Điều chỉnh hệ thống thuế thu nhập trong điều kiện việt nam là thành viên tổ chức thương mại thế giới (WTO)
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.59 MB, 172 trang )
i
L I CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan t t c các n i dung c a Lu n án này hồn
tồn đư c hình thành và phát tri n t! nh"ng quan đi m c a chính cá
nhân tơi, dư'i s) hư'ng d*n khoa h,c c a các giáo sư, ti-n s..
Các s1 li3u và k-t qu có đư c trong Lu n án là hồn tồn
trung th)c và có ngu5n g1c rõ ràng.
TÁC GI LU N ÁN
ii
M CL C
L I CAM ðOAN .......................................................................................................i
M C L C................................................................................................................. ii
DANH M C CÁC T
VI T T T..........................................................................v
DANH M C B NG, HÌNH ................................................................................. viii
L IM
ð U ............................................................................................................1
CHƯƠNG 1: LÝ LU N CHUNG V% THU THU NH P VÀ ðI%U CH(NH
THU
THU NH P TRONG ðI%U KI+N LÀ THÀNH VIÊN T- CH.C
THƯƠNG M/I TH GI0I (WTO) ........................................................................8
1.1. Thu7 thu nh:p và ñi>u ch@nh thu7 thu nh:p.................................................8
1.1.1. T ng quan v thu thu nh p và ñi u ch nh thu thu nh p .....................8
1.1.2. N i dung ñi u ch nh thu thu nh p........................................................15
1.1.3. Nguyên t c, phương pháp và quy trình đi u ch nh thu thu nh p..............16
1.1.4. Tác ñ ng c)a ñi u ch nh thu thu nh p.................................................20
1.2. u cDu, đi>u kiFn và lH trình đi>u ch@nh thu7 thu nh:p trong ñi>u kiFn là
thành viên WTO ...................................................................................................22
1.2.1. Khái quát v WTO ...................................................................................22
1.2.2. Các yêu c/u ñi u ch nh thu thu nh p khi là thành viên WTO............23
1.2.3. Các đi u ki2n và l trình đi u ch nh thu thu nh p khi là
thành viên WTO..................................................................................................26
1.2.4. Các nhân t4 5nh hư6ng t7i ñi u ch nh thu thu nh p khi là thành viên
WTO ...................................................................................................................27
1.3. Kinh nghiFm quPc t7 và bài hRc cho ViFt Nam v> ñi>u ch@nh thu7 thu
nh:p trong ñi>u kiFn là thành viên WTO ..........................................................29
1.3.1. Kinh nghi2m qu4c t v ñi u ch nh thu thu nh p trong ñi u ki2n là
thành viên WTO.................................................................................................29
1.3.2. Nh<ng bài h>c rút ra cho Vi2t Nam v ñi u ch nh thu thu nh p trong
ñi u ki2n là thành viên WTO ............................................................................39
CHƯƠNG 2: THUC TR/NG ðI%U CH(NH THU THU NH P TRONG
ðI%U KI+N VI+T NAM LÀ THÀNH VIÊN T- CH.C THƯƠNG M/I TH
GI0I (WTO) ............................................................................................................43
iii
2.1. Các cam k7t v> yêu cDu, ñi>u kiFn và lH trình đi>u ch@nh thu7 thu nh:p
trong đi>u kiFn ViFt Nam là thành viên WTO...................................................43
2.1.1. Quá trình gia nh p WTO c)a Vi2t Nam.................................................43
2.1.2. Q trình đi>u ch@nh thu7 thu nh:p trưZc khi là thành viên WTO ...........46
2.1.3. Các cam k t v yêu c/u, ñi u ki2n và l trình đi u ch nh thu thu nh p
trong đi u ki2n Vi2t Nam là thành viên WTO..................................................47
2.2. Th[c tr\ng ñi>u ch@nh thu7 thu nh:p trong ñi>u kiFn ViFt Nam là thành
viên WTO ..............................................................................................................50
2.2.1. K t qu5 thu thu thu nh p c)a Vi2t Nam giai ñoBn 1999C2012............50
2.2.2. ThDc trBng n i dung ñi u ch nh thu thu nh p trong ñi u ki2n Vi2t
Nam là thành viên WTO....................................................................................52
2.2.3. ThDc trBng phương pháp và quy trình đi u ch nh thu thu nh p 6 Vi2t
Nam ....................................................................................................................63
2.2.4. Tác ñ ng c)a ñi u ch nh thu thu nh p 6 Vi2t Nam trong ñi u ki2n
Vi2t Nam là thành viên WTO............................................................................64
2.3. ðánh giá ñi>u ch@nh thu7 thu nh:p trong ñi>u kiFn ViFt Nam là thành
viên WTO ..............................................................................................................72
2.3.1. Nh
2.3.2. Nh
2.3.3. Nguyên nhân c)a nh
CHƯƠNG 3: GI I PHÁP ðI%U CH(NH THU
THU NH P TRONG ðI%U
KI+N VI+T NAM LÀ THÀNH VIÊN T- CH.C THƯƠNG M/I TH GI0I
(WTO) ......................................................................................................................92
3.1. BPi c`nh quPc t7 và xu th7 ñi>u ch@nh thu7 thu nh:p trong ñi>u kiFn ViFt
Nam là thành viên WTO ñ7n năm 2020 .............................................................92
3.1.1. B4i c5nh qu4c t và tình hình c)a Vi2t Nam .........................................92
3.1.2. Xu th ñi u ch nh thu thu nh p trong ñi u ki2n Vi2t Nam là thành
viên WTO ñ n năm 2020 ...................................................................................93
3.2. Mcc tiêu và quan ñidm ñi>u ch@nh thu7 thu nh:p trong ñi>u kiFn ViFt
Nam là thành viên cea WTO ñ7n năm 2020 ......................................................97
iv
3.2.1. MKc tiêu ñi u ch nh thu thu nh p ñ n năm 2020................................97
3.2.2. Quan ñiLm ñi u ch nh thu thu nh p ñ n năm 2020 ............................99
3.3. Gi`i pháp ñi>u ch@nh thu7 thu nh:p trong ñi>u kiFn ViFt Nam là thành
viên WTO đ7n năm 2020 ...................................................................................102
3.3.1. Nhóm gi5i pháp v n i dung ñi u ch nh thu thu nh p ......................102
3.3.2. Nhóm gi5i pháp v phương pháp đi u ch nh .......................................115
3.3.3. Nhóm gi5i pháp v quy trình đi u ch nh ..............................................121
3.3.4. Nhóm gi5i pháp b trF...........................................................................124
3.4. Các ñi>u kiFn th[c hiFn các gi`i pháp ñi>u ch@nh thu7 thu nh:p trong
ñi>u kiFn ViFt Nam là thành viên WTO ...........................................................134
3.4.1. Các ñi u ki2n khách quan.....................................................................134
3.4.2. Các ñi u ki2n ch) quan.........................................................................137
K T LU N ............................................................................................................142
TÀI LI+U THAM KH O ....................................................................................144
PH L C ...............................................................................................................148
v
DANH M C CÁC T
VI T T T
TT
Tf vi7t tgt
Nghĩa ñDy ñe
1.
AP
Action Plan – Chương trình hành ñ ng
2.
APA
Advance price Agreement > Th?a thu n giá trư'c
3.
ASEAN
Hi3p h i các qu1c gia ðơng Nam á
4.
BCTC
Báo cáo tài chính
5.
BHXH
B o hi m xã h i
6.
BHYT
B o hi m y t-
7.
BTC
B Tài chính
8.
CDM
Clean Development Mechanism – Cơ ch- phát tri n sQch
9.
CERs
Certified Emission Reductions > ChUng chV gi m phát th i
10.
CMND
ChUng minh nhân dân
11.
CP
Chính ph
12.
CVA
Customs Valuation Agreement > Th?a thu n vY trZ giá h i
quan
13.
DEFR
D) th o sơ b báo cáo c a Ban công tác vY vi3c Vi3t Nam
gia nh p WTO
14.
EU
Các qu1c gia Châu Âu
15.
FDI
Foreign direct investment> ðbu tư tr)c ti-p nư'c ngồi
16.
GATT
Hi3p đZnh thương mQi GATT
17.
GDP
Gross domestic product>Tdng s n phem qu1c n i
18.
HIV
Human Immunodeficiency Virus – Vi>rút gây suy gi m
mign dZch h ngưii
19.
HT
Home tax: Thu thu- t'i t!ng h
20.
HTX
H p tác xã
21.
IAS
H3 th1ng chuen m)c k- toán qu1c t-
22.
IFAC
International Federation of Accountant > ky ban các Chuen
m)c K- toán Qu1c t-
23.
IFRS
Chuen m)c Báo cáo tài chính Qu1c t-
24.
KHCN
Khoa h,c cơng ngh3
vi
25.
MNF
Most favoured nation treatment: ð1i xn t1i hu3 qu1c
26.
MUTRAP
ky ban h p tác và h i nh p qu1c t-
27.
Nð
NghZ ñZnh
28.
NNT
Ngưii n p thu-
29.
NQ
NghZ quy-t
30.
NSNN
Ngân sách Nhà nư'c
31.
NT
(National treatment) ð1i xn qu1c gia
32.
NTS
National tax service – Cơ quan dZch vq thu- qu1c gia
33.
OECD
Organisation for Economic Co>operation and Development
> Td chUc h p tác và phát tri n kinh t-
34.
RIA
Regulatory Impact Assessment
ðánh giá tác đ ng chính sách
35.
RM
ð5ng Rinh>git Ma>lai>xi>a
36.
SCM
Hi3p đZnh vY tr c p hàng hóa
37.
SDðPNN
Sn dqng đ t phi nơng nghi3p
38.
SGD
ð5ng Xin>ga>po đơ>la
39.
S1 TK
S1 th1ng kê
40.
SPS
Sanitary and Phytosanitary Measures – Tiêu chuen ki m tra
v3 sinh và ki m dZch th)c v t
41.
SPSS
Mơ hình phân tích SPSS
42.
STT
S1 thU t)
43.
TB
Trung bình
44.
TBT
Technical Barriers to Trade – Rào c n k. thu t ñ1i v'i
thương mQi
45.
TNCN
Thu nh p cá nhân
46.
TNDN
Thu nh p doanh nghi3p
47.
TRIMs
Trade>Related Investment Measures > Bi3n pháp ñbu tư liên
quan ñ-n thương mQi
48.
TRIPs
Trade>Related Aspects of Intellectual Property Rights – Các
v n ñY thương mQi liên quan ñ-n QuyYn sh h"u trí tu3
vii
49.
TS
Ti-n sĩ
50.
TSCð
Tài s n c1 đZnh
51.
TT
Thơng tư
52.
VNð
ð5ng Vi3t Nam
53.
XHH
Xã h i hóa
54.
WP
Ban cơng tác vY vi3c Vi3t Nam gia nh p WTO
55.
WTO
Td chUc thương mQi th- gi'i
viii
DANH M C B NG, HÌNH
1. B`ng:
B ng 1.1. ðiYu chVnh mUc gi m tr! chung c a m t s1 qu1c gia ..............................33
B ng 1.2. Thu- su t thu- TNDN h m t s1 nư'c phát tri n ......................................34
B ng 1.3. Thu- su t thu- TNDN m t s1 nư'c châu Á .............................................35
B ng 1.4. Cơ c u bi u thu- su t thu- TNCN m t s1 nư'c .......................................35
B ng 2.1: Dign gi i mUc thu- cam k-t bình quân .....................................................48
B ng 2.2: K-t qu thu thu- thu nh p giai ñoQn 1999>2007.......................................51
B ng 2.3: K-t qu thu thu- thu nh p giai ñoQn 2008>2012.......................................51
B ng 2.4: B ng tdng h p k-t qu xn lý s1 li3u ñiYu tra vY thay ñdi thu nh p sau khi
ñiYu chVnh thu- thu nh p cá nhân..............................................................................70
B ng 3.1: S1 lư ng doanh nghi3p kh o sát phân loQi theo quy mơ........................115
B ng 3.2: ChV s1 giá giai đoQn 2006>2012..............................................................116
B ng 3.3: Tdng h p thu thu- thu nh p DN và TNCN giai đoQn 2007>2012 .........117
2. Hình:
Hình 1.1: Tác ñ ng c a ñiYu chVnh thu- thu nh p t'i ch th (đánh giá tác đ ng c a
chính sách RIA).........................................................................................................20
Hình 2.1: Tình hình thu NSNN qua các năm ............................................................65
Hình 2.2: So sánh GDP th)c t- và s1 thu thu- TNDN qua các năm.........................66
Hình 2.3 : ð5 thZ tdng thu NSNN và s1 thu thu- TNCN qua các năm .....................67
Hình 2.4: T1c đ tăng thu thu- thu nh p cá nhân .....................................................68
Hình 2.5: H3 qu sau khi điYu chVnh thu- thu nh p doanh nghi3p và thu- thu nh p
cá nhân.......................................................................................................................69
Hình 2.6: Tbn su t các câu tr lii yêu cbu gi m thu- su t thu- thu nh p.................71
Hình 2.7: K-t qu điYu tra mUc đ u cbu gi m thu- su t thu- TNDN ..................71
Hình 2.8: K-t qu ñiYu tra mUc ñ yêu cbu gi m thu- su t thu- TNCN ..................72
Hình 3.1: V n dqng mơ hình phân tích nhóm l i ích>chi phí tdng th ñánh giá tác
ñ ng c a ñiYu chVnh chính sách thu- thu nh p h Vi3t Nam....................................119
1
L IM
ð U
1. Tính cjp thi7t cea đ> tài nghiên cku.
ðiYu chVnh thu- thu nh p là m t trong nh"ng n i dung quan tr,ng c a ñiYu
chVnh h3 th1ng chính sách thu-. T! thii phong ki-n khi thu- ñư c coi như nh"ng
kho n ñZa tô, bdng l c gwn liYn v'i các vùng lãnh thd ñ-n ngày nay thu- ñư c coi là
kho n huy ñ ng thu nh p vào ngân sách ñ chi tiêu chung cho các mqc tiêu qu1c
gia đã có khá nhiYu lu n ñi m khác nhau. Tuy nhiên, hai trưing phái ngày nay cịn
đang tranh lu n mQnh mz vY coi tr,ng thu- tr)c thu hay thu- gián thu. N-u coi tr,ng
thu- gián thu thì h3 th1ng thu- đánh nh{ vào ngưii chZu thu- nhưng ñánh n|ng vào
ngưii n p thu-. Ngư c lQi, n-u coi tr,ng thu- tr)c thu thì h3 th1ng thu- t p trung
ñánh thu- vào ngưii chZu thu-. Khi ngưii chZu thu- chính là ngưii n p thu- t t y-u
có nh"ng ph n Ung mQnh mz ñ1i v'i chính sách thu-. Khi l)a ch,n vi3c ñánh thuthu nh p và coi h3 th1ng thu- thu nh p là ngu5n thu chính c a ngân sách qu1c gia
địi h?i có nhiYu c i cách vY điYu chVnh thu- thu nh p. Vi3c ñiYu chVnh thu- thu
nh p ph i tính đ-n nh"ng căn cU khoa h,c và th)c tign m'i ñ m b o phát huy ưu
th- c a thu- thu nh p. Vì v y, ngồi các khái ni3m cơ b n vY thu- thu nh p và ñiYu
chVnh thu- thu nh p, khi nghiên cUu cơ sh lý lu n vY ñiYu chVnh thu- thu nh p cbn
nghiên cUu sâu vY các lý thuy-t kinh t- h,c liên quan ñ-n các khái ni3m vY “ñ trg
c a thu-”, “gánh n|ng thu-”, “thu- Ramsey”… ñ t! đó phân tích tác đ ng c a thuthu nh p đ1i v'i t!ng nhóm l i ích trong xã h i. Thơng qua hàng hóa và mơi trưing
kinh doanh cũng gây ra các hi3n trQng “méo mó” c a thu-.
Vi3t Nam trh thành thành viên chính thUc c a Td chUc thương mQi th- gi'i
(WTO) bwt bu c Vi3t Nam ph i th)c thi các cam k-t vY thu-. Q trình điYu chVnh
thu- thu nh p theo cam k-t gia nh p WTO c a Vi3t Nam tuy ñã ñQt nh"ng thành
công bư'c ñbu nhưng cùng v'i xu hư'ng ñiYu chVnh thu- thu nh p c a các nư'c
thành viên WTO và các nư'c trên th- gi'i cho th y thu- thu nh p c a Vi3t Nam cbn
ti-p tqc ñiYu chVnh. Hơn n"a, cơ c u ngu5n thu Ngân sách c a Vi3t Nam trư'c ñây
ch y-u d)a vào dbu thơ và thu- gián thu nên có nh"ng đi m y-u nh t đZnh. Khi có
nh"ng địi h?i qu1c t- vY tránh đánh thu- hai lbn thì thu- thu nh p c a Vi3t Nam t?
ra khá b t l i vì s1 thu- thu đư c qua các loQi thu- tr)c thu chi-m t‚ tr,ng khơng
đáng k . M|t khác, nhu cbu chi tiêu ñ phát tri n kinh t- xã h i lQi gia tăng không
2
ng!ng, gây sUc ép lên h3 th1ng qu n lý thu- c a Vi3t Nam. Mqc tiêu v!a ñ m b o
thu ñúng, thu ñ nhưng v*n ph i dưƒng ñư c ngu5n thu mà không vi phQm các quy
ñZnh và cam k-t c a WTO là công vi3c không ñơn gi n. Vì v y, ñY tài: “ði u ch nh
thu thu nh p c)a Vi2t Nam trong ñi u ki2n Vi2t Nam là thành viên WTO” là
hoàn toàn c p thi-t c vY m|t lý lu n và th)c tign.
2. Tlng quan tình hình nghiên cku liên quan ñ7n ñ> tài
Trong thii gian có cu c c i cách thu- bư'c 1 đã có r t nhiYu bài tham lu n
vY chính sách thu- c a Vi3t Nam. ði n hình là lu n án TS c a tác gi Quách ðUc
Pháp bàn lu n vY thu- như là cơng cq điYu ti-t vĩ mơ nYn kinh t-. Tác gi ñưa ra
nh"ng khái ni3m, các v n dqng và vai trị điYu ti-t c a Nhà nư'c vY thu-. Tuy
nhiên, các nghiên cUu m'i d!ng h mUc lu n gi i rõ thu- là công cq cbn ph i sn
dqng hơn là các bi3n pháp ngwn hQn nh„m thu ngân sách. Các quan ni3m vY điYu ti-t
vĩ mơ lúc đó cịn đang tranh lu n khá nhiYu nên cu1n sách “thu-> cơng cq điYu ti-t
vĩ mơ c a Nhà Nư'c” c a tác gi Quách ðUc Pháp do Nhà xu t b n xây d)ng phát
hành năm 1999 ñã kh…ng ñZnh thành công c a công cq thu-. Tuy nhiên, các nghiên
cUu chưa lu n bàn sâu vY chính sách thu- thu nh p c a nư'c ta lúc b y gii.
Ti-p sau đó có tác gi Nguygn ThZ Thanh Xuân làm ñY tài nghiên cUu vY
thu- giá trZ giá tăng áp dqng cho các doanh nghi3p trên ñZa bàn Hà N i nên cũng
chưa ñi sâu phân tích vY chính sách thu- thu nh p c a Vi3t Nam.
Tác gi TQ Văn L i cũng ñY c p đ-n hồn thi3n cơng cq thu- trong qu n lý
Nhà nư'c vY kinh t- ñ1i v'i các doanh nghi3p cơng nghi3p ngồi qu1c doanh đã
lu n gi i sâu vY các lý thuy-t thu- m'i như thu- Ramsey, gánh n|ng thu- vv…
nhưng tr,ng tâm lu n gi i phương pháp m'i vY đánh thu- chi phí thay cho đánh
thu- doanh thu gia tăng.
Lu n án ti-n sĩ kinh t- c a tác gi Vương ThZ Thu HiYn vY “ Hồn thi3n h3
th1ng chính sách thu- h Vi3t Nam trong ñiYu ki3n gia nh p WTO” ñã phân tích và
ñánh giá nh"ng hQn ch- c a h3 th1ng chính sách thu- hi3n hành khi gia nh p WTO
và ñưa ra các gi i pháp đ hồn thi3n h3 th1ng chính sách thu- h Vi3t Nam trong
ñiYu ki3n giá nh p WTO. Lu n án ch y-u t p trung phân tích và đY xu t gi i pháp
hồn thi3n chính sách thu- nói chung, chưa đi sâu phân tích và ñY xu t nhiYu vY gi i
pháp ñiYu chVnh thu- thu nh p trong ñiYu ki3n Vi3t Nam là thành viên WTO.
3
ðY án đdi m'i chính sách thu- c a Tdng cqc thu-, B Tài chính t p trung
vào các cu c c i cách chính sách thu- nhưng mang tính h3 th1ng tdng quát và tri n
khai theo các ñY án cq th c a t!ng ñ t c i cách. Khơng riêng gì thu- thu nh p mà
cịn thu- giá trZ gia tăng, thu- chuy n như ng quyYn sn dqng ñ t, thu- xu t nh p
kheu vv… ñư c c i cách toàn di3n. Tuy nhiên, lu t thu- thu nh p doanh nghi3p
ñư c ban hành t! năm 1991 và qua ba lbn ñiYu chVnh thu- su t t! 32%, 28% và 25%
thì thu- thu nh p cá nhân m'i ñư c ban hành năm 2009 và đang trong q trình
điYu chVnh nên v*n chưa có nhiYu các nghiên cUu vY tác ñ ng c a thu- thu nh p cá
nhân. Vì v y, nh"ng điYu b t c p c a thu- thu nh p bao g5m c thu- thu nh p
doanh nghi3p và cá nhân h Vi3t Nam chưa ñư c xem xét c|n kz dư'i giác ñ h3
th1ng.
M|t khác, vi3c th)c thi các cam k-t c a WTO trong ñiYu ki3n Vi3t Nam là
thành viên c a WTO v*n có điYu ki3n Vi3t Nam chưa là nYn kinh t- thZ trưing trong
vòng 12 năm là m t b t l i l'n khi có tranh ch p bán phá giá trong thương mQi. V n
ñY ñáp Ung ngay các cam k-t ñơn thubn vY thu- đã có nhiYu nghiên cUu và bình lu n
nhưng nh"ng nghiên cUu sâu vY ñiYu chVnh thu- thu nh p v!a ñ m b o các thi-u hqt
ngu5n thu do cwt gi m trên 10.600 dòng thu- xu t nh p kheu, thu- tiêu thq đ|c bi3t
cịn đ|t ra v n ñY v!a ph i ñiYu chVnh thu- thu nh p c a nư'c ta ph i ñQt yêu cbu
qu1c t- trong h i nh p và thúc ñey nYn kinh t- thZ trưing h nư'c ta phát tri n s'm
hơn l trình 12 năm đã cam k-t nh„m đưa nư'c ta đư c hưhng tồn phbn và ñby ñ
hơn nh"ng quy ch- thương mQi c a WTO. M|c dù, Vi3t Nam ñư c ưu ñãi theo quy
ch- các nư'c ñang phát tri n nhưng cũng t1i ña trong l trình 3>7 năm và đ-n 2014
Vi3t Nam sz ph i đ1i ch,i v'i th)c t- cQnh tranh bình ñ…ng như các thành viên khác
c a Td chUc thương mQi th- gi'i.
T! nh"ng tdng quan tình hình nghiên cUu như nói trên, có th nói đY tài
nghiên cUu mà tác gi l)a ch,n ñ nghiên cUu lu n án này là khơng trùng lwp
v'i nh"ng đY tài, lu n án đã đư c nghiên cUu và cơng b1 trong thii gian gbn
ñây. Nghiên cUu c a tác gi sz t p trung nhiYu vào tính h3 th1ng c a riêng loQi
thu- thu nh p, các tác ñ ng và nh hưhng c a nó. Các cách điYu chVnh và l
trình điYu chVnh phù h p v'i cam k-t c a Td chUc thương mQi th- gi'i.
4
3. Mcc đích, nhiFm vc và các câu hni nghiên cku cea lu:n án
Mqc đích c a lu n án là ñY xu t nh"ng gi i pháp ñiYu chVnh thu- thu nh p
trong ñiYu ki3n Vi3t Nam là thành viên c a WTO m t cách có h3 th1ng, kh thi và
tuân th các nguyên twc c a WTO.
Nhi3m vq nghiên cUu: ð đQt đư c mqc đích đó, lu n án cbn ph i th)c hi3n
các nhi3m vq nghiên cUu sau:
> H3 th1ng hóa cơ sh lý lu n vY thu- thu nh p và ñiYu chVnh thu- thu nh p
trong ñiYu ki3n là thành viên c a WTO. Kinh nghi3m ñiYu chVnh và xu th- ñiYu
chVnh thu- thu nh p c a các nư'c trên th- gi'i, các bài h,c rút ra cho Vi3t Nam.
> Phân tích th)c trQng ñiYu chVnh thu- thu nh p trong ñiYu ki3n Vi3t Nam là
thành viên WTO. Áp dqng các phương pháp đánh giá tác đ ng c a q trình ñiYu
chVnh thu- thu nh p c a Vi3t Nam. Rút ra các k-t lu n vY bài h,c thành công và
nh"ng v n ñY cbn ñ|t ra ñ ti-p tqc nghiên cUu ñiYu chVnh thu- thu nh p h Vi3t Nam
trong ñiYu ki3n là thành viên WTO. Tdng h p m t cách có h3 th1ng q trình điYu
chVnh thu- thu nh p h Vi3t Nam trong ñiYu ki3n là thành viên WTO, ñánh giá th)c
trQng ñiYu chVnh thu- thu nh p hi3n nay, trên cơ sh đó đY xu t các gi i pháp ñiYu
chVnh thu- thu nh p trong thii gian t'i.
> Trên cơ sh nh"ng thu n l i và khó khăn đ|t ra cho Vi3t Nam trong ñiYu
chVnh thu- thu nh p khi là thành viên WTO và d)a trên nh"ng mqc tiêu và quan
ñi m ñiYu chVnh thu- thu nh p, lu n án sz ñưa ra h3 th1ng các gi i pháp ñiYu chVnh
thu- thu nh p trong ñiYu ki3n Vi3t Nam là thành viên WTO.
ð đQt đư c mqc đích và hồn thành các nhi3m vq trên, lu n án sz ñ|t ra các
câu h?i nghiên cUu sau:
> Th- nào là h3 th1ng thu- thu nh p, b n ch t, vai trò và n i dung như th- nào?
> H3 th1ng thu- thu nh p c a Vi3t Nam hi3n nay theo trưing phái nào? Sau
khi là thành viên chính thUc WTO Vi3t Nam có quy-t tâm điYu chVnh thu- thu nh p
theo cam k-t khơng?
> Các chính sách và cơ ch- ñiYu chVnh thu- thu nh p c a Vi3t Nam ñã ñáp
Ung yêu cbu theo cam k-t chưa?
> Vi3t Nam ñã cam k-t th)c thi vY thu- khi là thành viên WTO nh"ng n i
dung gì? ðQt mUc đ nào? Cịn v n đY gì cbn ti-p tqc th)c hi3n.
5
> Kinh nghi3m qu1c t- vY ñiYu chVnh thu- thu nh p khi là thành viên WTO
như th- nào?
> Tác ñ ng và nh hưhng c a các ñiYu chVnh thu- thu nh p c a Vi3t Nam ra sao?
> Quan ñi m và mqc tiêu ñiYu chVnh thu- thu nh p trong ñiYu ki3n Vi3t Nam
là thành viên WTO là gì?
> ð ti-p tqc điYu chVnh thu- thu nh p ñ-n năm 2020 theo các cam k-t c a
WTO cbn có nh"ng gi i pháp gì?
4. ðPi tưong và ph\m vi nghiên cku cea lu:n án
ð1i tư ng nghiên cUu c a lu n án là thu- thu nh p và ñiYu chVnh thu- thu
nh p trong ñiYu ki3n Vi3t Nam là thành viên c a WTO.
PhQm vi nghiên cUu: ðiYu chVnh thu- thu nh p h Vi3t Nam trong ñiYu ki3n là
thành viên WTO.
> Lu n án t p trung nghiên cUu 2 lu t thu- quan tr,ng nh t c a loQi thu- này
là thu- thu nh p doanh nghi3p và thu- thu nh p cá nhân. Vì v y, “h3 th1ng thu- thu
nh p” đư c g,i twt và ñư c hi u là “thu- thu nh p”.
> Lu n án cũng t p trung nghiên cUu điYu chVnh chính sách thu- thu nh p,
khơng đi sâu nghiên cUu vY qu n lý thu- c a Vi3t Nam. “ðiYu chVnh thu- thu nh p”
trong lu n án này đư c hi u là “điYu chVnh chính sách thu- thu nh p”.Vì v y, lu n
án t p trung nghiên cUu vY: N i dung ñiYu chVnh thu- thu nh p; Phương pháp ñiYu
chVnh thu- thu nh p; Quy trình điYu chVnh thu- thu nh p; Tác ñ ng c a ñiYu chVnh
thu- thu nh p.
Thii gian nghiên cUu: t! năm 1991 ñ-n nay. ð5ng thii ñi sâu nghiên cUu giai
ñoQn trư'c và sau năm 2007> thii ñi m Vi3t Nam chính thUc trh thành thành viên
WTO và ñY xu t các gi i pháp ñiYu chVnh thu- thu nh p ñ-n năm 2020.
5. Phương pháp nghiên cku
> ð hoàn thành các nhi3m vq trên, lu n án sn dqng các phương pháp: th1ng
kê, tdng h p, phân loQi, swp x-p, so sánh, đ1i chi-u, phân tích, ñánh giá ñ rút ra
nh"ng nh n xét phqc vq cho nghiên cUu đY tài.
> Ngồi ra cịn sn dqng các phương pháp tốn kinh t-, mơ hình phân tích
SPSS trên cơ sh d" li3u ñiYu tra c a 300 doanh nghi3p và cá nhân thu c di3n n p
thu- thu nh p…Vi3c kh o sát và ñánh giá ch y-u phân tích các tác đ ng c a điYu
6
chVnh thu- thu nh p khi có s) điYu chVnh thu- t! mUc TNDN 28% xu1ng 25% và
TNCN khi ñưa vào áp dqng và áp mUc gi m tr! gia c nh. Do đó, m*u điYu tra đư c
thi-t k- ch y-u ñ nghiên cUu tác ñ ng c a vi3c điYu chVnh thu- và thăm dị ý ki-n
vY xu th- nên ñiYu chVnh thu- thu nh p theo hư'ng nào. T! nh"ng k-t qu đó m'i
sàng l,c và so v'i yêu cbu c a WTO ñã cam k-t. Tác gi khơng đ|t mqc tiêu điYu
tra t t c các n i dung và câu h?i nghiên cUu trong m t ñ t ñiYu tra ngwn hQn này.
Các s1 li3u ñiYu tra sz ñư c sn dqng ki m chUng k-t qu nghiên cUu ch y-u vY tác
ñ ng c a điYu chVnh thu- thu nh p.
> Bên cQnh đó, lu n án cũng sn dqng phương pháp quy nQp, ngoQi suy ñ d) báo
các tác ñ ng và nh hưhng c a các ñiYu chVnh thu- thu nh p. ðánh giá l i ích và chi
phí cho m t s1 gi i pháp đ xác th)c tính kh thi c a gi i pháp.
6. Nhrng đóng góp mZi cea lu:n án
Trên cơ sh nghiên cUu ñY tài ñiYu chVnh thu- thu nh p trong ñiYu ki3n Vi3t
Nam là thành viên WTO tác gi đã có nh"ng ý tưhng m'i vY vi3c áp dqng các cơ
ch- tín dqng thu-, tránh thu- ch5ng lên thu- … Lu n án có quan ñi m rõ ràng vY
vi3c chuy n dbn h3 th1ng thu- Vi3t Nam n|ng vY gián thu hi3n nay sang h3 th1ng
thu- n|ng vY tr)c thu v'i hai loQi thu- thu nh p ch y-u là thu- thu nh p doanh
nghi3p và thu- thu nh p cá nhân. Cq th , nh"ng đóng góp đó là:
> Th nh t là: Qua vi3c h3 th1ng hóa các cơ sh lý lu n vY ñiYu chVnh thu- thu
nh p, các n i dung điYu chVnh, phương pháp và quy trình điYu chVnh thu- thu nh p,
lu n án ñY c p ñ-n các mơ hình tác đ ng thu-, đ5 thZ hóa các tác đ ng và lu n gi i
chính sách thu- thu nh p là ít bZ méo mó nh t khi thu thu-. Tác gi h3 th1ng hóa cơ
sh lý lu n vY ñiYu chVnh thu- thu nh p dư'i dQng so sánh tdng th gánh n|ng thutrên cá nhân, doanh nghi3p và s n phem. Tác gi chwt l,c kinh nghi3m ñiYu chVnh
thu- thu nh p c a các qu1c gia có điYu ki3n tương đ5ng v'i Vi3t Nam ñ rút ra
nh"ng bài h,c cbn thi-t khi Vi3t Nam ph i th)c hi3n các cam k-t ñ1i v'i WTO.
> Th hai là: Trên cơ sh các phân tích sâu vY ñiYu chVnh thu- thu nh p khi Vi3t
Nam là thành viên WTO, tác gi đóng góp vY các phân tích Ung dqng đ5 thZ hóa các tác
đ ng khi áp dqng thu- thu nh p. T! đó, có nh"ng ñánh giá vY th)c trQng, rút ra k-t lu n
vY nh"ng bài h,c thành công cũng như nh"ng v n ñY ñ|t ra cbn ti-p tqc nghiên cUu
ñiYu chVnh và ngun nhân c a nh"ng hQn ch- đó.
7
> Th ba là: Sau khi tdng h p các mqc tiêu tdng quát và cq th ñiYu chVnh
thu- thu nh p đ-n 2020 c a Chính ph , tác gi ñY xu t 5 quan ñi m riêng vY ñiYu
chVnh thu- thu nh p ñ làm cơ sh ñY xu t các gi i pháp ñiYu chVnh thu- thu nh p c a
Vi3t Nam trong ñiYu ki3n là thành viên WTO. Trên cơ sh đó đY xu t các gi i pháp
vY n i dung ñiYu chVnh, vY phương pháp và quy trình điYu chVnh, đ5ng thii đY xu t
nh"ng gi i pháp bd tr nh„m h‰ tr th)c hi3n thành cơng các nhóm gi i pháp đã đY
xu t.
7. K7t cju cea Lu:n án
Ngồi các trang bìa, mqc lqc, danh mqc các b ng s1 li3u, các t! vi-t twt và các
ñ5 thZ, các phbn mh ñbu và k-t lu n, danh mqc các cơng trình đã cơng b1 liên quan
ñ-n lu n án, danh mqc tài li3u tham kh o và các phq lqc, lu n án g5m ba chương
như sau:
Chương 1: Lý lu:n chung v> thu7 thu nh:p và ñi>u ch@nh thu7 thu nh:p
trong ñi>u kiFn là thành viên Tl chkc thương m\i th7 giZi
Chương 2: Th[c tr\ng ñi>u ch@nh thu7 thu nh:p trong ñi>u kiFn ViFt
Nam là thành viên Tl chkc thương m\i th7 giZi
Chương 3: Gi`i pháp ñi>u ch@nh thu7 thu nh:p trong ñi>u kiFn ViFt Nam
là thành viên Tl chkc thương m\i th7 giZi
8
CHƯƠNG 1: LÝ LU N CHUNG V% THU THU NH P VÀ ðI%U
CH(NH THU THU NH P TRONG ðI%U KI+N LÀ THÀNH
VIÊN T- CH.C THƯƠNG M/I TH GI0I (WTO)
1.1. Thu7 thu nh:p và ñi>u ch@nh thu7 thu nh:p
1.1.1. T ng quan v thu thu nh p và ñi u ch nh thu thu nh p
1.1.1.1. Khái ni m v thu thu nh p và ñi u ch nh thu thu nh p
ð hi u rõ thu- thu nh p trư'c h-t cbn tìm hi u vY thu nh p. Hi3n nay trên
th- gi'i cịn nhiYu quan đi m khác nhau vY khái ni3m thu nh p tuỳ theo mqc đích
c a các nhà nghiên cUu.
ðQi di3n cho lý thuy-t vY s) bd sung tài s n, tăng thêm tiYm l)c kinh t- mà
khơng quan tâm đ-n tính thưing xun c a thu nh p là G.Schamt coi thu nh p là
kh năng kinh t- sz ñư c bd sung cho m t ngưii nào đó trong m t kho ng thii gian
nh t ñZnh.
Hai nhà kinh t- Anh là R.M.Haig và H.C. Simons (cịn g,i là đZnh nghĩa
Haig> Simons) cho r„ng thu nh p là tdng ñQi s1 c a các giá trZ thZ trưing, các quyYn
l i ñư c hưhng dư'i dQng tiêu dùng và nh"ng thay ñdi vY giá trZ trong tdng các
quyYn sh h"u trong m t kho ng thii gian nh t ñZnh [30].
Theo nhà kinh t- h,c ngưii M. Paul.A.Samuelson thì thu nh p là tdng s1
tiYn ki-m đư c ho|c thu góp đư c trong m t kho ng thii gian nh t ñZnh (thưing là
1 năm) [30]. Thu t ng" “tiYn” h ñây ñư c hi u là nh"ng kho n thu dư'i dQng tiYn t3
hay hi3n v t đư c tính thành tiYn, nó bao g5m c phbn s n xu t ñ t) tiêu dùng,
nh n ñư c t! các hoQt ñ ng s n xu t, kinh doanh, dZch vq, t! lao đ ng ho|c khơng
t! lao đ ng, t! quyYn sh h"u vY tài s n mà có ho|c tiêu dùng các dZch vq khơng
ph i thanh tốn.
Qua các ñZnh nghĩa nêu trên có th th y chung nh t thì thu nh p là t ng các
giá tr mà m!t ch" th# nào đó nh n đư'c trong n n kinh t xã h!i thơng qua q
trình phân ph/i thu nh p qu/c dân trong m!t th1i h2n nh t đ nh, khơng phân bi t
ngu4n g/c hình thành t5 lao ñ!ng, tài s7n hay ñ9u tư… Thu thu nh p là m!t lo2i
thu ñánh tr;c ti p vào thu nh p th;c t c"a cá nhân ho
9
Thu- thu nh p đóng vai trị r t quan tr,ng trong vi3c ñ m b o ngu5n thu
Ngân sách cho Nhà nư'c và th)c hi3n các chUc năng qu n lý, điYu ti-t vĩ mơ c a
Nhà nư'c đ1i v'i các hoQt ñ ng kinh t-, xã h i trong toàn b nYn kinh t- qu1c dân.
Thu- thu nh p xu t hi3n r t s'm trong lZch sn thu- khố. MUc thu- cao hay th p
đánh vào tdng thu nh p hay ñánh vào t!ng kho n thu nh p khác nhau c a các ch
th thưing phq thu c vào quan ñi m ñiYu ti-t thu nh p và mqc tiêu ñ|t ra trong phân
ph1i thu nh p c a t!ng nư'c trong nh"ng thii kỳ nh t đZnh. Vì v y, có th có nh"ng
loQi thu nh p không ph i chZu thu- ho|c chV bZ ñánh thu- trong nh"ng giai ñoQn nh t
ñZnh v'i các mUc thu- su t khác nhau.
Vi3c ñiYu chVnh thu- thu nh p trong nhiYu trưing h p không th không th)c
hi3n nên nhiYu Chính ph coi đây là cơng cq h"u hi3u nh t có nh hưhng mQnh mz
đ1i v'i toàn xã h i. ðiYu chVnh thu- thu nh p có nh hưhng nhanh và mQnh đ1i v'i
các đ1i tư ng trong xã h i nên các Chính ph ln th n tr,ng vY các chính sách
thu- c a mình.
ði u ch nh thu thu nh p là s>a ñ i, b sung hoàn thi n thu thu nh p c7 v
chính sách thu thu nh p và qu7n lý thu thu nh p nhAm ñ2t ñư'c các mBc tiêu
qu7n lý thu thu nh p. Trong khuôn khd lu n án này sz t p trung nghiên cUu vi3c
ñiYu chVnh chính sách thu- thu nh p. Như v y, vi3c ñiYu chVnh chính sách thu- thu
nh p sz bao g5m vi3c điYu chVnh chính sách thu- thu nh p doanh nghi3p và điYu
chVnh chính sách thu- thu nh p cá nhân.
1.1.1.2. ð
công b„ng và hi3u qu . Tùy vào h3 th1ng thu- t n thu hay bình thu sz có nh"ng
ph n Ung khác nhau. ð|c đi m này cũng gwn liYn v'i ý thUc c a các ñ1i tư ng n p
thu- và cơ c u kinh t- c a nên kinh t-. M t nYn kinh t- phát tri n thưing chZu thusu t cao hơn và ngư c lQi. Trong khi đó ngưii chZu thu- dù ph i n p thu- cao
nhưng v*n còn thu nh p sung túc nên gánh n|ng thu- ñư c xem nh{ hơn. Như v y,
ý thUc ch p hành n p thu- c a nhóm này cũng cao hơn.
> Thu- thu nh p thưing có thu- su t cao và lũy ti-n vì thu- thu nh p đóng
vai trị là loQi thu- tr)c ti-p đ m b o công b„ng xã h i. M|c dù v y, h3 th1ng thuthu nh p có thu- su t cao thưing áp dqng h3 th1ng thu- chuen twc nh„m ñ m b o
10
thu- thu nh p không bZ lQm thu hai lbn. Ngư c lQi nh"ng thu nh p dư'i mUc trung
bình thưing ñư c mign gi m nhiYu hơn.
> H3 th1ng thu- thu nh p thưing gwn v'i các chương trình phân ph1i và
phân ph1i lQi thu nh p nên có nh hưhng r t l'n. ð|c bi3t là thu- thu nh p ñ1i v'i
các cá nhân chZu thu- theo nguyên twc thu nh p cao ph i n p nhiYu và ngư c lQi.
Thu- thu nh p khơng mang tính phân ph1i lQi tr)c ti-p b„ng cách san b„ng thu nh p
c a t t c thành viên trong xã h i nhưng nó có tác dqng làm gi m kho ng cách giàu
nghèo trong xã h i.
> Thu- thu nh p có đ|c đi m là căn cU theo ngu5n phát sinh thu nh p ho|c nơi
cư trú nên thưing gwn v'i công tác qu n lý và báo cáo tr)c ti-p. Các cán b qu n lý và
theo dõi cũng cbn nwm v"ng nhiYu nghi3p vq và cách Ung xn h p lý. Thu- thu nh p
gwn v'i ngu5n phát sinh thu nh p và nơi cư trú làm cho thu- thu nh p ph i qu n lý sát
sao các kho n thu nh p, các kho n ñư c gi m tr!, ưu ñãi và tránh ñánh thu- hai lbn khi
có di chuy n ngu5n thu nh p hay ch‰ h.
1.1.1.3. Nguyên tGc thu thu thu nh p
Nguyên twc thU nh t: Thu thu- trên cơ sh thu nh p chZu thuM t s1 nhà kinh t- ñưa ra quan ñi m thu thu- thu nh p ph i d)a trên cơ sh
thu nh p hoàn chVnh. Theo ñZnh nghĩa c a Haig>Simons cho r„ng, thu nh p hoàn
chVnh là thu nh p b„ng tiYn m|t và c lãi v1n, dù lãi đó đã có th)c hay m'i chV là
hUa h{n > ph i là cơ sh thu thu- thu nh p vì nó là thư'c ño ñúng ñwn nh t kh năng
n p thu-. Trh ngQi cho quan ñi m này trên th)c t- là khó có th xác đZnh đư c s1 lãi
t! v1n ñbu tư khi lãi ñó ñang h dQng tiYm năng (Thu thu- trên cơ sh chưa có th)c).
M|t khác đ có thu nh p hồn chVnh thì m‰i ch th tQo ra thu nh p lQi có các chi
phí khách quan khác nhau (Ch…ng hQn chi phí đ khwc phqc r i ro, chi phí ch"a
b3nh...). N-u d)a vào thu nh p hồn chVnh đ làm cơ sh đánh thu- thì vi phQm
ngun twc cơng b„ng. Do đó, h hbu h-t các nư'c, thu nh p chZu thu- ñư c xác ñZnh
trong các trưing h p cq th sau:
> Thu nh p phát sinh t! nh"ng giao dZch trên thZ trưing dư'i hình thUc tiYn t3.
> Thu nh p phát sinh t! nh"ng giao dZch trên thZ trưing dư'i hình thUc tiYn t3
tr! đi các kho n chi phí khách quan gwn liYn v'i quá trình tQo ra thu nh p (c chi
phí s n xu t và chi phí khách quan khác). Tuỳ theo điYu ki3n, hồn c nh cq th c a
m‰i nư'c mà các kho n chi phí mign tr! này đư c quy đZnh khác nhau.
11
> Thu nh p c a các td chUc, cá nhân phát sinh t! nh"ng giao dZch trên thZ
trưing, nhưng ñư c mign tr! thêm m t kho n thu nh p đ khuy-n khích nh"ng hoQt
đ ng theo đZnh hư'ng c a Nhà nư'c.
M|t khác, khi có thu nh p chZu thu- cũng cbn cân nhwc ñ-n ngưƒng chZu
thu-. N-u ngưƒng thu thu- cao thì mUc đ bao qt th p nhưng mang tính thu thuthu nh p cao và ngư c lQi. N-u xác ñZnh ngưƒng thu thu- th p thì ph i xác đZnh
thêm mUc gi m tr! h p lý ñ bao quát ngu5n thu. Xác ñZnh ngưƒng thu thu- thưing
phUc tQp hơn khi tham s1 này ln bi-n đ ng theo tình hình th)c t-.
Ngun twc thU hai: Thu thu- lu. ti-n
Ž hbu h-t các qu1c gia ñYu coi tr,ng nguyên twc lu. ti-n trong thu- thu nh p
nh t là ñ1i v'i thu- thu nh p cá nhân. Cơ sh c a nó xu t phát t! nguyên twc công
b„ng theo chiYu d,c trong vi3c thu thu-. Theo nguyên twc lu. ti-n, thì thu nh p chZu
thu- càng l'n thì thu- su t càng cao.
Tuy nhiên, xung quanh v n ñY áp dqng nguyên twc lu. ti-n đ1i v'i thu- thu
nh p cũng có nhiYu ý ki-n khác nhau. Có ý ki-n cho r„ng, khi áp dqng nguyên twc
lu. ti-n nên có s) phân bi3t ngu5n g1c c a các loQi thu nh p ñ phát huy vai trò
ñiYu chVnh c a thu- thu nh p. Nhưng cũng có ý ki-n cho r„ng làm như v y sz gây
nên tính phUc tQp trong vi3c thi-t k- thu- su t, vì khơng nên dùng các loQi thu- su t
khác nhau cho thu nh p phát sinh t! các ngu5n thu nh p khác nhau mà nên áp dqng
các kho n mign, gi m thu- ñ ñ m b o chUc năng c a thu- thu nh p, ho|c áp dqng
thu- lu. ti-n t!ng phbn.
Thu- lũy ti-n toàn phbn (theo t‚ l3) ho|c thu- lũy ti-n t!ng phbn cbn xem xét
vào t!ng ñiYu ki3n áp dqng cq th và cách áp dqng nguyên twc xác ñZnh thu nh p chZu
thu-. N-u l)a ch,n xác ñZnh ngưƒng chZu thu- cao thưing áp dqng thu- lũy ti-n toàn
phbn nh„m phân ph1i lQi thu nh p c a ngưii có thu nh p cao và ngư c lQi. Áp dqng
thu- lũy ti-n t!ng phbn sz phUc tQp hơn nh"ng ñ m b o bao quát nhưng v*n có
nh"ng kho n gi m tr!, mign cho t!ng phbn.
Nguyên twc thU ba: L)a ch,n thii gian ñ xác ñZnh thu nh p chZu thuCơ sh thu thu- thu nh p là thu nh p chZu thu-. Thu nh p chZu thu- ñư c xác
ñZnh trong thii gian nh t ñZnh do pháp lu t c a t!ng nư'c quy ñZnh nhưng thơng
thưing ph i đ m b o u cbu sau:
12
> ð m b o công b„ng trong vi3c thu thu-.
> ð m b o tính kh thi c a vi3c thu thu-.
> ð m b o ngu5n thu cho ngân sách ñ trang tr i cho các nhu cbu chi tiêu c a
Nhà nư'c.
Trong th)c tign, nhiYu nư'c trên th- gi'i qui ñZnh khác nhau vY thii gian xác
ñZnh thu nh p chZu thu-. Có nư'c l y thu nh p năm làm cơ sh tính thu-, có nư'c coi
thu nh p bình qn tháng làm cơ sh tính thu-.
1.1.1.4. Phân lo2i thu thu nh p
Các hình thUc thu- thu nh p cũng có r t nhiYu loQi tuỳ theo t!ng giác đ
nghiên cUu và tiêu chí phân loQi. Thơng thưing căn cU vào đ1i tư ng n p thu-, có
thu- thu nh p cá nhân và thu- thu nh p doanh nghi3p. Căn cU vào tính ch t thu- thu
nh p g5m có Thu- thu nh p t n thu thưing có mUc thu- su t r t cao trên 50%
(th m chí 70%) và Thu- thu nh p bình thu thưing có mUc thu- su t cao nh t khơng
q 50%.
Thu- thu nh p có b n ch t là ñiYu ti-t thu nh p qua nhiYu giai ñoQn và do
nhiYu ñ1i tư ng chi ph1i khác nhau nên cbn có các bi3n pháp áp dqng khác nhau
nh„m thu ñúng và ñ thu-. Thu nh p doanh nghi3p th)c ch t sau khi ñ lQi m t
phbn n-u ti-p tqc phân chia cho các cd đơng lQi là thu nh p cá nhân. Vì v y, cbn có
m t loQt các loQi thu- khác nhau bd sung cho nhau trong quá trình v n dqng. Tuy
nhiên, cách phân loQi chung nh t trên th- gi'i hi3n nay v*n là thu- Thu nh p doanh
nghi3p và thu- Thu nh p cá nhân. Cq th , b n ch t hai loQi thu- này như sau:
> Thu thu nh p doanh nghi p
B n ch t c a thu- TNDN đư c th hi3n bhi các thu c tính bên trong v1n có
c a nó. Nh"ng thu c tính đó có tính dn đZnh tương đ1i qua các giai ñoQn phát tri n.
Nghiên cUu vY thu- TNDN, ngưii ta nh n th y thu- thu nh p doanh nghi3p có
nh"ng đ|c đi m riêng đ phân bi3t v'i các swc thu- và các cơng cq tài chính khác
như sau:
+ Th nh t, thu TNDN có đ
13
NNT theo lu t cũng là ngưii tr thu- cu1i cùng trong m t chu kỳ s n xu t
kinh doanh. Nói m t cách khác, thu- TNDN làm cho kh năng và cơ h i chuy n
dZch gánh n|ng thu- cho ngưii khác trh nên khó khăn hơn.
+ Th hai, thu TNDN là m!t kho7n chuy#n giao thu nh p c"a NNT cho Nhà
nưMc mang tính bGt bu!c phi hình s;.
Tính bwt bu c phi hình s) là thu c tính cơ b n v1n có c a thu- nói chung và
thu- TNDN nói riêng, nó phân bi3t thu- TNDN v'i các hình thUc huy đ ng tài
chính khác c a ngân sách Nhà nư'c.
ð|c ñi m này xác ñZnh rõ n i dung kinh t- c a thu- TNDN là thu nh p đư c
hình thành m t cách khách quan và có ý nghĩa xã h i ñ|c bi3t > Vi3c ñ ng viên
mang tính bwt bu c c a Nhà nư'c. Phân ph1i mang tính ch t bwt bu c dư'i hình
thUc thu- TNDN là m t phương thUc phân ph1i c a Nhà nư'c mà k-t qu c a q
trình đó là m t b ph n thu nh p c a doanh nghi3p ñư c chuy n giao cho Nhà nư'c
mà không kèm theo m t s) c p phát ho|c nh"ng quyYn l i nào khác cho NNT.
+ Th ba, vi c chuy#n giao thu nh p dưMi hình th c thu thu nh p doanh
nghi p khơng mang tính ch t hồn tr7 tr;c ti p.
Tính ch t khơng hồn tr tr)c ti-p c a thu- TNDN ñư c bi u hi3n trên các
khía cQnh.
M!t là, s) chuy n giao thu nh p thơng qua thu- khơng mang tính đ1i giá,
nghĩa là mUc thu- mà các tbng l'p trong xã h i chuy n giao cho Nhà nư'c khơng
hồn tồn d)a trên mUc ñ NNT th!a hưhng nh"ng dZch vq và hàng hố cơng c ng
do Nhà nư'c cung c p. NNT cũng khơng có quyYn địi h?i Nhà nư'c ph i cung c p
hàng hố dZch vq cơng c ng tr)c ti-p cho mình m'i phát sinh kho n chuy n giao
thu nh p cho Nhà nư'c, m|t khác mUc ñ cung c p dZch vq công c ng c a Nhà
nư'c cũng khơng nh t thi-t ngang b„ng mUc đ chuy n giao.
Hai là, kho n chuy n giao thu nh p dư'i hình thUc thu- TNDN khơng đư c
hồn tr tr)c ti-p, có nghĩa là NNT suy cho cùng sz nh n ñư c m t phbn các dZch
vq công c ng mà Nhà nư'c cung c p chung cho c c ng đ5ng; giá trZ phbn dZch vq
đó khơng nh t thi-t tương đ5ng v'i kho n tiYn thu- mà h, n p cho Nhà nư'c.
Ba là, vi c chuy#n giao thu nh p dưMi hình th c thu TNDN ñư'c quy ñ nh
trưMc bAng pháp lu t.
14
ð|c đi m này, m t m|t th hi3n tính pháp lý cao c a thu- TNDN, m|t khác
ph n ánh s) chuy n giao thu nh p này không mang tính tuỳ ti3n mà d)a trên nh"ng
cơ sh pháp lu t nh t ñZnh và ñã ñư c xác ñZnh trư'c trong Lu t thu- TNDN. Nh"ng
tiêu thUc thưing ñư c xác ñZnh trong Lu t thu- TNDN là ñ1i tư ng chZu thu-, ñ1i
tu ng n p thu-, thu- su t, thii hQn cq th và nh"ng ch- tài mang tính cưƒng chkhác..
Các kho n chuy n giao thu nh p dư'i hình thUc thu- TNDN chZu nh"ng nh
hưhng c a các y-u t1 kinh t-, chính trZ, xã h i trong nh"ng thii kỳ nh t ñZnh.
Y-u t1 kinh t- tác ñ ng ñ-n thu- TNDN thưing là mUc ñ tăng trưhng c a nYn
kinh t- qu1c dân, giá c , thZ trưing, s) bi-n ñ ng c a Ngân sách Nhà nư'c…
Y-u t1 chính trZ, xã h i tác ñ ng ñ-n thu- TNDN thưing là th ch- chính
trZ c a Nhà nư'c, tâm lý t p quán c a các tbng l'p dân cư, truyYn th1ng văn
hoá…
> Thu thu nh p cá nhân
Thu nh p c a thu- sz căn cU cq th vào ngu5n g1c phát sinh c a các kho n
thu nh p và căn cU vào ñ|c ñi m cư trú hay m t s1 ñ|c ñi m khác tuỳ theo lu t c a
t!ng nư'c.
+ ð/i tư'ng n!p thu ñ4ng th1i cũng chính là đ/i tư'ng ch u thu nên thu
TNCN r t dS gây ph7n ng m2nh t5 ngư1i ch u thu .
Không gi1ng các loQi thu- gián thu (như thu- tiêu dùng…) kho n thu- đư c
tính s•n trong giá thanh tốn nên nó khơng nh hưhng nhiYu đ-n tâm lý ngưii mua
vY kho n thu- mình ph i n p. Thu- tr)c thu có th hi u nghĩa ñen là “Nhà nư'c
tr)c ti-p thò tay vào túi chúng ta và l y tiYn c a ta ra” ñiYu ñó chwc chwn có nh
hưhng mQnh vY tâm lý c a ngưii n p thu-. Chính vì v y m‰i khi chính ph có
nh"ng thay đdi trong chính sách thu- TNCN như vi3c ñiYu chVnh thu- su t hay thay
ñdi phQm vi các ñ1i tư ng ñư c mign gi m thu- thì đYu gây ra nh"ng ph n Ung
mQnh mz trong dân cư.
+ Thu TNCN thông thư1ng là lo2i thu luT ti n.
Các nư'c thưing xây d)ng m t bi u thu- lu. ti-n, tương Ung v'i các b c
thu nh p càng cao thì mUc thu- su t biên càng cao. Do đó, nh"ng ngưii có thu
nh p càng cao thì cũng chZu mUc thu- tương Ung cao hơn so v'i nh"ng ngưii
15
có mUc thu nh p th p hơn. Thu- TNCN góp phbn đ m b o tính cơng b„ng trong
xã h i mà thưing g,i là công b„ng theo chiYu d,c và công b„ng theo chiYu
ngang. Kho ng cách tương ñ1i gi"a các b c thu- su t sz quy-t ñZnh tính ch t
lu. ti-n mQnh hay y-u c a bi u thu-.
1.1.2. N i dung ñi u ch nh thu thu nh p
Xét vY góc đ điYu chVnh thu- thu nh p có th nói là vi3c điYu chVnh c vY
chính sách, b máy và cơ ch- thu- thu nh p. Tuy nhiên, phQm vi ñiYu chVnh thu- thu
nh p ñư c t p trung nghiên cUu cơ b n vY chính sách thu- thu nh p. ðiYu chVnh
chính sách thu- thu nh p ñư c coi là c1t lõi làm thay đdi thu- thu nh p. Cịn điYu
chVnh b máy và cơ ch- thu- thu nh p là nh"ng điYu chVnh mang tính ch t qu n lý
thu- thu nh p. ðiYu chVnh chính sách thu- thu nh p có nhiYu n i dung khác nhau
nhưng chung quy có 04 n i dung cơ b n sau: quy ñZnh vY xác ñZnh thu nh p chZu
thu-, quy ñZnh vY vi3c xác ñZnh các kho n kh u tr! ho|c các kho n chi phí đư c tr!
khi tính thu- thu nh p, quy ñZnh vY các mUc thu- su t, quy ñZnh vY xác ñZnh ưu ñãi
thu-. N i dung ñiYu chVnh cq th như sau:
M!t là: ðiYu chVnh các quy ñZnh vY xác ñZnh thu nh p chZu thu-. Trong đó
cbn xem xét t'i các y-u t1 như ngu5n g1c c a thu nh p. Vì m‰i loQi thu nh p phát
sinh t! các ngu5n g1c khác nhau ph i ñư c xác ñZnh thu nh p chZu thu- khác nhau.
N i dung này cũng là nh"ng v n đY tr,ng y-u c a chính sách thu- thu nh p. ðiYu
chVnh chính sách thu- thu nh p sz căn cU vào tình hình c a t!ng giai ñoQn mà ñánh
thu- các loQi thu nh p khác nhau cho các ñ1i tư ng khác nhau. Trong giai ñoQn ñbu
khi tQo l p các thZ trưing m'i như chUng khốn, b t đ ng s n… thưing sz ưu tiên
chưa tính thu nh p chZu thu-.
Hai là: ðiYu chVnh các quy ñZnh vY vi3c xác ñZnh các kho n kh u tr! ho|c
các kho n chi phí đư c tr! khi tính thu- thu nh p. Bên cQnh các kho n thu nh p
chZu thu- các chính sách kh u tr! thu nh p trư'c khi chZu thu- cũng r t quan tr,ng.
Nh"ng kho n thu nh p nhưng ph i chi tiêu cho các mqc tiêu chung, mqc tiêu xã h i,
mqc đích nhân đQo… đư c kh u tr! trư'c khi tính thu- thu nh p. ðiYu chVnh thuthu nh p cũng nên căn cU vào tình hình kinh t- xã h i t!ng giai đoQn lZch sn cho
phù h p. ðiYu chVnh nh"ng n i dung này cũng là s) quan tâm c a nhiYu tbng l'p
dân cư trong xã h i, ñ|c bi3t là nh"ng trưing h p thay đdi chính sách cho ngưii
16
già, tr‘ em, ngưii m t kh năng lao ñ ng ph i có ngưii có thu nh p giám h và
ni dưƒng.
Ba là: ðiYu chVnh các quy đZnh vY các mUc thu- su t thu- thu nh p doanh
nghi3p và thu- thu nh p cá nhân. N i dung ñiYu chVnh vY thu- su t cũng là n i dung
c1t lõi trong chính sách thu-. M‰i lbn điYu chVnh cũng ph i căn cU vào nh"ng yêu
cbu c a các chính sách phát tri n kinh t- nói chung cũng như tình hình kinh t- xã
h i nói riêng. Phbn l'n các mUc thu- su t có xu th- ñơn gi n hóa nhưng bao quát
ñ1i tư ng n p thu-.
B/n là: ðiYu chVnh các qui ñZnh vY xác ñZnh ưu ñãi thu- thu nh p. Bên cQnh
các ñiYu chVnh vY nh"ng n i dung chính như di3n chZu thu-, thu- su t… cũng cbn
ñiYu chVnh n i dung ñ1i v'i ưu ñãi thu- thu nh p. Nh"ng vùng và khu v)c đ|c bi3t
khó khăn, các lĩnh v)c kinh doanh cbn khuy-n khích như cơng ngh3 m'i… nên
đư c tính đ-n chính sách ưu đãi thu- thu nh p. ðiYu chVnh n i dung này cũng khá
linh hoQt ñ1i v'i các giai ñoQn phát tri n kinh t- khác nhau.
1.1.3. Ngun t c, phương pháp và quy trình đi u ch nh thu thu nh p
1.1.3.1. Nguyên tGc ñi u ch nh thu thu nh p
Thu- thu nh p là thu- tr)c thu nên thưing có nhiYu mâu thu*n l'n gi"a các
nhóm l i ích trong xã h i. Do đó, vi3c điYu chVnh thu- thu nh p thưing ph i ñ m
b o nguyên twc nh„m tránh x y ra xung ñ t mQnh và b t dn xã h i. Khác v'i loQi
thu- gián thu, ngưii n p thu- và chZu thu- khác nhau nên khi bZ chi-t kh u thuthưing ít x y ra mâu thu*n. Tuy nhiên, khơng ph i vì các mâu thu*n mà ch p nh n
th t thu hay gây b t bình đ…ng trong xã h i. Các ngun twc điYu chVnh thu- thu
nh p g5m có:
U Nguyên tGc 1: ðiYu chVnh chính sách thu- ph i đ m b o công b„ng, minh
bQch. M|c dù, thu- thu nh p là thu- tr)c thu gây nhiYu mâu thu*n gi"a các nhóm l i
ích trong xã h i nhưng đơi khi các mâu thu*n gay gwt nh t không ph i là n i dung
thu- thu nh p mà là s) thi-u cơng b„ng xã h i. Tính minh bQch c a thu- thu nh p
cũng là tính nguyên twc cơ b n c a điYu chVnh chính sách thu- vì thi-u minh bQch sz
gây ra b t bình xã h i. Chính sách thu- cơng b„ng và minh bQch trong t!ng giai
đoQn mang tính tương đ1i nhưng khơng vì th- mà m t đi tính ngun twc c a nó.
M|c dù có nh"ng phân bi3t cho m t s1 khu v)c và lĩnh v)c ngành nghY
nhưng chính sách thu- thu nh p khơng th điYu chVnh có s) chênh l3ch l'n và thii
17
gian dài. Vì b t kỳ s) chênh l3ch và khác bi3t nào ñYu n y sinh cơ ch- “xin>cho” và
đ c quyYn gây ra s) méo mó chính sách thu- thu nh p. B n ch t thu- thu nh p cbn
ph i công b„ng, hi3u qu và minh bQch.
> Nguyên tGc 2: ðiYu chVnh chính sách thu- thu nh p ph i gwn v'i ch trương
và chính sách phát tri n kinh t- t!ng giai ñoQn lZch sn nh t đZnh. Thu- thu nh p
khơng nh„m t n thu mà ph i góp phbn ni dưƒng ngu5n thu.
M|c dù xây d)ng các chính sách thu- ph i đ m b o bao qt ngu5n thu
nhưng cũng địi h?i ph i ñáp Ung yêu ceu gwn v'i các ch trương chính sách c a
Nhà nư'c trong t!ng giai đoQn lZch sn. Vi3c xây d)ng các chính sách ưu tiên, mign
gi m thu- cũng d)a trên nguyên twc cân ñ1i tdng th phát tri n kinh t- xã h i c a
ñ t nư'c. Tdng s1 huy ñ ng vào ngân sách Nhà nư'c hàng năm ñư c qu1c h i
thơng qua là chV tiêu đZnh hư'ng quan tr,ng đ t! đó xác đZnh cơ c u thu cho t!ng
loQi thu- trong đó có thu- thu nh p. Trong khi cân đ1i liên ngành lQi cbn điYu chVnh
theo chính sách phát tri n kinh t- c a ñ t nư'c tùy t!ng lĩnh v)c và ngành nghY.
Ch- ñ thu sz khác nhau gi"a các lĩnh v)c công ngh3 cao, vùng ñ|c bi3t khó khăn…
U Nguyên tGc 3: ðiYu chVnh thu- thu nh p ph i bao quát ngu5n thu. T t c các
ngu5n thu nh p ñYu ñư c xác đZnh làm cơ sh tính thu-. N-u có xét kho n gi m tr!
hay ưu đãi cbn có chính sách riêng chU khơng nên đưa b t kỳ loQi thu nh p nào vào
di3n khơng đư c điYu chVnh. ðã là thu nh p thì nên đư c điYu chVnh bhi chính thuthu nh p và vì v y điYu chVnh chính sách thu- thu nh p ph i bao quát h-t các ngu5n
thu nh p.
Khi xây d)ng chính sách thu- thu nh p sz bao quát t t c các ngành và lĩnh
v)c nYn kinh t- ñ ñ m b o bao quát ngu5n thu. Trong trưing h p các ngành và
lĩnh v)c đó khơng phát sinh thu nh p hay đư c mign thu- thu nh p thì s1 thu- xác
đZnh sz b„ng khơng. ðiYu đó có nghĩa là khơng th xây d)ng chính sách theo tình
hình phát sinh thu nh p mà ph i xây d)ng trư'c và bao quát toàn b ngu5n thu.
> Nguyên tGc 4: ðiYu chVnh chính sách thu- ph i đ m b o tính linh hoQt.
Khơng nên xây d)ng m t chính sách thu- áp dqng chung cho các loQi ñ1i tư ng
hay các loQi thu nh p.
M|c dù điYu chVnh chính sách thu- cbn s) dn ñZnh và minh bQch nh"ng cũng
ph i linh hoQt ñáp Ung s) v n ñ ng và bi-n ñdi c a kinh t- thZ trưing và c a t!ng
