Một số biện pháp nâng cao giáo dục kĩ năng sống trong môn giáo dục công dân lớp 9 ở trường THCS

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THANH HĨA
PHỊNG GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NÔNG CỐNG

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

MỘT SỐ BIỆN PHÁP GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG TRONG
MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN Ở TRƯỜNG THCS

Người thực hiện: Bùi Thị Chiến
Chức vụ: Giáo viên
Đơn vị công tác: Trường THCS Thăng long

SKKN thuộc lĩnh vực (môn): Giáo dục công dân


NƠNG CỐNG, NĂM 2021

MỤC LỤC
MỤC
I
1
2
3
4
II
1
2
3
4
III

NỘI DUNG
PHẦN MỞ ĐẦU
Lí do chọn đề tài
Mục đích nghiên cứu:
Đối tượng và phạm vi nghiên cứu:
Phương pháp nghiên cứu:
PHẦN NỘI DUNG
Cơ sở lí luận
Thực trạng
Giaỉ pháp
Hiệu quả thực hiện
PHẦN KẾT LUẬN
Tư liệu tham khảo

I. PHẦN MỞ ĐẦU
I. Lí do chọn đề tài:

TRANG
1
1
2
2
2
5
5
6
8
14
19
21

Giáo dục kĩ năng sống (KNS) là một nội dung quan trọng được thực hiện một
cách có hệ thống trong các nhà trường. Giáo dục kĩ năng sống giúp học sinh rèn luyện
hành vi có trách nhiệm đối với bản thân và cộng đồng, đối phó với những sức ép của
cuộc sống, phịng ngừa những hành vi có hại cho thể chất và tinh thần của các em.
Giáo dục kĩ năng sống giúp tăng cường khả năng tâm lí, khả năng thích ứng, giúp các
em có cách thức ứng phó với những thách thức của cuộc sống.
Hiện nay nội dung giáo dục kĩ năng sống đã được nhiều quốc gia trên thế giới
quan tâm và đưa vào dạy học trong các nhà trường. Ở Việt Nam để nâng cao chất
lượng giáo dục toàn diện thế hệ trẻ đáp ứng nguồn nhân lực phục vụ cho sự nghiệp
cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế và nhu cầu
phát triển của học sinh, giáo dục phổ thông đã và đang được đổi mới mạnh mẽ theo
bốn trụ cột của giáo dục thế kỉ XXI mà thực chất là tiếp cận kĩ năng sống đó là học để
biết, học để làm, học để tự khẳng định mình, học để cùng chung sống. Thực tế cho thấy
có khoảng cách giữa nhận thức và hành vi của con người, có nhận thức đúng chưa chắc
đã có hành vi đúng. Ví dụ: nhiều người biết hút thuốc lá có hại cho sức khỏe, có thể
dẫn đến ung thư vịm họng, ung thư phổi…nhưng họ vẫn hút thuốc; có những người là
luật sư, cơng an, thẩm phán…có hiểu biết rất rõ về pháp luật nhưng vẫn vi phạm pháp
luật,điển hình như vụ án Vũ Xuân Trường và đồng bọn nguyên là cán bộ làm trong
ngành công an nắm luật trong tay vậy mà học vẫn buôn bán, tang trữ ma túy xuyên
quốc gia hoặc là nhiều bạn học sinh trong nhà trường biết rằng đánh nhau hoặc đi xe
lạng lách đánh võng là vi phạm nội quy của nhà trường, các em sẽ bị xử phạt theo quy
định của Đội, của nhà trường nhưng các em vẫn làm…Đó chính là vì họ đã thiếu kinh
nghiệm sống. Có thể nói kĩ năng sống chính là nhịp cầu giúp con người biến kiến thức
thành thái độ, hành vi thói quen tích cực, lành mạnh. Giáo dục kĩ năng sống càng trở
nên cấp thiết đối với thế hệ trẻ bởi vì các em chính là chủ nhân tương lai của đất nước,
là những người tự quyết định sự phát triển của đất nước trong những năm tới. Nếu
thiếu kĩ năng sống các em sẽ không thực hiện được trách nhiệm đối với bản thân, gia
đình, cộng đồng và đất nước. Hơn nữa lứa tuổi học sinh là lứa tuổi đang hình thành

những giá trị nhân cách, giàu ước mơ và ham hiểu biết, thích tìm tịi khám phá song
cịn thiếu hiểu biết sâu sắc về xã hội còn thiếu kĩ năng sống dễ bị lơi kéo, kích động…


Đặc biệt trong bối cảnh hội nhập quốc tế và cơ chế thị trường hiện nay thế hệ trẻ chịu
tác động cả tích cực và tiêu cực. Nếu thiếu giáo dục kĩ năng sống các em sẽ dễ bị lôi
kéo vào các hành vi tiêu cực, bạo lực, vào lối sống ích kỉ và thực dụng phát triển lệch
lạc về nhân cách. Chính vì vậy kĩ năng sống là một nội dung giáo dục hết sức quan
trọng cần được thực hiện và thường xuyên trong các nhà trường. Môn Giáo dục cơng
dân có vai trị hết sức quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu giáo dục trong giai đoạn
hiện nay và cũng là mơn học có khả năng đặc biệt trong việc giáo dục các kĩ năng
sống cho học sinh mà trước đây chúng ta chưa phát huy hết khả năng và tầm quan
trọng của nó. Gắn với phong trào thi đua Xây dựng trường học thân thiện học sinh tích
cực. Nhiệm vụ và nội dung mơn giáo dục công dân chứa đựng những yếu tố của
giáo dục kĩ năng sống, phù hợp với trọng tâm của giáo dục kĩ năng sống là quá trình
đối thoại, tương tác lẫn nhau, sử dụng vốn kinh nghiệm của người học để thực
hành kĩ năng; phù hợp với cách tiếp cận làm thay đổi hành vi của người học trên
cơ sở nhận thức về các vấn đề của cuộc sống. Trước những yêu cầu hết sức thiết
thực trên tôi đã mạnh dạn đi sâu vào tìm hiểu, nghiên cứu làm thế nào để nâng cao chất
lượng giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trong môn Giáo dục công dân bậc THCS.
Đặc biệt từ nhiều năm nay, Bộ Giáo dục - Đào tạo đã đưa nội dung giáo dục kĩ năng
sống vào các môn học và đã tập huấn cho đội ngũ cán bộ cốt cán, cho đến giáo viên
trực tiếp đứng lớp ở các cấp học và triển khai nội dung này một cách có hệ thống. Và
đây cũng là xu thế giáo dục chung của nhiều nước trên thế giới. Tuy nhiên khi triển
khai và tổ chức thực hiện giáo dục kĩ năng sống nói chung và đối với mơn Giáo dục
cơng dân nói riêng nhiều lúc giáo viên cịn lúng túng khi lựa chọn kĩ năng thích hợp,
việc điều tiết giữa nội dung bài học với các kĩ năng sống cần giáo dục trong áp lực thời
gian 45’ của một tiết học….Đó cũng là lí do tơi chọn đề tài : “Một số biện pháp nâng
cao Giáo dục kĩ năng sống trong môn Giáo dục công dân ở trường THCS” mong
muốn sẽ được tham khảo thêm nhiều ý kiến của bạn bè đồng nghiệp .

2. Mục đích nghiên cứu:


Trên cơ sở nghiên cứu việc dạy và học đề xuất một số biện pháp nâng cao giáo dục
kĩ năng sống cho học sinh thông qua môn Giáo dục công dân nhằm nâng cao hiệu quả
giảng dạy môn Giáo dục công dân ở trường THCS.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu:
a Xuất phát từ thực tế dạy học môn GDCD trong nhà trường đề tài này tôi nghiên cứu
giới hạn ở vấn đề Giáo dục kĩ năng sống trong môn Giáo dục công dân ở trường THCS
b. Phạm vi nghiên cứu: Với đề tài này tôi nghiên cứu học sinh lớp 9A trường THCS
Thăng Long
4. Phương pháp nghiên cứu:
- Phương pháp nghiên cứu lí thuyết: phân tích, tổng hợp, khái qt hóa, hệ thống hóa
tài liệu mơn Giáo dục công dân
- Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Điều tra, tổng kết thực nghiệm.

II. PHẦN NỘI DUNG


1 Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm
Quan niệm về kĩ năng sống: Thuật ngữ kĩ năng sống bắt đầu xuất hiện trong các
nhà trường phổ thông Việt Nam từ những năm 1995 - 1996 thông qua dự án Giáo dục
kĩ năng sống để bảo vệ sức khỏe và phòng chống HIV/ AIDS cho thanh thiếu niên
trong và ngồi nhà trường do UNICEF phối hợp với Bơ giáo dục và đào tạo phối hợp
cùng Hội chữ thập đỏ Việt Nam thực hiện. Có nhiều quan niệm khác nhau về kĩ năng
sống: Theo tổ chức Y tế thế giới (WHO): Kĩ năng sống là “Khả năng có hành vi thích
ứng và tích cực giúp cá nhân giải quyết có hiệu quả với những đòi hỏi và thách thức
của cuộc sống hàng ngày”.
Theo quỹ nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF): Kĩ năng sống là cách tiếp cận

giúp thay đỏi hoặc hình thành hành vi mới. Cách tiếp cận này lưu ý đến sự cân bằng về
tiếp thu kiến thức, hình thành thái độ và kĩ năng.
Theo tổ chức văn hóa, khoa học và giáo dục Liên hợp quốc (UNESCO). Kĩ
năng sống gắn với 4 trụ cột của giáo dục, đó là: Học để biết gồm các kĩ năng tư duy
như: tư duy phê phán, tư duy sáng tạo, ra quyết định, giải quyết định, giải quyết vấn đề,
nhận thức hậu quả…Học làm người gồm các kĩ năng cá nhân như: ứng phó với căng
thẳng, kiểm sốt cảm xúc, tự nhận thức, tự tin…; Học để sống với người khác gồm các
kĩ năng xã hội như: giao tiếp, thương lượng, tự khẳng định, hợp tác, làm việc theo
nhóm, thể hiện sự cảm thông; Học để làm gồm kĩ năng thực hiện công việc và các
nhiệm vụ như: kĩ năng đạt mục tiêu, đảm nhận trách nhiệm…
Theo từ điển Wikipedia: Kĩ năng sống là tập hợp các kĩ năng của con người có
được qua việc học hoặc trải nghiệm trực tiếp trong cuộc sống dùng để giải quyết những
vấn đề mà con người thường phải đối mặt trong cuộc sống hàng ngày.
Từ những quan niệm trên đây, có thể thấy kĩ năng sống bao gồm các kĩ năng cụ
thể cần thiết cho cuộc sống hàng ngày của con người. Bản chất của kĩ năng sống là kĩ
năng tự quản lí bản thân và kĩ năng xã hội cần thiết để cá nhân tự lực trong cuộc sống,
học tập và làm việc hiệu quả. Nói cách khác, kĩ năng sống là khả năng làm chủ bản
thân của mỗi người, khả năng ứng xử phù hợp với những người khác và với xã hội, khả
năng ứng phó tích cực trước các tình huống của cuộc sống.
2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm


* Thực trạng chung:
Cụm từ kĩ năng sống (KNS) được định nghĩa như thế nào? Đưa vào rèn luyện
cho học sinh phải tiến hành ra sao? Đây là một vấn đề rất cần thiết nhưng tương đối
khó cho nhà trường, gia đình và xã hội. Thực chất cho đến nay vẫn chưa có một định
nghĩa rõ ràng và đầy đủ về kĩ năng sống nhưng nếu hiểu đơn giản thì kĩ năng sống là
năng lực của mỗi người giúp giải quyết những nhu cầu và thách thức cuộc sống một
cách có hiệu quả.
Về bản chất thì rèn luyện kĩ năng sống là quá trình đưa nhận thức (qua kiến thức

và thái độ) thành hành động (hành vi tích cực)
Việc rèn luyện kĩ năng sống cho học sinh là việc làm khơng mới vì từ xưa ơng
cha ta đã nói đến trong chữ “lễ”: “Tiên học lễ, hậu học văn” nhưng một thời gian khá
dài, trong chương trính giáo dục do sức ép lớn về chương trình; về điểm số, hoặc nhiều
nguyên nhân khác nó đã bị giảm nhẹ hoặc xao nhãng. Đứng trước thực tế xã hội những
năm gần đây Bộ giáo dục & Đào tạo đã nhận thấy việc giáo dục rèn luyện kĩ năng sống
cho học sinh là việc làm cấp bách ở mọi bậc học nhưng chú trọng đặc biệt ở học sinh
THCS vì:
Ở lứa tuổi vị thành niên các em đang ở độ tuổi phát triển về tâm sinh lý, ln
muốn tự khẳng định mình, ham tìm tịi, học hỏi cái mới, điều lạ khơng phân biệt nó là
tốt hay xấu. Các em chịu nhiều áp lực lớn trong thi cử dẫn đến dễ rơi vào trạng thái tiêu
cực ảnh hưởng tới sức khoẻ tinh thần. Đối với học sinh cuối cấp các em cũng cần lựa
chọn nghề nghiệp phù hợp với năng lực của mình theo giáo dục Hướng nghiệp định
hướng phân luồng sau THCS.
*.Thực trạng tại trường THCS Thăng Long:
a. Thuận lợi:
Trường THCS Thăng Long ln có truyền thống đi đầu trong cơng tác triển khai
các mục tiêu giáo dục, các phong trào thi đua do ngành phát động. Nhà trường luôn
chú trọng đến chất lượng dạy và học, nhiều năm liền là đơn vị trong tốp đầu khối
THCS về chất lượng đại trà cũng như chất lượng mũi nhọn. Hoạt động chuyên môn
được duy trì có nề nếp, sinh hoạt tỏ chun mơn chú trọng nhiều đến đổi mới phương
pháp, đưa các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực ứng dụng vào giảng dạy cũng


như những vấn đề khó cần được tháo gỡ trong chuyên môn. Hoạt động Hướng nghiệp,
dạy nghề Tin học ứng dụng, thông qua các hoạt động giáo dục các em tình cảm u
trường, u lớp, có ý thức bảo vệ môi trường, xanh, sạch đẹp. Nhà trường luôn quan
tâm đầu tư về phương tiện dạy học như ti vi, máy chiếu, bảng phụ, bảng tương tác,
thiết bị đồ dùng dạy học... tạo điều kiện để giáo viên nghiên cứu và sử dụng các
phương pháp dạy học tích cực. Bản thân tơi là giáo viên trực tiếp giảng dạy cũng

nhiệt tình, hết mình trong cơng việc được giao, tơi ln cố gắng cùng với nhà
trường nâng cao chất lượng học sinh.
Từ nhiều năm nay Bộ Giáo dục và Đào tạo đã đưa giáo dục kĩ năng sống vào
giảng dạy đại trà bằng cách lồng ghép vào trong các môn học Giáo dục cơng dân, Ngữ
văn, Sinh học, Địa lí, và HĐGDNGLL. Nhận thấy tính cấp bách của việc rèn luyện kĩ
năng sống cho học sinh, tôi cùng các giáo viên trong nhà trường đều rất trăn trở làm thế
nào để rèn luyện kĩ năng sống có hiệu quả để đưa ngơi trường của mình có mơi trường
giáo dục đáng tin cậy cho phụ huynh học sinh đồng thời góp phần giữ vững trường
chuẩn quốc gia. Riêng việc đưa giáo dục kĩ năng sống vào bộ môn Giáo dục công dân
trong thời gian qua đã góp phần vào hình thành nhân cách đạo đức trong học sinh. Số
học sinh cá biệt về đạo đức giảm nhiều so với những năm trước từ năm học 2019-2020
đến nay về hạnh kiểm trường có 97% học sinh xếp loại khá tốt ít có học sinh xếp loại
trung bình, có nhiều học sinh đạt giải học sinh giỏi cấp huyện, cấp tỉnh các mơn văn
hóa và đặc biệt nhiều năm gần đây học sinh đạt giải cao trong mơn Giáo dục cơng dân.
b. Khó khăn:
- Về phía học sinh: Một số học sinh được gia đình nng chiều q mức trở thành các
thói quen xấu khó thay đỏi. Hơn nữa sức ép về điểm số, kì vọng gia đình làm các em
có những quan niệm lệch lạc về kiến thức. Học sinh THCS là lứa tuổi tâm lí có nhiều
thay đổi nhiều em q mến nhau theo cảm tính làm tư tưởng phân tâm khơng tập trung
vào việc học hành. Do việc giáo dục kĩ năng sống trong trường học trước kia chưa
được chú trọng vì vậy nhiều học sinh học rất giỏi (kể cả những học sinh đã tốt nghiệp
bậc đại học) nhưng thường lung túng khi giải quyết một vấn đề thực tế cuộc sống đặt ra
do thiếu kĩ năng sống.


- Về phía giáo viên: Vấn đề giáo dục kĩ năng sống đã được triển khai trong toàn ngành
từ lâu, song trong thời gian qua việc giáo dục kĩ năng sống cho học sinh THCS nói
chung trong mơn Giáo dục cơng dân nói riêng có thực hiện theo tinh thần chỉ đạo
nhưng hiệu quả chưa cao. Chương trình giảng dạy nặng do đó một bộ phận giáo viên
chỉ lo dạy cho hết kiến thức, ít có thời gian dành để giáo dục kĩ năng sống cho học sinh.

Mặt khác một số giáo viên còn lung túng trong việc lồng ghép kiến thức giáo dục kĩ
năng sống vào bài dạy. Học sinh tiếp thu nội dung bài học thiếu đi phần vận dụng rút ra
kinh nghiệm kĩ năng sống trong ứng xử và rèn luyện tu dưỡng đạo đức. Đây cũng là
nguyên nhân dẫn đến một bộ phận học sinh có hành vi bạo lực học đường, đắm mình
trong thế giới ảo của game, chát trong In tơ nét, bỏ nhà đi chơi…
Những năm gần đây khi Bộ giáo dục đưa nội dung dạy kĩ năng sống vào giảng
dạy trong trường THCS, trước một nội dung mới đưa vào giảng dạy tơi đã tiến hành
khảo sát tâm lí giáo viên trong trường kết quả như sau:
Tổng số giáo viên
Không đồng ý
Đồng ý
Ghi chú
45
0 tỷ lệ 0.0%
45 tỷ lệ 100%
Từ kết quả trên cho thấy đội ngũ giáo viên đã xác định rõ tầm quan trọng của
việc giáo dục kĩ năng sống trong nhà trường, nhất trí ủng hộ cao.
Cũng trong năm học 2019 - 2020 tôi được giao nhiệm vụ giảng dạy môn Giáo
dục công dân ở khối lớp 7,8,9 với tổng số học sinh là 495 học sinh, tôi đã tiến hành
khảo sát ngay đầu năm khi lồng ghép KNS vào giảng dạy ở môn Giáo dục công dân
lớp 9A để đánh giá chất lượng học sinh, kết quả đạt được là:
Lớp
9A

Tổng
số
33

Yếu,kém
SL

%
10
30.3

Trung bình
SL
%
17
51,6

Khá
SL
6

%
18,1

Giỏi
SL
0

%
0.0

Qua kết quả khảo sát trên cho thấy, dù lí do gì đi chăng nữa mỗi giáo viên cũng
phải xem đó là khiếm khuyết khi chỉ chú trọng nội dung kiến thức mà xem nhẹ truyền
tải tới học sinh những kĩ năng cần thiết hỗ trợ cho việc hình thành và phát triển nhân
cách của học sinh, như vậy thì làm sao có thể đảm bảo giáo dục học sinh trở thành con
người phát triển tồn diện thích ứng trước mọi thay đổi của xã hội trong điều kiện đất
nước đang trong thời kì đổi mới và hội nhập. Đó cũng là điều khiến tơi trăn trở làm thế

nào để đưa giáo dục kĩ năng sống cho học sinh qua từng bài giảng để học sinh hứng


khởi tiếp nhận một cách tích cực giúp cho những học sinh có thói quen xấu và hành vi
tiêu cực trở thành con ngoan, trị giỏi, trở thành người có ích cho gia đình và xã hội. Vì
vậy tơi đã mạnh dạn cải tiến phương pháp dạy học thông qua sang kiến: Một số biện
pháp nâng cao giáo dục kĩ năng sống trong môn Giáo dục công dân ở trường
THCS
3, Các giải pháp giải quyết vấn đề.
Dựa trên những thực trạng của vấn đề vừa nêu ở trên và thực tiễn nhiều năm áp
dụng phương pháp dạy học của chính bản thân, tôi xin được mô tả một số giải pháp để
nâng cao hiệu quả cụ thể như sau
3.1 Xác định cách tiếp cận:
Việc giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trong nhà trường THCS được thực hiện
thông qua lồng ghép vào việc tổ chức các hoạt động dạy học ở các mơn học. Vì vậy
người giáo viên dạy Giáo dục công dân cần hướng cho học sinh theo một cách tiếp cận
mới, đó là Sử dụng các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực để tạo điều kiện, cơ
hội cho học sinh được thực hành trải nghiệm kĩ năng sống trong quá trình học tập. Với
cách tiếp cận này sẽ không làm nặng nề, quá tải thêm nội dung môn học và hoạt động
giáo dục trở nên nhẹ nhàng, thiết thực và bổ ích hơn.
Có nhiều phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực song trên thực tế cho thấy có
những phương pháp dạy học và kĩ thuật dạy học tích cực sử dụng có hiệu quả để giáo
dục kĩ năng sống cho học sinh đó là:
- Phương pháp dạy học: Phương pháp dạy học nhóm, giải quyết vấn đề, đóng vai, trị
chơi…
- Kĩ thuật dạy học: Chia nhóm, mảnh ghép, khăn trải bàn, đặt câu hỏi, bản đồ tư duy,
viết tích cực, …
* Việc lựa chon và lồng ghép giáo dục kĩ năng sống phải tùy thuộc vào từng nội
dung bài học cụ thể và tình hình học sinh ở từng địa phương khác nhau
Khi dạy các phạm trù về đạo đức như Chí công vô tư, tự chủ, Đạo đức và kỉ

luật….chúng ta có thể hình thành và rèn luyện cho các em những kĩ năng sống như
kỹ năng phê phán, thu thập và xử lý thông tin, kỹ năng giao tiếp ứng xử, kỹ năng
đánh giá, kỹ năng hợp tác, kỹ năng tự nhận thức….


Khi dạy các bài về chủ đề pháp luật thì chúng ta có thể giáo dục cho các em
các kỹ năng: phân tích so sánh, tư duy sáng tạo, tìm kiểm và xử lý thông tin, kỹ
năng kiên định, kỹ năng ra quyết định, kỹ năng ứng phó…..
* Khi dạy lồng ghép giáo dục kĩ năng sống giáo viên cần chú ý rèn luyện cho học
sinh một số kỹ năng liên quan đến nội dung bài học:
a. Rèn kỹ năng cho học sinh giải thích các khái niệm trước khi vào bài học:
Giáo viên cần tìm hiểu kỹ các khái niệm liên quan đến nội dung bài học. Khi dặn
dò học sinh cho tiết học sau, giáo viên yêu cầu học sinh chú ý tìm hiểu trước khái
niệm của bài học sau.
b. Yêu cầu vận dụng khái niệm để giải quyết vấn đề: Sau khi hình thành
khái niệm, giáo viên yêu cầu học sinh vận dụng để giải quyết các tình huống trong
phần Đặt vấn đề của Sách giáo khoa ở mỗi bài học.
c. Rèn kỹ năng tư duy, cách thức phê phán những hành vi sai trái: Đây là
một việc làm thường xuyên trong các bài học môn giáo dục công dân. Tùy thuộc
vào các nội dung cụ thể trong từng bài học, giáo viên đặt ra một số tình huống vi
phạm các nội dung pháp luật hoặc trái với các chuẩn mực đạo đức đang học, cho
học sinh trình bày những ý kiến đánh giá của mình đối với các hành vi đó, đặt học
sinh vào tình huống đó và đề xuất hướng giải quyết. Giáo viên chú ý đến cách
trình bày ý kiến phê phán của học sinh.
d. Rèn kỹ năng vận dụng nội dung bài học để làm bài tập: Sau khi nghiên
cứu tìm hiểu xong phần nội dung bài học, yêu cầu học sinh vận dụng ngay để làm
các bài tập. Phần này giáo viên có thể tách riêng làm một mục trong nội dung bài
học, sau khi đã tìm hiểu xong nội dung lý thuyết hoặc có thể kết hợp đan xen trong
từng mục của nội dung bài học.
e. Rèn kỹ năng vận dụng nội dung bài học để giải quyết một số vấn đề thực

tế: Giáo viên có thể sưu tầm một số tình huống trong thực tế của trường mình để
yêu cầu các em giải quyết. Giáo viên có thể yêu cầu học sinh từ liên hệ và tìm các
tình huống có liên quan đến nội dung bài học để giải quyết.


g. Kỹ năng liên hệ và vận dụng của bản thân: Yêu cầu học sinh tự nhận xét
hoặc kiểm điểm bản thân. (Đặc biệt lưu ý đối với các em thường làm trái với các
nội dung chuẩn mực hoặc các quy định có trong nội dung bài học).
3.1.1. Lập kế hoạch tích hợp giáo dục kĩ năng sống trong mơn Giáo dục cơng dân.
Trong q trình giảng dạy mơn Giáo dục công dân dựa vào mục tiêu yêu cầu của bài
học để giáo viên lập kế hoạch giáo dục kĩ năng sống. Mỗi bài học giáo viên cần đưa ra
một số kĩ năng cơ bản có thể triển khai giáo dục kĩ năng sống cho học sinh khi dạy một
số tiết Giáo dục cơng dân lớp 9 tơi đã tích hợp kĩ năng sống.Vận dụng làm sao học
sinh vừa hứng thú vừa hiểu và vận dụng được vào thực tế cuộc sống, mỗi giáo
viên cần linh hoạt trong các tiết dạy tham khảo các phương pháp và kĩ thuật dạy
học tích cực có thể sử dụng tùy theo đối tượng và điều kiện dạy học cho phù hợp.
Ví dụ khi tơi dạy bài “Chí cơng vơ tư” ở lớp 9 tơi đưa ra tình huống và lồng ghép
kỹ năng sống:
Tình huống: Trang ở trong đội Thanh niên xung kích và được giao nhiệm vụ trực ở
cổng trường ghi tên các bạn đi học muộn. Một hôm, trong số các bạn đi học muộn có
Quân - em họ của Trang học ở lớp dưới. Nhìn thấy Quân, Trang giục em đi thật nhanh
vào bên trong sân trường và không ghi tên em vào sổ trực của mình.
Câu hỏi:
1/ Em có đồng tình với việc Trang làm khơng ? Vì sao ?
2/ Em sẽ xử lí như thế nào trong tình huống ấy ? Vì sao em chọn cách xử lí như vậy?
Lời giải:
1/ Em khơng đồng tình với việc làm của Trang. Mặc dù là em họ, nhưng công việc và
nhiệm vụ Trang vẫn phải thực hiện đúng nhiệm vụ của mình.
2/ Em sẽ ghi tên Quân vào sổ ghi chép sao đỏ. Sau đó, giờ ra chơi em sẽ gọi Quân ra
khuyên và giải thích cho Quân hiểu cần phải thực hiện đúng quy định của nhà trường.

Ở GDCD 8 giáo viên cần có những câu hỏi khi dạy bài “Phòng chống tệ
nạn xã hội”:
- Em cho biết ý kiến của mình về tình hình tệ nạn xã hội hiện nay nói chung, ở
lứa tuổi học sinh trung học cơ sở nói riêng?


- Em có tham gia các hoạt động phịng chống tệ nạn xã hội ở địa phương em
không? Hãy cho biết dự định của em?
Để rèn cho học sinh kĩ năng trình bày ,viết bài hùng biện, sau đó rèn được kĩ
năng xác định giá trị của sự tự tin.

Học sinh học Kĩ năng sống trong giờ GDCD

Qua giảng dạy GDCD tôi thấy để giờ học được sôi nổi các em hoạt động rèn
được nhiều kĩ năng sống thì giáo viên có thể tổ chức các trị chơi lồng ghép trong
các giờ học. Tôi thấy việc lồng ghép một số trò chơi cơ bản thấy giờ học đỡ nhàm
chán, học sinh rất hứng thú. Ví dụ khi tơi dạy bài. “Tôn trọng và học hỏi các dân
tộc khác” ở lớp 8 tơi có thể lồng ghép nhiều kĩ năng như tìm kiếm và xử lí thơng
tin; Đảm nhận trách nhiệm hoặc Rèn luyện kĩ năng Giao tiếp Tự nhận thức; Xác định giá trị;
Thể hiện sự tự tin; Giải quyết vấn đề. Dạy GDCD muốn rèn kĩ năng sống cho các em

học sinh tốt thì cần xây dựng hệ thống câu hỏi gắn liền với thực tiễn cuộc sống của
các em, ln đặt các em vào tình huống có vấn đề từ đó các em phải nhận thức
được tầm quan trọng của vấn đề, biến nhận thức thành hành động cụ thể. Thông
qua bài học học sinh biết tự ra quyết định cho mình là em cần phải làm gì trong
tình huống em vừa gặp. Hoặc khi dạy bài ”Dân chủ và kỉ luật” tơi đưa ra tình
huống để học sinh lựa chọn.


Tình huống. Được sự phân cơng của GVCN Tuấn đi kiểm tra sự chuẩn bị bài của

các bạn trong lớp. Nam bạn thân với Tuấn không làm bài tập nhưng Tuấn vẫn báo
với cô là Nam làm bài tập đầy đủ.
Em có nhận xét gì về hành vi của Tuấn?
Nếu ở cương vị của Tuấn em sẽ xử sự như thế nào?
Trả lời
- Hành vi của Tuấn là thiếu trung thực và khơng chí cơng vơ tư, xuất phát từ tình
cảm riêng tình cảm đó là thiên vị khơng cơng bằng, không tôn trọng lẽ phải
- Em sẽ báo cáo trung thực về thiếu sót của Nam, đồng thời em tìm hiểu ngun
nhân vì sao Nam khơng làm bài tập, góp ý và động viên bạn sửa chữa những thiếu
sót
3.1.2. Một số cách khai thác nội dung để triển khai giáo dục kĩ năng sống trong
môn giáo dục công dân.
* Việc lựa chon và lồng ghép giáo dục kĩ năng sống phải tùy thuộc vào từng nội
dung bài học cụ thể và tình hình học sinh ở từng địa phương khác nhau
Khi dạy các phạm trù về đạo đức như: Chí cơng vơ tư, Tự chủ, Năng động
sang tạo, Dân chủ và kỉ luật ,….chúng ta có thể hình thành và rèn luyện cho các
em những kĩ năng sống sống như kỹ năng phê phán, thu thập và xử lý thông tin, kỹ
năng giao tiếp ứng xử, kỹ năng nâng cao kết quả học tập của bản thân, kỹ năng
hợp tác, kỹ năng tự nhận thức, kĩ năng thực hiện quyền dân chủ và chấp hành tốt
kỉ luật của tập thể….


Khi dạy các bài về chủ đề pháp luật thì chúng ta có thể giáo dục cho các em
các kỹ năng: phân tích so sánh, tư duy sáng tạo, tìm kiểm và xử lý thông tin, kỹ
năng kiên định, kỹ năng ra quyết định, kỹ năng ứng phó, cụ thể khi dạy bài. Quyền
và nghĩa vụ của công dân trong hôn nhân, bài nghĩa vụ bảo vệ Tổ quốc. bài sống
có đạo đức và tuân theo pháp luật chúng ta có thể hình thành và rèn luyện cho các
em những kĩ năng sống sống như kỹ năng tham gia, tuyên truyền, vận động mọi
người cùng tham gia
* Khi dạy lồng ghép giáo dục kĩ năng sống giáo viên cần chú ý rèn luyện cho học

sinh một số kỹ năng liên quan đến nội dung bài học:
a. Rèn kỹ năng cho học sinh giải thích các khái niệm trước khi vào bài học:
Giáo viên cần tìm hiểu kỹ các khái niệm liên quan đến nội dung bài học. Khi dặn
dò học sinh cho tiết học sau, giáo viên yêu cầu học sinh chú ý soạn trước một số
khái niệm của bài học sau.
b. Yêu cầu vận dụng khái niệm để giải quyết vấn đề: Sau khi hình thành
khái niệm, giáo viên yêu cầu học sinh vận dụng để giải quyết các tình huống trong
phần Đặt vấn đề của Sách giáo khoa ở mỗi bài học.
c. Rèn kỹ năng tư duy, phê phán những hành vi sai trái: Đây là một việc làm
thường xuyên trong các bài học môn Giáo dục công dân. Tuy thuộc vào các nội
dung cụ thể trong từng bài học, giáo viên đặt ra một số tình huống vi phạm các nội
dung pháp luật hoặc trái với các chuẩn mực đạo đức đang học, cho học sinh trình
bày những ý kiến đánh giá của mình đối với các hành vi đó, đặt học sinh vào tình
huống đó và đề xuất hướng giải quyết.
d. Rèn kỹ năng vận dụng nội dung bài học để làm bài tập: Sau khi nghiên
cứu tìm hiểu xong phần nội dung bài học, yêu cầu học sinh vận dụng ngay để làm
các bài tập. Phần này giáo viên có thể tách riêng làm một mục trong nội dung bài
học, sau khi đã tìm hiểu xong nội dung lý thuyết hoặc có thể kết hợp đan xen trong
từng mục của nội dung bài học.
e. Rèn kỹ năng vận dụng nội dung bài học để giải quyết một số vấn đề thực
tế: Giáo viên có thể sưu tầm một số tình huống trong thực tế của trường mình để


yêu cầu các em giải quyết. Giáo viên có thể yêu cầu học sinh từ liên hệ và tìm các
tình huống có liên quan đến nội dung bài học để giải quyết.
g. Kỹ năng liên hệ và vận dụng của bản thân: Yêu cầu học sinh tự nhận xét
hoặc kiểm điểm bản thân. (Đặc biệt lưu ý đối với các em thường làm trái với các
nội dung chuẩn mực hoặc các quy định có trong nội dung bài học
3,1,4. Các bước thực hiện một bài giáo dục kĩ năng sống.
Bước 1: Khám phá.

1.1. Mục đích:
- Kích thích học sinh tự tìm hiểu xem các em đã biết gì về những khái niệm, kĩ năng,
kiến thức …sẽ được học.
- Giúp giáo viên đánh giá được thực trạng ( Kiến thức, kĩ năng…) của học sinh trước
khi giới thiệu vấn đề mới.
1.2. Quá trình thực hiện: Giáo viên cùng học sinh thiết kế hoạt động (có tính chất trãi
nghiệm); đặt câu hỏi nhằm gợi lại những điều hiểu biết có liên quan đến bài học mới.
Giúp học sinh phân tích các hiểu biết hoặc trải nghiệm.
1.3. Vai trò của giáo viên và học sinh.
- Giáo viên lập kế hoạch, nêu vấn đề.
- Học sinh trao đổi, chia sẻ…
1.4. Một số kĩ thuật dạy học: Động não, phân loại , xác định chùm vấn đề, thảo luận,
chơi trò chơi tương tác…
Bước 2: Kết nối
2.1. Mục đích: Giới thiệu thơng tin, kiến thức và kĩ năng mới thông qua việc tạo “cầu
nối” liên kết giữa cái “đã biết” và “chưa biết”. Cầu nối này sẽ kết nối trải nghiệm hiện
có của học sinh với bài học mới.
2.2. Quá trình thực hiện: Giáo viên giới thiệu mục tiêu bài học và kết nối chúng với
các vấn đề chia sẻ ở bước 1. Giới thiệu kiến thức và kĩ năng mới.
- GV hướng dẫn học sinh đọc - tìm hiểu phần đặt vấn đề:
- Hướng dẫn học sinh tìm hiểu nội dung bài học.
Sau đó tiến hành kiểm tra xem kiến thức và kĩ năng mới đã được cung cấp tồn diện
và chính xác chưa. Nêu ví dụ cần thiết.


2.3. Vai trò của giáo viên và học sinh:Giáo viên là người hướng dẫn, học sinh là người
phản hồi, trình bày quan điểm.
2.4. Một số kĩ thuật dạy học: Chia nhóm, thảo luận, trình bày, đóng vai…
Bước 3: Thực hành luyện tập:
3.1. Mục đích: Tạo cơ hội cho người học thực hành vận dụng kiến thức và kĩ năng mới

vào một cách hồn chỉnh có ý nghĩa. Định hướng để học sinh thực hành đúng cách.
Điều chỉnh những hiểu biết và kĩ năng cịn sai lệch.
3.2. Q tình thực hiện giáo viên chuẩn bị hoạt động yêu cầu học sinh sử dụng kiến
thức và kĩ năng mới.
Học sinh làm việc theo nhóm, cặp hoặc cá nhân để hồn thành nhiệm vụ. giáo
viên giám sát tất cả các hoạt động và điều chỉnh khi cần thiết. Giáo viên khuyến khích
học sinh thể hiện những điều các em suy nghĩ hoặc mới lĩnh hội được.
3.3. Vai trò của giáo viên và học sinh .
- Giáo viên nên đóng vai trị của người hướng dẫn hỗ trợ.
- Học sinh đóng vai trị là người thực hiện, khám phá.
3.4. Kĩ thuật dạy học: Hỏi – đáp, trị chơi, thảo luận nhóm
Bước 4: Vận dụng:
4.1. Mục đích: Tạo cơ hội cho học sinh tích hợp, mở rộng và vận dụng kiến thức và kĩ
năng có được vào các tình huống.
4.2. Quá tình thực hiện: Giáo viên lập kế hoạch các hoạt động đối với lĩnh vực học tập
đòi hỏi học sinh vận dụng kiến thức và kĩ năng mới.
- Học sinh làm việc theo nhóm, cặp để hoàn thành nhiệm vụ.
- Giáo viên và học sinh cùng tham gia hỏi và trả lời trong suốt quá trình tổ chức hoạt
động.
- Đánh giá kết quả học tập của học sinh.
4.3. Vai trò của giáo viên và học sinh:
- GV đóng vai trị là người hướng dẫn và đánh giá.
- Học sinh là người lập kế hoạch, người sáng tạo, thành viên nhóm, người giải quyết
vấn đề, người tình bày và cũng là người đánh giá.
4.4. Kĩ thuật dạy học: Dạy học hợp tác, làm việc nhóm, trình bày cá nhân…


Trên đây là toàn bộ định hướng chung về mục tiêu, nội dung, phương pháp và
các bước thực hiện một bài giáo dục kĩ năng sống cho môn Giáo dục cơng dân có thể
ứng dụng cho các mơn: Ngữ Văn, Sinh học, Địa lí, HĐGDNGLL. Tuy nhiên tùy vào

đặc trưng của từng môn học để giáo viên tập trung vào giáo dục các kĩ năng sống khác
nhau cũng như sử dụng các phương pháp dạỵ học và kĩ thuật dạy học khác nhau.
4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm.
Trước khi dạy thực nghiệm theo những vấn đề tôi nghiên cứu ở trên, tơi đã tiến
hành khảo sát tâm lí của học sinh về việc nâng cao chất lượng giáo dục kĩ năng sống ở
lớp 9A để từ đó thấy được học sinh có sở thích và ý thức học tập tốt hơn so với đầu
năm sau đó tơi mới tiến hành ứng dụng biện pháp kinh nghiệm vào giảng dạy. Sau khi
học sinh lớp 9A được học theo nội dung thực nghiệm kết quả thu được cụ thể là:
Khối lớp
Đầu năm
Cuối năm
Tăng (+),
giảm (-)

Tổng Yếu, kém
%
số SL
33 10 30.3
33
2
6,1
-8

-24,2

Trung bình
SL
%
17
51,6

15
45,4

SL
6
13

%
18,1
39,4

Giỏi
SL
%
0
0.0
3
9,1

-2

+7

+21,3

+3

-6,2

Khá

+9,1

Với kết quả thu được như trên tơi cho rằng đây là một kết quả hết sức khả quan
về việc giáo dục kĩ năng sống. Năm học 2020-2021 tôi lại được giao nhiệm vụ giảng
dạy môn Giáo dục công dân học sinh khơng những hiểu bài mà cịn biết chọn cho
mình những kĩ năng sống phù hợp trong mỗi tình huống khác nhau.Tỷ lệ học sinh
vi phạm về đạo đức đã giảm khá rõ nét, khơng cịn tình trạng học sinh vi phạm
pháp luật ở địa phương, việc chấp hành nội quy của học sinh cũng nghiêm túc
hơn… Khả năng giao tiếp và trình bày trước tập thể của học sinh đã được tăng
lên. Các em học sinh khá giỏi, thường tham gia các hoạt động tập thể thì đã đi vào
độ chuyên nghiệp hơn, dám nhận một số công việc trong các hoạt động lớn của
liên đội như dẫn chương trình, hùng biện, trình bày các vấn đề trước tập thể; đối
với các học sinh còn hạn chế về nhận thức thì nay các em cũng đã mạnh dạn hơn,
dám xung phong phát biểu và trình bày ý kiến của mình trước lớp… Đây cũng là
điều kiện tốt để tơi tiếp tục ứng dụng và hồn thiện đề tài vào chương trình dạy học


khảo sát lại chất lượng thông qua dạy thực nghiệm ở lớp mình được phụ trách. Sau khi
dạy xong tơi cho học sinh làm bài kiểm tra 15 phút kết quả thu được là.
Khối lớp
Đầu năm
Cuối năm
Tăng (+),
giảm (-)

Tổng Yếu, kém
%
số SL
34

3
8,9
34
1
2,9
34

-2

-6

Trung bình
SL
%
14
41,1
12
35,3

SL
15
16

%
44,2
47,1

Giỏi
SL
%

2
5,8
5
14,7

-2

+2

+2,9

+2

-5,8

Khá

+8,9

Từ kết quả thu được sau những lần dạy thực nghiệm tơi khẳng định rắng SKKN
của tơi có thể đưa vào ứng dụng rộng rãi trong việc giảng dạy giáo dục kĩ năng sống
trong môn Giáo dục công dân góp phần nâng cao chất lượng dạy học hiện nay.
* Bài học kinh nghiệm:
Để giáo dục tốt kĩ năng sống cho học sinh THCS trong môn Giáo dục công dân
cần phải:
- Giáo viên khi soạn giáo án chuẩn bị cho tiết dạy cần xác định rõ các kĩ năng sống cơ
bản cần được giáo dục cho học sinh, để soạn lồng ghép vào nội dung bài học.
- Giáo viên cần thiết kế và tổ chức thực hiện các hoạt động trong và ngồi giờ học sao
cho học sinh có cơ hội thể hiện ý tưởng cá nhân, tự trải nghiệm và biết phân tích kinh
nghiệm sống của chính mình và của người khác nhằm phát huy hơn nữa kĩ năng sống

của mình.
- Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh cần đồi hỏi người giáo viên phải kiên trì, nhẫn nại
tiếp cận các quá trình: nhận thức - hình thành thái độ - thay đổi hành vi và hướng các
em vào các q trình đó nhằm nâng cao nhận thức của học sinh.
- Tổ chức, hướng dẫn cho các em tự học, tự tìm tịi nhằm giúp học sinh thay đổi hành
vi theo hướng tích cực, thay đổi thái độ và hành vi của mình.
- Bên cạnh đó, muốn giáo dục kĩ năng sống cho học sinh khi giảng dạy người giáo viên
cần phải kết hợp chặt chẽ và sử dụng tối đa các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích
cực để tạo điều kiện, cơ hội cho học sinh được thực hành, trải nghiệm kĩ năng sống
trong q trình học tập.
- Cần kết hợp hài hồ giáo dục kĩ năng sống trong môn Giáo dục công dân với các mơn
khác như: Ngữ văn, Sinh học, Địa lí… Đưa giáo dục kĩ năng sống vào sinh hoạt 15


phút chủ nhiệm, hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp. Gắn việc rèn luyện kĩ năng sống
với những nội dung cụ thể của phong trào thi đua Xây dựng trường học thân thiện học
sinh tích cực như làm cho trường lớp xanh - sạch - đẹp, đổi mới phương pháp học tập,
chăm sóc các di tích lịch sử, văn hố cách mạng…
- Phối hợp chặt chẽ với gia đình học sinh, làm cho họ nhận thức được tầm quan trọng
và cùng với nhà trường giáo dục rèn luyện cho con em về kĩ năng sống.

III. PHẦN KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
1. Kết luận.


Mục đích nghiên cứu thực nghiệm của tơi là để đánh giá và khẳng định quá trình
nghiên cứu về biện pháp nâng cao chất lượng giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trong
môn Giáo dục công dân bậc THCS cũng thông qua việc tiến hành dạy thực nghiệm sẽ
thấy rõ hơn việc dạy học của giáo viên và học sinh.
Dạy và học kĩ năng sống trong Giáo dục công dân như thế nào để đạt kết quả

cao đang là vấn đề khiến chúng ta còn phải trăn trở và suy nghĩ nhiều. Bởi thực chất ở
trường THCS Thăng Long và trên địa bàn tồn huyện việc học mơn Giáo dục công dân
không phải học sinh nào cũng hứng thú tiếp thu nội dung kiến thức ham mê mà coi đây
là môn học phụ. Từ thực tế đổng thời thông qua q trình chỉ đạo chun mơn, dự giờ
thăm lớp, các đợt học tập chuyên đề tôi đã suy nghĩ tìm ra một số biện pháp nâng cao
chất lượng giáo dục kĩ năng sống nói riêng hay giờ học Giáo dục cơng dân nói chung.
Tùy theo từng bài học, đối tượng học sinh mà ta có thể vận dụng cho phù hợp vận dụng
phù hợp.
2. Kiến nghị: Trước những yêu cầu hết sức thiết thực việc giáo dục kĩ năng sống
trong mơn Giáo dục cơng dân nói riêng và trong bậc học THCS nói chung chúng ta
cần:
- Kết hợp hài hồ giáo dục kĩ năng sống trong mơn Giáo dục công dân với các môn
khác như: Ngữ văn, Sinh học, Địa lí. Đưa giáo dục kĩ năng sống vào sinh hoạt 15 phút
chủ nhiệm và sinh hoạt lớp. Tổ chức hoạt động giáo dục ngồi giờ lên lớp với nhiều
hình thức thực hiện phong phú: sinh hoạt câu lạc bộ bộ môn, hoạt động giáo dục thẻ
chất (cờ vua, võ dân tộc…), giáo dục thẩm mĩ (thi vẽ, hát dân ca..) thơng qua hoạt động
Hướng nghiệp cho các em tìm hiểu về các nghề truyền thống ở địa phương… Gắn việc
rèn luyện kĩ năng sống với những nội dung cụ thể của phong trào thi đua Xây dựng
trường học thân thiện học sinh tích cực như làm cho trường lớp xanh - sạch - đẹp, đổi
mới phương pháp học tập, chăm sóc các di tích lịch sử, văn hố cách mạng…
+ Về phía giáo viên: chuẩn bị bài chu đáo, tâm huyết với bài dạy, say mê tìm
tịi và khai thác tranh ảnh/ video phục vụ bài dạy. Sử dụng thành thạo công nghệ
thông tin (soạn và giảng bài trên giáo án điện tử).
+ Về phía Tổ/ nhóm chun mơn: Tăng cường dự giờ thăm lớp, tổ chức
sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học…


+Đối với Lãnh đạo nhà trường. Quan tâm nhiều hơn nữa đến chất lượng
giáo dục 2 mặt của học sinh: tăng cường các hoạt động trải nghiệm và sáng tạo cho
học sinh; chuẩn bị tốt hơn nữa cơ sở vật chất, thiết bị dạy dạy học để giáo viên có

điều kiện tốt nhất khi lên lớp.
Bước đầu vận dụng những kinh nghiệm trên vào từng tiết dạy, dù kết quả
thu được cịn hạn chế nhưng trong hành trình tiếp theo tơi thấy có nhiều khả quan.
Trong q trình dạy học những năm sau tôi sẽ tiếp tục bổ sung, rút kinh nghiệm để
đạt hiệu quả tốt hơn nữa. Tôi rất mong nhận được sự đóng góp, rút kinh nghiệm
của các thành viên Hội đồng chấm sáng kiến để đề tài này được hồn thiện hơn,
góp phần thực hiện có hiệu quả trong thời gian tiếp theo.
XÁC NHẬN CỦA NHÀ TRƯỜNG Nông Cống, ngày 15 tháng 4 năm 2021
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình viết,
khơng sao chép nội dung của người khác.

(Ký và ghi rõ họ tên)

Bùi Thị Chiến

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Sách giáo khoa, sách giáo viên GDCD 7,8 9, NXB giáo dục.
2. Bài soạn GDCD 7,8 9, NXB giáo dục.


3. Tài liệu trên kho học liệu mở.