, sd eon, v.v..
Theo sd lieu Dieu tra ca bdn ve gia dinh 2000 thi ty le ngudi vg quylt
djnh chfnh cae edng viee san xud't kinh doanh eua gia dinh chie'm 29,5%
so vdi ty le 67,7% d ngudi ehdng. Tuy nhien, ed sir khae biet ddng kl gifla
khu vue sinh sd'ng vd lu'a tudi. C5 khu vuc thanh phd, ty le ngudi vg quyet
dinh chfnh eac cdng viee san xud't kinh doanh len tdi 40,7%, d ndng thdn
ddng bdng ty le nay la 28,9% vd trung du miln nui la 24,8% (ty le tuang
ling d eac khu vuc trdn eua ngudi ehdng la 56,8%, 67,8% va 73,4%).
Trong ede cap vg chdng tre dudi 30 tudi, ty le ngudi vg quye't djnh chfnh


54

Nghidn curu Gia dinh vk Gidi. Quyen 22, so' 2, tr.45-58
Bang 3. Ngudi quylt djnh eud'i cting cdc cong vide gia dinh
ddi vdi cdc cap vg chdng tir 18-60 tudi (%)
Cong vii'c

Vo

Chong

Vo v^ chong

.Siiu xuai kinh doanh ciia h6

23.8

49,2

20.2

Chi li6u hkng ngay

80,2

7.8

6.1

Mua bdn/xAy sua nh^ dai

12.1

46.5

31,5

Mua d6 dac dat lidn

16.7

39.0

35,5

Vay VOn

20.5

44,6

Sir dung vdn vay

17.7

32.1

27.0
41.9

I'ci chiic gid it'i

31.5

Td chure ma chay/cudi xin

16,6

22,1
22.3

36.6
43.3

Ngudn: Dilu tra gia dinh Viet Nam 2006.
ede edng viee san xud't kinh doanh ehi chie'm 16.4%. Nhung ty le nay tang

ien 25,1% d dd tudi 30-39, 35,2% d dd tudi 40-49 va 36,5% d dd tudi 50
trd len. Ddng chfl y Id ty I| hai vg chdng eung quye't djnh cdc cdng viec
quan trgng cua gia dinh rd't eao. Chdng han, d ca ba khu NTJC thdnh phd,
ddng bdng va trung du miln nui ed tdi 88.9'^f, 89,4% va 91,6% ea hai vg
ehdng eung quye't djnh .sd eon.
Dieu tra ca bdn vc Ivnh dang gidi 2005 eung eho thd'y ed 75,7% sd edp
vg ehdng cflng quye't djnh sd eon, 61,1% eung quyet djnh viec hgc hdnh
cua con, 61,1%' eung quyet djnh eae edng viee gia dinh va hg hang, 57,1%
eung quye't djnh vice mua sdm dd dae ddt tiln, 39,5''c cung quylt dinh eac
edng viee san xud't kirjh doanh.
Dieu Ira gia dinh \ iet Nam 2006 cho thd'y quyin quye't djnh cudi cung
ddi vdi edng vice gia dinh gifla vg va ehdng hi khdng gid'ng nhau. tuy
thudc vdo loai cdng viee. Cd edng vide ngudi vg quye't dinh chfnh, ed cdng,
viec ngudi ehdng quye't djnh chfnh, cd cdng vide ea hai vg chdng cung
quye't djnh (bang 3).
Tfnh da dang eua md hinh quyin quye't djnh trong gia dinh phan dnh
tfnh da dang eua md hinh ngudi chii gia dinh. Cd thi ndi, su thay ddi md
hinh quyin quydt djnh trong gia dinh Id ke't qua td't ye'u ciia viec thay ddi
md hinh ngudi ehu gia dinh. Su xud't hien ngay cdng nhilu cd'u tnic gia
dinh quy md nhd, ft con, ft the' he; viec phu nir tham gia san xud't vd hoat


Le Ngoc Van

55

ddng xa hdi; su phdt triln eiia kinh te'thj trudng ddi hdi su ndng ddng sang
tao eiia eae thdnh vien gia dinh trong viee tao ra eiia eai nhdm dat de'n mdt
cudc sd'ng td't dep hon vl vat chdt vd tinh thdn; tdc ddng eiia ludt phdp,
chfnh saeh, cdc chuong trinh xa hdi hudng tdi binh ddng gidi... la nhung

nhan td quan trgng Iam thay ddi cdc ehudn mure gia dinh Viet Nam truyin
thd'ng, trong dd ed khudn mdu vl ngudi ehu va ngudi ed quyin quye't djnh
trong gia dinh.
3. Moi quan he tam ly tinh cam v0 chong

Md'i quan he tdm ly tinh cam vg ehdng duge xem xet tren ede khfa eanh
tinh yeu vg ehdng, giao tie'p vg ehdng vd sir chung thuy vg ehdng.
3.1. Tinh yeu vg chong
Ngdy nay, nhung cudc hdn nhdn dua tren co sd tinh yeu hay hdn nhdn
do ke't qua eiia tinh yeu Id kilu hdn nhdn phd bie'n. Tuy nhien, viee duy tri
va phdt triln tinh yeu sau hdn nhdn phu thudc vao rd't nhilu ye'u td va la
mdt thdeh thu:e ldn dd'i vdi cac edp vg ehdng. Tra Idi cdu hdi: "Trong
khoang 5 nam dau sau khi ke't hdn/ehung sd'ng nhu vg ehdng, tinh yeu eiia
dng ba thay ddi nhu the'nao?", 19,2% sd ngudi duge hdi y kie'n trong Dieu
tra quan he va chong 2011 eho rdng tinh yeu eua hg giam di, 46,0% vdn
nhu cu, 32,5%) tang len, 2,3% khd tra Idi (bang 4).
Trong sd nhung Iy do lam eho tinh yeu vg ehdng tang len thi ba ly do
cd ty le lua chgn eao nhat theo thfl tu la: hgp nhau vl tfnh tinh (67,7%),
sinh eon nhu mong mud'n (46,5%), kinh te gia dinh phat triln (41,4%); eae
ly do khde ed ty le lua chgn thap hon: vg ehdng bie't each cu xu (40,4%),
hda hgp vl tinh due (25,3%), vg/ehdng ngdy cdng hap ddn (19,2%). Trong
Bang 4. Tinh yeu vg chong sau 5 nam ket hdn
Sd ngudi tra ldi
Tang len
Giam di
Van nhu cu

98
58

Khd tra ldi

139
7

Tdng sd

302

Ngudn: Didu tra quan he vcf chdng 2011.

Ty le %
32,5
19,2
46,0
2,3
100,0


56

Nghidn cufU Gia dinh vk Gidi. Quyd'n 22, so 2, tr.45-58

sd nhu'ng ly do lam cho tinh ylu vg chdng giam di thi 3 1^ do cd ty le lira
ehgn cad nhdt theo thfl tu Id: vg/ehdng khdng cdn hdp ddn nhu trude nfla
(HV"(). kinh ll gia dinh khd khdn (38.3%), vg chdng khdng bie't cdch eu
xir (38,3%); eae Iy do khde cd ty le lua ehgn thdp han: khdng hgp tfnh tinh
(23,3':;), sfle khde giam (15%), khdng sinh eon nhu mong mudn (13,3%),
khdng hda hgp vl tinh due (6,7%). Ddng ehu 5' la sd ndm ke't hdn edng
nhieu thi su suy giam tinh yeu vg ehdng edng eao: ty le suy giam tinh yeu

ddi vdi eae cap vg chdng ket hdn 5 ndm Id 15,4%, trong khi cdc cap vg
ehdng kdt hdn 10 ndm la 16,9%, 20 ndm la 20,2% va 21 ndm trd ien la
25,6% Tuang tu nhu vdy, nhdm tudi ngudi tra ldi cdng cao, ty le suy giam
tinh yCu eang ldn: eac edp vg ehdng d dd tudi 21-30 ty le suy giam tinh
yeu hi 15,4%, trong khi eae edp 31 -40 tudi Id 18,3% vd cac edp 41-49 tudi
la 21,8%.
3.2. (iiao tiep vg chdng
Giao tie'p vg ehdng la ehi bao quan trgng phan anh ddi .sd'ng tinh thdn
eua cap vg ehdng. Chi bao ndy ed thi do ludng duge tren mdt sd chi sd
nhu: mfle do giao tie'p, hinh thfle giao tie'p, tfnh chdt giao tie'p, v.v.. Cho den
nay, d Viet Nam, ed rd't ft nghidn cun vl giao tie'p vg chdng. Cudc dilu tra
quy md nhd cua Vien Gia dinh vd Gidi: Ngliien ci'ni mot so xu hudng bien
doi quan he hdn nhdn vd gia dinh ndm 2010 tai thdnh phd Hd Chi Minh
bude ddu dl edpde'n cdc hinh thfle giao tie'p dugc eho la mdi giira vg va
ehdng nhu chia tay vdi vg/ehdng uude khi ra khdi nha bdng nhung Idi ndi
vd cu ehi thdn mdt, tdng qua cho vg/ehdng vao eae djp ll, te't, sinh nhdt,
ky niem ngdy cudi, v.v..
Ke't qua dilu tra cho thd'y hdng ngay cd 30.6% sd ngudi dugc hdi
thudng xuyen chia tay vdi vg/ehdng trude khi di lam bdng nhung ldi ndi
hodc eu ehi thdn mat; 80% ngudi duge hdi thudng xuydn bdo tin cho
vg/ehdng bie't ly do vl nhd chdm sau gid lam viec; 66% thudng xuyen ggi
dien vl nhd bao tin trong thdi gian di cdng tdc xa; 75% thudng xuyen trao
ddi, tdm su vdi vg/ehdng vl edng viec hang ngay; 27,8% thudng xuyen td
chfle dn mtmg, tdng qua, tdng hoa... Uong ngdy sinh nhdt cua vg/chdng;
29.2% tang qua cho vg/chdng vdo eae djp ngdy ll, ngdy te't; 20%; thudng
xuyen td chfle ngdy cudi hang ndm; 11,4% thudng xuydn td chiic ngay
cudi 5 ndm mdt ldn. Nhflng biiu hien ndy eho thd'y nhu cdu thda man ddi
sd'ng tinh thdn cua cdc edp vg chdng tai khu vuc thanh phd trong cudc sd'ng
hang ngay cd xu hudng tdng len, thi hien su tdn trgng, sur quan tdm Idn
nhau, tinh cam, trdch nhiem vd sur chdm sdc cua cdc edp vg chdng dd'i vdi

nhau. Nhung ngudi khdng thudng xuydn thuc hien ede hinh thu'c giao tie'p


Le Ngoc van

57

Bang 5. Nguyen nhdn chinh ddn din ly hdn (%)
Nguyen nhan ly hon

Tyle

Mau thuin ve ldi sdng
Ngoai tinh

27.7

Nguyen nhan kinh te'
Bao lire gia dinh
Ly do sure khoe
Do xa nhau lau ng^y

25.9
13,0
6,7
2.2
1.3

Ngudn: Dilu tra gia dinh Viet Nam 2006.
ndi uen chie'm 42,4% (nam 62,3%, nu 37,7%). Hg eho rdng dd Id nhflng

biiu hien ed tfnh hinh thurc, khdng edn thiet; 37,5% eho biet hg khdng Idm
nhung \'iee tren la do hodn eanh kinh te khd khdn; 29,2% khdng quen Idm;
13,9% ndi khdng phai Id phong tuc cua ngudi Viet Nam.
3.3. Chung thuy vg chong
Chung thuy vg ehdng d ddy duge hilu la sir khdng ehia se tinh due vdi
ngudi khde ngoai vg hodc ehdng eua minh. Hien tugng quan he tinh due
vdi ngudi khdng phai Id vg hoae ehdng hay cdn ggi Id ngoai tinh nhin
ehung khd duge ngudi ddn ehd'p nhdn. Dilu tra vl binh ddng gidi 2005 eho
tha'y hdu he't nhiing ngudi duge hdi y kie'n khdng chap nhdn hien tugng
ngoai tinh. Cu thi, 97,3% nfl vd 93,9% nam tra ldi "khdng ddng y" vd "rd't
khdng ddng y" dd'i vdi viee ngoai tinh. Ke't qua dilu tra eung eho thd'y khi
roi vdo tinh hudng ngoai tinh thi nam gidi duge ehd'p nhdn eao hon so vdi
nu gidi. Cu the, 10,6 y kie'n nam va 6,5% y kie'n nfl' ehd'p nhdn ngudi ehdng
ngoai tinh trong trudng hgp xa vg qua Idu ngdy. Nhung chi cd 5,4% nam
gidi va 2,1% nii gidi ehd'p nhdn ngudi vg ngoai tinh khi xa ehdng qua Idu
ngdy. Nhiing ngudi sd'ng d thanh thj eung ed ty le ehd'p nhdn ngoai tinh cao
hon ndng thdn. Cu thi, neu xa ehdng qud Idu ngdy thi 7,8% nam va 4%
nuthanh thj chdp nhdn viee vg ngoai tinh, trong khi ehi ed 3,8% nam vd
0,9% nir d ndng thdn ehd'p nhdn. Neu xa vg Idu ngay thi ed 13,9% nam vd
9,2% nu' d thdnh thj ehd'p nhdn vdi viec ehdng ngoai tinh, trong khi ehi ed
,8,5% nam vd 4,9% nfl d ndng thdn ehd'p nhdn (Trdn Thj Vdn Anh, Nguyin
HOu Minh, 2008, tr. 289-290).
Do quan he tinh due ngoai hdn nhdn khd duge ehd'p nhdn eho nen vi


58

Nghidn curu Gia dinh vk Gidi. Quyen 22, so 2, tr.45-58

pham ehung thuy vg chdng la mdt trong .sd cae nguyen nhdn ed nguy co

eao ddn de'n tan vd gia dinh. Theo Dilu tra gia dinh Viet Nam 2006,
nguyen nhdn ly hdn do ngoai tinh chii'm ty le 25,9%, xdp thfl hai sau
nguyen nhdn mdu thudn vl Idi sdng trong sdu nguyin nhdn (bang 5). 99%
sd ngudi duge hdi y kie'n trong Nghien cdu mat so xu hudng hien doi quan
he h()n nhdn vd gia dinh ndm 2010 tai thanh phd lid Chf Minh coi chung
thiiy vg ehdng Id nhu'ng nhdn td quan trgng vd rd't quan trgng quye't djnh
hanh phuc va sir bin vung eua quan he vg ehdng.
Ket luan

Mdi quan he vg chdng trong gia dinh Viet Nam hi|n dai dang diin ra
nhung bie'n ddi he't sfle sdu sde. Co .sd eua nhung bie'n ddi nay bdt ngudn
tfl su thay ddi vj trf vd vai trd eua ngudi phu nfl trong gia dinh vd ngoai xa
hdi. Nhilu khudn mdu truyin thd'ng ehi phdi mdi quan he vg chdng khdng
edn phu hgp khi phu nfl eung di ldm ben ngodi gia dinh va kie'm thu nhdp
nhu nam gidi. Nhilu ehudn mue giao tie'p mdi giu'a vg vd ehdng dang hinh
thanh nhung ehua duge ehd'p nhdn phd bie'n. Ddy cung chfnh Id nguyen
nhdn ddn de'n nhung mdu thudn vd xung ddt vg ehdng.•

Tai lieu tham khao
Bd Van hda. The thao va Du ljch. Tdng cue thdng ke. Vien Gia dinh va Gidi.
UNICEF. 2008. Kei qud dieu tra gia dinh I'/V/ Nam 2006.
Trdn Thj Van Anh. Nguyin Hiai Minh (chti bien). 2008. Binh ddng gidi dViel
Nam. Nxb. Khoa hoc xa hdi. Ha Ndi.
Trung tam khoa-hoc xa hdi va nhan van qud'c gia. Trung tam nghien cihi khoa hoc
vl gia dinh va phu nir. 2002. Gia dinh Viet Nam vd ngudi pliii ml trong gia din
Ihdi ky cdng nghiep hda, hien dgi lida dm nUdc. Nxb. Khoa hoc xa hdi. Ha N