Chuyển đổi cơ cấu nghề nghiệp và quá trình đô thị hóa ở 3 xã ngoại thành Hà Nội

Di n đàn xã h i h c

Xã h i h c, s 1 - 1992

Chuy n đ i c c u ngh nghi p và q
trình đơ th hóa 3 xã ngo i thành Hà N i
PHAN QU C TH NG
Do đi u ki n phát tri n c a n n kinh t hàng hóa nhi u thành ph n, trong nh ng n m g n đây, nông thôn
vùng châu th sông H ng và đ c bi t là vùng ven ngo i thành Hà N i đang di n ra quá trình chuy n đ i c c u
ngh nghi p theo h ng đô th hóa nhanh. ó là m t v n đ xã h i đang đ c nhi u ng i quan tâm.
D a trên các báo cáo và ngu n th ng kê c a đ a ph ng, k t h p v i các s li u đi u tra xã h i h c t i 3 xã:
a T n, Ninh Hi p và Bát Tràng (các xã này thu c huy n Gia Lâm, cách trung tâm Th đơ g n 20km v phía
đơng - b c), chúng tôi nêu lên m t s nh n xét v s chuy n đ i c c u ngh nghi p trong q trình đơ th hóa,
nh sau:
1- Cách đây g n 10 n m, trong m t cu c h i th o khoa h c Hà N i v q trình đơ th hóa Vi t Nam, có
m t s nhà khoa h c đã nêu lên m t câu h i: Vì sao Bát Tràng - n i có kh n ng đơ th hóa m t cách nhanh
chóng, nh ng trong m y ch c n m phát tri n, đ i s ng xã h i đây v n g n ch t v i nông thôn? Th nh ng,
sau m y n m th c hi n chính sách kinh t m i, v i s cu n hút c a n n kinh t hàng hóa nhi u thành ph n, Bát
Tràng và nhi u xã ngo i thành Hà N i đã và đang th c s xích l i g n v i đơ th . Chính n n kinh t y đã làm
b t d y nh ng ti m n ng c a l c l ng s n xu t và t c s này t o nên nh ng chuy n bi n m nh m trong s
phân công lao đ ng xã h i, hình thành m t k t c u ngh nghi p m i v ch t. Tr c n m 1986 m i xã là m t
h p tác xã cơng - nơng - th ng - tín thì hi n nay đã hình thành nhi u hình th c t ch c s n xu t khác nhau; các
xí nghi p liên doanh, h p tác xã và nh ng s n nghi p, doanh nghi p đ lo i và đa d ng trên t t c các l nh v c
kinh t : nông nghi p, th công nghi p, ti u công nghi p, buôn bán và d ch v . S đa d ng đó là c s cho s
huy đ ng các ngu n ti n v n đ a vào s n xu t kinh doanh. N u nh tr c đây, v i s ti n v n có h n, các h p
tác xã d n ph n l n vào vi c s n xu t nơng nghi p thì hi n nay, t ng s v n đ c đ a vào s n xu t kinh doanh
l n g p 4 đ n 5 l n và tùy theo t ng n i, các s n nghi p và doanh nghi p chuy n h ng đ u t vào các ngành
kinh t phi nông nghi p, không ng ng tái s n xu t m r ng.
G n li n v i s gia t ng ti n v n và chuy n h ng s n xu t kinh doanh, hi n nay c s v t ch t k thu t dã
đ c nâng lên m t b c trong t t c các ngành ngh , đ c bi t, trong s n xu t th công nghi p và ti u công
nghi p. Ngoài ra, hi n t ng thuê và cho thuê các công c s n xu t đang phát tri n r ng rãi trong các làng, xã.

Chính s bi n đ i c a l c l ng s n xu t nói trên là nhân t thúc đ y m nh m q trình phân cơng lao đ ng
xã h i vùng ngo i thành này mà bi u hi n rõ nét nh t là quá trình phi nông nghi p đang làm thay đ i k t c u
xã h i - ngh nghi p đây theo h ng đơ th hố.
2- S phân cơng lao đ ng xã h i theo chi u h ng đơ th hố đây di n ra khá nhanh. Xét v bình di n
làng - xã và h - gia đình, s bi n đ ng v vi c làm và ngh nghi p di n ra đ u kh p, th i k đ u là do s khôi
ph c và m r ng ngh truy n th ng phi nông nghi p c a m i làng xã và m i h r i sau đó là s hình thành 3
nhóm h có khuynh h ng phát tri n khác nhau.

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


Di n đàn xã h i h c

Xã h i h c, s 1 - 1992
B ng 1; Quá trình phi nông nghi p theo làng - xã và h

H

Thu n nông nghi p
N m 1986

Ti u th công nghi p, buôn
bán, d ch v + nông ngi p

Ti u th công nghi p, buôn bán,
d ch v + Công nhân viên ch c

1990

1986

1990

1986

1990

60,0

55,0

20,0

20,0

20,0

25,0

Ninh Hi p

40,0

2,0

50,0

83,0

10,0

15,0

Bát tràng

10,0

20,0

10,0

10,0

70,0

90,0

Xã
at n

Nhìn chung, t sau n m 1986, c 3 xã: a T n, Ninh Hi p và Bát Tràng nh ng h thu n nông nghi p
đang gi m d n và s h phi nông nghi p đang t ng lên. Nh ng, n u nh
a T n 54% dân c v n là nh ng h
thu n nơng nghi p thì Ninh Hi p dân c đang chuy n m nh trong b c qua đ t nh ng h thu n nông thành
nh ng h đa ngh và Bát Tràng s h phi nông nghi p chi m m t s l ng cao tuy t đ i (90%).
Xét v bình di n lao đ ng: nét n i b t c 3 đi m kh o sát, là s t ng nhanh s lao đ ng trong m t n m làm
nhi u ngh và s lao đ ng chuyên nghi p trong nh ng ngành kinh t ng i nông nghi p. M t khác, s lao đ ng
thu n s n xu t nông nghi p đây c ng đang gi m m nh.
B ng 2 Qua trình phi lao đ ng nơng nghi p
%

Lao đ ng

Thu n nông nghi p
N m

Phi nông nghi p

1990

1986

1990

1986

1990

60,0

50,0

20,0

30,0

20,0

25,0

Ninh Hi p

30,0

2,0

50,0

68,0

20,0

30,0

Bát tràng

10,0

20,0

5,0

70,0

95,0

Xã
at n

1986

a ngh nghi p

Hi n nay
a T n, Ninh Hi p và Bát Tràng s lao đ ng chuyên nghi p trong các ngành ngh phi nông
nghi p đã xu t hi n và hình thành nh ng nhóm ngh nghi p khá đ c l p và n đ nh mang nh ng đ c tr ng c a
m t c c u xã h i - ngh nghi p c a đô th , k c t ng l p lao đ ng qu n lý và lao đ ng làm thuê.
3 - Các s li u kh o sát 3 xã cho th y, đây đã xu t hi n và hình thành m t t ng l p lao đ ng làm thuê
chuyên nghi p và bán chuyên nghi p trong các ngành ngh kinh t khác nhau.
ng th i đ ng đ i di n v i h
là nh ng ch doanh nghi p thuê ng i làm theo th i v ho c quanh n m.
i m khác bi t c a 3 xã a T n, Ninh Hi p và Bát Tràng v i nh ng vùng nông thôn khác là đây hình
thành m t th tr ng lao đ ng c th rõ nét. ó là s xu t hi n nh ng th tr ng lao đ ng c th rõ nét. ó là
s xu t hi n nh ng th tr ng lao đ ng, m i ng i có th mua bán s c lao đ ng m t cách th ng xuyên theo
nguyên t c h p đ ng. c bi t là Bát Tràng trong nh ng th i k s n ph m tiêu th nhanh, hàng ngày có t i
4.000 lao đ ng các n i khác đ n đây đ có th bán s c lao đ ng theo giá tho thu n.
4- Cùng v i q trình xã h i hóa th tr ng lao đ ng,
a T n, Ninh Hi p và Bát Tràng đang gia t ng đ i
ng lao đ ng làm các công vi c d ch v và s "di c " lao đ ng hai chi u, đ y nhanh s hòa nh p k t c u ngh
nghi p v i đô th .
N u s phát tri n ngành ngh d ch v là m t đ c tr ng n i b t c a đơ th hi n đ i thì, đây đ i ng lao
đ ng làm các c ng vi c d ch v đang gia t ng trong c ba h th ng: Nhà n c, t p th và t nhân, đ c bi t là
nhóm nh ng ng i làm ngh môi gi i. Theo nh n đ nh c a nh ng ng i qu n lý Ninh Hi p và Bát Tràng,
tính đ n gi a n m 1991, s lao đ ng làm các công vi c d ch v chi m g n 10% trong t ng s dân c
m i xã.

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


Di n đàn xã h i h c

Xã h i h c, s 1 - 1992

ó là m t d u hi u xác nh n s khác bi t c c u lao đ ng ngh nghi p
đánh d u m t m c đ đáng k v quá trình đơ th hóa c a chúng.

đây so v i các vùng nông thôn và

Nh ng s li u kh o sát
a T n, Ninh Hi p và Bát Tràng c ng cho th y, trong 10 n m qua, k t sau khi
th c hi n chính sách kinh t m i, s chuy n d ch lao đ ng hai chi u t
a T n, Ninh Hi p và Bát Tràng vào Hà
N i và t Hà N i đ n nh ng n i này ngày càng t ng. Ninh Hi p m i ngày có kho ng 200 ng i vào ra thành
ph H Chí Minh và h n 100 ng i t i các thành ph khác trong n c, còn Bát Tràng m i ngày có t i 100
ng i đi t i các thành ph khác đ giao d ch và buôn bán.
5 - 3 đi m nghiên c u, đ c bi t là Ninh Hi p và Bát Tràng: v trí, vai trò kinh t c a các t ng l p kinh
doanh, qu n lý và nh ng nhóm th ti u, th công nghi p ngày càng cao trong khi nhóm nh ng nơng dân làm
ru ng đang d n d n m t đi vai trò ch th kinh t tr c đây c a h .
Cùng v i s chuy n đ i v v trí, vai trò kinh t , đây các ch doanh nghi p đã thay th hồn tồn vi trí và
vai trị xã h i c a nh ng ng i nông dân gia tr ng tr c đây. Hi n nay đ a v c a h đ c c ng đ ng đánh giá
r t cao. i u này c ng đã đ c xác đ nh trong vi c b u c nh ng ng i lãnh đ o. Ph n l n nh ng ng i đ c
b u vào các c quan qu n lý kinh t và xã h i đ a ph ng là nh ng ch doanh nghi p ti u th công nghi p,
buôn bán - d ch v ho c kinh t h n h p. H là nh ng ng i đã và đang tham gia ho c thích ng v i c ch th
tr ng.
6 - Ng i ta có th nh n th y s đ i m i l i s ng c a các nhóm lao đ ng và ngh nghi p đây theo chi u
h ng đô th hóa trên t t c các m t c a đ i s ng xã h i. Bi u hi n cho th c tr ng y là s cách tân trong cách
th c c trú, ki u lo i nhà cùng v i nh ng nhu c u v n hóa và phong cách sinh ho t c a h .
đây làng xã v n ch a m t đi nh ng d u v t thôn quê c a nó, nh ng trên các ngã đ ng cu c s ng đã b t
đ u nh n nh p và sôi đ ng nh nh ng ph ph ng đô th hi n nay. Các ki u lo i nhà r t đa d ng v i nh ng
ngôi nhà đ c xây c t theo ki u ki n trúc hi n đ i đã thay cho nh ng ngôi nhà r i r c, đ n đi u v ki u lo i c a
m t làng nông nghi p tr c đây. Tuy nhiên s bi n đ i này không đ ng đ u trong t ng khu v c và trên t ng

làng - xã.
B ng 3 Thay đ i nhà

theo l i s ng đô th
%

Ki u lo i nhà

Nhà tranh tre

Nhà xây l p ng

Nhà mái b ng 2 t ng

95,0

3,0

60,0

40,0

Xã
aT n
Ninh Hi p

2,0

Bát Tràng
70,0

30,0
Thông qua ru ng đ t, tính c k t c a c ng đ ng dân c nông thôn vùng châu th sông H ng v n t ra b n
ch t đ i v i q trình đơ th hóa c c u ngh nghi p các đi m dân c ngo i thành Hà N i. đây, toàn c nh
nh ng tàn d c a l i s ng nông thôn v n t n t i, c ng đã th y m t n p s ng m i và nh ng phong cách sinh ho t
theo l i đô th lao đ ng đã đ c đ nh hình. i u này đã đ c th hi n trong nhu c u tiêu dùng v n hóa v t ch t
và tinh th n c a h qua vi c gia t ng nh ng ph ng ti n sinh ho t hi n đ i.
7- V i v trí đ a lý thu n l i, bi t phát huy đi m m nh c a các ngh phi nông nghi p truy n th ng và n ng
l c s n xu t kinh doanh. a T n, Ninh Hi p và Bát Tràng đã và đang chuy n d n vào q trình đơ th hóa c
c u ngh nghi p xã h i nh ng m c đ khác sau. Bi u hi n cho nh ng m c đ và xu h ng chuy n đ i này là
q trình phi lao đ ng nơng nghi p. Nhìn chung, qúa trình phi lao đ ng nơng nghi p 3 xã đang ph n ánh s
h n ch c a l c l ng s n xu t và n n kinh t hàng hóa c a nông thôn hi n nay. Trong m t vài n m g n đây giá
c hàng hoa lên xu ng b p bênh, th tr ng không n đ nh trong khi v n c a các doanh nghi p còn qúa nh , t c
đ phi lao đ ng nông nghi p đang ch m l i. Trong đi u ki n đó s c níu kéo c a các quan h xã h i truy n th ng
đang phát huy nh ng y u t tiêu c c c a nó.
ng nhiên, trong q trình chuy n đ i c c u ngh nghi p theo h

ng đô th hố khơng th tránh kh i

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


Di n đàn xã h i h c

Xã h i h c, s 1 - 1992

nh ng h u qu xã h i mà t t c các qu c gia đã t ng phái tr giá. ó là nh ng t n n xã h i và kéo theo chúng
là s xu t hi n và hình thành nh ng t ng l p l u manh và mãi dâm đô th . i u đáng quan tâm h n là s
chuy n đ i c c u ngh nghi p c ng kéo theo s phân hóa trong thu nh p gi a các nhóm ngh nghi p khác
nhau.
Con đ ng đơ th hóa c c u ngh nghi p xã h i là m t t t y u khách quan trên con đ ng phát tri n c a xã

h i hi n đ i. V i chính sách kinh t m i và ch tr ng phát tri n n n kinh t hàng hóa nhi u thành ph n, các
đi m dân c ngo i thành Hà N i đang trên đ ng chuy n đ i c c u lao đ ng và ngh nghi p đ hòa nh p vào
c u trúc c a xã h i đô th . Tuy nhiên, trong 10 n m qua và hi n nay, s chuy n đ i y v n còn nhi u nh ng tr
l c ng n c n. N u có m t thì tr ng m r ng và n đ nh, s chuy n đ i c c u lao đ ng và ngh nghi p theo
h ng đơ th hóa c a vùng ngo i thành Hà N i s nhanh chóng và m nh m h n.

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn