Luận án tiến sĩ: Thực hiện chính sách giáo dục ở vùng dân tộc thiểu số các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam hiện nay .

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

TRẦN MINH ĐỨC

THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH GIÁO DỤC
Ở VÙNG DÂN TỘC THIỂU SỐ CÁC TỈNH MIỀN NÚI
PHÍA BẮC VIỆT NAM HIỆN NAY

LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHÍNH SÁCH CƠNG

HÀ NỘI - 2021


VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

TRẦN MINH ĐỨC

THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH GIÁO DỤC
Ở VÙNG DÂN TỘC THIỂU SỐ CÁC TỈNH MIỀN NÚI
PHÍA BẮC VIỆT NAM HIỆN NAY

Ngành: Chính sách cơng
Mã số: 934.04.02

LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHÍNH SÁCH CƠNG

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

1. PGS.TS. Đoàn Minh Huấn
2. PGS.TS. Nguyễn Thị Song
Hà


LỜI CAM ĐOAN

Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tơi. Các số liệu và
trích dẫn trong luận án này là trung thực. Kết quả nghiên cứu của luận án chưa từng
được công bố trong bất kỳ cơng trình nào khác.
TÁC GIẢ LUẬN ÁN

Trần Minh Đức


LỜI CẢM ƠN
Trong suốt quá trình học tập chương trình nghiên cứu sinh tôi đ nhận được
sự giúp đỡ của nhiều cơ quan và cá nhân. Nhân dịp này, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu
sắc tới:

-

-

Ban Giám đốc Học viện và Phòng Quản lý đào tạo, Học viện Khoa học xã hội.

-

L nh đạo và thầy cô giáo Khoa Chính sách cơng, Học viện Khoa học xã hội.

Các cán bộ của Vụ Giáo dục dân tộc, Bộ GD-ĐT; Ủy ban Dân tộc; Hội

đồng dân tộc; Ủy ban nhân dân của một số tỉnh miền núi phía Bắc.
-

Ban chủ nhiệm của Đề tài khoa học cấp Nhà nước: “Một số vấn đề lý luận

cơ ản về dân tộc trong thế giới đương đại và nh ng vấn đề đ t ra cho Việt Nam ,
Mã số: CTDT.01.16/16-20. Đ giúp đỡ, tạo điều kiện cho NCS tham gia quá trình
nghiên cứu của đề tài đ c biệt là công tác khảo sát điều tra thực tế tại các tỉnh miền
núi phía Bắc, vận dụng và kế thừa một số kết quả nghiên cứu của đề tài.
-

L nh đạo Học viện Chính trị khu vực I đồng nghiệp, bạn è và gia đình.

Đ c biệt, tơi xin chân thành gửi lời cảm ơn và sự kính trọng tới tập thể giáo

viên hướng dẫn khoa học là PGS.TS. Đoàn Minh Huấn và PGS. TS. Nguyễn Thị
Song Hà, thầy cô đ luôn giúp đỡ, hướng dẫn và động viên tơi trong suốt q trình
học tập, nghiên cứu hoàn thành luận án.
Do nghiên cứu về giáo dục vùng DTTS dưới góc độ khoa học chính sách
cơng có phạm vi nghiên cứu rộng, với nhiều nội dung mới phát sinh trong q trình
nghiên cứu, ngồi ra nhiều luận điểm về khoa học chính sách cịn chưa có được sự
thống nhất về quan điểm khoa học, nên luận án không thể trách khỏi nh ng hạn chế
và thiếu sót nhất định. Nghiên cứu sinh rất mong nhận được sự lượng thứ và nh ng
góp ý của quý thầy cô, các nhà nghiên cứu và độc giả.
Hà Nội ngày……tháng……năm 2021
Nghiên cứu sinh

Trần Minh Đức


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU..................................................................................................................1
Chương 1: TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU...........................................12
1.1.

Tình hình nghiên cứu về chính sách giáo dục ở vùng DTTS của các

học giả trong nước.................................................................................................12
1.1.1.........................................................................................................Các nghiên
cứu về thực hiện chính sách cơng............................................................12
1.1.2.........................................................................................................Các nghiên
cứu về chính sách giáo dục ở các vùng DTTS.........................................15
1.2.

Tình hình nghiên cứu chính sách giáo dục DTTS ở Việt Nam của các

học giả nước ngoài.................................................................................................22
1.3.

Đánh giá chung về kết quả đã đạt được và những vấn đề đặt ra cần

phải giải quyết của luận án...................................................................................28
1.3.1.........................................................................................................Nh ng kết
quả đạt được............................................................................................28
1.3.2.........................................................................................................Nh ng vấn
đề đ t ra...................................................................................................28
Tiểu kết Chương 1.................................................................................................30

Chương 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN TRONG THỰC HIỆN
CHÍNH SÁCH GIÁO DỤC Ở VÙNG DÂN TỘC THIỂU SỐ...................31
2.1..................................................................................................................... Một số khái
niệm cơ bản.....................................................................................................31
2.1.1.........................................................................................................Khái niệm
“chính sách “chính sách công...............................................................31
2.1.2.........................................................................................................Khái niệm
"dân tộc thiểu số", "vùng dân tộc thiểu số"..............................................31
2.1.3.

Khái niệm “giáo dục “chính sách giáo dục “chính sách giáo dục

ở vùng DTTS....................................................................................................32
2.1.4. Khái niệm “thực hiện chính sách ; “thực hiện chính sách giáo dục
vùng DTTS.......................................................................................................34
2.2.

Tư tưởng Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản Việt Nam về giáo dục dân

tộc thiểu số và giáo dục ở vùng dân tộc thiểu số..................................................37
2.2.1.........................................................................................................Tư tưởng Hồ
Chí Minh về giáo dục và giáo dục dân tộc thiểu số.................................37
2.2.2.........................................................................................................Quan điểm
của Đảng Cộng sản Việt Nam..................................................................39


2.3. Một số lý thuyết liên quan đến thực hiện chính sách giáo dục vùng
DTTS...................................................................................................................... 41
2.3.1.........................................................................................................Lý thuyết
giáo dục đa văn hóa.................................................................................41

2.3.2.........................................................................................................Lý thuyết về
bảo đảm quyền lợi đ c thù.......................................................................43


2.4..................................................................................................................... Chính sách
giáo dục ở vùng DTTS....................................................................................45
2.4.1.........................................................................................................Chính sách
giáo dục chung........................................................................................46
2.4.2.........................................................................................................Chính sách
giáo dục ở vùng DTTS............................................................................50
2.4.3.

Một số chính sách giáo dục đối với vùng DTTS của các tỉnh miền

núi phía Bắc......................................................................................................56
2.5..................................................................................................................... Kinh
nghiệm của một số quốc gia...........................................................................59
2.5.1.........................................................................................................Phát triển
giáo dục vùng DTTS Trung Quốc...........................................................59
2.5.2.........................................................................................................Phát triển
giáo dục DTTS ở Mỹ...............................................................................62
2.5.3.........................................................................................................Kinh nghiệm
tham khảo cho Việt Nam.........................................................................67
Tiểu kết Chương 2.................................................................................................70
Chương 3: THỰC TRẠNG THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH GIÁO DỤC
Ở VÙNG DÂN TỘC THỂU SỐ CÁC TỈNH MIỀN NÚI PHÍA BẮC
VIỆT NAM...........................................................................................................71
3.1. hái ược về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội vùng DTTS các tỉnh miền
núi phía Bắc Việt Nam...........................................................................................71
3.1.1.........................................................................................................Điều kiện

địa lý, tự nhiên.........................................................................................71
3.1.2. Đ c điểm dân cư dân tộc văn hóa kinh tế vùng DTTS các tỉnh
miền núi phía Bắc..............................................................................................72
3.1.3.........................................................................................................Các nhân tố
đ c thù ảnh hưởng đến thực hiện chính sách giáo dục............................75
3.2..................................................................................................................... Các bước tổ
chức thực hiện chính sách giáo dục...............................................................78
3.2.1.........................................................................................................Cơng tác xây
dựng kế hoạch triển khai thực hiện chính sách........................................78

3.2.2.........................................................................................................Cơng tác phổ
biến, tun truyền chính sách..................................................................83
3.2.3.........................................................................................................Phân cơng,
phối hơp tổ chức thực hiện chính sách....................................................87
3.2.4.........................................................................................................Đơn đốc,
kiểm tra duy trì và điều chỉnh chính sách giáo dục.................................93


3.2.5.........................................................................................................Tổng kết
đánh giá thực hiện chính sách..................................................................97
3.3..................................................................................................................... Đánh giá t
nh h nh tổ chức thực hiện chính sách giáo dục.............................................99
3.3.1.........................................................................................................Một số kết
quả trong giáo dục vùng DTTS...............................................................99
3.3.2.......................................................................................................Kết quả đạt
được trong tổ chức thực hiện chính sách...............................................111
3.3.4. Nguyên nhân.........................................................................................132
Tiểu kết Chương 3...............................................................................................134

Chương 4: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN THỰC HIỆN
CHÍNH SÁCH GIÁO DỤC Ở VÙNG DÂN TỘC THIỂU SỐ CÁC TỈNH
MIỀN NÚI PHÍA BẮC TRONG THỜI GIAN TỚI..........................................136
4.1................................................................................................................... Quan điểm
hồn thiện thực hiện chính sách giáo dục...................................................136
4.2................................................................................................................... Giải pháp
hồn thiện thực hiện chính sách giáo dục...................................................138
4.2.1.......................................................................................................Giải pháp
chung.....................................................................................................138
4.2.2.......................................................................................................Nhóm giải
pháp trong xây dựng kế hoạch, quy hoạch, chiến lược..........................140
4.2.3.......................................................................................................Nhóm giải
pháp trong cơng tác phổ biến, tun truyền...........................................145
4.2.4.......................................................................................................Nhóm giải
pháp trong cơng tác phân cơng, phối hơp..............................................148
4.2.5. Nhóm giải pháp trong cơng tác đơn đốc, kiểm tra duy trì và điều
chỉnh chính sách..............................................................................................154
4.2.6.......................................................................................................Nhóm giải
trong đánh giá tổng kết.........................................................................158
Tiểu kết Chương 4...............................................................................................162
KẾT LUẬN..........................................................................................................163
DANH MỤC CÁC CƠNG TRÌNH CƠNG BỐ CỦA TÁC GIẢ......................166
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................167
PHỤ LỤC.............................................................................................................203


DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

CB-CC:

Cán bộ, công chức

DTTS:

Dân tộc thiểu số

GD-ĐT:

Giáo dục và đào tạo

Nxb:

Nhà xuất bản

PTDTBT:

Phổ thông dân tộc bán trú

PTDTNT:

Phổ thông dân tộc nội trú

UBDT:

Ủy ban dân tộc

UBND:

Ủy ban nhân dân

UNDP:

Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc

UNESCO:

Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hợp Quốc


DANH MỤC BẢNG
Bảng 1. Số lượng phiếu điều tra theo tỉnh và lĩnh vực công tác................................. 9
Bảng 3.1. Quy mô cơ cấu dân số các nhóm dân tộc theo vùng kinh tế - xã hội
năm 2019...................................................................................................... 72
Bảng 3.2. Số địa bàn và dân số thuộc vùng DTTS các tỉnh miền núi phía Bắc
(2015)............................................................................................................ 73
Bảng 3.3. Số xã và thơn thuộc vùng DTTS các tỉnh miền núi phía Bắc (2019).......74
Bảng 3.4. Số trường học chuyên biệt của các xã vùng DTTS phân theo vùng
kinh tế-xã hội (2015)................................................................................... 102
Bảng 3.5. Số trường học chuyên biệt của các x vùng DTTS chia đơn vị hành
chính cấp tỉnh miền núi phía Bắc................................................................ 103
Bảng 3.6. Số điểm trường ở các x vùng DTTS chia đơn vị hành chính cấp
tỉnh miền núi phía Bắc (2015)..................................................................... 105
Bảng 3.7: Tỷ lệ đi học chung và tỷ lệ đi học đúng tuổi theo cấp học và vùng
kinh tế - xã hội............................................................................................ 108
Bảng 3.8: Thống kê về tổ chức đầu mối thực hiện chính sách giáo dục vùng
DTTS tại các tỉnh miền núi phía Bắc.......................................................... 118
Bảng 3.9: Đánh giá hạn chế trong việc thực hiện chính sách giáo dục vùng
DTTS các tỉnh miền núi phía Bắc............................................................... 124

DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ
Biểu 3.1. Các phương thức chủ yếu trong phổ biến, tuyên truyền chính sách
giáo dục ở vùng DTTS các tỉnh miền núi phía Bắc....................................... 86
Biểu 3.2: Đánh giá việc xây dựng kế hoạch, chiến lược, quy hoạch thực hiện
chính sách giáo dục vùng DTTS các tỉnh miền núi phía Bắc......................114
Biểu 3.3: Đánh giá cơng tác phổ biến tuyên truyền chính sách giáo dục vùng
DTTS các tỉnh miền núi phía Bắc hiện nay................................................ 117
Biểu 3.4: Đánh giá phân cơng phối hợp thực hiện chính sách giáo dục vùng
DTTS các tỉnh miền núi phía Bắc............................................................... 120
Biểu 3.5: Đánh giá cơng tác đơn đốc, kiểm tra duy trì điều chỉnh chính sách
giáo dục vùng DTTS các tỉnh miền núi phía Bắc........................................ 121
Biểu 3.6: Đánh giá cơng tác tổng kết đánh giá chính sách giáo dục vùng
DTTS các tỉnh miền núi phía Bắc............................................................... 123
Biểu 3.7: Đánh giá hạn chế của việc xây dựng kế hoạch, chiến lược, quy hoạch
thực hiện chính sách giáo dục vùng DTTS các tỉnh miền núi phía Bắc......125
Biểu 4.1: Đánh giá một số giải pháp hoàn thiện việc xây dựng kế hoạch, chiến
lược, quy hoạch thực hiện chính sách giáo dục vùng DTTS các tỉnh
miền núi phía Bắc....................................................................................... 144
Biểu 4.2: Đánh giá một số giải pháp hồn thiện cơng tác tun truyền, phổ
biến chính sách giáo dục ở vùng dân tộc thiểu các tỉnh núi phía Bắc.........148
Biểu 4.3: Đánh giá một số giải pháp hồn thiện công tác phân công, phối hợp
gi a các cơ quan trong thực hiện các chính sách giáo dục..........................153
Biểu 4.4: Đánh giá một số giải pháp hồn thiện cơng tác đơn đốc, kiểm tra,
duy trì và điều chỉnh chính sách giáo dục vùng DTTS...............................157
Biểu 4.5: Đánh giá một số giải pháp hồn thiện cơng tác đánh giá tổng kết
thực hiện chính sách giáo dục vùng DTTS................................................. 161


MỞ ĐẦU
1.

Tính cấp thiết của đề tài

Trong nh ng năm qua cùng với sự phát triển của giáo dục Việt Nam, giáo
dục ở vùng DTTS các tỉnh miền núi phía Bắc đ có nh ng chuyển biến tích cực,
góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, tạo điều kiện cơ hội cho con em các
DTTS đến trường, nâng cao chất lượng học tập, góp phần thúc đẩy sự phát triển bền
v ng của các địa phương. Tuy nhiên cùng với nh ng thành tựu, giáo dục vùng
DTTS các tỉnh miền núi phía Bắc cũng tồn tại nhiều vấn đề đ t ra địi hỏi phải có
các cơng trình nghiên cứu, phân tích. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu về thực hiện
chính sách giáo dục ở vùng DTTS các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam thể hiện qua
một số phương diện sau đây:
Thứ nhất, phát triển giáo dục đóng vai trị vơ cùng quan trọng đối với sự phát
triển bền v ng và vận mệnh của bất kỳ quốc gia nào trên thế giới hiện nay. Trong
suốt tiến trình đổi mới đất nước, Đảng và Nhà nước Việt Nam luôn coi giáo dục là
quốc sách hàng đầu, coi sự nghiệp phát triển giáo dục và thực hiện các chính sách
giáo dục có vai trị quan trọng đối với sự phát triển của đất nước nói chung và các
vùng miền nói riêng. Đ c biệt, sau Hội nghị Trung ương 8 Khóa XI của Đảng cộng
sản Việt Nam (10/2013), việc đổi mới căn ản, toàn diện giáo dục và đào tạo được
coi là một trong nh ng nhiệm vụ cấp thiết, có tính chiến lược của các cấp, các
ngành thuộc Trung ương và địa phương nhằm tạo nền tảng động lực cho sự phát
triển bền v ng của đất nước. Vấn đề đ t ra đối với nền giáo dục Việt Nam nói chung
và các tỉnh miền núi phía Bắc nói riêng là làm thế nào để đào tạo ra nguồn nhân lực
chất lượng cao để đáp ứng nhu cầu phát triển và hội nhập, bắt kịp xu thế chung của
cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 đang đ t ra. Trước yêu cầu này, các tỉnh miền núi
phía Bắc cần có nh ng tiếp cận mới trong xây dựng và thực hiện chính sách giáo
dục tại địa phương hướng tới thực hiện đổi mới toàn diện và căn bản, tạo ra sự phát
triển đột phá trong lĩnh vực giáo dục - đào tạo tại địa phương nói chung và các vùng
DTTS nói riêng. Đây là một nhiệm vụ vơ cùng n ng nề, khó khăn, nhất là đối với
vùng DTTS các tỉnh miền núi phía Bắc, với nh ng ảnh hưởng bất lợi từ điều kiện tự

nhiên, địa hình chia cắt vùng núi, cùng điều kiện kinh tế - xã hội cịn nhiều khó
khăn hạn chế so với các khu vực khác. Để thực hiện nhiệm vụ
1


một cách khoa học và đúng hướng, cần có các cơng trình nghiên cứu tổng kết lý luận
và thực tiễn về cơng tác tổ chức thực hiện chính sách giáo dục ở vùng DTTS các tỉnh
miền núi phía Bắc thời gian qua làm cơ sở khoa học để các địa phương có thể tiếp tục
triển khai các chính sách giáo dục trong thời gian tới, góp phần nâng cao dân trí, nâng
cao chất lượng nguồn nhân lực ở các vùng DTTS các tỉnh miền núi phía Bắc.
Thứ hai, trong nh ng năm qua giáo dục ở vùng DTTS đ được chính quyền địa
phương các tỉnh miền núi phía Bắc chú trọng, tập trung nguồn lực, nghiêm túc tổ
chức triển khai thực hiện các chính sách phát triển giáo dục một cách kịp thời, đạt hiệu
quả đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội địa phương góp phần nâng cao dân trí,
đào tạo nguồn nhân lực, thực hiện cơng bằng ình đẳng trong giáo dục. Cùng với các
chính sách và hỗ trợ nguồn lực của Trung ương, cả hệ thống chính trị các tỉnh miền
núi phía Bắc cũng đ chủ động xây dựng và ban hành các chính sách phát triển giáo
dục, huy động thêm nhiều nguồn lực để phát triển giáo dục vùng DTTS. Nhờ nh ng nỗ
lực này, giáo dục ở các vùng DTTS các tỉnh miền núi phía Bắc đ và đang có nh ng ước
chuyển biến tích cực, cụ thể như: mạng lưới trường lớp từ mầm non đến trung học phổ
thông được củng cố và phát triển, các thôn, bản vùng cao, vùng sâu, vùng xa, biên giới
đ có lớp mầm non, tiểu học; 100% x có trường tiểu học, trung học cơ sở, trung tâm
cụm xã, các huyện đều có trường trung học phổ thông; nhiều trường mầm non, phổ
thông đ đạt chuẩn quốc gia; hệ thống trường phổ thông dân tộc nội trú (PTDTNT),
trường Phổ thông dân tộc bán trú (PTDTBT) ngày càng phát huy vai trị tích cực cơ
bản đáp ứng nhu cầu đào tạo nguồn cán bộ người DTTS cho các địa phương; đảm bảo
tỷ lệ huy động học sinh đến lớp, duy trì số lượng học sinh, giảm thiểu tỷ lệ trẻ em
ngồi nhà nước; đ duy trì, củng cố, nâng cao chất lượng phổ cập giáo dục mầm non,
phổ cập giáo dục trung học cơ sở, phổ cập giáo dục tiểu học đúng độ tuổi; đ hoàn
thành phổ cập giáo dục mầm non cho trẻ 5 tuổi… Tuy nhiên, giáo dục ở vùng DTTS

các tỉnh miền núi phía Bắc vẫn cịn nhiều tồn tại một số hạn chế, yếu kém như: chính
sách hỗ trợ về cơ sở vật chất điều kiện học tập cho các trường mầm non, tiểu học ở
các thôn, bản vùng DTTS chưa hiệu quả; bất ình đẳng xã hội trong giáo dục tăng lên
theo các cấp bậc giáo dục; chất lượng giáo dục ở vùng DTTS chưa thực sự được nâng
cao; nhiều chính sách hỗ trợ giáo dục còn phù hợp với nhu cầu thực tế; tỷ lệ trẻ em
ngồi nhà trường cịn cao; chính sách về phổ cập giáo dục; xóa mù ch ; dạy ngơn ng
các DTTS cịn g p nhiều khó khăn… Do vậy, việc nghiên cứu hồn thiện, nâng cao


hiệu


quả thực hiện các chính sách giáo dục ở vùng DTTS có ý nghĩa quan trọng đến sự
phát triển tồn diện của giáo dục - đào tạo nói riêng và sự phát triển bền v ng nói
chung của các tỉnh miền núi phía Bắc.
Thứ ba, nhìn chung, trong nh ng năm trở lại đây chính quyền địa phương các
cấp ở các tỉnh miền núi phía Bắc đ nhận thức được ý nghĩa tầm quan trọng và đề cao
trách nhiệm trong tổ chức thực hiện chính sách giáo dục tại các vùng DTTS. Các địa
phương đ kịp thời tổ chức xây dựng kế hoạch triển khai thực hiện khi có chính sách
giáo dục mới; tiến hành phổ biến, tuyên truyền các chính sách mới; gi a các ngành, các
cấp tại địa phương đ có sự phân cơng, phối hợp ngày càng khoa học đúng chức năng
nhiệm vụ trong thực hiện chính sách; trong quá trình tổ chức triển khai thực hiện chính
sách, nhiều địa phương đ chủ động đề xuất với các cấp có thẩm quyền sửa đổi, bổ
sung khắc phục nh ng hạn chế, bất cập của chính sách; đ chú ý đến công tác theo dõi,
kiểm tra đôn đốc việc thực hiện chính sách và đánh giá tổng kết rút kinh nghiệm trong
tổ chức thực hiện chính sách. Tuy nhiên, hiện nay, tại một số địa phương cịn có tình
trạng khơng đảm bảo thực hiện đầy đủ các ước trong tổ chức thực hiện chính sách;
hay năng lực thực hiện chính sách của đội ngũ cán ộ, cơng chức còn hạn chế chưa
đáp ứng yêu cầu và tầm quan trọng của việc thực hiện chính sách; tình trạng vận dụng
tùy tiện các giải pháp trong quá trình thực hiện chính sách cịn khá phổ biến; một số

chính sách thực hiện bị kéo dài, khơng đảm bảo theo chu trình, thời hạn gây khó khăn
cho việc tìm nguồn lực để giải quyết... Chính vì vậy để hồn thiện cơng tác thực hiện
chính sách giáo dục tại các vùng DTTS các tỉnh miền núi phía Bắc, cần phải đổi mới
nhận thức về vai trò, nội dung, nhiệm vụ, yêu cầu, nguyên tắc thực hiện chính sách
cơng; và đ c biệt cần nghiên cứu một cách đầy đủ, toàn diện thực trạng thực hiện
chính sách giáo dục ở vùng DTTS các tỉnh miền núi phía Bắc hiện nay.
Chính vì vậy, chúng tơi chọn vấn đề “Thực hiện chính sách giáo dục ở vùng
dân tộc thiểu số các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam hiện nay làm đề tài luận án
tiến sĩ ngành Chính sách cơng.
2.

Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
2.1.

Mục đích nghiên cứu

Mục đích nghiên cứu của đề tài nhằm làm rõ các luận cứ khoa học, thực
trạng thực hiện chính sách giáo dục, nh ng vấn đề đ t ra và đề xuất các giải pháp


nhằm hồn thiện việc thực hiện chính sách giáo dục ở vùng DTTS các tỉnh miền núi
phía Bắc Việt Nam hiện nay.
2.2.

Nhiệm vụ nghiên cứu

Luận án thực hiện các nhiệm vụ chính như sau:
-

Phân tích cơ sở lý luận và thực tiễn trong thực hiện các chính sách giáo dục

vùng DTTS.
-

Phân tích và đánh giá được thực trạng thực hiện các chính sách giáo dục ở

vùng DTTS các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam hiện nay.
-

Từ thực trạng trên đề xuất được các quan điểm, giải pháp nhằm hoàn thiện

việc thực hiện chính sách giáo dục ở vùng DTTS các tỉnh miền núi phía Bắc Việt
Nam trong thời gian tới.
2.3.

Câu hỏi nghiên cứu

Luận án được tiến hành để chứng minh các câu hỏi sau đây:
-

Câu hỏi 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn cho nghiên cứu thực hiện chính sách

giáo dục vùng DTTS ở các tỉnh miền núi phía Bắc là gì?
Dự kiến kết quả nghiên cứu: Làm sáng tỏ khái niệm, lý thuyết về thực hiện
chính sách, hệ thống chính sách giáo dục vùng DTTS, kinh nghiệm một số quốc gia
trong thực hiện chính sách giáo dục vùng DTTS.
-

Câu hỏi 2: Việc thực hiện chính sách giáo dục ở vùng DTTS các tỉnh miền

núi phía Bắc Việt Nam đ đạt được nh ng kết quả như thế nào?
Dự kiến kết quả nghiên cứu: Qua nghiên cứu thực trạng thực hiện chính sách
giáo dục vùng DTTS các tỉnh miền núi phía Bắc, Luận án làm rõ các thành tựu và
nh ng tồn tại, hạn chế trong thực hiện chính sách giáo dục đồng thời chỉ ra nguyên
nhân của nh ng tồn tại, hạn chế đó.
-

Câu hỏi 3: Cần nh ng giải pháp nào để hoàn thiện việc thực hiện chính

sách giáo dục vùng DTTS các tỉnh miền núi phía Bắc hiện nay?
Dự kiến kết quả nghiên cứu: Luận án đề xuất các nhóm giải pháp để hồn
thiện việc thực hiện chính sách giáo dục ở vùng DTTS các tỉnh miền núi phía Bắc,
đồng thời là kinh nghiệm tham khảo h u ích cho việc thực hiện hiện chính sách
giáo dục ở các vùng DTTS trong cả nước.


3.

Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1.

Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của Luận án là quá trình thực hiện chính sách giáo dục ở
vùng DTTS các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam.
3.2.

Phạm vi nghiên cứu

- ề t ộ du :

Luận án tập trung nghiên cứu quá trình triển khai thực hiện chính sách giáo
dục ở vùng DTTS của các Sở giáo dục và đào tạo các tỉnh miền núi phía Bắc Việt
Nam, gồm 5 ước cơ ản sau đây: (i) Xây dựng kế hoạch triển khai thực hiện chính
sách, (ii) Phổ biến, tuyên truyền chính sách, (iii) Phân cơng, phối hợp thực hiện
chính sách, (iv) Đơn đốc, kiểm tra duy trì và điều chỉnh chính sách (v) Đánh giá
tổng kết thực hiện chính sách; thực hiện với hai bậc giáo dục: giáo dục mầm non và
giáo dục phổ thơng trong đó tập trung vào các chính sách: (1) các chính sách đối với
nhà trường vùng DTTS; (2) chính sách đối với học sinh vùng DTTS (trẻ mầm non,
học sinh).
-ềt t:
Luận án nghiên cứu thực trạng thực hiện các chính sách giáo dục ở vùng
DTTS các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam trong giai đoạn từ năm 2013 đến năm
2019 ( từ sau Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 14/03/2013 về đổi mới căn ản, toàn
diện giáo dục - đào tạo đáp ứng u cầu cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều
kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế). Trên cơ sở
kết quả nghiên cứu, luận án sẽ đưa ra các quan điểm và giải pháp nhằm hoàn thiện
việc thực hiện chính sách giáo dục ở vùng DTTS các tỉnh miền núi phía Bắc giai đoạn
2021-2030.
-ề:
Luận án nghiên cứu việc thực hiện chính sách giáo dục ở vùng DTTS thuộc
14 tỉnh miền núi phía Bắc trong đó tập trung các số liệu và ví dụ cụ thể liên quan
đối với bốn tỉnh như: Lai Châu, Lào Cai, Cao Bằng, Lạng Sơn.
4.

Phương pháp uận và phương pháp nghiên cứu của luận án
4.1.

-

Phương pháp luận

Luận án sử dụng phương pháp luận, cách tiếp cận duy vật biện chứng của


chủ nghĩa Mác - Lênin. Phép biện chứng duy vật chính là cơng cụ h u hiệu giúp


giải quyết thấu đáo các vấn đề xây dựng và thực hiện chính sách ở Việt Nam hiện
nay. Chính sách công cũng luôn vận động biến đổi để phù hợp với yêu cầu thực tiễn
của đời sống kinh tế - xã hội. Chính vì vậy, việc xây dựng và thực hiện chính sách
cơng cần được xem xét trong một chu trình biến đổi, chính sách này kết thúc sẽ là
tiền đề cho sự ra đời của chính sách mới, khơng có chính sách cơng nào bất biến nó
ln biến đổi nhằm phù hợp với thực tiễn quản lý, thực tiễn đời sống.
-

Luận án sử dụng cách Tiếp cận hệ thống. Cách tiếp cận hệ thống giúp cho

Luận án tiếp cận nghiên cứu chính sách cơng với tư cách là chu trình chính sách
cơng, có ra đời và kết thúc, trong đó thực hiện chính sách là một khâu quan trọng
của chu trình chính sách cơng, chính vì vậy nghiên cứu thực hiện chính sách cơng
cần nhìn nhận nó trong cả chu trình chính sách, từ hoạch định chính sách đến tổ
chức triển khai chính sách và đánh giá chính sách.
-

Luận án sử dụng cách tiếp cận liên vùng: vùng dân tộc thiếu số các tỉnh

miền núi phía Bắc mang đ c điểm địa hình của cả miền núi và trung du (gồm 14
tỉnh và được chia làm hai vùng Đông Bắc và Tây Bắc. Vùng Đông Bắc gồm 9 tỉnh:
Tuyên Quang, Phú Thọ, Hà Giang, Cao Bằng, Bắc Kạn, Thái Nguyên, Lạng Sơn
Bắc Giang; vùng Tây Bắc gồm các tỉnh: Lào Cai Điện Biên Sơn La Lai Châu và

Hồ Bình. Việc phân vùng này vừa mang tính địa lý, vùng kinh tế - xã hội đ c biệt
gắn liền với phân vùng văn hóa - tộc người. Vùng DTTS các tỉnh miền núi phía Bắc
là vùng đa tộc người, với sự đa dạng về văn hóa của nhiều tộc người, ứng với mỗi
tiểu vùng tồn tại nh ng bản sắc văn hóa riêng, nổi trội của một số tộc người (như:
vùng Đông Bắc là vùng của các sắc thái văn hóa của nh ng tộc người thuộc nhóm
ngơn ng Tày-Thái, Hmông - Dao, Tạng - Miến, Hán; vùng Tây Bắc: các tộc người
thuộc nhóm ngơn ng Việt - Mường, Tày - Thái, Môn Khơme Hmông - Dao, Tạng
- Miến). Nghiên cứu về vùng DTTS các tỉnh miền núi phía Bắc một m t cần chú ý

đến tổng thể toàn vùng, m t khác cũng cần chú trọng tới nh ng đ c điểm riêng về
văn hóa - xã hội của mỗi tiểu vùng. Ngoài ra, nghiên cứu vùng DTTS các tỉnh miền
núi phía Bắc cũng cần chú ý tới mối liên hệ với các vùng DTTS các tỉnh duyên hải
miền Trung; cũng như vùng DTTS các tỉnh có chung đường biên giới với các tỉnh
miền núi phía Việt Nam.


-

Luận án cũng sử dụng cách tiếp cận quyền lợi đ c thù. Với cách tiếp cận

này, việc nghiên cứu thực hiện chính sách giáo dục ở vùng DTTS cần chú ý
nghiên cứu đảm bảo quyền giáo dục và được giáo dục của trẻ em và học sinh
trong vùng đồng thời cần kết hợp với “ ảo hộ đ c biệt (quyền lợi đ c biệt và
biện pháp bảo hộ đ c biệt) của các DTTS. Một m t, trên ngun tắc đ i ngộ bình
đẳng và ngun tắc khơng kỳ thị, các dân tộc ở vùng DTTS đều được hưởng các
quyền con người giống như các vùng khác trong cả nước trong đó có quyền giáo
dục và quyền được giáo dục. M t khác, do nh ng khó khăn về điều kiện tự nhiên
- sinh thái, về điều kiện cơ sở vật chất, nguồn nhân lực, các dân tộc trong vùng

DTTS cũng cần được hưởng các quyền lợi cơ ản nhằm đảm bảo và phát triển

toàn diện được tiếp cận đầy đủ các dịch vụ giáo dục như các vùng khác. Đồng
thời, các dân tộc thiểu số trong vùng DTTS cũng cần được hưởng các nguyên tắc
bảo hộ đ c thù, như ảo tồn văn hóa ngơn ng , ch viết... trong q trình giáo
dục và thực hiện chính sách giáo dục. Bảo đảm quyền lợi đ c thù đối với các
DTTS trong giáo dục không chỉ là việc xóa bỏ sự bất ình đẳng về m t hưởng
thụ quyền lợi, mà nó hướng tới tính tồn diện trong bảo đảm nhân quyền, tiêu
biểu cho sự tôn trọng nhân cách, tôn trọng các giá trị bản sắc, giá trị văn hóa của
tất cả các dân tộc. Đồng thời, tiếp cận bảo hộ đ c thù không chỉ nhằm xác định
rõ ràng quyền lợi đ c thù của DTTS, mà cịn hướng tới xây dựng các cơ chế bảo
đảm hồn thiện thực hiện và các phương án hành động có hiệu quả trong khi áp
dụng các ưu đ i đ c thù đối với các DTTS.
-

Ngoài ra, Luận án cũng sử dụng các Tiếp cận liên ngành: từ góc nhìn liên

ngành, Luận án có thể có cách nhìn ao qt dưới nhiều góc độ như dân tộc học/
Nhân học văn hóa học, xã hội học... để có thể đánh giá khách quan về thực trạng
thực hiện chính sách giáo dục; đồng thời giúp Luận án đề xuất các quan điểm, giải
pháp hồn thiện việc thực hiện chính sách giáo dục ở vùng DTTS ở các tỉnh miền
núi phía Bắc hiện nay.
4.2.

Phương pháp nghiên cứu

Đề tài sẽ sử dụng các phương pháp nghiên cứu chủ yếu sau đây:
4.2.1.

P ươ p áp ê cứu tư l ệu thứ cấp

Luận án phân tích và tổng hợp các nguồn từ liệu trong ngoài nước nghiên cứu

về chính sách giáo dục ở vùng DTTS:


-

Thu thập, phân tích và khai thác thơng tin từ các nguồn có sẵn liên quan đến

vấn đề nghiên cứu, bao gồm các văn kiện, pháp luật, tài liệu của Đảng và Nhà nước ở
Trung ương và địa phương về chính sách và thực hiện chính sách giáo dục. Trong đó
tập trung thu thập từ các cơ quan an hành chính sách giáo dục như Quốc hội, Hội
đồng Dân tộc; Chính phủ, Bộ GD - ĐT, Ủy ban Dân tộc.
-

Thu thập, phân tích các nguồn tư liệu về kinh nghiệm thực hiện chính sách

giáo dục đối với các DTTS và vùng DTTS trên thế giới có điều kiện tương đồng với
Việt Nam đồng thời rút ra một số kinh nghiệm cho việc thực hiện chính sách giáo dục
ở vùng DTTS các tỉnh miền núi phía Bắc.
-

Thu thập tư liệu, thơng tin, báo cáo, kế hoạch của chính quyền, các sở, ban,

ngành tại các tỉnh về luận án tiến hành khảo sát, liên quan trực tiếp ho c gián tiếp đến
chính sách giáo dục ở vùng DTTS các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam hiện nay.
-

Ngồi ra, Luận án cũng kế thừa, tổng hợp và phân tích các kết quả của các

cơng trình nghiên cứu trước đây đ đề cập trong tổng quan nghiên cứu.
4.2.2.

P ươ p áp p ỏng vấn sâu

Luận án đ lựa chọn và phỏng vấn một số chuyên gia về giáo dục và thực hiện
chính sách giáo dục (các nhà quản lý giáo dục, cán bộ, cơng chức chun mơn tư vấn
xây dựng chính sách, nghiên cứu, giảng dạy tư vấn chính sách giáo dục; cán bộ quản
lý giáo dục ở các địa phương tiến hành khảo sát; các cán bộ làm công tác dân tộc; đối
tượng được thụ hưởng chính sách giáo dục) trong đó tập trung vào các vấn đề: (1) quá
trình thực hiện chính sách giáo dục ở Việt Nam nói chung và vùng DTTS các tỉnh
miền núi phía Bắc hiện nay; (ii) nh ng nhân tố cơ ản ảnh hưởng đến quá trình thực
hiện chính sách giáo dục ở vùng DTTS; (iii) các vấn đề đ t ra và nguyên nhân của các
vấn đề này trong q trình thực hiện chính sách giáo dục ở các vùng DTTS; (iv) đề
xuất các giải pháp để hồn thiện việc thực hiện chính sách giáo dục ở vùng DTTS.
4.2.3. P ươ p áp đ ều tra bảng hỏi
Đối với chọn mẫu, mẫu khảo sát trải rộng trên phạm vi 4/14 tỉnh miền núi
phía Bắc, gồm hai tỉnh thuộc vùng Tây Bắc: Lai Châu, Lào Cai; và hai tỉnh thuộc
Đông Bắc: Cao Bằng, Lạng Sơn. Người trả lời bảng hỏi được lựa chọn là các cán
bộ, công chức (CB-CC) của các sở/ngành của 4 địa phương các tỉnh miền núi phía
Bắc. Luận án chọn mẫu ngẫu nhiên người trả lời phiếu hỏi từ danh sách cán bộ,


công chức của các sở ban ngành thuộc 4 tỉnh miền núi phía Bắc. Quy mơ mẫu được
trưng cầu 240 phiếu. Phiếu trưng cầu ý kiến được thực hiện với cán bộ quản lý ở
các cấp tỉnh, cấp huyện thuộc các lĩnh vực quản lý khác nhau, gồm hai nhóm chính:
CB-CC tham gia quản lý về giáo dục; cán bộ không tham gia lĩnh vực giáo dục.
Bảng 1. Số ượng phiếu điều tra theo tỉnh và ĩnh vực công tác
Lĩnh vực công tác
Liên quan đến giáo
dục
Không liên quan đến giáo

dục
Tổng
5.

Tỉnh
Lai Châu

Lào Cai

Cao Bằng Lạng Sơn

13

10

11

12

46

49

48

49

48

194

62

58

60

60

240

Tổng

Đóng góp mới về khoa học của luận án

Thực hiện nghiên cứu này, Luận án đ có nh ng đóng góp về m t lý luận và
thực tiễn như sau:
-

Hế thống hóa một số khái niệm và lý thuyết liên quan đến thực hiện chính

sách giáo dục; một số kinh nghiệm của quốc tế trong thực hiện chính sách giáo dục
vùng DTTS; đưa ra được khái niệm thực hiện chính sách giáo dục vùng DTTS.
-

Phân tích và làm rõ thực trạng thực hiện chính sách giáo dục ở vùng DTTS

của tỉnh miền núi phía Bắc trên một số phương diện như: kết quả thực hiện chính
sách đối với cơ sở giáo dục và người học của hệ giáo dục mầm non và giáo dục phổ
thông; kết quả thực hiện ước cơ ản trong thực hiện chính sách.

-

Luận án đ nghiên cứu và khái quát quá trình thực hiện chính sách giáo dục ở

một vùng địa phương cụ thể đó là vùng DTTS các tỉnh miền núi phía Bắc.
-

Luận án đ thu thập, tập hợp được nguồn thơng tin tư liệu mới về thực

trạng thực hiện chính sách và một số kết quả triển khai thực hiện chính sách giáo
dục ở vùng dân tộc thiếu số các tỉnh miền núi phía Bắc để các cơ quan quản lý nhà
nước về giáo dục ở trung ương địa phương cùng các nhà nghiên cứu, giảng dạy có
thể tham khảo.


6.

Ý nghĩa ý uận và thực tiễn của luận án
6.1.

-

Ý nghĩa lý luận

Luận án đ khái quát hóa, hệ thống hóa các các lý luận về giáo dục đa văn

hóa, lý luận về bảo đảm quyền lợi đ c thù để áp dụng vào lĩnh vực thực hiện chính
sách giáo dục ở các vùng DTTS các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam hiện nay,
-

Luận án đ xây dựng, bổ sung hệ thống khung lý luận về thực hiện chính

sách giáo dục vùng DTTS, gồm: hệ thống các nội hàm các khái niệm các ước
trong quy trình thực hiện chính sách.
-

Luận án cũng đ tổng hợp và khái quát thực tiễn kinh nghiệm thực hiện

chính sách giáo dục đối với các DTTS và vùng DTTS ở một số quốc gia, từ đó rút
ra một số kinh nghiệm nhằm hồn thiện chính sách giáo dục vùng DTTS các tỉnh
miền núi phía Bắc.
6.2.

Ý nghĩa thực tiễn

Trên phương diện thực tiễn, luận án có một số đóng góp cụ thể như sau:
-

Thơng qua việc đi sâu nghiên cứu một cách hệ thống về thực hiện chính

sách giáo dục ở vùng DTTS các tỉnh miền núi phía Bắc, luận án góp phần bổ sung,
làm rõ thực tiễn về thực hiện chính sách giáo dục nói riêng và thực hiện chính sách
cơng nói chung ở các vùng DTTS các tỉnh miền núi phía Bắc.
-

Luận án góp phần giúp cho cơ quan quản lý nhà nước ở Trung ương và địa

phương nh ng chủ thể hoạch định và thực hiện chính sách giáo dục ở vùng DTTS
các tỉnh miền núi phía Bắc, có thể nhận diện một cách tồn diện hơn q trình tổ
chức thực hiện của chính sách này (thành tựu, hạn chế, nguyên nhân), từ đó có

thể có định hướng, giải pháp can thiệp chính sách phù hợp. Đồng thời, khơng chỉ
phù hợp với vùng DTTS các tỉnh miền núi phía Bắc, luận án cịn có ý nghĩa tham
khảo trong việc tổ chức thực hiện chính sách cơng nói chung ở các vùng DTTS ở
Việt Nam.
-

Ngồi ra, luận án cịn là một nguồn tài liệu có tính khoa học đề các nhà

hoạch định và thực hiện chính sách, các nhà nghiên cứu và giảng dạy chun ngành
chính sách cơng ở Việt Nam có thể tham khảo trong q trình xây dựng và hoạch
định chính sách cho vùng DTTS ở Việt Nam nói chung và các tỉnh miền núi phía
Bắc nói riêng.


7.

Kết cấu của luận án

Ngoài các nội dung Mở đầu, Kết luận và Tài liệu tham khảo, Luận án kết cấu
thành bốn chương nội dung như sau:
Chương 1: Tổng quan vấn đề nghiên cứu.
Chương 2: Cơ sở lý luận và thực tiễn trong thực hiện chính sách giáo dục ở
vùng DTTS.
Chương 3: Thực trạng thực hiện chính sách giáo dục ở vùng DTTS các tỉnh
miền núi phía Bắc Việt Nam hiện nay.
Chương 4: Định hướng và giải pháp hoàn thiện thực hiện chính sách giáo
dục ở vùng DTTS các tỉnh miền núi phía Bắc trong thời gian tới.