Vận dụng một số phương pháp thống kê nghiên cứu tình hình phân phối thu nhập trong các doanh nghiệp ngành công nghiệp việt nam

B

GIÁO D C VÀ ð O T O

TRƯ NG ð I H C KINH T QU C DÂN

PH M ðĂNG QUY T

V N D NG M T S

PHƯƠNG PHÁP TH NG KÊ

NGHIÊN C U TÌNH HÌNH PHÂN PH I THU NH P TRONG
CÁC DOANH NGHI#P NGÀNH CÔNG NGHI#P VI#T NAM
Chuyên ngành: Kinh t! h"c (Th%ng kê)
Mã s :
62.31.03.01

LU N ÁN TI N SĨ KINH T
Ngư i hư ng d n khoa h c:
1. PGS.TS. NGUY3N CÔNG NH56
2. PGS.TS. PHAN CÔNG NGHĨA

Hà N:i ; 2007


2

L I CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên c u
c a riêng tơi. Các tài li u s d!ng cho lu"n án trích

d$n t% các ngu&n ñã ñư)c công b+. K-t qu/ nêu trong
lu"n án là trung th0c và có ngu&n trích d$n rõ ràng.

Tác gi/ lu"n án

Ph?m ðăng Quy!t


3

M CL C
Trang
Trang ph bìa
L i cam đoan.........................................................................................................2
M c l c.....................................................................................................................3
Danh m c các ch vi t t t .........................................................................4
Danh m c các b ng.............................................................................................5
Danh m c các hình.............................................................................................9
M đ u........................................................................................................................10
Chương 1: Nh ng v&n ñ' lý lu)n cơ b n v' phân ph+i thu
nh)p và phương pháp nghiên c.u th+ng kê phân
ph+i thu nh)p trong doanh nghi1p .................................15
1.1. Nh;ng v1.2. Xác ñBnh h th+ng chC tiêu và mDt s+ phương pháp th+ng kê nghiên c u
phân ph+i thu nh"p trong các doanh nghi p ..................................................38
Chương 2: Nghiên c.u th+ng kê tình hình phân ph+i thu
nh)p trong các doanh nghi1p cơng nghi1p Vi1t
Nam ......................................................................................................81
2.1. Tình hình các doanh nghi p công nghi p Vi t Nam nh;ng năm gIn đây .....81
2.2. Phân tích tình hình phân ph+i thu nh"p trong các doanh nghi p công

nghi p K Vi t Nam ........................................................................................86
2.3. Phân tích các nhân t+ /nh hưKng đ-n tình hình bi-n đDng thu nh"p trong
các doanh nghi p .........................................................................................113
2.4. Mơ hình h&i quy biNu hi n m+i liên h tương quan gi;a giá trB tăng thêm
(VA) và các bD ph"n clao đDng........................................................................................................119
2.5. Phân tích tình hình thu nh"p c a lao đDng trong các loSi hình doanh
nghi p cơng nghi p .....................................................................................137
Chương 3: Quan đi7m và gi i pháp hồn thi1n ch đ8
phân ph+i thu nh)p trong các lo9i hình doanh
nghi1p cơng nghi1p Vi1t Nam ...........................................148
3.1. Quan ñiNm v= phân ph+i thu nh"p................................................................148
3.2. Phương hưRng hoàn thi n phân ph+i thu nh"p trong các loSi hình doanh
nghi p K Vi t Nam ......................................................................................153
3.3. Các gi/i pháp hồn thi n ch- đD phân ph+i thu nh"p trong các loSi hình
doanh nghi p cơng nghi p K Vi t Nam ......................................................159
K t lu)n ..............................................................................................................178
Danh m c công trình c;a tác gi .......................................................184
Tài li1u tham kh o ......................................................................................186
Ph l c


4

DANH M C CÁC CHD VI T TET
Vi!t tFt
ASEAN

Vi!t ñHy ñI ti!ng ViJt

Vi!t ñHy ñI ti!ng Anh

Hi p hDi các nưRc ðông Nam Á Association of South \ East
Asian Nations

CNTB

Ch nghĩa tư b/n

Capitalism

CNXH

Ch nghĩa xã hDi

Socialism

DN

Doanh nghi p

Enterprise

DNNN

Doanh nghi p nhà nưRc

State Enterprise

ðTNN

ðIu tư nưRc ngồi

Foreign Investment

FDI

V+n đIu tr0c ti-p nưRc ngoài

Foreign Direct Investment

GDP

Tdng s/n phem trong nưRc

Gross Domestic Product

GNI

Tdng thu nh"p qu+c gia

Gross National Income

MPS

H th+ng s/n xu
Material Production System

NNI

Thu nh"p qu+c gia thuIn

Net National Income

NVA

Giá trB tăng thêm thuIn

Net Value Added

SNA

H th+ng tài kho/n qu+c gia

System of National Account

SXKD

S/n xu
Bussines Production

TBCN

Tư b/n ch nghĩa

Capitalist

TNCC

Thu nh"p cu+i cùng

Final Income

TSCð

Tài s/n c+ đBnh

Fixed Assets

UNDP

Chương trình Phát triNn Liên

United Nations Development

H)p Qu+c

Progammes

VA

Giá trB tăng thêm

Value Added

WTO

Td ch c thương mSi th- giRi

World Trade Organization

XHCN

Xã hDi ch nghĩa

Socialist


5

DANH M C CÁC BKNG
Trang
B ng 1.1 M!c tiêu và lý do can thi p c a Nhà nưRc........................................ 34
B ng 1.2 Thu nh"p c a dân cư trong 2 vùng...................................................76
B ng 1.3 B/ng tính h s+ GINI .......................................................................78
B ng 2.1 S+ doanh nghi p công nghi p tSi thli ñiNm 31/12 năm 2000\2005
phân theo ngành c

B ng 2.2 Tdng s+ lao ñDng trong các doanh nghi p cơng nghi p tSi thli
điNm 31/12 năm 2000\2005 phân theo ngành c

B ng 2.3 Ngu&n v+n có đ-n 31/12 năm 2000\2005 c a các doanh nghi p
công nghi p phân theo ngành c

B ng 2.4 S+ doanh nghi p cơng nghi p s/n xunăm 2000 và 2005 phân theo ngành c

B ng 2.5 Phân b+ s+ doanh nghi p cơng nghi p đi=u tra theo ngành c

loSi hình kinh t- ..............................................................................88
B ng 2.6 S+ lao đDng và t+c đD tăng lao đDng bình qn c a 1 DN công
nghi p theo ngành c

B ng 2.7 S+ lao ñDng và t+c ñD tăng lao đDng bình qn c a 1 DN cơng

nghi p nhà nưRc theo ngành c

B ng 2.8 S+ lao ñDng và t+c ñD tăng lao đDng bình qn c a 1 DN cơng
nghi p ngồi nhà nưRc theo ngành c

B ng 2.9 S+ lao ñDng và t+c ñD tăng lao đDng bình qn c a 1 DN cơng nghi p
có v+n đIu tư nưRc ngồi theo ngành c

6
B ng 2.10 V+n và t+c đD tăng v+n bình quân c a 1 DN công nghi p theo
ngành c

B ng 2.11 V+n và t+c đD tăng v+n bình qn c a 1 DN công nghi p nhà
nưRc theo ngành c

B ng 2.12 V+n và t+c ñD tăng v+n bình qn c a 1 DN cơng nghi p ngoài
nhà nưRc theo ngành c

B ng 2.13 V+n và t+c đD tăng v+n bình qn c a 1 DN cơng nghi p có v+n
đIu tư nưRc ngoài theo ngành c

B ng 2.14 Phân b+ s+ doanh nghi p công nghi p và s+ lao đDng đi=u tra
theo loSi hình kinh t- .....................................................................95
B ng 2.15 Phân b+ s+ lao ñDng ñi=u tra theo loSi lao đDng và loSi hình kinh t-..... 96
B ng 2.16 Giá trB s/n xunghi p cơng nghi p năm 2001\2003 (theo giá hi n hành) ............98
B ng 2.17 Giá trB s/n xunghi p khu v0c nhà nưRc năm 2001\2003 ....................................98
B ng 2.17.1 Giá trB s/n xucông nghi p khai thác mo khu v0c nhà nưRc năm 2001 \ 2003 ....99
B ng 2.17.2 Giá trB s/n xuch- bi-n khu v0c nhà nưRc năm 2001\2003.............................100
B ng 2.17.3 Giá trB s/n xus/n xunăm 2001 \ 2003 .......................................................................100

B ng 2.18 Giá trB s/n xungoài nhà nưRc năm 2001\2003 ...............................................101


7
B ng 2.18.1 Giá trB s/n xunghi p khai thác mo khu v0c ngoài nhà nưRc năm 2001\2003..........102
B ng 2.18.2 Giá trB s/n xucơng nghi p ch- bi-n khu v0c ngoài nhà nưRc năm 2001\2003....102
B ng 2.18.3 Giá trB s/n xuv+n đIu tư nưRc ngoài năm 2001\2003 ....................................103
B ng 2.19 Cơ cngành c

B ng 2.20 MDt s+ chC tiêu hi u qu/ s/n xucông nghi p theo ngành c

B ng 2.21 Cơ cloSi hình kinh t- năm 2001\2003 ................................................110
B ng 2.22 MDt s+ chC tiêu hi u qu/ s/n xudoanh nghi p theo loSi hình kinh t- năm 2001\2003..................111
B ng 2.23 Bi-n ñDng c a giá trB tăng thêm thuIn theo năng sus+ lao ñDng phân theo ngành công nghi p c

B ng 2.24 Bi-n ñDng c a giá trB tăng thêm thuIn theo năng sus+ lao đDng phân theo loSi hình kinh t- ......................................116
B ng 2.25 Bi-n đDng thu nh"p rịng c a doanh nghi p công nghi p theo tr
suc

B ng 2.26 Bi-n ñDng thu nh"p ròng c a doanh nghi p theo tr suthu nh"p lIn ñIu c a lao ñDng phân theo loSi hình kinh t-.............118
B ng 2.27 H s+ tương quan gi;a các l)i ích và các y-u t+ s/n xukhu v0c nhà nưRc ........................................................................121

8
B ng 2.28 H s+ tương quan gi;a các l)i ích và các y-u t+ s/n xukhu v0c ngoài nhà nưRc ..............................................................122
B ng 2.29 H s+ tương quan gi;a các l)i ích và các y-u t+ s/n xukhu v0c có v+n đIu tư nưRc ngoài..............................................123
B ng 2.30 H s+ tương quan riêng gi;a các l)i ích vRi v+n khi c+ đBnh qui
mơ lao đDng c a DN khu v0c Nhà nưRc.....................................124
B ng 2.31 H s+ tương quan riêng gi;a các l)i ích vRi v+n khi c+ đBnh qui
mơ v+n c a DN khu v0c Nhà nưRc ............................................125
B ng 2.32 H s+ tương quan riêng gi;a các l)i ích vRi v+n khi c+ đBnh qui
mơ lao đDng c a DN khu v0c ngồi nhà nưRc............................125
B ng 2.33 H s+ tương quan riêng gi;a các l)i ích vRi v+n khi c+ đBnh qui
mơ v+n c a DN khu v0c ngoài nhà nưRc ...................................126
B ng 2.34 H s+ tương quan riêng gi;a các l)i ích vRi v+n khi c+ đBnh qui
mơ lao đDng c a DN khu v0c có v+n đIu tư nưRc ngồi ...........126
B ng 2.35 H s+ tương quan riêng gi;a các l)i ích vRi v+n khi c+ đBnh qui
mơ v+n c a DN khu v0c có v+n đIu tư nưRc ngồi ..................127
B ng 2.36 Cơ cnghi p phân theo loSi hình kinh t- năm 2005..............................138
B ng 2.37 Ti=n lương bình quân tháng c a 1 lao đDng trong các DN cơng
nghi p phân theo loSi lao đDng và loSi hình kinh t- năm 2005 ......139
B ng 2.38 Phân b+ lao ñDng theo m c thu nh"p c a ngưli lao ñDng và theo
loSi hình kinh t- năm 2005 ..........................................................140
B ng 2.39 Tính h s+ Gini đ+i vRi doanh nghi p cơng nghi p nhà nưRc ....141
B ng 2.40 Tính h s+ Gini đ+i vRi doanh nghi p cơng nghi p ngồi nhà
nưRc .............................................................................................141
B ng 2.41 Tính h s+ Gini đ+i vRi doanh nghi p cơng nghi p có v+n đIu tư
nưRc ngồi ...................................................................................142

B ng 2.42 Tính h s+ Gini đ+i vRi các doanh nghi p cơng nghi p nói chung ...143


9

DANH M C CÁC HÌNH
Trang
Hình 1.1 M+i quan h gi;a Doanh nghi p và HD gia đình trên thB trưlng .....17
Hình 1.2 Cân bsng cung \ cIu y-u t+ s/n xuHình 1.3 Giá c/ cân bsng.................................................................................26
Hình 1.4 ðưlng cong Lorenz c a hai vùng....................................................77


10

MM ð U
1. Tính cOp thi!t cIa luSn án
Ngày nay, nưRc ta ñã chuyNn sang thli kỳ mRi, thli kỳ đey mSnh cơng
nghi p hố, hi n đSi hố, xây d0ng n=n kinh t- thB trưlng ñBnh hưRng xã hDi
ch nghĩa (XHCN). Trong giai ñoSn này, dưlng như h th+ng xã hDi cũ gvn
vRi n=n kinh t- k- hoSch hoá t"p trung v$n song song t&n tSi. Trong đó, cịn
rmơ hình kinh t- thB trưlng mRi.
Trong n=n kinh t- thB trưlng, công c! ñN th0c hi n phân ph+i thu
nh"p là cung cIu và giá c/ hàng hoá, dBch v! trên các thB trưlng. Các
doanh nghi p ch

lao ñDng là hàng hoá và ch

công bsng theo các quy lu"t c a kinh t- thB trưlng. Song trong n=n kinh tthB trưlng ñBnh hưRng XHCN, Nhà nưRc vRi quy=n ñi=u hành n=n kinh tc a mình có thN có các chính sách kinh t- \ xã hDi phù h)p nhsm hSn chm c ñD chênh l ch v= thu nh"p và s0 bóc lDt lao đDng nhsm đ/m b/o và
duy trì trong cơng bsng 3 loSi l)i ích c a 3 ch

thN: ngưli lao đDng,

doanh nghi p và Nhà nưRc.
ðã có nhi=u nghiên c u v= ñ= tài phân ph+i thu nh"p. Chxng hSn, K nưRc
ngoài, các tác gi/ D. Acemoglu và J. Ventura trưlng ðSi hzc công ngh
Massachusetts M{, nghiên c u b c tranh phân ph+i thu nh"p c a th- giRi cho
thHoa Kỳ hay Canada giàu g

Uganda. M|c dù đã có nh;ng phát triNn di u kỳ nhưng phân ph+i thu nh"p
c a th- giRi tương ñ+i dn ñBnh t% năm 1960, đD chênh l ch thu nh"p khơng
thay đdi nhi=u trong thli gian qua [58].


11
Ximing Wu và Jeffrey M. Perloff, trưlng ðSi hzc California, Berkeley
nghiên c u “Phân ph+i thu nh"p c a Trung Qu+c thli kỳ 1985 – 2001” cho
bi-t, cùng vRi s0 tăng trưKng kinh t- gây c a Trung Qu+c cũng tăng lên do bvà nơng thôn tăng lên và kho/ng cách v= thu nh"p gi;a thành thB và nông thôn
rDng ra [64].
Hafiz A. Pasha và T. Palanivel (Chương trình Phát triNn Liên H)p Qu+c)
nghiên c u “Chính sách và tăng trưKng vì ngưli nghèo, kinh nghi m Châu
Á”, đã t"p h)p mDt cách có h th+ng s+ li u sƒn có c a các nưRc Châu Á,sau
đó phân tích quan h gi;a tăng trưKng và nghèo đói trong mDt kho/ng thli
gian dài. Nghiên c u này đưa ra mDt s+ khuy-n nghB v= chính sách tài khóa có
l)i cho ngưli nghèo, hi u qu/ c a đIu tư cơng, phát triNn khu v0c tư nhân bao
g&m c/ các doanh nghi p v%a và nho, c/i cách hành chính nhsm đSt đư)c
tăng trưKng nhanh, b=n v;ng và có l)i cho ngưli nghèo, giúp ngưli nghèo
tham gia mSnh m… hơn vào quá trình phát triNn [17].
† trong nưRc, các tác gi/ John Weeks, Nguy‡n Thvng, Rathin Roy và

Joseph Lim (Chương trình Phát triNn Liên H)p Qu+c) trong Báo cáo “Kinh tvĩ mô c a gi/m nghèo: Nghiên c u trưlng h)p Vi t Nam, tìm ki-m bình ñxng
trong tăng trưKng” nghiên c u các chính sách vĩ mơ có thN d$n tRi mơ hình
tăng trưKng “vì ngưli nghèo”, vRi ý nghĩa c! thN là l)i ích c a tăng trưKng
ñư)c phân ph+i ñ=u hơn trưRc kia (t c là gi/m bThơng đi p chính c a báo cáo này là chính s0 gia tăng bNam là trK ngSi lRn nhcũng kìm hãm s0 dn đBnh chính trB \ xã hDi [20].
Các nghiên c u trên ch y-u nghiên c u m+i quan h gi;a tăng trưKng
kinh t- vRi phân ph+i thu nh"p, thu nh"p c a dân cư và bphân ph+i thu nh"p. Ho|c trong cu+n “Phân ph+i thu nh"p trong n=n kinh t-


12
thB trưlng: Lý lu"n, th0c ti‡n, v"n d!ng K Vi t Nam” PTS. Mai Ngzc Cương
và ðn ð c Bình (Trung tâm Kinh t- Châu Á \ Thái bình Dương) ñã nghiên
c u nh;ng vvà phân ph+i thu nh"p K Vi t Nam. Tuy nhiên, các tác gi/ mRi chC d%ng lSi K
vi c nghiên c u nh;ng vnh;ng năm đIu đdi mRi (1989 \ 1993) [10].
MRi đây (2003), Ti-n s{ Nguy‡n Cơng Nh0 cùng t"p thN tác gi/ c a
Trưlng ðSi hzc kinh t- qu+c dân Hà nDi ñã nghiên c u “‰Vthu nh"p trong các loSi hình doanh nghi p K Vi t Nam”Š, phân tích th0c trSng,
nêu ra mDt s+ quan điNm và gi/i pháp hồn thi n vi c phân ph+i thu nh"p
trong các loSi hình doanh nghi p K Vi t Nam. Song, nghiên c u này chưa có
đi=u ki n đi sâu phân tích các nhân t+ /nh hưKng tRi thu nh"p và phân ph+i
thu nh"p c a các doanh nghi p, cũng như nh;ng bi-n ñDng c a chúng theo
thli gian [36]. Lu"n án “V n d ng m t s phương pháp th ng kê nghiên
c%u tình hình phân ph i thu nh p trong các doanh nghi)p ngành cơng
nghi)p Vi)t Nam”, ngồi vi c nghiên c u nh;ng vphân ph+i thu nh"p, s… s d!ng mDt s+ phương pháp th+ng kê (truy=n th+ng

và hi n ñSi) ñN phân tích các m+i quan h và các nhân t+ /nh hưKng ñ-n phân
ph+i thu nh"p c a các doanh nghi p công nghi p Vi t Nam trong nh;ng năm
gIn đây. Lu"n án đã h th+ng hố lý lu"n v= phân ph+i thu nh"p, chC ra h
th+ng các chC tiêu và phương pháp th+ng kê đN mơ t/, phân tích vnh"p và phân ph+i thu nh"p trong doanh nghi p. Thơng qua vi c phân tích s+
li u t% m$u ñi=u tra (2001\2003) c a Tdng c!c Th+ng kê và m$u ñi=u tra
(2005) c a BD Lao ñDng – Thương binh và Xã hDi lu"n án cho thphân ph+i thu nh"p c a các doanh nghi p cơng nghi p theo loSi hình kinh tvà ngành công nghi p c

nhu"n và thu nh"p lIn ñIu c a lao ñDng ñ-n bi-n ñDng thu nh"p, ñ|c ñiNm


13
phân b+ lao ñDng theo m c thu nh"p và s0 bnh"p theo loSi hình doanh nghi p. Lu"n án nêu ki-n nghB v= quan điNm và gi/i
pháp c/ K góc đD vĩ mơ và vi mơ ti-p t!c hồn thi n chính sách phân ph+i thu
nh"p trong các doanh nghi p công nghi p. Vì v"y, đ= tài lu"n án mang tính
c

quan trzng vào vi c hồn thi n ch- đD phân ph+i thu nh"p phù h)p vRi mơ
hình kinh t- thB trưlng theo đBnh hưRng XHCN K nưRc ta.
2. MUc tiêu nghiên cVu cIa luSn án
M!c tiêu nghiên c u c a lu"n án là:
a. H th+ng hố nh;ng vthu nh"p làm cơ sK cho vi c xác ñBnh h th+ng chC tiêu và phương pháp
th+ng kê nghiên c u thu nh"p và phân ph+i thu nh"p trong các doanh
nghi p K Vi t Nam.
b. V"n d!ng mDt s+ phương pháp th+ng kê ñN nghiên c u tình hình phân
ph+i thu nh"p trong các doanh nghi p ngành công nghi p Vi t Nam trong
nh;ng năm gIn đây. T% đó đ= xuch- đD phân ph+i thu nh"p ñ+i vRi các doanh nghi p trong n=n kinh t- thB
trưlng theo đBnh hưRng XHCN, nhsm góp phIn ph!c v! đdi mRi chính sách

qu/n lý kinh t- c a Nhà nưRc ñ+i vRi các doanh nghi p K Vi t Nam.
3. Ph?m vi nghiên cVu
Trên cơ sK các tài li u lý thuy-t và s+ li u ñi=u tra m$u v= doanh nghi p
trong nh;ng năm gIn ñây, lu"n án s… t"p trung nghiên c u nh;ng vlu"n cơ b/n, hồn thi n các khái ni m v= thu nh"p và phân ph+i thu nh"p; qua
đó xác đBnh h th+ng chC tiêu th+ng kê v= thu nh"p, phân ph+i thu nh"p và l0a
chzn mDt s+ phương pháp th+ng kê đN nghiên c u, phân tích tình hình phân
ph+i thu nh"p c a các doanh nghi p ngành cơng nghi p nh;ng năm gIn đây
(2000\2005).


14
4. Phương pháp nghiên cVu
ðN gi/i quy-t các vc a ch nghĩa duy v"t bi n ch ng, các phương pháp th+ng kê (truy=n th+ng
và hi n ñSi) và mDt s+ phương pháp c a toán kinh t-, c! thN:
a. Nghiên c u tư li u, kinh nghi m và phân tích tình hình phân ph+i thu
nh"p c a các doanh nghi p trong nưRc và c a mDt s+ nưRc trên th- giRi.
b. Thu th"p các s+ li u ñi=u tra doanh nghi p gIn ñây; s d!ng các
chương trình phIn m=m phân tích th+ng kê đN nghiên c u, phân tích s+ li u.
c. Phương pháp mơ t/ và phân tích đBnh lư)ng.
d. Nghiên c u đ= xunh"p trong các doanh nghi p K Vi t Nam.
5. K!t cOu cIa luSn án
Ngồi phIn mK đIu và k-t lu"n, lu"n án có k-t cnhư sau:
Chương 1: Nh;ng vphương pháp nghiên c u th+ng kê phân ph+i thu nh"p trong
doanh nghi p
Chương 2: Nghiên c u th+ng kê tình hình phân ph+i thu nh"p trong các

doanh nghi p công nghi p Vi t Nam
Chương 3: Quan điNm và gi/i pháp hồn thi n ch- đD phân ph+i thu
nh"p trong các loSi hình doanh nghi p cơng nghi p Vi t Nam.
ðN có ñư)c s0 thành công c a lu"n án tôi xin chân thành c/m ơn s0
hưRng d$n t"n tình c a t"p thN các giáo viên hưRng d$n, c a các thIy cô giáo
trong khoa Th+ng kê trưlng ðSi hzc kinh t- qu+c dân Hà nDi, các ñ&ng
nghi p K Tdng c!c Th+ng kê và BD Lao ñDng \ Thương binh và Xã hDi.


15

CHƯƠNG 1
NHDNG V\N ð] LÝ LU_N CƠ BKN V] PHÂN PH I THU NH_P
VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CbU TH NG KÊ PHÂN PH I THU
NH_P TRONG DOANH NGHIcP
1.1 NHDNG V\N ð] LÝ LU_N CƠ BKN V] PHÂN PH I THU NH_P
1.1.1 Khái niJm vd thu nhSp và phân ph%i thu nhSp trong ndn kinh
t! thh trưing
Lý thuy-t v= thu nh"p và phân ph+i thu nh"p ñă ñư)c nhi=u nhà kinh thzc khác nhau nghiên c u, phát triNn và hoàn thi n trong hơn 250 năm qua, t%
Adam Smith (1723\1790) tRi Karl Marx (1818\1883), John Maynard Keynes
(1883\1946) và Pual Antony Samuelson (1915\). Nhín mDt cách tdng quát, lý
lu"n v= phân ph+i thu nh"p có liên quan đ-n cơ ch- v"n ñDng c a các ch thN
tham gia thB trưlng, ñ&ng thli nó gvn ch|t vRi quan điNm gi/i quy-t vcơng bsng xă hDi.
Xun su+t ti-n trình lBch s phát triNn s/n xukinh t- \ xã hDi ñ=u ph/i ñ+i m|t vRi mDt vñBnh ph/i s/n xutài nguyên bB giRi hSn và ngày càng cSn ki t. Trong n=n kinh t- thB trưlng
hi n nay, thB trưlng ñư)c xem như mDt h th+ng th+ng nhtái s/n xu

nhau. Vì v"y có thN hiNu: ThB trưlng là nơi di‡n ra các hoSt ñDng s/n xukinh doanh, là nơi phát sinh và gi/i quy-t các m+i quan h gi;a cung và cIu.
Xét theo m+i quan h gi;a cung và cIu, ngưli ta phân chia thB trưlng
thành hai loSi: ThB trưlng "ðIu vào" và thB trưlng "ðIu ra". ThB trưlng "ðIu
vào" di‡n ra các hoSt ñDng mua bán các y-u t+ dùng vào quá trình s/n xunhư lao đDng, đ

16
quá trình s/n xuñIu vào là thB trưlng mua bán nh;ng k-t qu/ do quá trình s/n xulà thB trưlng hàng hoá tiêu dùng và dBch v! hay còn gzi là thB trưlng “ðIu ra”.
Hai thB trưlng này ñDc l"p vRi nhau, nhưng chúng lSi gvn li=n nhau thông
qua các ch thN tham gia thB trưlng, đó là nhà s/n xungưli tiêu dùng (hD gia đình). Doanh nghi p (DN) là ngưli s/n xuđN bán trên thB trưlng ñIu ra. Trên thB trưlng "ðIu ra", DN s/n xucung. Tuy nhiên, đN có các y-u t+ s/n xuchúng trên thB trưlng y-u t+ s/n xutrưlng này DN là s c cIu.
Ngư)c lSi, hD gia đình (hD tiêu dùng) là ngưli mua hàng hố tiêu dùng
và dBch v!. Vì v"y trên thB trưlng "ðIu ra", hD tiêu dùng là s c cIu. Nhưng đN
có ti=n mua hàng tiêu dùng và dBch v!, hD tiêu dùng ph/i "bán" s c lao ñDng
(n-u anh ta là cơng nhân), ho|c đngưli sK h;u v+n). Vì v"y trên thB trưlng y-u t+ s/n xudùng lSi biNu hi n s c cung.
Chính vi c đóng các vai trị khác nhau trên thB trưlng c a DN và hD gia
đình như v"y đã n+i li=n và khép kín hai loSi thB trưlng, đưa hàng hố ln
chuyNn trong mDt chu trình v"n đDng khép kín, vRi s0 hn tr) c a ñ&ng ti=n.
Cùng vRi s0 ln chuyNn c a hàng hố, đ&ng ti=n đi t% tay hD tiêu dùng lên thB
trưlng hàng tiêu dùng dBch v!, qua quan h cung cIu và giá c/ hàng hố, nó

v= tay DN. Và lSi t% DN nó gia nh"p vào thB trưlng y-u t+ s/n xucác y-u t+ s/n xuv= tay hD tiêu dùng (Hình 1.1).
Hàng hố bán trên các thB trưlng nói trên có giá c/ và mang lSi thu nh"p
cho nh;ng ngưli ch c a nó. Các DN bán hàng có đư)c thu nh"p gzi là
doanh thu c a DN. HD gia đình bán hàng có đư)c thu nh"p.


17
Hình 1.1. M%i quan hJ gika Doanh nghiJp và H: gia đình trên thh trưing
Bán y u t s n xu!t
S/n phem v"t chH: gia đình

Doanh
nghiJp

Tr/ ti=n s/n phem v"t chNh#n ti%n do bán y u t s n xu!t

Trên thB trưlng, ngưli công nhân bán hàng hóa s c lao đDng có đư)c
ti=n lương hay ti=n cơng. Ngưli có v+n cho vay thu ñư)c l)i t c. Ngưli có
ruDng ñs/n xutrưlng nên thu ñư)c l)i nhu"n. Ti=n lương, l)i nhu"n, l)i t c và đBa tơ là thu
nh"p mang lSi t% các y-u t+ s/n xuT% s0 phân tích trên, chúng ta có thN hiNu theo nghĩa rDng, thu nh#p
trong n%n kinh t th+ trư-ng bao g.m doanh thu c1a ch1 doanh nghi2p và thu
nh#p c1a ch1 các y u t s n xu!t. Cịn theo nghĩa h•p, thu nh#p là ph6n tr
cho ch1 các y u t s n xu!t như ti%n lương, l9i nhu#n, l9i t:c, đ+a tơ.

† đây nói thu nh"p và phân ph+i thu nh"p là theo nghĩa h•p, t c là
nghiên c u v= ti=n lương, l)i nhu"n, l)i t c, đBa tơ. V"y phân ph i thu nh#p
trong n%n kinh t th+ trư-ng là phân ph i v% ti%n lương, l9i nhu#n, l9i t:c, đ+a
tơ,... cho ch1 các y u t s n xu!t. T% đó hình thành nên thu nh"p, đó là tdng
s+ ti=n mà ch thN các y-u t+ s/n xumDt thli gian nhTheo các nhà kinh t- hzc tư s/n, kinh t- thB trưlng là n=n kinh t- hàng hố
đã phát triNn đ-n m c đD đIy đ , hồn thi n, tồn bD các y-u t+ ñIu vào và ñIu
ra c a s/n xu

18
nghĩa" (cd điNn, tân cd điNn, Keynes, ...) đ|t lịng tin vào thB trưlng. Trong n=n
kinh t- có 3 tác nhân: Nhà s/n xuNh;ng hzc thuy-t giáo ñi=u nhđiNn thuIn t, ph nh"n vai trò c a nhà nưRc, tuyên b+ thB trưlng là phương
pháp mIu nhi m ñN dn ñBnh kinh t-: cung, cIu ngang nhau, tăng trưKng s… ñư)c
th0c hi n. Các hzc thuy-t "xã hDi ch nghĩa" giáo ñi=u thì ph nh"n thB trưlng,
xem thB trưlng là ngu&n g+c c a các bcung c

lRp lao ñDng làm ra. ðó cũng là cơ sK c a kh ng ho/ng kinh t-.f191
Các nghiên c u kinh tê t% nh;ng năm 80 c a th- kr 20 trK v= đây đă đưa
ra nh;ng k-t lu"n mang tính th0c ti‡n hơn. Các hzc thuy-t thơng tin khơng
đ+i x ng (rational expectation) cho thh/o có• thN cũng có tính chu kỳ trong phát triNn. Do đó, mu+n n=n kinh t- đSt
dn đBnh, cIn có mDt nhân v"t nào đó (tSm gzi là Nhà nưRc) tSo ra nh;ng lu"t
l đN thơng tin trK nên đ+i x ng hơn, ho|c đưa ra nh;ng tín hi u mà các tác
nhân tin tưKng, và t% đó "d$n dvt" n=n kinh t- vào qu{ ñSo dn ñBnh.
ThB trưlng, như mzi ngưli đã bi-t là mDt cơng c! ñN th0c hi n tăng
trưKng kinh t-, song nó cũng ñem ñ-n nhi=u m|t tiêu c0c như: Tình trSng xă

hDi phân hố, tính chtIng lRp (lao ñDng, ch doanh nghi p) s… mSnh hơn. Do v"y, Nhà nưRc cIn và
ph/i có s0 can thi p, tác đDng nhsm hưRng d$n, ñi=u ti-t thB trưlng, hSn chnh;ng tác ñDng tiêu c0c do nó mang lSi.
Khi nói ñ-n vai trị qu/n lý c a Nhà nưRc đ+i vRi q trình phát triNn c a
n=n kinh t- cũng có nghĩa là nói đ-n vai trị, kh/ năng, m c đD can thi p c a
Chính ph vào thB trưlng, vào q trình v"n đDng c a n=n kinh t-. S0 can
thi p này đ-n đâu, bsng bi n pháp gì, vào lĩnh v0c nào trong t%ng thli ñiNm,
ñN mDt m|t v%a ñBnh hưRng cho s0 phát triNn ñúng ñvn c a thB trưlng, m|t


19
khác v$n khuy-n khích tính ch đDng, sáng tSo c a cơ sK và các doanh
nghi p, tSo ñDng l0c phát triNn mSnh m… cho n=n kinh t-. Tuy nhiên, trong
hIu h-t các trưlng h)p, vai trị c a Chính ph không ph/i là thay th- thB
trưlng, mà là c/i thi n các ch c năng c a thB trưlng. Hơn n;a, bñBnh nào nhsm quy ñBnh ho|c can thi p vào hoSt ñDng c a các l0c lư)ng thB
trưlng (cung và cIu) ñ=u ph/i ñư)c cân nhvc cen th"n gi;a cái hSi do các quy
đBnh đó đưa ra vRi l)i ích mà các can thi p đó ñem lSi [12].
Song cũng cIn lưu ý rsng s0 tương tác l$n nhau gi;a cung, cIu và giá c/
di‡n ra K tdùng cũng liên quan đ-n các hàng hóa trung gian – tRi ñIu vào mà các DN
ph/i mua ñN s/n xuhóa trung gian này, hay cịn gzi là các hàng hóa đIu tư, s… dao đDng /nh
hưKng ñ-n tmzi c

Trên c

thu- thu nh"p doanh nghi p, ...) nhsm ñDng viên mDt phIn thu nh"p c a ngưli
có thu nh"p cao, đi=u chCnh thu nh"p gi;a DN vRi nhà nưRc ñN tăng thu cho
ngân sách nhà nưRc, góp phIn th0c hi n m!c tiêu cơng bsng xã hDi.
Trên c

doanh nghi p (kN c/ các doanh nghi p tư b/n ngày nay), mà mDt phIn trong
đó đN phân ph+i lSi cho ngưli lao đDng thơng qua các phúc l)i xă hDi (thưlng
phIn l)i nhu"n sau thu- ñư)c các doanh nghi p trích mDt phIn làm qu{ phúc
l)i). Như v"y, cơ ch- phân ph+i thu nh"p bao g&m c/ quá trình phân ph+i lIn
đIu và phân ph+i lSi.
N-u ta gzi thu nh"p qu+c dân sau khi ñă tr% khlương tr/ cho ngưli lao ñDng là V và giá trB th|ng dư là M, ta có:


20
NI = V + M

(1.1.1)

Trong thN ch- kinh t- thB trưlng vRi mDt n=n kinh t- nhi=u thành phIn, M
g&m ít nhc a Nhà nưRc t% thu- l)i nhu"n doanh nghi p và ti=n lăi ngân hàng cDng vRi
cd t c. PhIn th ba này có nhi=u ch sK h;u, khơng chC c a riêng ngân hàng
mà c/ c a ngưli lao đDng vì hz có ti=n g i K ngân hàng ho|c tham gia mua cd
phi-u c a doanh nghi p. Như v"y, trong btrB th|ng dư (M) ñ=u ñư)c tSo ra và là ngu&n g+c c a nh;ng kho/n thu nh"p
nhqua các chính sách tài chính [49].
Có l… khó có các cuDc th/o lu"n nào v= chính sách và c/ v= kinh doanh
mà t% ‘hi2u qu kinh t ’ lSi khơng đư)c nhvc tRi. Tuy nhiên cIn phân bi t hai
khái ni m v= hi u qu/:
\ MDt là hi u qu/ (qu/n lý) s/n xuthiNu hố đư)c chi phí s/n xulư)ng ñã chzn;
\ Hai là hi u qu/ Pareto (hay còn gzi là hi u qu/ phân bd): Khi xã hDi ñSt

“hi u qu/ Pareto” hay “t+i ưu Pareto”thì s… khơng thN phân bd ngu&n l0c theo
cách khác đN mDt (nhóm) ngưli nào đó đư)c l)i mà khơng làm cho mDt
(nhóm) ngưli khác bB thi t [13]. Lưu ý rsng hi u qu/ s/n xuñN có ñư)c hi u qu/ Pareto.
Nguyên lý hi u qu/ Pareto là m+c so sánh quan trzng trong đánh giá
chính sách. HSn ch- c a khái ni m này là trên th0c t-, không bao gil th0c ñSt
ñư)c hi u qu/ Pareto, bKi l… mzi h th+ng kinh t- đ=u có ít nhi=u ‘méo mó’
trong phân bd các ngu&n l0c. Chính vì v"y, ngưli ta dùng nguyên lý v= s?
c i thi2n Pareto (t c khi có mDt s+ ngưli có l)i hơn mà khơng ai lSi bB thi t
ñi) ñN làm tiêu chuen ñánh giá chính sách. Tuy nhiên, ngay s0 c/i thi n Pareto
cũng rthi2n Pareto ti%m năng, nghĩa là khi nh;ng ngưli ñư)c l)i (chxng hSn, t%


21
chính sách) có thN đ=n bù đIy đ cho nh;ng ngưli thi t thịi, mà v$n khơng bB
thi t đi. Nói mDt cách nơm na, s0 thay đdi chính sách ñã tSo ra th0c trSng là
‘nh;ng ngưli thvng cuDc’ thu ñư)c ngu&n l)i nhi=u hơn s0 m‘nh;ng ngưli thua cuDc’.
Ngày nay, m!c tiêu phát triNn xã hDi địi hoi khơng chC tăng trưKng kinh
t-, nâng cao thu nh"p đơn thuIn, mà cịn cIn tRi s0 phân ph+i thu nh"p công
bsng hơn. Tăng trưKng kinh t- và phân ph+i thu nh"p v$n ln là vmà mzi qu+c gia ñ=u ph/i quan tâm gi/i quy-t. Trên th0c t-, K mni nưRc, mni
giai đoSn có nh;ng chính sách phân ph+i thu nh"p phù h)p nhsm kích thích
tăng trưKng kinh t- và gi; dn đBnh xã hDi. Chính sách phân ph+i thu nh"p
đư)c coi là mDt cơng c! ch y-u c a kinh t- vĩ mô trong n=n kinh t- thB
trưlng. Chính sách phân ph+i thu nh"p khơng chC ñơn thuIn là chính sách
kinh t-, chính sách xã hDi mà nó cịn mang ý nghĩa chính trB \ kinh t- \ xã hDi
tdng h)p, là tiêu chí đN đánh giá s0 ti-n bD xã hDi c a mni qu+c gia.
1.1.2 Nguyên tFc phân ph%i thu nhSp trong ndn kinh t! thh trưing [10]

Phân ph+i thu nh"p trong n=n kinh t- thB trưlng ñư)c th0c hi n theo
nguyên tvc sK h;u, nguyên tvc năng sucung cIu và giá c/ hàng hoá trên các thB trưlng.
1.1.2.1. Nguyên t4c s5 h6u trong phân ph i thu nh p
Trong kinh t- thB trưlng có nhi=u ch thN tham gia, hz là nh;ng ngưli
lao ñDng, các ch v+n, ch ñsK h;u v= các y-u t+ s/n xuquy=n đư)c hưKng phIn thu nh"p do nó mang lSi. Ngưli lao đDng có quy=n
sK h;u v= s c lao đDng, quy=n sK h;u v= trí tu ; ch v+n có quy=n sK h;u v=
v+n; ch đnăng l0c kinh doanh. Quy=n sK h;u các y-u t+ s/n xuthu nh"p cho nh;ng ch c a nó.
Rõ ràng thu nh"p là quy=n sK h;u ñư)c th0c hi n v= m|t kinh t-, nói quy=n
sK h;u mà khơng nói tRi thu nh"p thì chC là quy=n sK h;u sng. Karl Marx đã
t%ng nói: “ðBa tơ là quy=n sK h;u ruDng đ

22
Ngưli ta có thN nói như v"y vRi các y-u t+ s/n xulà quy=n sK h;u v= s c lao ñDng ñư)c th0c hi n v= m|t kinh t-. N-u khơng nh"n
đư)c ti=n lương, ch s c lao đDng th0c ra khơng có quy=n sK h;u nó. Cũng như
v"y, ta có thN nói l)i t c là quy=n sK h;u v+n ñư)c th0c hi n v= m|t kinh t-, l)i
nhu"n là quy=n sK h;u kinh doanh ñư)c th0c hi n v= m|t kinh t-.
Tuy nhiên, cIn phân bi t gi;a thu nh"p do lao ñDng và thu nh"p do tài
s/n. Ti=n lương là thu nh"p do lao đDng c a ngưli cơng nhân. Thu nh"p này
ph! thuDc vào năng l0c ngh= nghi p, hzc vñi=u ki n làm vi c quy-t đBnh. Cịn thu nh"p do tài s/n mang lSi như l)i t c,
đBa tơ là thu nh"p c a ch tài s/n. Ngưli ch kinh doanh có thN v%a có thu
nh"p theo lao đDng c a ngưli qu/n lý kinh doanh, v%a có thu nh"p c a ch sK
h;u tài s/n (v+n, ñ

tài s/n sK h;u, nhưng th0c t- thì thưlng ch kinh doanh ph/i là nh;ng ngưli
có tài s/n. Vì v"y, l)i nhu"n cũng như l)i t c và đBa tơ là thu nh"p c a ch sK
h;u, thu nh"p theo tài s/n.
T% đó, vi c phân ph+i thu nh"p ph/i xulà ch sK h;u, ngưli đó có quy=n đư)c hưKng thu nh"p; Ai sK h;u nhi=u s…
có thu nh"p nhi=u và ngư)c lSi; mDt ngưli có thN có nhi=u ngu&n thu nh"p
khác nhau t% nhi=u quy=n sK h;u khác nhau.
1.1.2.2. Nguyên t4c năng su8t c n biên (Marginal)
Năng su!t c#n biên là năng su!t c1a y u t s n xu!t cu i cùng ñư9c sE
dFng trong quá trình s n xu!t. Chxng hSn, năng sucu+i cùng, c a đơn vB tư b/n s d!ng cu+i cùng, c a ñơn vB ñcu+i cùng. Khi ngưli ta tăng thêm ñ=u ñ|n các ñơn vB c a y-u t+ s/n xuđó vào q trình tSo ra s/n phem cịn các y-u t+ khác khơng thay đdi thì năng
suđơn vB y-u t+ s/n xuNăng su

23
nó quy-t đBnh năng suv"y, vi c phân ph+i ph/i theo năng suTi=n lương, l)i t c, đBa tơ và l)i nhu"n có m+i quan h vRi nhau. Trong
các ngu&n thu nh"p trên, ti=n lương do năng sucùng tSo ra, l)i t c do năng susudư c a vi c s d!ng các y-u t+ s/n xuđó có thN là thu nh"p c a v+n, đdoanh cung c

en, ti=n cơng hàm en). Th hai, nó là thu nh"p c a nhà kinh doanh t% lao ñDng
qu/n lý c a chính hz mang lSi. N-u hoSt đDng ph+i h)p c a nhà kinh doanh

kém coi s… thu ñư)c ít l)i nhu"n ho|c th"m chí khơng có l)i nhu"n, bB ln. V=
vt%ng nói tRi khi phân tích các nhân t+ tăng năng suL)i nhu"n và các thu nh"p t% y-u t+ s/n xutơ có m+i quan h tr l nghBch. Phân ph+i thu nh"p t% các y-u t+ s/n xucàng lRn thì phIn l)i nhu"n càng nho và ngư)c lSi. V= xu hưRng v"n đDng thì
càng tăng y-u t+ s/n xuvà ngư)c lSi, l)i nhu"n càng tăng lên. Tuy nhiên, nguyên tvc năng subiên chi ph+i tồn bD q trình phân ph+i các kho/n thu nh"p, là cơ sK ñN xác
ñBnh thu nh"p giRi hSn t+i thiNu c a các y-u t+ s/n xu1.1.2.3 Nguyên t4c cân b=ng cung c>u và giá c@ hàng hoá trên các thA trư ng
Trên thB trưlng y-u t+ s/n xulương, l)i t c, đBa tơ. Giá c/ các y-u t+ s/n xubsng gi;a cung và cIu các y-u t+ s/n xuS c cIu các y-u t+ s/n xulư)ng lao ñDng, ññBnh s c cIu c a lao ñDng, ñ

24
đó có nghĩa là giá c/ c a lao đDng, ñsungư)c lSi.
S c cung các y-u t+ s/n xuhD tiêu dùng gia đình có thN cung ng trên thB trưlng vRi giá c/ nhLao ñDng, v+n, ñnhhai đ|c điNm r\ Khi giá c/ tăng lên thì cung các y-u t+ s/n xumDt giRi hSn nào đó s+ lư)ng các y-u t+ s/n xu

đư)c dù giá có tăng lên bao nhiêu. Lúc này, trong biNu ñ&, ñưlng cung s…
là thxng ñ ng.
\ Cung các y-u t+ s/n xuh;u các y-u t+ s/n xuthích tiêu dùng hi n tSi hay tiêu dùng tương lai; và quy=n sK h;u ñChxng hSn, ñ+i vRi ngưli lao ñDng khi K giai ñoSn mRi trưKng thành,
đang cịn thi-u th+n, anh ta có thN ch

cho công vi c n|ng nhzc. Trong trưlng h)p đó, ngưli lao đDng K trSng thái
thích làm vi c. Vì v"y, giá c/ s c lao đDng hay ti=n lương có th

cung lao ñDng. Nhưng n-u ngưli lao ñDng đã có thu nh"p và tích lu{ nhi=u,
anh ta chC làm vi c vRi m c ti=n lương cao. Trong trưlng h)p đó, ngưli lao
đDng K trSng thái tâm lý thích nghC ngơi.
Xem xét v= y-u t+ v+n cũng như v"y. N-u mDt kho/n ti=n mà ch sK h;u
c a nó d0 ki-n đN cho tiêu dùng mai sau thì lãi sucũng tăng cung. Nhưng n-u ch sK h;u nó mu+n dành cho tiêu dùng hi n tSi,
khi lãi suth

25
Hình 1.2 Cân bnng cung ; cHu y!u t% spn xuOt

Rõ ràng là nhà kinh doanh mu+n mua các y-u t+ s/n xucác hD gia đình mu+n bán các y-u t+ s/n xutrưlng y-u t+ s/n xugiao ñiNm c a s c cung và s c cIu các y-u t+ s/n xu(Hình 1.2).
L)i nhu"n c a nhà kinh doanh cũng đư)c hình thành thơng qua quan h
cung \ cIu, giá c/ trên thB trưlng hàng tiêu dùng và dBch v!. Tuy nhiên, K đây
có hai điNm khác bi t:

Th: nh!t, l)i nhu"n là phIn thu nh"p t% chênh l ch gi;a thu nh"p do bán
hàng vRi chi phí mà nhà kinh doanh bo ra ñN mua các y-u t+ s/n xukhông ph/i là giá c/ cân bsng gi;a cung và cIu y-u t+ kinh doanh, qu/n lý.
Th: hai, giá c/ hàng tiêu dùng và dBch v! đư)c hình thành có nét khác
vRi giá c/ hàng hố y-u t+ s/n xuđư)c xác đBnh trên cơ sK l)i ích c"n biên, t c là giá hàng tiêu dùng, dBch v!
càng thði=u này cũng tương t0 như cIu v= y-u t+ s/n xuvi c xác ñBnh m|t cung hàng tiêu dùng và dBch v! theo nguyên tGc chi phí s n
xu!t. Theo nguyên tvc này, nhà kinh doanh mu+n tăng cung mDt hàng hố
ph/i tăng thêm chi phí. T% đó nhà kinh doanh xác đBnh như sau: Giá tăng thì
tăng cung, giá gi/m thì gi/m cung.