30. PHƯƠNG HƯỚNG ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG CÁC NHÀ TRƯỜNG QUÂN ĐỘI HIỆN NAY

Để nhận tài liệu liên hệ: Zalo 0978494441

TIỂU LUẬN

PHƯƠNG
PHƯƠNG HƯỚNG
HƯỚNG ĐỔI
ĐỔI MỚI
MỚI PHƯƠNG
PHƯƠNG PHÁP
PHÁP DẠY
DẠY HỌC
HỌC
TRONG
TRONG CÁC
CÁC NHÀ
NHÀ TRƯỜNG
TRƯỜNG QUÂN
QUÂN ĐỘI
ĐỘI HIỆN
HIỆN NAY
NAY

Hà
Hà Nội
Nội -- 2021
2021


2

MỞ ĐẦU
Trong cuộc sống, con người tiến hành nhiều hoạt động, nhưng dù bất
kỳ hoạt động nào thì việc xác định phương pháp đúng có ý nghĩa đặc biệt
quan trọng. Các nhà lí luận của chủ nghĩa Mác-Lênin đã chỉ rõ: Để phân biệt
sự khác nhau của các phương thức sản xuất, vấn đề quan trọng không phải là
người ta sản xuất ra cái gì, mà là sản xuất bằng cách nào và bằng tư liệu sản
BẮC
BẮC NINH,
NINH, THÁNG
THÁNG 5
5 NĂM
NĂM 2013
2013
xuất gì. Cùng với các yếu tố khác, phương pháp có vai trị quyết định đến
thành cơng hay thất bại của từng cơng việc. Cơng việc càng khó khăn, phức
tạp thì vị trí, vai trị của phương pháp càng tăng lên.
Quá trình dạy học trong các nhà trường đại học qn sự là hoạt động có
tính chất khó khăn, phức tạp, luôn gắn liền với môi trường quân sự; có những
nét khác biệt với q trình dạy học nói chung; do vậy, việc xác định, lựa chọn,
sử dụng phương pháp dạy học để đáp ứng kịp thời với những biến động, thay
đổi của vũ khí, phương tiện kỹ thuật quân sự là vấn đề then chốt.
Thực tiễn đã chứng minh, khi mục tiêu và nội dung dạy học trong nhà
trường đại học quân sự đã được xác định thì phương pháp dạy học đóng vai
trị quyết định chất lượng dạy học.
Trong những năm qua các nhà trường đại học quân sự đã và đang tích
cực đổi mới phương pháp dạy học. Tuy nhiên, do những nguyên nhân khách
quan và chủ quan, việc đổi mới phương pháp dạy học của cả giáo viên và học
viên vẫn còn bộc lộ hạn chế, bất cập; vì vậy, đã ảnh hưởng đến chất lượng và
mục tiêu, yêu cầu đào tạo.
Từ những lí do trên, việc nghiên cứu đổi mới phương pháp dạy học

trong các nhà trường đại học qn sự khơng những có ý nghĩa về mặt lí luận
mà cịn là địi hỏi cấp bách của thực tiễn dạy học hiện nay.


3
1. Cơ sở lí luận và thực tiễn đổi mới phương pháp dạy học trong
các nhà trường đại học quân sự
* Quan niệm về phương pháp và phương pháp dạy học
Thuật ngữ phương pháp theo nghĩa chung nhất được hiểu là con đường,
cách thức, biện pháp nhất định, được chủ thể sử dụng để thực hiện mục đích
đặt ra.
Phương pháp dạy học được hiểu là tổng hợp các cách thức thao tác,
các biện pháp hoạt động phối hợp, thống nhất giữa người dạy và người học
nhằm thực hiện các mục tiêu nhiệm vụ của quá trình dạy học.
* Cơ sở lí luận và thực tiễn đổi mới phương pháp dạy học trong các
nhà trường đại học quân sự.
Trong lịch sử giáo dục trên thế giới và ở nước ta, do tầm quan trọng đặc
biệt của vấn đề phương pháp dạy học đối với sự phát triển nền giáo dục-đào
tạo, nên đã được các nhà giáo dục quan tâm. Việc đổi mới phương pháp dạy
học trong các nhà trường đại học quân sự được xuất phát từ những cơ sở lí
luận và thực tiễn sau đây:
- Xuất phát từ quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí
Minh, Đảng ta và các nhà lí luận dạy học trong lịch sử về vị trí, vai trị của
phương pháp dạy học.
Lí luận về dạy học và phương pháp dạy học đã xuất hiện từ thời cổ đại
của loài người. Các nhà giáo dục như, Xô-cơ-rát, Pa-La-tông, A-rit-xtôt,
Khổng Tử …đã tổng kết và áp dụng nhiều phương pháp dạy học khá đặc sắc.
Xô-cơ-rát (469-399 TCN), đã dùng phương pháp đàm thoại, gợi mở để
tiến hành dạy học. Ơng ví phương pháp dạy học của mình với thuật đỡ đẻ-một
phương pháp mà dưới sự hướng dẫn của người thầy, người học dần dần tự tìm

ra chân lý. Người thầy khơng áp đặt chân lý cho người học. Người học phải
luôn tự đào sâu suy nghĩ để làm sáng tỏ chân lý.


4
Khổng Tử (551-479 TCN) là một nhà giáo dục vĩ đại của Trung Quốc
thời cổ đại, đã có những cống hiến to lớn cho nền giáo dục nhân loại. Trong
cuộc đời giáo dục của mình, ơng đã đúc rút nhiều kinh nghiệm dạy học, trong
đó có những cách thức dạy học trị đặc sắc, mang tính chất tích cực. Ơng đòi
hỏi, người thầy trong giảng dạy phải: Dụ, đạo, trợ, phát; nghĩa là, phải biết so
sánh, chỉ dẫn, gợi ý, giúp đỡ, kích thích và phát động người học. Mặt khác,
ơng địi hỏi học trị: Học tư kết hợp; nghĩa là, phải biết kết hợp học tập với
suy nghĩ; hoặc, nghe một phải biết mười, bảo cho những điều đã qua phải biết
cái điều sắp đến, nghĩa là, người học trị phải biết phát huy tính năng động
chủ quan của chính mình. Hay, ơng cịn cho rằng: Ta bảo cho một góc mà
khơng biết tự suy xét ra ba góc, thì thơi ta khơng bảo cho nữa.
Những lời chỉ dẫn và những cách thức dạy học trên của Xô-cơ-rát và
Khổng Tử từ thời cổ đại đến nay vẫn còn mang tính thời sự, gợi ý cho chúng
ta tìm ra những phương pháp dạy học tích cực trong thời đại mới.
Ở châu Âu, phải kể đến Kô-men-xki (1592-1670). Trong tác phẩm
Phép dạy học vĩ đại, ông đã đúc rút nhiều kinh nghiệm dạy học của nhân loại
từ thời cổ đại đến thế kỷ XVII. Kô-men-xki phản đối phương pháp giáo điều,
kinh viện chỉ dựa vào sách vở mà nhồi nhét học sinh học thuộc lịng. Ơng chủ
trương, trong dạy học khơng cần bắt buộc người học phải học thuộc lòng mà
phải làm cho họ nắm vững vấn đề được học. Ông đề ra nhiều nguyên tắc dạy
học, trong đó có nguyên tắc: dạy mọi điều phải tuân theo những nguyên tắc
của một phương pháp, đó là phương pháp tự nhiên. Như vậy Kô-men-xki rất
coi trọng phương pháp dạy học trong các nhà trường. Người thầy phải có
phương pháp dạy tốt và chỉ nên bắt học trị học và học có phương pháp. Cịn
người học phải có phương pháp học tốt thì mới đạt kết quả.

Tư tưởng về phương pháp dạy học tiến bộ nói chung và của Kơ-menxki nói riêng đến nay vẫn còn nguyên giá trị, vạch ra một hướng đi đúng đắn


5
cho việc tìm kiếm những phương pháp dạy học đạt hiệu quả cao và đặt cơ sở
vững chắc cho nền giáo dục hiện đại nói chung, phương pháp dạy học trong
các nhà trường đại học quân sự nói riêng.
Giữa thế kỷ thứ XIX, Học thuyết Mác ra đời, đã vạch ra cơ sở phương
pháp luận khoa học cho việc nhận thức và tác động vào mọi hiện tượng xã
hội, trong đó có giáo dục. C.Mác và Ph.Ăngghen đã luận giải một cách khoa
học về vai trò của giáo dục đối với sự phát triển của xã hội và sự hình thành,
phát triển nhân cách con người, về mục đích giáo dục toàn diện của một nền
giáo dục mới-giáo dục xã hội chủ nghĩa và cộng sản chủ nghĩa. C. Mác đã tìm
ra những giải đáp khoa học về con đường, cách thức để đào tạo những con
người toàn diện của một xã hội tương lai. Trong tác phẩm Tư Bản, C. Mác đã
dự báo về nền giáo dục tương lai là: Nền giáo dục sẽ kết hợp lao động sản
xuất với giáo dục và thể dục, đối với hết thảy các trẻ em trên một tuổi nhất
định nào đó, làm như vậy không những là phương pháp tăng thêm sản xuất xã
hội, mà còn là phương pháp độc nhất và duy nhất để tạo ra những con người
toàn diện.
Kế thừa và vận dụng sáng tạo tư tưởng trên của C.Mác và Ph.Ăngghen
vào xây dựng một nền giáo dục non trẻ ở nước Nga Xô-viết, V.I.Lênin rất
quan tâm đến con đường kết hợp giáo dục với lao động. V.I.Lênin khẳng định:
Người ta khơng thể hình dung được một xã hội lý tưởng tương lai, mà trong
đó giáo dục lại sẽ khơng kết hợp với lao động sản xuất của thế hệ trẻ. Ơng
nhấn mạnh: Thế hệ thanh niên chỉ có thể học chủ nghĩa cộng sản khi đã gắn
liền thực tập, giáo dục, học tập của mình với cuộc đấu tranh không ngừng của
vô sản và những người lao động chống lại xã hội cũ của bọn bóc lột. “Các
đồng chí phải tự giáo dục mình thành những người cộng sản”[5, 366].
Có thể hiểu tư tưởng giáo dục của các nhà kinh điển Mác xít ở những

khía cạnh sau đây:


6
Giáo dục phải gắn chặt với cuộc sống, phải hướng vào chuẩn bị con
người cho các lĩnh vực hoạt động khác nhau của đời sống xã hội, mà trước hết
là cho sản xuất và chiến đấu; đồng thời, giáo dục phải thông qua các hoạt
động xã hội, thông qua lao động sản xuất, công tác, chiến đấu mà giáo dục,
đào tạo con người, xem đó là một q trình lĩnh hội độc đáo những kinh
nghiệm lịch sử - xã hội, một phương tiện mạnh mẽ để phát triển nhân cách
của mỗi con người. Mặt khác, cùng với sự giáo dục của xã hội, thì tự giáo dục
bản thân là rất quan trọng.
Những tư tưởng giáo dục cơ bản nói trên của các nhà kinh điển chủ
nghĩa Mác-Lênin là cơ sở phương pháp luận trực tiếp cho việc đề ra những
phương hướng đổi mới giáo dục, đổi mới phương pháp dạy học ở các trường
đại học nói chung và ở các trường đại học quân sự nói riêng.
Vận dụng đúng đắn sáng tạo những tư tưởng giáo dục của chủ nghĩa
Mác-Lênin vào điều kiện cụ thể của Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh là một
tấm gương sáng, điển hình về sử dụng phương pháp giáo dục, và tự giáo dục,
tự học tập.
Trong di sản tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh về giáo dục, nổi bật là
tư tưởng về phương pháp giáo dục con người phát triển toàn diện và phương
pháp huấn luyện cán bộ. Thứ nhất, nói về cách học tập, Hồ Chí Minh khẳng
định, phải “lấy tự học làm cốt. Do thảo luận và chỉ đạo giúp vào”[4, 273].
Đây là quan điểm học tập hiện đại-biến quá trình đào tạo thành quá trình tự
đào tạo, coi việc tự học của học viên là chính, giảng dạy của thầy là để hỗ trợ
cho việc tự học được hiệu quả hơn, không thay thế cho việc tự học của học
viên. Thứ hai, người học phải nêu cao tác phong độc lập suy nghĩ và tự do tư
tưởng, không tin một cách mù quáng từng câu một trong sách. Người chỉ rõ:
Có vấn đề chưa thơng suốt thì mạnh dạn đề ra và thảo luận cho vỡ lẽ. Đối với

bất cứ vấn đề gì đều phải đặt câu hỏi “vì sao?”, đều phải suy nghĩ kỹ càng


7
xem nó có hợp với thực tế khơng. Thứ ba, học phải đi đơi với hành. Học mà
khơng hành thì học vơ ích. Hành mà khơng học thì hành khơng trơi chảy. Do
đó, học lí luận phải gắn với thực tiễn, tránh đào tạo chung chung, tránh kiểu
học thuộc lòng, học xong rồi nhưng không áp dụng được vào thực tế.
Đối với việc huấn luyện bộ đội, Hồ Chí Minh dạy: “Quân nhân phải
biết võ, phải biết văn, võ là như tay phải, văn là như tay trái. Biết võ, biết văn
mới là qn nhân hồn tồn. Muốn biết thì phải thi đua học”[4, 588]. Đồng
thời, Người luôn quan tâm đề cao tính thiết thực trong huấn luyện bộ đội,
“phải thiết thực chu đáo trong công việc huấn luyện”[4, 93]. Tính thiết thực
phải xuyên suốt trong suốt tất cả các khâu, các bước của q trình huấn luyện.
Tính thiết thực đã trở thành một trong những vấn đề có tính nguyên tắc trong
huấn luyện Quân đội ta. Hồ Chí Minh nhấn mạnh: “Một quân đội đã được
huấn luyện theo lối mới lại có trình độ giác ngộ chính trị cao, tất nhiên làm
tròn được nhiệm vụ của người chiến sĩ”[3, 222]. Huấn luyện theo “lối mới” là
huấn luyện với phương pháp đúng, sát thực tiễn, dạy và học những cái mà
chiến tranh, chiến trường cần.
Những tư tưởng cơ bản của Chủ tịch Hồ Chí Minh về huấn luyện-giáo
dục phản ánh sự sự vận dụng sáng tạo học thuyết Mác-Lênin về giáo dục con
người phát triển toàn diện; truyền thống dạy quân, luyện quân của cha ông ta;
đồng thời, phản ánh những tinh hoa của nền giáo dục thế giới vào giáo dục
con người Việt Nam và huấn luyện Quân đội ta.
Đối với các nhà trường đại học quân sự, những tư tưởng đó là nền tảng,
phương pháp luận vững chắc, là kim chỉ nam cho hoạt động lí luận và thực
tiễn nhằm đổi mới phương pháp dạy học đáp ứng với yêu cầu phát triển của
Quân đội ta giai đoạn hiện nay.
Đảng ta, qua các thời kỳ của cách mạng đã vận dụng đúng đắn, sáng

tạo những tư tưởng về giáo dục của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí


8
Minh; truyền thống giáo dục của cha ông ta và tinh hoa giáo dục nhân loại,
từng bước đưa nền giáo dục Việt Nam theo kịp với nền giáo dục của thế giới.
Tại Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ IX, Đảng ta xác định: “Tiếp tục nâng
cao chất lượng giáo dục toàn diện, đổi mới nội dung, phương pháp dạy và
học”[1, 109]; học phải đi đôi với hành.
Trong Dự thảo báo cáo chính trị tại Đại hội X của Đảng chỉ rõ: Đổi
mới cơ cấu tổ chức, cơ chế quản lý, phương pháp giáo dục theo hướng “chuẩn
hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa”, nâng cao chất lượng dạy và học. Đây là những
quan điểm chỉ đạo có tính chất bao trùm, xuyên suốt quá trình phát triển giáo
dục-đào tạo ở nước ta, trong đó có các nhà trường đại học quân sự.
Quán triệt quan điểm của Đảng về giáo dục-đào tạo, Nghị quyết số:
93/ĐUQSTW của Đảng ủy quân sự Trung ương chỉ rõ: “Tiếp tục cải tiến
phương pháp giáo dục nhất là bậc đại học”[2, 9]. Quan điểm đó được Đại hội
Đảng bộ quân đội lần thứ VII nhấn mạnh: Chấn chỉnh tổ chức hệ thống các
nhà trường gọn, mạnh, hợp lý, ổn định về tổ chức biên chế. Tạo sự chuyển
biến cơ bản, toàn diện về phương pháp dạy và học.
Để thực hiện những yêu cầu trên, đòi hỏi các nhà trường đại học quân
sự phải đổi mới tồn diện, trong đó, cần quan tâm đúng mức việc đổi mới
phương pháp dạy học.
Như vậy, cùng với việc đổi mới toàn diện chất lượng giáo dục-đào tạo,
Đảng và Quân đội ta rất coi trọng đổi mới phương pháp dạy học ở tất cả các
nhà trường, trong đó có các nhà trường đại học quân sự.
- Xuất phát từ truyền thống dạy và luyện quân của cha ông ta trong
lịch sử.
Nhận thức sâu sắc về vai trò của việc dạy và luyện quân, các triều đại
phong kiến Việt Nam nhìn chung đã tiến hành tốt cơng tác huấn luyện binh sĩ

không chỉ trong thời chiến mà ngay cả trong thời bình; từ đó đã đào tạo ra


9
nhiều vị tướng tài và nhiều chiến binh dũng cảm. Trong kháng chiến, Lê Lợi,
Nguyễn Trãi rất coi trọng kết hợp phương pháp trí dục với phương pháp đức
dục, “luyện tập binh tượng, dạy cho phép ngồi, dậy, tiến lui”. Đó cũng là sự
kết hợp dạy quân với luyện quân. Các Nhà nước phong kiến luôn chú ý
phương pháp diễn tập, luyện tập thực tế; kết hợp chính quy với khơng chính
quy; Trung ương với địa phương; thi cử, sát hạch thi đấu nhiều môn quân sự
khác nhau. Đặc biệt, thời Vua Quang Trung luôn kết hợp tốt phương pháp
giáo dục thuyết phục với nêu gương; khen thưởng đối với người có cơng, xử
phạt nghiêm minh những người vi phạm quân cơ; đồng thời, tổ chức cho binh
sĩ thường xuyên luyện tập võ nghệ, cách sử dụng vũ khí, cách cơ động hành
qn nhanh chóng, bí mật, bất ngờ và ln u cầu cao đối với binh sĩ.
Do có nhiều phương pháp huấn luyện binh sĩ tốt, nên các triều đại
phong kiến Việt Nam đã đào tạo nhiều tướng lĩnh và đội ngũ chiến binh có
phẩm chất cùng khả năng chiến đấu tốt, giành thắng lợi trong sự nghiệp dựng
nước và giữ nước, để lại nhiều bài học giá trị về giáo dục quân sự nói chung,
phương pháp huấn luyện binh sĩ nói riêng; đặt nền móng cho phương pháp
huấn luyện bộ đội của các nhà trường đại học quân sự ngày nay.
- Xuất phát từ sự phát triển của xã hội, đòi hỏi các trường đại học quân
sự cần đổi mới phương pháp dạy học phù hợp.
Ngày nay, đất nước ta tiến hành sự nghiệp cơng nghiệp hóa, hiện đại
hóa; trình độ dân trí ngày càng được nâng cao. Đồng thời, chúng ta mở cửa,
hội nhập, giao lưu quốc tế trong sự bùng nổ kiến thức, trí tuệ, thơng tin, khoa
học công nghệ; đặc biệt, trong thời đại nền kinh tế tri thức phát triển của thế
giới hiện nay.
Đối với quân đội, Đảng ta khẳng định, xây dựng Quân đội nhân dân
cách mạng, chính quy, tinh nhuệ và từng bước hiện đại. Ngày nay, trình độ

văn hố của bộ đội cao hơn so với trước; vũ khí, trang bị ngày càng hiện đại;


10
mặt khác, kẻ thù có nhiều âm mưu thủ đoạn xảo quyệt bằng chiến lược “diễn
biến hồ bình” và bạo loạn lật đổ.
Vì vậy, nếu các nhà trường đại học qn sự khơng tích cực đổi mới
phương pháp dạy học thì sẽ khơng theo kịp với sự phát triển của tình hình.
- Xuất phát từ thực trạng phương pháp dạy học ở các nhà trường đại
học quân sự hiện nay.
Về ưu điểm:
Quán triệt Nghị quyết số: 93/ĐUQSTW của Đảng ủy quân sự Trung
ương về tiếp tục đổi mới công tác đào tạo cán bộ, nhân viên chuyên môn, kỹ
thuật và xây dựng nhà trường chính quy, trong những năm qua, các nhà
trường đại học quân sự đã có chuyển biến nhất định trong nhận thức, cũng
như việc lựa chọn phương pháp dạy học phù hợp cho từng môn học, từng đối
tượng. Nhiều đề tài nghiên cứu cải tiến, đổi mới phương pháp dạy học đã
được triển khai và nghiệm thu, tiêu biểu là các cơng trình: “Đổi mới phương
pháp dạy học trong các nhà trường đại học quân sự”, (1999), của Học viện
Chính trị-quân sự; “Phương pháp dạy học các mơn chun ngành qn sự
trong chương trình đại học đại cương”, (1995), của Trường sĩ quan Lục quân
I; “Xây dựng và sử dụng các bộ test trong đào tạo đại học đại cương ở các
học viện, nhà trường quân sự”, (1996), của Học viện Kỹ thuật quân sự ..v.v.
Kết quả nghiên cứu của các cơng trình trên bước đầu đã được ứng dụng có
hiệu quả ở một số nhà trường đại học quân sự.
Kết quả khảo sát ở một số nhà trường đại học quân sự trong toàn quân,
cho thấy, nội dung, chương trình đã được quan tâm biên soạn lại phù hợp với
thực tiễn, theo hướng tăng thời gian huấn luyện thực hành, thực tập, dã ngoại,
diễn tập. Học viện Hải qn, Học viện Phịng khơng-Khơng qn đã tăng
cường phương pháp dạy học trực quan, mơ hình, mơ phỏng ca bin lái tàu, lái

máy bay. Các trường đã từng bước chú trọng đầu tư, mua sắm trang, thiết bị


11
dạy học; mạnh dạn áp dụng khoa học, công nghệ, nhất là cơng nghệ thơng tin
vào q trình đào tạo, hỗ trợ tích cực cho việc đổi mới phương pháp dạy học.
Những việc làm trên đã góp phần mang lại hiệu quả thiết thực trong
việc nâng cao chất lượng giáo dục-đào tạo ở các nhà trường đại học quân sự
trong thời gian qua.
Hạn chế và nguyên nhân:
Mặc dù phương pháp dạy học ở các nhà trường đại học quân sự đã có
đổi mới, phát triển; tuy nhiên, thẳng thắn nhìn nhận rằng, hiện nay các nhà
trường đại học quân sự, phương pháp dạy học chưa đáp ứng được với yêu cầu
và còn lạc hậu, biểu hiện:
- Nhận thức về đổi mới phương pháp dạy học chưa sâu sắc.
Hiện nay các trường đã cố gắng bám sát lí luận dạy học hiện đại, nhưng
nhận thức của một số cán bộ, giáo viên chưa theo kịp với tình hình. Các kết
quả khảo sát, điều tra, số giáo viên hiểu biết về phương pháp dạy học mới,
hiện đại không nhiều, dẫn đến, giáo viên không áp dụng được vào thực tiễn.
Nguyên nhân cơ bản là, giáo viên ít được tiếp xúc với phương pháp dạy học
của các trường bên ngoài; mặt khác, cấp ủy, cán bộ chủ trì một số nhà trường
chưa quan tâm đúng mức về đổi mới phương pháp dạy học.
- Tổ chức dạy học chưa đáp ứng với yêu cầu mới.
Các nhà trường đại học quân sự đã có đổi mới về tổ chức dạy học,
nhưng vẫn chưa theo kịp với sự vận động, phát triển chung ở trong nước và
thế giới. Kết quả khảo sát của nhóm nghiên cứu đề tài Đổi mới phương pháp
dạy học trong các nhà trường đại học quân sự, “điều tra 1.815 học viên ở 12
trường, có 50,21% số người được hỏi ý kiến rất thích với kiểu dạy giải thích
cho học viên hiểu rồi đọc cho học viên ghi và 47,02% khơng thích kiểu giáo
viên đặt vấn đề rồi giao cho học viên tự giải quyết”[6, 30]. Qua đó cho thấy,

số giáo viên sử dụng phương pháp truyền thống “thầy đọc, trò ghi” chiếm tỉ lệ


12
nhiều hơn tỉ lệ giáo viên sử dụng phương pháp dạy học hiện đại. Khi hỏi, đổi
mới phương pháp dạy học để làm gì ? kết quả thu được chủ yếu là, học để
phục vụ thi và kiểm tra là chính. Qua đó cho thấy, sức ỳ của người thầy trong
đổi mới phương pháp dạy học là tương đối lớn.
Nguyên nhân, chủ yếu là do nhận thức của đội ngũ giáo viên và cả đội
ngũ cán bộ quản lý giáo dục ở các nhà trường đại học quân sự về vị trí, vai trị
của việc đổi mới phương pháp dạy học còn hạn chế. Một số cấp ủy, cán bộ
chủ trì và đội ngũ giáo viên chưa quan tâm đúng mức việc đổi mới phương
pháp dạy học, cho rằng, đổi mới cũng được, khơng đổi mới cũng được vì
khơng ảnh hưởng gì đến nội dung và tiến trình đào tạo; đổi mới chỉ thêm việc
và bận rộn, nên không cần đổi mới. Hoặc, cán bộ chủ trì của một số trường
chỉ kêu gọi, động viên giáo viên đổi mới phương pháp dạy học chung chung,
cho rằng, đổi mới là do cái “tâm” của giáo viên, chứ khơng có cơ chế pháp lí
bắt buộc giáo viên thực hiện và đi kèm với nó là chế độ, chính sách nên
khơng khuyến khích được giáo viên đổi mới phương pháp dạy học.
- Kết quả vận dụng phương pháp dạy học hiện đại còn thấp.
Theo những kết quả điều tra ở trên, giáo viên ở các nhà trường đại học
quân sự hiện nay vẫn sử dụng phương pháp truyền thống là chính; chỉ có
30,2% sử dụng phương tiện kỹ thuật hiện đại và phương pháp dạy học tiên
tiến như, phương pháp dạy học nêu vấn đề.
Tuy nhiên, khi được hỏi đồng chí có đồng tình với việc áp dụng
phương pháp mới vào dạy học ? Kết quả, 54,31% giáo viên và học viên trả lời
có. Qua đó đã cho thấy, đội ngũ giáo viên và học viên rất mong muốn đổi
mới phương pháp dạy học, điều cịn vướng mắc là ở cơ chế, chính sách và các
nhân tố bảo đảm khác. Như vậy, việc đổi mới phương pháp dạy học ở các nhà
trường đại học quân sự đang được đặt ra cấp thiết.

13
Từ những vấn đề về lí luận và thực tiễn trên cho chúng ta những cơ sở
khoa học để có thể xác định chính xác những phương hướng đổi mới phương
pháp dạy học ở các nhà trường đại học quân sự phù hợp với sự phát triển của
thực tiễn xây dựng quân đội, thực tiễn đào tạo đội ngũ cán bộ, nhân viên kỹ
thuật và là xu hướng tất yếu khách quan đang đặt ra cấp bách hiện nay.
3. Những phương hướng cơ bản đổi mới phương pháp dạy học
trong các nhà trường đại học quân sự hiện nay
* Những khuynh hướng khác nhau về đổi mới phương pháp dạy học
hiện nay
Hiện nay, đang có 2 khuynh hướng về đổi mới phương pháp dạy học:
Khuynh hướng thứ nhất là, đi vào quy trình kỹ thuật hóa các phương
pháp, ứng dụng các quy trình trong kỹ thuật dạy học; coi phương pháp như là
kỹ thuật dạy học, kỹ năng thao tác của người dạy và người học.
Khuynh hướng này xuất phát từ phương Tây và được nhiều nhà giáo
dục quan tâm.
Ưu điểm của khuynh hướng này là, người dạy và người học ứng dụng
dễ dàng kiến thức được trang bị vào thực tiễn.
Hạn chế của khuynh hướng này là, không làm rõ được bản chất và yêu
cầu thực hiện phương pháp; nghĩa là, lí luận về phương pháp dạy học ít được
đầu tư nghiên cứu.
Khuynh hướng thứ hai là, nghiên cứu đổi mới lí luận về phương pháp.
Khuynh hướng này chỉ tiếp cận về lí thuyết phương pháp, khơng đi sâu
vào các kỹ thuật thao tác; chỉ nghiên cứu bản chất, yêu cầu phương pháp dạy
học như thế nào.
Ưu điểm của khuynh hướng này là, làm rõ được bản chất và những yêu
cầu thực hiện phương pháp ở khía cạnh lí luận dạy học, lí luận phương pháp.

14
Hạn chế của khuynh hướng này là, người dạy ứng dụng phương pháp
vào thực tiễn dạy học hạn chế. Người học ứng dụng vào thực tiễn đời sống
khó khăn, vì chỉ thiên về lí luận.
Hai khuynh hướng đổi mới phương pháp dạy học nêu trên, mỗi khuynh
hướng đều có những ưu điểm và hạn chế riêng; vì vậy, chúng ta cần kết hợp
cả 2 khuynh hướng là đúng đắn nhất, vừa có lí luận vừa có ứng dụng thực
tiễn.
* Một số phương hướng cơ bản đổi mới phương pháp dạy học trong
các nhà trường đại học quân sự hiện nay
Để việc đổi mới phương pháp dạy học trong các nhà trường đại học
quân sự hiện nay có hiệu quả, cần thực hiện tốt một số phương hướng cơ bản
sau đây:
Một là, phát huy vai trò của đội ngũ giáo viên và các tổ chức, các
lực lượng sư phạm cùng tham gia đổi mới phương pháp dạy học
Đổi mới phương pháp dạy học ở nhà trường đại học quân sự phụ thuộc
vào nhiều yếu tố như, Đảng ủy, Ban Giám đốc của nhà trường; đội ngũ giáo
viên, học viên và các tổ chức, các lực lượng sư phạm trong toàn trường; trong
đó đội ngũ giáo viên là quan trọng nhất.
Đội ngũ giáo viên là những người trực tiếp truyền thụ kiến thức cho
học viên, có thể khẳng định rằng, giáo viên tổ chức dạy học như thế nào, tổ
chức kiểm tra đánh giá kết quả ra sao thì học viên sẽ học như thế.
Để đổi mới phương pháp dạy học ở nhà trường đại học quân sự hiện
nay, cần thực hiện tốt một số phương hướng sau đây:
Đối với cấp ủy, cán bộ chủ trì của nhà trường cần có quy chế, cơ chế
đúng đắn, chặt chẽ, khoa học về việc đổi mới phương pháp dạy học, tạo điều
kiện pháp lý cho các cơ quan chức năng và đội ngũ giáo viên thực hiện; đồng

15
thời, phải có chính sách hỗ trợ, tạo mọi điều kiện thuận lợi cả về cơ sở vật
chất, phương tiện kỹ thuật, tài liệu, thời gian, địa điểm dạy-học; khuyến khích
đội ngũ giáo viên đầu tư cho việc đổi mới phương pháp dạy học.
Đối với đội ngũ giáo viên cần, tăng cường tìm hiểu, nắm bắt và áp dụng
có hiệu quả những phương pháp dạy học mới phù hợp với từng bài giảng,
từng nội dung, từng đối tượng học viên, khơng máy móc, sao chép; đồng thời,
tích cực dự giảng rút kinh nghiệm từ những giáo viên có phương pháp dạy
học tốt và tham khảo kinh nghiệm quý của các nhà trường trong và ngoài
quân đội.
Đối với học viên, cấp ủy, cán bộ chủ trì, cán bộ quản lí các cấp và đội
ngũ giáo viên cần giáo dục nâng cao nhận thức về tính tất yếu đổi mới
phương pháp dạy học để họ hợp tác chặt chẽ với giáo viên trong q trình dạy
học. Mỗi học viên cần tích cực, chủ động đổi mới phương pháp học tập,
nghiên cứu khoa học, nhất là phương pháp tự học; đồng thời, mạnh dạn đóng
góp ý kiến cho giáo viên về phương pháp dạy học để kịp thời rút kinh
nghiệm.
Các phòng, ban, đội ngũ cán bộ, nhân viên cần có thái độ hợp tác, ủng
hộ việc đổi mới phương pháp dạy học bằng những việc làm thực tế, chứ
không hô hào chung chung. Cụ thể, Phòng Đào tạo phải đầu tư trang thiết bị
kỹ thuật, đảm bảo đầy đủ cơ sở vật chất, địa điểm cho giáo viên tác nghiệp.
Phịng Thơng tin tư liệu đảm bảo đầy đủ tài liệu, sách giáo khoa, giáo trình để
giáo viên và học viên nghiên cứu.
Do vậy, cần tránh đội ngũ giáo viên và các tổ chức, các lực lượng
khơng nhận thấy vai trị của mình để tích cực đổi mới phương pháp dạy học;
hoặc, chỉ hơ hào, động viên chung chung; gặp chăng hay chớ; đổi mới cũng
được, không đổi mới cũng không sao.


16

Hai là, tiến hành đổi mới đồng bộ phương pháp với đổi mới mục
tiêu, nội dung và các thành tố khác trong quá trình dạy học
Mục tiêu, nội dung và các thành tố khác trong q trình dạy học có ảnh
hưởng rất lớn đến quá trình đổi mới phương pháp dạy học.
Mục tiêu đào tạo có mối quan hệ rất chặt chẽ với phương pháp dạy học
và luôn quy định phương pháp. Mục tiêu đào tạo như thế nào thì phải có
phương pháp dạy học tương ứng. Đào tạo trong nhà trường đại học quân sự
có mục tiêu, yêu cầu cao. Do vậy, để đổi mới phương pháp, trước hết phải đổi
mới mục tiêu đào tạo.
Đổi mới nội dung dạy học: Cũng như mục tiêu đào tạo, nội dung dạy
học ln quy định phương pháp dạy học. Vì vậy, nội dung dạy học như thế
nào thì phải có phương pháp dạy học tương ứng. Khơng thể có một phương
pháp cào chung cho tất cả các nội dung dạy học. Nội dung dạy học trong các
nhà trường đại học quân sự rất phong phú, đa dạng, với từng nội dung thì
cũng cần có phương pháp chuyển tải các nội dung đó phù hợp, có như vậy
mới đạt hiệu quả trong truyền đạt nội dung từ giáo viên và sự tiếp nhận của
học viên.
Cách lựa chọn phương pháp dạy học theo nội dung dạy học có thể đặt
ra các câu hỏi như sau:
Có thể nghiên cứu nội dung chủ đề này bằng các phương pháp dạy học
tích cực khơng ? Có thể nghiên cứu nội dung chủ đề này bằng các phương
pháp trực quan khơng ? Có thể nghiên cứu nội dung chủ đề này bằng các
phương pháp thuyết trình khơng ? Có thể nghiên cứu nội dung chủ đề này
bằng các phương pháp đàm thoại khơng ? và có thể nghiên cứu nội dung chủ
đề này bằng các phương pháp dạy học thực hành không ? v.v…
Bằng cách đặt các câu hỏi về lựa chọn, sử dụng phương pháp dạy học
cho nội dung của từng bài học. Câu trả lời tốt nhất là lựa chọn được phương


17

pháp dạy học vừa bảo đảm được việc chuyển tải nội dung đến cho người học,
nhưng quan trọng hơn là phương pháp dạy học đó có khả năng phát triển tư
duy tích cực, sáng tạo cho người học.
Cùng với đổi mới mục tiêu, nội dung dạy học, đổi mới các thành tố bảo
đảm là rất quan trọng. Các thành tố khác như, hình thức dạy học, tài liệu, thời
gian, địa điểm và các vật chất đảm bảo có ảnh hưởng rất lớn đến đổi mới
phương pháp dạy học. Ví dụ, giáo viên cần dạy cho học viên bằng phương
pháp dạy học nêu vấn đề, nhưng thư viện khơng có tài liệu, thì phương pháp
đó khơng thể đạt hiệu quả.
Tính đồng bộ giữa phương pháp với mục tiêu, nội dung và các thành tố
khác trong quá trình dạy học, thể hiện: Nếu mục tiêu đào tạo yêu cầu cao, đòi
hỏi phải có nội dung hiện đại, phương pháp tiên tiến và các nhân tố bảo đảm
phải đầy đủ, tương ứng; ngược lại, tiến hành đổi mới phương pháp dạy học
mà mục tiêu, nội dung vẫn không thay đổi và cơ sở vật chất khơng đảm bảo
thì khơng thể đổi mới được phương pháp.
Do vậy, hết sức tránh chậm đổi mới mục tiêu, nội dung và các thành tố
khác trong quá trình dạy học; hoặc, có đổi mới nhưng khơng đồng bộ.
Ba là, tăng cường sử dụng các phương tiện kỹ thuật hiện đại và
công nghệ thông tin vào dạy học
Phương pháp dạy học có mối quan hệ rất chặt chẽ với phương tiện kỹ
thuật dạy học. Phương tiện kỹ thuật dạy học cụ thể luôn tạo ra những khả
năng mới của phương pháp dạy học. Vì vậy, đổi mới phương pháp dạy học
bên cạnh đổi mới mục tiêu, nội dung dạy học và các nhân tố khác, thì cần phải
đổi mới phương tiện kỹ thuật dạy học, có như vậy chất lượng đào tạo được
nâng cao.
Ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học, đây là xu hướng phổ biến
của các nhà trường hiện đại nhằm tiết kiệm thời gian, giảm nhẹ cường độ lao


18

động dạy học, gây hứng thú cho học viên, nâng cao chất lượng, hiệu quả đào
tạo, góp phần đổi mới phương pháp dạy học.
Các phương tiện kỹ thuật dạy học hiện đại và cơng nghệ thơng tin tạo
ra được tính trực quan trong dạy học, đây là một trong những yếu tố cơ bản,
yếu tố đầu tiên trong quy luật nhận thức của người học. Dạy học ở nhà trường
đại học quân sự với bản chất là hoạt động nhận thức có tính chất nghiên cứu
của học viên, do đó phải làm sao cho học viên phát triển cả tư duy cụ thể và
tư duy trừu tượng một cách cân đối. Tổ chức tốt những điều kiện vật chất kỹ
thuật và công nghệ thông tin phục vụ trực tiếp cho sự quan sát sẽ giúp học
viên lĩnh hội các khái niệm đầu tiên; trên cơ sở đó họ sẽ đi tới trừu tượng hóa,
khái quát hóa để nắm được bản chất sâu xa của vấn đề mà khái niệm đó diễn
đạt.
Như vậy, sử dụng phương tiện dạy học hiện đại và công nghệ thông tin
đã làm cho phương pháp dạy học có sự đổi mới theo hướng chuyển trọng tâm
từ truyền đạt sang trọng tâm là tổ chức, điều khiển, nhờ đó mà kích thích
mạnh mẽ tính tích cực nhận thức của học viên, nâng cao chất lượng dạy học.
Hiện nay, khoa học, công nghệ đang phát triển mạnh mẽ, việc ứng dụng
những thành tựu đó vào q trình dạy học là vấn đề cần thiết. Do vậy, việc lựa
chọn các phương tiện kỹ thuật dạy học hiện đại và công nghệ thông tin để đổi
mới phương pháp dạy học phải xem xét kỹ lưỡng, phù hợp, hiệu quả.
Để đổi mới phương tiện kỹ thuật dạy học và công nghệ thông tin, cần
thực hiện tốt một số phương hướng cơ bản sau đây:
Đổi mới phương tiện kỹ thuật dạy học và công nghệ thông tin phải xuất
phát từ mục tiêu, yêu cầu đào tạo của nhà trường, của môn học, ngành học và
từng đối tượng cụ thể; mặt khác, phải gắn liền với nâng cao năng lực khai
thác, sử dụng có hiệu quả các phương tiện, tránh hỏng hóc, sử dụng kém hiệu
quả; phải trên cơ sở phát huy tác dụng những phương tiện hiện có, vừa bảo


19

đảm tính kinh tế, vừa bảo đảm tính hiện đại; tránh việc trang bị phương tiện
kỹ thuật dạy học hiện đại nhưng sử dụng không hiệu quả; hoặc chỉ để “trang
trí”, phục vụ cho “tham quan”.
Bốn là, nghiên cứu tìm hiểu, bám sát các phương pháp dạy học
mới, tiên tiến, hiện đại vận dụng vào thực tiễn dạy học trong các nhà
trường đại học quân sự
Ngày nay, trước sự phát triển như vũ bão của khoa học, cơng nghệ, theo
đó là sự phát triển không ngừng của các phương pháp dạy học mới, tiên tiến,
hiện đại như: Phương pháp khởi động trí tuệ; phương pháp thảo luận nhóm;
phương pháp đóng vai; phương pháp tìm kiếm; phương pháp trắc nghiệm
khách quan v.v. Với những phương pháp dạy học hiện đại đó đã làm thay đổi
thay đổi cách dạy và cách học truyền thống ở các nhà trường, trong đó có các
nhà trường đại học quân sự; từ đó đã nâng cao chất lượng giáo dục-đào tạo.
Trong xu thế mở cửa, hội nhập quốc tế hiện nay trên tất cả các lĩnh vực
của đời sống xã hội, trong đó có quân sự. Vì vậy, các nhà trường đại học qn
sự khơng thể đứng ngoài cuộc. Nếu các nhà trường đại học quân sự khơng
chủ động tìm hiểu, tiếp thu và vận dụng sáng tạo các phương pháp dạy học
mới thì sẽ lạc hậu trước cuộc sống, lạc hậu với thế giới hiện đại.
Các nhà trường cần, tăng cường tìm hiểu các phương pháp dạy học mới
hiện nay không chỉ ở các trường bạn mà xa hơn là các trường tiên tiến trên thế
giới; đồng thời, biết vận dụng phù hợp với điều kiện, hồn cảnh của trường
mình; phù hợp với từng bài giảng, từng môn học, từng đối tượng cụ thể, tránh
dập khn, sao chép máy móc; đồng thời, phát huy hiệu quả những tinh hoa
của phương pháp dạy học quân sự Việt Nam. Bởi, các phương pháp dạy học ở
nước ngoài có thể là tiên tiến vì nó phù hợp với trình độ, điều kiện của nước
họ, nhưng chưa hẳn đã phù hợp với điều kiện và con người của Việt Nam. Do
vậy, phải biết kết hợp linh hoạt, khéo léo, tránh,“chuộng ngoại, bài nội”.


20

Tập trung nghiên cứu kỹ từng phương pháp dạy học mới, tìm ra những
ưu điểm và hạn chế của phương pháp đó để phát huy hiệu quả, hoặc kết hợp
một vài phương pháp với nhau nhằm phát huy ưu điểm và khặc phục hạn chế,
khuyết điểm của từng phương pháp.
Năm là, kết hợp giữa dạy học với nghiên cứu khoa học trong quá
trình dạy học ở nhà trường đại học quân sự
Dạy học và nghiên cứu khoa học (NCKH) có sự thống nhất chặt chẽ
với nhau, đan xen nhau trong quá trình dạy học ở nhà trường đại học quân sự.
Sự thống nhất đó được thể hiện, dạy học và NCKH cùng thuộc loại hoạt động
nhận thức của con người, do đó, có cùng đối tượng mà các hành động nhận
thức phải hướng vào tác động để thực hiện được mục đích của mình.
Phương pháp dạy học mang tính chất NCKH có sự thống nhất với
phương pháp NCKH. Học viên học tập theo phương pháp này cũng phải mò
mẫm, nhưng đã được giáo viên lựa chọn, thiết kế, cố vấn, định hướng, theo
dõi chặt chẽ, thúc đẩy thường xuyên và dự kiến trước được kết quả sẽ đạt tới
của quá trình nghiên cứu. Tổ chức NCKH cho học viên có tác dụng kép đối
với việc thực hiện mục tiêu dạy học. Nó khơng chỉ trực tiếp tạo ra phẩm chất
và năng lực làm việc độc lập trong nhân cách học viên mà cịn kích thích
mạnh mẽ sự hứng thú học tập, phát huy cao độ vai trị chủ thể tích cực của
học viên trong quá trình học tập tại trường.
Thực tiễn dạy học đã chỉ ra rằng, bậc học càng cao thì phương pháp dạy
học càng tiếp cận với phương pháp nghiên cứu khoa học. Ngày nay, trước sự
phát triển mạnh mẽ của khoa học và công nghệ và khoa học kỹ thuật quân sự,
việc kết hợp dạy học với NCKH của học viên ngày càng đặt ra cấp bách.
Như vậy, tăng cường kết hợp dạy học với NCKH là vấn đề có ý nghĩa
to lớn trong việc nâng cao chất lượng giáo dục-đào tạo nói chung, đổi mới
phương pháp dạy học nói riêng và là vấn đề cấp thiết trong giai đoạn hiện nay.


21

Để thực hiện tốt phương hướng kết hợp tốt giữa dạy học và NCKH
trong nhà trường đại học quân sự hiện nay, cần gắn hoạt động dạy học với
NCKH trong nhà trường; xây dựng phong trào NCKH trong học viên; tổ chức
vận dụng kết quả NCKH của giáo viên và học viên góp phần thúc đẩy sự phát
triển của thực tiễn qn sự; tổ chức thơng báo, trình bày những cơng trình
NCKH, những tri thức, quan điểm, lý thuyết mới cho học viên trong q trình
dạy học các mơn học, khuyến khích họ nhận xét, đánh giá, phê phán. Ngay từ
những năm đầu, cần tổ chức cho học viên tham gia làm các bài tập nghiên
cứu, viết thu hoạch, tiểu luận …để họ quen dần với hoạt động NCKH; sau đó
tăng dần các hình thức khác cao hơn như tổ chức NCKH nhóm, tổ, lớp theo
tiến trình từng năm học.
Nhà trường và các khoa giáo viên cần tổ chức cho giáo viên và học viên
tham gia các chương trình nghiên cứu, các đề tài khoa học các cấp dưới sự
hướng dẫn của các nhà khoa học trong nhà trường hoặc nhà trường bên ngồi,
nhằm làm cho hoạt động NCKH có nề nếp và từng bước phát triển, đáp ứng
với cầu đổi mới phương pháp dạy học.
Cần tránh, coi việc dạy học và NCKH là hai lĩnh vực độc lập; hoặc coi
trọng mặt này, xem nhẹ mặt kia trong quá trình dạy học.


22
KẾT LUẬN
Đổi mới phương pháp dạy học ở các nhà trường đại học quân sự hiện
nay là một tất yếu khách quan, được xuất phát từ những quan điểm của chủ
nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, Đảng ta và các nhà giáo dục tiêu
biểu trong lịch sử; truyền thống dạy và luyện quân của cho ông ta; những
thành tựu của khoa học giáo dục hiện đại về phương pháp dạy học tiên tiến,
hiện đại; nhất là thực trạng dạy học ở các nhà trường đại học quân sự trong
thời gian qua.
Những vấn đề lí luận và thực tiễn trên là cơ sở khoa học có định hướng

đúng đắn cho quá trình đổi mới các phương pháp dạy học trong thời gian tới.
Việc thực hiện các phương hướng cơ bản nêu trên phải được kết hợp chặt chẽ
với việc đổi mới các nhân tố khác trong quá trình dạy học và mơi trường kinh
tế-xã hội trên địa bàn đóng qn. Có như vậy, việc đổi mới phương pháp dạy
học mới thực sự mang lại hiệu quả. Do vậy, hết sức tránh tách rời giữa đổi
mới phương pháp dạy học với đổi mới các thành tố khác trong giáo dục-đào
tạo; hoặc, không dám đổi mới phương pháp; hay, chỉ thiên về đổi mới, bỏ
quên những phương pháp truyền thống nhưng vẫn còn phát huy tác dụng.
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Đảng cộng sản Việt Nam, (2001), Văn kiện đại hội Đại biểu toàn quốc
lần thứ IX, Nxb CTQG, H.

2. Đảng ủy quân sự Trung ương, (1994), Nghị quyết về tiếp tục đổi mới
công tác đào tạo cán bộ, nhân viên chun mơn, kỹ thuật và xây dựng nhà
trường chính quy, Số 93/ĐUQSTW, Ngày 01 tháng 6 năm 1994.
3. Hồ Chí Minh, Toàn tập, Nxb CTQG, H, 2000, tập 4.
4. Hồ Chí Minh, Tồn tập, Nxb CTQG, H, 2000, tập 5.
5. V.I.Lê-nin, Toàn tập, Nxb TB, M, 1978, tập 41.

6. Lê Minh Vụ, (1999), Đổi mới phương pháp dạy học trong các nhà
trường đại học quân sự, Nxb QĐND, H.


23