Thật và Nhanh

Thật và Nhanh
Đồng thời với việc công bố thông tin thì nhanh lại là điều rất quan trọng, “thơng
tin ban đầu” luôn luôn là phẩm chất quan trọng trong thông tin mà nhà báo nào
cũng tìm cách đạt tới vì những dấu ấn sâu sắc của nó tới người đọc, người xem
trong q trình cạnh tranh thơng tin ngày càng gay gắt. Chiến đấu cho thông tin sự
thật và nhanh chóng cơng bố thơng tin là cuộc chiến đấu sinh tử trong cuộc cạnh
tranh thông tin ngày càng gay gắt hiện nay. Thông tin sai là thua mà thông tin
chậm cũng là thua.
Nhiều năm hoạt động và nghiên cứu các văn kiện của Đảng về thơng tin, tơi thấy
có những điều suy nghĩ và muốn trao đổi, chia sẻ với đồng nghiệp.
Bác Hồ và Đảng ta luôn quan tâm thông tin sự thật và thơng tin nhanh nhưng
khơng chỉ nói sự thật mà phải tới sự chân thật, không chỉ yêu cầu nhanh để khỏi bị
động nhưng nhấn mạnh đến thông tin kịp thời. Bác Hồ dặn các nhà báo phải “viết
cho hay, cho chân thật và hùng hồn”. Văn kiện Đại hội VI mở đầu thời kỳ đổi mới
yêu cầu cơ quan truyền thông đại chúng “phải đảm bảo tính chân thật” trong thơng
tin. Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XI vừa diễn ra yêu cầu cơ quan truyền thông
đại chúng phải thông tin “chân thật, đa dạng, kịp thời”. Với sự giống nhau và khác
nhau giữa sự thật và chân thật, giữa nhanh và kịp thời là gì?
Theo từ điển tiếng Việt thì sự thật là “cái có thật, cái có xảy ra” cịn chân thật là
“đúng hiện thực khách quan”. Do đó theo tơi hiểu thì sự thật hay chân thật đều là
sự kiện có thật, khơng bịa đặt, phỏng đốn, nhưng khác nhau về mức độ, chân thật
là tới bản chất sự thật.


Rồi việc thông tin nhanh. Người làm báo nào cũng muốn phấn đấu để cơng bố
thơng tin nhanh vì lợi thế của nó và uy tín của người đưa thơng tin như trên đã
phân tích, nhưng nhanh với kịp thời xem ra khơng hồn tồn giống nhau. Nhanh
chỉ nhịp độ, tốc độ trong so sánh, còn kịp thời là đúng lúc. Theo tơi hiểu thì nhanh
và kịp thời đều khơng chấp nhận sự chậm chạp, nhưng kịp thời là tính tới bối cảnh
cơng bố có lợi nhất, có hiệu quả xã hội cao nhất do đó kịp thời có thể phải nhanh,
không dễ để lỡ cơ hội, hoặc bị động nhưng lại không nhất thiết phải nhanh khi ở

bối cảnh cụ thể nào đó việc cơng bố sẽ khơng có lợi cho nhân dân và đất nước.
Thật ra, trong các văn kiện Đảng, cũng có lúc đề cập tới thơng tin “sự thật”. Chắc
mọi người đều nhớ, Đại hội Đảng lần thứ VI nêu rõ thái độ của Đảng trong đánh
giá tình hình là “nhìn thẳng vào sự thật, đánh giá đúng sự thật, nói rõ sự thật”.
Thái độ đó cũng là thái độ của những người làm báo chúng ta trước việc tìm hiểu
thơng tin và cơng bố thơng tin. Tuy nhiên chỉ “nói rõ sự thật” (nên hiểu là công bố
thông tin) khi đã “đánh giá đúng sự thật” tức là tới bản chất sự thật với đầy đủ
nhiều mặt của nó, gần với khái niệm chân thật trong lời dặn của Bác Hồ.
Phân tích dài dịng như trên để nhìn lại những đánh giá hoạt động của báo chí
trong thời gian qua. Bên cạnh những ưu điểm, theo tơi cơ bản thì cũng có những
khuyết điểm, có khuyết điểm nghiêm trọng. Trong các khuyết điểm có khuyết
điểm thông tin “sai sự thật” gây ảnh hưởng xấu hoặc xâm phạm uy tín danh dự của
tổ chức, nhân phẩm cơng dân, gây khó khăn cho nhiều doanh nghiệp, và làm mất
uy tín của giới báo chí trong xã hội.
Trong tin sai sự thật có nhiểu loại, có số ít do bịa đặt, thêm bớt là sai phạm nặng
nề nhất về mặt đạo đức của người làm báo, không cần bàn đến.
Có trường hợp thơng tin “sai sự thật” do suy diễn chủ quan dẫn đến sự thật bị thổi
phồng, bóp méo cũng khơng cịn là sự thật như nó vốn có, gây hiểu lầm tai hại
trong xã hội, xa rời tính chân thật của báo chí.


Theo tôi, khuyết điểm phổ biến dẫn đến thông tin sai sự thật là do phong cách làm
báo không cẩn trọng, thiếu trách nhiệm… Một số người thu thập thông tin theo
kiểu “nghe hơi nồi chõ”, theo tin đồn, theo kiểu “làm báo a dua, theo đuôi”, không
theo lời dặn của Bác Hồ: “Chưa điều tra, chưa nghiên cứu, chưa hiểu rõ, chớ nói,
chớ viết” mà Bác gọi là “nói bừa”, “viết càn”. Những người làm báo nổi tiếng
thường rất thận trọng khi thu thập thông tin, xem ra họ càng nổi tiếng càng thận
trọng. Peter Arnett, nhà báo được giải thưởng Pulitzer danh giá hay nhắc lại lời
khuyên của bạn đồng nghiệp: “Chỉ viết ra những gì trực tiếp quan sát” (chứ không
viết theo tin đồn hoặc qua báo cáo. TG). Nhà văn, nhà báo nổi tiếng Market cũng

nói: “mỗi tin tức cũng phải điều tra”, nghĩa là không chỉ hoạt động điều tra khi viết
phóng sự điều tra mà khi công bố những thông tin nào cũng phải điều tra để thơng
tin chính xác, chân thật. Những ngun nhân dẫn đến thông tin sai nêu trên thuộc
về phong cách, là một đạo đức khi hành nghề.
Khi hoạt động nghề nghiệp nhiều khi rất mâu thuẫn, phải chọn lựa. Để đến được
sự thật nhất là chân thật nhiều khi cũng phải mất thời gian, khơng phải lúc nào
cũng có thể nhanh, nhưng lại không thể chậm chạp. Ai cũng muốn thông tin vừa
nhanh, vừa đúng đắn chân thật nhưng nếu phải chọn lựa giữa nhanh và đúng, thì
những nhà báo nổi tiếng trên thế giới đều không ngần ngại chọn lựa đầu tiên việc
thơng tin đúng, vì về cơ bản thông tin đúng, chân thật là phẩm chất hàng đầu của
thơng tin, và chỉ ln ln thơng tin, bình luận đúng mới có thể trở thành cây bút
tin cậy trong lịng bạn đọc.
Trong những sai sót của hoạt động nghề nghiệp thời gian qua cịn có những thơng
tin quan hệ tới trách nhiệm xã hội, trách nhiệm công dân trong việc thông tin
những vấn đề tế nhị, nhạy cảm, chủ yếu khi thông tin các vấn đề kinh tế, xã hội và
hoạt động đối ngoại… khơng có lợi, thậm chí có hại cho nhân dân và sự nghiệp ổn
định và phát triển của đất nước, sẽ bàn trong một bài khác