Luận án Tiến sĩ Ngữ văn: Huyền thoại trong tiểu thuyết của Mạc Ngôn

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM H NI

BI THY LINH

HUYềN THOạI TRONG TIểU THUYếT
CủA MạC NGÔN
Chuyờn ngành: Văn học nƣớc ngoài
Mã số: 9220242

LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGỮ VĂN

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:
1: PGS.TS. Nguyễn Thị Mai Chanh
2: TS. Nguyễn Thị Bích Dung

HÀ NỘI - 2020


LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi.
Các kết quả nêu trong luận án là trung thực, đảm bảo độ chuẩn xác
cao. Các tài liệu tham khảo, trích dẫn có xuất xứ rõ ràng. Tơi xin
hồn tồn chịu trách nhiệm về cơng trình nghiên cứu của mình

Tác giả luận án

Bùi Thùy Linh


LỜI CẢM ƠN

Tơi xin bày tỏ lịng biết ơn chân thành và sâu sắc tới nhà khoa học PGS.TS.
Nguyễn Thị Mai Chanh, TS. Nguyễn Thị Bích Dung, những ngƣời đã tận tâm hƣớng
dẫn, chỉ bảo, động viên, giúp đỡ tôi trong q trình nghiên cứu và thực hiện đề tài.
Tơi cũng xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong Bộ mơn Văn học nƣớc
ngồi, cùng các thầy cơ trong khoa Ngữ văn, phòng Sau Đại học, Trƣờng Đại học Sƣ
phạm Hà Nội đã tạo điều kiện tốt nhất cho tôi suốt thời gian học tập và nghiên cứu tại
trƣờng.
Ngồi ra, tơi cũng xin chân thành bày tỏ lịng biết ơn đến Trƣờng Đại học Sƣ
phạm Hà Nội 2 và các đồng nghiệp trong khoa Ngữ văn, nơi tôi công tác bấy lâu.
Cuối cùng, tôi xin gửi lời tri ân đến gia đình, ngƣời thân, bạn bè ln bên cạnh,
động viên, giúp đỡ tôi trong thời gian qua để tơi có điều kiện thực hiện tốt đề tài khoa
học này!

Hà Nội, tháng 05 năm 2020
Tác giả luận án

Bùi Thùy Linh


MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU ........................................................................................................................... 1
1. Lí do chọn đề tài....................................................................................................................... 1
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................................................... 2
3. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................................................. 3
4. Phƣơng pháp nghiên cứu.......................................................................................................... 4
5. Đóng góp mới của luận án ....................................................................................................... 5
6. Cấu trúc luận án ....................................................................................................................... 5
CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU .......................................... 6
1.1. Tổng quan về huyền thoại .................................................................................................. 6

1.1.1. Định nghĩa về huyền thoại .................................................................................. 6
1.1.2. Vấn đề nghiên cứu huyền thoại từ lí thuyết văn học ........................................... 14
1.2. Tổng quan tình hình nghiên cứu huyền thoại trong tiểu thuyết Mạc Ngôn............23
1.2.1. Các nghiên cứu tiếng Trung Quốc..................................................................... 23
1.2.2. Các nghiên cứu tiếng Anh ................................................................................ 29
1.2.3. Các nghiên cứu tiếng Việt ................................................................................ 33
Tiểu kết chƣơng 1............................................................................................................ 36
CHƯƠNG 2: CỘI NGUỒN HUYỀN THOẠI TRONG TIỂU THUYẾT
MẠC NGÔN .................................................................................................. 37
2.1. Huyền thoại trong văn học và cao trào “tái huyền thoại” trong văn học
thế kỉ XX ...................................................................................................................................37
2.2. Văn hóa dân gian và truyền thống hiếu kì trong văn học Trung Quốc ...................43
2.3. Trải nghiệm cá nhân và quan niệm sáng tác của Mạc Ngôn .....................................49
Tiểu kết chƣơng 2............................................................................................................ 57
CHƢƠNG 3: CÁC HUYỀN THOẠI TIÊU BIỂU TRONG TIỂU THUYẾT
MẠC NGÔN ................................................................................................................... 58
3.1. Huyền thoại nghi lễ............................................................................................................58
3.1.1. Nghi lễ Thụ pháp ............................................................................................. 59


3.1.2. Nghi lễ Hiến tế................................................................................................. 68
3.1.3. Nghi lễ Ăn thịt ngƣời ....................................................................................... 75
3.2. Huyền thoại cổ mẫu..........................................................................................................80
3.2.1. Cổ mẫu Nƣớc .................................................................................................. 82
3.2.2. Cổ mẫu Mẹ...................................................................................................... 88
3.2.3. Cổ mẫu Anh hùng............................................................................................ 98
Tiểu kết chƣơng 3.......................................................................................................... 109
CHƢƠNG 4: PHƢƠNG THỨC HUYỀN THOẠI HĨA TRONG TIỂU
THUYẾT MẠC NGƠN ............................................................................................... 110
4.1. Phƣơng thức huyền thoại hóa trong văn học..............................................................110

4.2. Các phƣơng thức huyền thoại hóa tiêu biểu trong tiểu thuyết Mạc Ngơn........... 112
4.2.1. Phƣơng thức truyền kì ...............................................................................................112
4.2.2. Phƣơng thức ―tầm căn‖ .................................................................................. 128
4.2.3. Phƣơng thức giải huyền thoại ............................................................................ 137
Tiểu kết chƣơng 4.......................................................................................................... 146
KẾT LUẬN ................................................................................................................... 147
DANH MỤC CƠNG TRÌNH TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ........................................ 151
TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................................ 152


1
MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
1.1. Mạc Ngơn là một trong những nhà văn Trung Quốc đƣơng đại nổi tiếng và có sức
sáng tạo sung mãn. Cùng với giải Nobel văn học (năm 2012), ông đƣợc đánh giá là tác giả
―có bút lực mạnh nhất Trung Quốc‖, ngƣời làm thay đổi diện mạo và cũng là niềm tự hào
của văn học Trung Quốc. Bằng sự kế thừa tinh hoa văn học thế giới, hợp nhất với văn học
truyền thống Trung Quốc và những sáng tạo, cảm nhận riêng, Mạc Ngơn đã hình thành nên
phong cách nghệ thuật hiện đại độc đáo, ―đƣợc các nhà phê bình quốc tế khen ngợi là nhà
văn có tầm vóc thế giới, có khả năng đƣợc xếp hạng là một nhà văn vĩ đại‖ [96;501]. Các
tác phẩm của ông đƣợc dịch ra nhiều thứ tiếng, thành ―cơn sốt sách‖ ở nhiều quốc gia và
nhận đƣợc sự quan tâm của đông đảo nhà nghiên cứu.
1.2. Trong sự nghiệp sáng tác với trên 200 tác phẩm thuộc nhiều thể loại (tiểu thuyết,
truyện ngắn, tản văn, kịch…) của Mạc Ngôn, tiểu thuyết gây tiếng vang lớn nhất, gặt hái
đƣợc nhiều thành tựu nhất. Một trong những yếu tố quan trọng làm nên sức hấp dẫn của
tiểu thuyết Mạc Ngơn nói riêng, tác phẩm của ơng nói chung là huyền thoại. Tuy nhiên,
trong số rất nhiều cơng trình nghiên cứu về Mạc Ngôn ở trên thế giới và Việt Nam, góc độ
chủ yếu đƣợc đề cập đến là thi pháp học, tự sự học, xã hội học hay chính trị học... Vấn đề
huyền thoại chƣa nhận đƣợc sự quan tâm xác đáng. Tìm hiểu về huyền thoại trong tiểu
thuyết Mạc Ngơn là tìm hiểu thêm căn ngun làm nên giá trị, sức sống mãnh liệt trong các

sáng tác của ơng, đồng thời góp phần đề xuất, bổ sung một hƣớng nghiên cứu về tiểu thuyết
Mạc Ngơn nói riêng, sáng tác của nhà văn nói chung.
1.3. Mối quan hệ giữa huyền thoại và văn học đã sớm đƣợc các nhà nghiên cứu đề cập
đến. Tiến hành nghiên cứu huyền thoại qua một đối tƣợng xác định là văn học (trƣớc hết là
văn học dân gian, sau đó là văn học viết), các cơng trình đã chỉ ra mối quan hệ mật thiết
giữa huyền thoại và văn học cũng nhƣ sự tái sản sinh huyền thoại trong các sáng tác văn
học thời đại mới - không chỉ ở việc cung cấp cho văn học những cổ mẫu huyền thoại mà
còn ở việc xem xét huyền thoại nhƣ một ―phƣơng thức nghệ thuật đang có xu hƣớng trở
thành một trong những kĩ thuật sáng tác của tiểu thuyết hiện đại‖ [4;378]. Lịch sử văn học
thế giới đã chứng kiến sự phát sáng trở lại của huyền thoại trong nền văn học phƣơng Tây
thế kỷ XIX (thế kỷ vốn đƣợc mệnh danh là thế kỉ của văn học chủ nghĩa hiện thực) và sức


2
ảnh hƣởng, lan tỏa rộng rãi của nó trên tồn thế giới giữa một thời đại ―kĩ trị‖ của thế kỷ
XX, XXI với sự lên ngôi của những sáng tác theo khuynh hƣớng ―huyền thoại hóa‖ nhƣ
tiểu thuyết của J. Joyce, Th. Mann, F. Kafka,… thơ của T. S. Eliot, W. B. Yeats,… kịch
của J. Anouih, C. Claudel… Điều này đã một lần nữa chứng tỏ sự trƣờng tồn của huyền
thoại với tƣ cách giá trị tinh thần đƣợc trầm tích qua thời gian. Chừng nào con ngƣời cịn
giữ mối liên hệ với tổ tiên của mình, chừng nào vẫn cịn những điều bí ẩn, trừu tƣợng của
cuộc sống con ngƣời mà khoa học kĩ thuật khơng thể giải thích đƣợc, chừng nào con ngƣời
cịn nhu cầu ―hiếu kì‖ đối với hiện thực cuộc sống xung quanh; thì chừng đó vẫn còn huyền
thoại và những sáng tác huyền thoại. Tuy có một vị trí khơng thể thay thế trong tiến trình
lịch sử văn hóa, văn học nhƣng trên thực tế, việc nghiên cứu huyền thoại trong văn học vẫn
gặp rất nhiều khó khăn do sự đa nghĩa và quan niệm chƣa thống nhất về vấn đề này. Vì
vậy, nghiên cứu đề tài có ý nghĩa khoa học và thực tiễn trong việc tạo ra một diễn giải có
định hƣớng, có chủ đích lí thuyết rõ ràng về ―lí luận huyền thoại‖. Diễn giải này đƣợc
chứng minh sống động bằng trƣờng hợp tiêu biểu cho các sáng tác văn học theo khuynh
hƣớng huyền thoại là Mạc Ngôn.
1.4. Là một giảng viên đại học trực tiếp giảng dạy bộ môn văn học nƣớc ngồi,

mảng văn học phƣơng Đơng, việc nghiên cứu về Mạc Ngơn, tác gia có vị trí quan
trọng trong nền văn học Trung Quốc đồ sộ là một cơ hội q giá cho chúng tơi nâng
cao trình độ hiểu biết khoa học cũng nhƣ trình độ chun mơn. Đề tài hi vọng sẽ trở
thành tài liệu tham khảo hữu ích phục vụ cho công tác giảng dạy, học tập văn học
Trung Quốc trong các nhà trƣờng ở Việt Nam, đồng thời tiếp tục góp phần vào việc
bồi dƣỡng tình u văn học nƣớc ngồi cho thế hệ trẻ.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Thực hiện đề tài này, chúng tơi hƣớng đến những mục đích sau:
- Xác lập cách hiểu về ―huyền thoại‖ làm căn cứ để tiếp cận, nhận diện và kiến giải
về hệ huyền thoại trong tiểu thuyết của Mạc Ngôn. Với kết quả nghiên cứu đó, chúng tơi hi
vọng cung cấp một cái nhìn mang tính khái qt đối với lí thuyết về huyền thoại và huyền
thoại trong văn học.
- Nghiên cứu đề tài, luận án nhằm khám phá, xác định những nét đặc sắc của huyền
thoại trong tiểu thuyết Mạc Ngôn trong cái nhìn so sánh với huyền thoại chung của nhân


3
loại, huyền thoại truyền thống của Trung Quốc và những huyền thoại tƣơng tự ở các tác
giả khác, từ đó khẳng định vai trị, đóng góp của Mạc Ngơn đối với nền văn học đƣơng đại
Trung Quốc và thế giới.
- Xuất phát từ những nghiên cứu huyền thoại, huyền thoại trong sáng tác Mạc Ngôn
và đƣa ra những kiến giải riêng, luận án làm sáng tỏ chiều sâu tƣ tƣởng của nhà văn về
cuộc sống và con ngƣời. Kết quả nghiên cứu của luận án sẽ là tài liệu tham khảo làm phong
phú thêm cho các nghiên cứu về Mạc Ngôn ở Việt Nam.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Từ những mục đích trên, luận án xác định các nhiệm vụ nghiên cứu sau:
- Tổng quan các lí thuyết nghiên cứu tiêu biểu về huyền thoại, từ đó đƣa ra quan
niệm về huyền thoại mà chúng tôi lựa chọn sử dụng trong luận án.
- Tổng quan các cơng trình nghiên cứu về huyền thoại trong tiểu thuyết Mạc Ngôn

ở trong nƣớc và trên thế giới.
- Lí giải về cội nguồn làm nên huyền thoại trong tiểu thuyết Mạc Ngôn.
- Nhận diện, phân tích và lí giải những nét đặc thù của hệ huyền thoại trong tiểu
thuyết Mạc Ngôn.
3. Phạm vi nghiên cứu
3.1. Phạm vi nội dung nghiên cứu
Dựa trên lí thuyết về huyền thoại trong văn học, luận án giới hạn ở việc tìm hiểu cội
nguồn huyền thoại, hai huyền thoại tiêu biểu (huyền thoại nghi lễ, huyền thoại cổ mẫu) và
phƣơng thức xây dựng huyền thoại (phƣơng thức truyền kì, phƣơng thức ―tầm căn‖,
phƣơng thức giải huyền thoại) trong tiểu thuyết của Mạc Ngôn.
3.2. Phạm vi tài liệu nghiên cứu
Phạm vi tài liệu nghiên cứu của luận án là 11 tiểu thuyết của Mạc Ngôn đã đƣợc
dịch và xuất bản tại Việt Nam, bao gồm: Cao lương đỏ (Lê Huy Tiêu dịch và giới thiệu,
NXB Phụ nữ, 2000), Báu vật của đời (Trần Đình Hiến dịch, NXB Văn nghệ, 2001), Đàn
hương hình (Trần Đình Hiến dịch, NXB Phụ nữ, 2002), Rừng xanh lá đỏ (Trần Đình Hiến
dịch, NXB Văn học, 2003), Cây tỏi nổi giận (Trần Đình Hiến dịch, NXB Văn học, 2003),
Tửu Quốc (Trần Đình Hiến dịch, NXB Hội nhà văn, 2004), Tổ tiên có màng chân (Thanh
Huệ, Bùi Việt Dƣơng dịch, NXB Văn học, 2006), Sống đọa thác đày (Trần Trung Hỷ dịch,
NXB Phụ nữ, 2007), Tứ thập nhất pháo (Trần Trung Hỷ dịch, NXB Văn nghệ, 2007),


4
Thập tam bộ (Trần Trung Hỷ dịch, NXB Văn nghệ, 2008), Ếch (Nguyên Trần dịch, NXB
Văn học, 2010).
Ngoài các tiểu thuyết trên, trong q trình nghiên cứu chúng tơi cũng tham khảo
những sáng tác của Mạc Ngôn ở các thể loại khác nhƣ truyện ngắn, tản văn, các bài trả lời
phỏng vấn, bài nói chuyện của nhà văn với độc giả.
4. Phƣơng pháp nghiên cứu
Với hƣớng tiếp cận văn hóa học và thi pháp học, luận án vận dụng linh hoạt nhiều
phƣơng pháp, bao gồm các phƣơng pháp phổ biến trong nghiên cứu khoa học nói chung và

các phƣơng pháp nghiên cứu đặc thù. Trong đó, chúng tơi chú trọng các phƣơng pháp cụ
thể sau:
- Phương pháp phê bình huyền thoại: Đây là một phƣơng pháp luận nghiên cứu văn
học đặc thù sử dụng trong nghiên cứu về huyền thoại đã đƣợc rất nhiều nhà nghiên cứu
huyền thoại vận dụng. Dựa vào những học thuyết mới nhất về huyền thoại, chúng tôi tiến
hành khảo sát trên các văn bản, xác định các huyền thoại tiêu biểu trong tiểu thuyết Mạc
Ngôn. Từ đó, chúng tơi đi sâu tìm hiểu ý nghĩa, những nét đặc trƣng của chúng trong mối
quan hệ với hệ huyền thoại truyền thống và hiện đại cũng nhƣ cách thức Mạc Ngôn đã sáng
tạo nên hệ huyền thoại của mình trong các sáng tác.
- Phương pháp nghiên cứu liên ngành: Nghiên cứu liên ngành không phải là sự
cộng lại của các phƣơng pháp trong các ngành khoa học mà là sự tổng hợp tri thức của
nhiều lĩnh vực, nhiều ngành học, là quá trình liên kết, thiết lập các mối quan hệ qua lại, ảnh
hƣởng lẫn nhau giữa các phƣơng pháp. Huyền thoại là một vấn đề rộng, thuộc về nhiều lĩnh
vực nghiên cứu khác nhau. Vì vậy, phƣơng pháp này giúp chúng tơi có cái nhìn tổng thể,
tồn diện về huyền thoại nói chung, huyền thoại trong văn học nói riêng. Phƣơng pháp
cũng góp phần quan trọng trong việc giúp giải mã một cách thấu đáo hơn về các huyền
thoại trong tiểu thuyết của Mạc Ngôn.
- Phương pháp phân tích, tổng hợp: Trên cơ sở nghiên cứu các văn bản, chúng tơi
tiến hành phân tích nhiều khía cạnh khác nhau của huyền thoại và những biểu hiện cụ thể
trong các tác phẩm của Mạc Ngơn, tìm ra mối liên kết của các huyền thoại cũng nhƣ cách
thức xây dựng chúng nhằm mang đến một cách hiểu đầy đủ và toàn diện hơn về vấn đề
nghiên cứu.
- Phương pháp tiếp cận hệ thống: Phƣơng pháp này có ý nghĩa quan trọng trong


5
việc giúp chúng tôi xác định các huyền thoại tiêu biểu trong tiểu thuyết Mạc Ngôn, sắp xếp
chúng thành hệ thống một cách logic và khoa học.
- Phương pháp so sánh - đối chiếu: Việc so sánh huyền thoại của Mạc Ngôn với
các huyền thoại khác trong cả hai chiều đồng đại và lịch đại sẽ giúp chúng tơi có cái nhìn

tồn diện hơn về huyền thoại của Mạc Ngơn.
5. Đóng góp mới của luận án
- Luận án nghiên cứu một cách tập trung, có hệ thống về vấn đề huyền thoại trong
tiểu thuyết Mạc Ngôn. Phƣơng pháp nghiên cứu và kết quả nghiên cứu của luận án là cơ sở
để tìm hiểu về huyền thoại trong tồn bộ sáng tác của nhà văn.
- Hệ thống lại và làm rõ hơn cơ sở lí thuyết của huyền thoại, huyền thoại trong văn
học, chỉ ra những tƣơng đồng và khác biệt nhất định trong cách hiểu về huyền thoại ở
Trung Quốc so với thế giới, chứng minh bằng một trƣờng hợp tác gia văn học cụ thể là
Mạc Ngơn, từ đó đóng góp thêm cho việc nghiên cứu về vấn đề huyền thoại nói chung.
- Cung cấp thêm một cách tiếp cận mở ra những giá trị mới của tiểu thuyết Mạc
Ngơn, góp phần khẳng định vị trí của nhà văn trong bản đồ văn học thế giới.
6. Cấu trúc luận án
Ngoài phần Mở đầu và Kết luận, nội dung luận án gồm 4 chƣơng:
CHƢƠNG 1: Tổng quan về vấn đề nghiên cứu
CHƢƠNG 2: Cội nguồn huyền thoại trong tiểu thuyết Mạc Ngôn
CHƢƠNG 3: Các huyền thoại tiêu biểu trong tiểu thuyết Mạc Ngơn
CHƢƠNG 4: Phƣơng thức huyền thoại hóa trong tiểu thuyết Mạc Ngôn


6
CHƢƠNG 1
TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
Nhận thức khoa học của giới nghiên cứu nói chung về huyền thoại đã xác nhận: sự
sáng tạo huyền thoại là hiện tƣợng quan trọng trong lịch sử văn hóa nhân loại. Trong các
cộng đồng xã hội nguyên thủy, hệ huyền thoại là công cụ, là phƣơng thức cơ bản của việc
hiểu biết thế giới; là câu trả lời đầu tiên, thứ nhất, phổ biến của nhân loại về nguồn gốc của
loài ngƣời và vũ trụ. Khơng những là một hình thái ý thức xã hội mang tính ngun hợp, có
vai trị to lớn trong lịch sử hình thành các nền văn minh, cho tới nay huyền thoại với tƣ cách
là một kiểu tƣ duy vẫn không ngừng sản sinh ra nhiều sự kiện văn hóa có ý nghĩa trong đời
sống xã hội của các dân tộc. Cùng với lịch sử lâu đời, huyền thoại cũng đƣợc tiếp cận từ

nhiều góc độ khác nhau, mang đến những cách hiểu phong phú. Nội hàm thuật ngữ mang
hàm nghĩa rộng và có nội dung khơng ngừng thay đổi. Vì vậy, để làm rõ vấn đề huyền
thoại trong tiểu thuyết Mạc Ngôn, trƣớc hết chúng tôi tiến hành tổng quan lí luận về huyền
thoại; từ đó đƣa ra cách hiểu sử dụng trong luận án. Trên cơ sở lí luận đã xác định, chúng
tơi tổng quan các nghiên cứu về huyền thoại trong tiểu thuyết Mạc Ngơn. Những cơng
trình, tài liệu, bài báo nghiên cứu này đƣợc chúng tôi phân loại thành ba bộ phận: nghiên
cứu tiếng Anh; nghiên cứu tiếng Trung và nghiên cứu tiếng Việt.
1.1. Tổng quan về huyền thoại
1.1.1. Định nghĩa về huyền thoại
E. M. Meletinsky trong Thi pháp của huyền thoại đã dẫn lời của W. W. Douglas để
nói đến tình trạng huyền thoại đã trở thành ―một thuật ngữ gây tranh luận hơn là một thuật
ngữ phân tích‖ [44;26]. P. Brunel trong lời tựa cuốn Từ điển huyền thoại (NXB. Rocher,
1988) cũng đã nói đến ―sự mập mờ‖ chắc chắn ―khơng bao giờ xóa hết‖ trong cách hiểu về
huyền thoại ở các trƣờng phái khác nhau, tại những thời điểm khác nhau, cũng nhƣ sự khó
khăn của việc đƣa ra một định nghĩa chung. Xác định đƣợc điều đó, với nỗ lực xây dựng
cách hiểu thống nhất sử dụng trong luận án, chúng tơi sẽ tìm hiểu một số định nghĩa tiêu
biểu về huyền thoại trên thế giới, trong đó có Trung Quốc.
Ở Việt Nam, thuật ngữ ―myth‖ đƣợc dịch theo hai cách: ―huyền thoại‖ và ―thần
thoại‖. Trong khi đó, thần thoại cũng đƣợc coi là ―một thể loại văn học dân gian‖
[33;1646], một ―Thể loại truyện ra đời và phát triển sớm nhất trong lịch sử truyện kể dân


7
gian các dân tộc‖ [30;298]. Và trên thực tế thì huyền thoại đang có xu hƣớng trở thành một
thuật ngữ phổ biến bao hàm trong nó cả thần thoại nên trƣớc khi đi vào tìm hiểu định nghĩa
về huyền thoại (myth), để tránh sự nhầm lẫn, chúng tôi xin đƣợc thống nhất trong luận án
việc dịch thuật ngữ ―myth‖ là ―huyền thoại‖, rộng hơn thần thoại, và trong nhiều trƣờng
hợp bao trùm lên toàn bộ thần thoại (Thần thoại, trong cách hiểu của chúng tôi, là một thể
loại văn học dân gian).
Hầu hết các nhà nghiên cứu huyền thoại trên thế giới đều tìm đến nguồn gốc thuật

ngữ huyền thoại (myth) từ ngôn ngữ cổ Hy Lạp phiên âm theo ngữ hệ Latin: ―mythos‖. Từ
từ nguyên này, thuật ngữ ―myth‖ ngày nay có hai cách hiểu.
Ở cách hiểu thứ nhất, huyền thoại đƣợc sử dụng với ý nghĩa là một sai lầm, một
điều khơng có thật (―myth is false‖). Đó là ―một quan niệm sai lầm phổ biến‖ [116;6] ―một
sai lầm, một câu chuyện không đáng tin cậy hay một tín ngƣỡng‖ [91;163], ―một điều bịa
đặt của trí tƣởng tƣợng hoặc một niềm tin thông thƣờng đƣợc cho là không có cơ sở‖
[109;90]; là sự ―ảo tƣởng, giả dối, sự tun truyền dối trá, mang tính chất thần thánh hóa,
giáo điều‖, ―sự tin tƣởng, sự ƣớc lệ hay quan niệm về giá trị dƣới hình thức tƣởng tƣợng‖,
―sự biểu hiện của các phong tục xã hội và các giá trị mang tính chất thần thánh hóa, giáo
điều‖ [44;26]… Nhà sử học Hi Lạp cổ đại Hérodote đã phân biệt mythos với logos ở chỗ:
logos là những sự kiện có thể xác minh đƣợc bằng cứ chắc chắn, còn mythos là những
chuyện lan truyền trong dân gian không rõ thực hƣ. Platon từng có thái độ phủ nhận huyền
thoại vì cho rằng huyền thoại làm cho con ngƣời lầm đƣờng, lạc lối. Theo Albert A.
Anderson [90] và D. Wiles [120], thời Homer, một điểm khác biệt lớn để phân biệt giữa
mythos và logos là ―mythos thiếu sự phân biệt rõ ràng giữa đúng và sai‖ [90;61], ―thuật ngữ
mythos bao trùm hàng loạt các ý nghĩa từ sự giả dối không thể phủ nhận đến những câu
chuyện có ý nghĩa tơn giáo và tƣợng trƣng sâu sắc‖ [116;5]. Marx Muller thấy ―cội nguồn
huyền thoại trong sai lầm logic‖ [44;19]. R. Barthes trong khi đi vào lí giải huyền thoại từ
góc độ kí hiệu học đã cho rằng ―khái niệm huyền thoại nói lên những điều tƣởng là hiển
nhiên mà dối trá ấy; khi đó tơi hiểu từ ngữ này theo nghĩa truyền thống‖ [4;17]. Huyền
thoại vì biến những hiện tƣợng ngẫu nhiên mang tính lịch sử trong đời sống văn hóa thành
thiêng liêng, thần thánh, thành những chân lí khơng có gì để thắc mắc, nên ―làm con ngƣời
chúng ta mù quáng khơng thể nhìn nhận rõ điều kiện lịch sử của chính mình‖ [4;13]. Theo
Douglas Ayling, ―myth‖ trong thế kỷ XX đã đƣợc dùng với những nghĩa nhƣ ảo tƣởng, giả


8
dối, sự tuyên truyền dối trá. Từ đó mà xuất hiện khái niệm “giải huyền thoại” với ý nghĩa
xóa bỏ những niềm tin sai lầm để đƣa con ngƣời đến với hiện thực. Quan niệm này xuất
phát từ cách thức quan trọng mà huyền thoại đƣợc tạo nên: sự chia sẻ trong cộng đồng với

một niềm tin mãnh liệt, bất chấp tính thực - hƣ (Từ điển Văn học thế giới (Dictionary of
world literature) coi huyền thoại về cơ bản là khái niệm thuộc về tôn giáo). Đây cũng là
một cách hiểu theo nghĩa thông thƣờng, thƣờng gặp ở thời hiện đại: Huyền thoại chỉ là
huyền thoại. Trong luận án, chúng tôi không đi theo cách hiểu này nhƣng chú ý đến hai yếu
tố đặc trƣng của nó: những yếu tố thần bí siêu nhiên ―khơng rõ thực hƣ‖ và khả năng lan
truyền của chúng với một niềm tin mang tính cộng đồng.
Phổ biến và đƣợc thừa nhận, nghiên cứu rộng rãi hơn cả là cách hiểu thứ hai: huyền
thoại là “một câu chuyện” (story) hoặc “lời nói thuật lại” (report). Mythos là câu chuyện
hay tập hợp những câu chuyện có ý nghĩa quan trọng đối với một nền văn hóa, tơn giáo, xã
hội hoặc một nhóm ngƣời nào đó.
Albert A. Anderson chỉ ra rằng: Thuật ngữ mythos xuất hiện từ rất sớm trong các tác
phẩm của Homer và các nhà thơ khác thời đại Homer, mang nhiều nghĩa: hội thoại, kể
chuyện, nói chuyện, câu chuyện, chuỗi tƣờng thuật [90;61]. Aristotle trong Nghệ thuật thi
ca đã coi mythos là linh hồn của bi kịch nói riêng, của văn học nói chung. Mythos đƣợc
―định nghĩa nhƣ là ―cấu trúc của các sự kiện‖. Thƣờng đƣợc dịch là cốt truyện (plot)‖
[92;5]. Tuy nhiên, nhƣ Robert A. Segal trong Một sự giới thiệu ngắn gọn về huyền thoại
(Myth: A Very Short Introduction) khẳng định: các lí thuyết về huyền thoại có thể cũng lâu
đời nhƣ bản thân huyền thoại, chắc chắn ít nhất đã có từ thời Tiền Socrates; nhƣng chỉ đến
thời hiện đại, đặc biệt là từ nửa sau thế kỷ XIX mới có những học thuyết đƣợc coi là khoa
học, tức chỉ khi ấy mới có các chuyên ngành có khả năng đóng góp vào sự hình thành các lí
thuyết thực sự khoa học về huyền thoại.
Từ điển Bách khoa toàn thư Merriam-Webster về văn học (Merriam-Webster's
Encyclopedia of Literature) định nghĩa: huyền thoại là câu chuyện truyền thống bao gồm
các sự kiện mà vẻ bề ngoài là lịch sử nhƣng thƣờng ẩn chứa trong đó các nội dung siêu
nhiên, giải thích nguồn gốc của một nghi thức văn hóa hay một hiện tƣợng tự nhiên
[110;794]. Từ điển Kí hiệu học (Dictionary of Semiotics) định nghĩa huyền thoại nhƣ là
―một câu chuyện mang tính biểu tƣợng thƣờng liên quan đến các vị thần hoặc anh hùng;
cung cấp lời giải thích về một số hiện tƣợng phi thƣờng trong tự nhiên hoặc thực tế. Sử

9
dụng một hình thức tƣ duy logic khác, nó đại diện cho nỗ lực nắm bắt ―hình bóng mờ ảo‖
của kinh nghiệm nhân loại và cho phép tìm đến một sự giải thích thỏa đáng về sự tồn tại
của con ngƣời‖ [109;89]. Tƣơng tự, Từ điển Oxford giản lược về các thuật ngữ văn học
(The Concise Oxford Dictionary of Literary Terms) [91] cho rằng: huyền thoại là một câu
chuyện hay một chuỗi chuyện kể thô sơ thƣờng theo lối truyền thống và khuyết danh;
thơng qua đó, một nền văn hóa nhất định giải thích về tập quán xã hội hoặc giải thích
nguồn gốc của con ngƣời và các hiện tƣợng tự nhiên, thƣờng là trong điều kiện siêu nhiên
và trí tƣởng tƣợng phong phú. Xuất phát từ quan niệm huyền thoại là một ―câu chuyện‖,
A.S. Kozlov trong Các khái niệm và thuật ngữ của các trường phái nghiên cứu văn học ở
Tây Âu và Hoa Kì thế kỷ 20 nhấn mạnh, đó là ―câu chuyện xa xƣa, là sự trần thuật nghệ
thuật không ý thức về những hiện tƣợng tự nhiên, sinh lí và xã hội thƣờng là khó hiểu đối
với con ngƣời thời cổ (nguồn gốc của vũ trụ, con ngƣời; cơng tích của các vị thần, các ơng
vua và các anh hùng…‖ [35;375-376]…
Có thể thấy, các định nghĩa, quan niệm trên đều xuất phát từ một đối tƣợng là ―các
câu chuyện‖ thời kì xa xƣa, liên quan đến các vị thần linh, anh hùng và là cách lí giải mang
đầy màu sắc thần bí về vũ trụ, con ngƣời; vì thế, nó khó có thể trở thành một định nghĩa bao
trùm cho toàn bộ hệ huyền thoại đƣợc sản sinh trong suốt chiều dài lịch sử nhân loại. Theo
chúng tôi, các định nghĩa này phù hợp để chỉ các huyền thoại cổ đại (hay chính là thần
thoại) - các huyền thoại mà E. M. Meletinsky gọi là ―huyền thoại nguyên thủy‖, là ―hình
thức cổ điển của huyền thoại‖ hơn là một định nghĩa cho huyền thoại nói chung. Đó là
những huyền thoại đã ổn định, đã thuộc về quá khứ mà để nghiên cứu về chúng, cần phải
làm cơng tác sƣu tầm, điền dã. Từ huyền thoại có thể coi là cội nguồn này, các huyền thoại
hậu cổ đại vẫn liên tục đƣợc sản sinh theo hình thức: vừa là sử dụng lại, tái tạo lại các
huyền thoại cổ đại, vừa là sáng tạo nên huyền thoại mới. Huyền thoại hiện đại là một giai
đoạn phát triển sau này của huyền thoại hậu cổ đại, gắn với thời kì hiện đại. Đó là kết quả
của sự tổng hợp giữa huyền thoại truyền thống vẫn luôn đƣợc bảo lƣu qua các thời kì, trong
một diện mạo mới (nói nhƣ C.Jung, đó là kí ức tập thể (vơ thức tập thể) của chung nhân
loại, dân tộc, đƣợc truyền từ đời này sang đời khác) và những huyền thoại mới nảy sinh từ
những ―chấn động xã hội‖ (thái độ hoài nghi sẵn có đối với lịch sử, sự hƣ vơ của con ngƣời,

cơn sốc của các cuộc chiến tranh, sự mong manh của nền tảng xã hội và sức mạnh của
những lực lƣợng hỗn loạn làm chao đảo nền văn minh…) thấm đƣợm các vết thƣơng mà


10
nó phải gánh chịu, chấp nhận và cả nỗi sợ hãi trƣớc tƣơng lai. Các huyền thoại cổ đại trên
thực tế xuất hiện trƣớc khi cá nhân đƣợc tách ra khỏi xã hội nay đƣợc dùng để phản ánh
thái độ ghẻ lạnh đối với xã hội và tình trạng cơ đơn, bị lƣu đày của cá nhân. Nhắc đến
huyền thoại, chúng ta thƣờng nghĩ đến yếu tố siêu nhiên, thần bí. Tuy nhiên, huyền thoại
hiện đại khơng nhất thiết phải có sự xuất hiện của yếu tố thần linh, siêu nhiên, hoang
đƣờng, kì lạ… mà có thể đƣợc xây dựng bằng cách ―sáng tạo một thế giới khác với thế giới
của tự nhiên, một thế giới huyền thoại‖ [4;390], với những biểu tƣợng nghệ thuật đa nghĩa.
Đó là thế giới mà huyền thoại và hiện thực có mối quan hệ vừa tách biệt, vừa đồng nhất và
―cái mà ngƣời ta gọi là sự biến dạng của hiện thực, thật ra là hình ảnh có tính chất huyền
thoại của hiện thực‖ [4;394].
Robert A. Segal từ điểm gặp gỡ của các nhà nghiên cứu về huyền thoại ở các
chuyên ngành khác nhau đã đƣa ra định nghĩa về huyền thoại gồm các nội dung: thứ nhất,
huyền thoại là ―một truyện kể (hiểu rộng hơn là một niềm tin, một tín điều) về một điều
quan trọng, có ý nghĩa trong quá khứ, hiện tại và tƣơng lai‖ [116;4]; thứ hai, ―nhân vật
chính là những nhân cách - những nhân cách thần, ngƣời hay thậm chí là động vật‖ [116;5];
thứ ba, ―Để xác định một truyện kể là huyền thoại thì truyện đó phải diễn đạt một niềm tin
vững chắc trong tâm trí những ngƣời chia sẻ niềm tin ấy cho dù là câu chuyện ấy là có thực
hay khơng có thực‖ [116;6]. Định nghĩa này của Robert A. Segal đã giải quyết đƣợc về cơ
bản những vấn đề mà chúng tôi đặt ra từ hai cách hiểu trên. Theo chúng tơi, nó thể hiện
đƣợc các đặc trƣng cốt lõi của huyền thoại. Huyền thoại đầu tiên trong lịch sử nhân loại là
những câu chuyện thần thoại. Dù tiếp cận huyền thoại từ lí thuyết nào và nhằm mục đích gì
thì câu chuyện về các vị thần cũng là những ví dụ đầu tiên đƣợc nhắc đến. Trong xã hội
hiện đại, các huyền thoại cá nhân (huyền thoại về các nhân vật xuất chúng) hay các huyền
thoại xã hội (nhƣ ―huyền thoại làm giàu nhanh chóng‖ hay ―huyền thoại biên giới‖ của
Mỹ) cũng cần phải đƣợc minh họa bằng các câu chuyện. Huyền thoại trƣớc hết là một câu

chuyện nhƣng là câu chuyện có ý nghĩa quan trọng đƣợc chia sẻ trong tâm thức con ngƣời,
ở một cộng đồng dân cƣ trong các thời đại khác nhau - những câu chuyện mang ý nghĩa
biểu tƣợng sâu sắc. Nói rộng ra, nó chính là niềm tin, tín điều. Có thể thấy rõ điều này trong
hƣớng nghiên cứu về huyền thoại tiếp cận từ góc độ cổ mẫu của C. Jung, hay các nghiên
cứu liên quan đến nghi lễ của J. Frazer, ―trƣờng phái Cambirdge‖, B. Malinowski, M.
Eliade, N. Frye… Xác định nhân vật của huyền thoại là những nhân cách (thần thánh, con


11
ngƣời, động vật), định nghĩa đã mở rộng phạm vi nội hàm khái niệm huyền thoại, không
chỉ nằm trong câu chuyện thần thoại về các vị thần hoặc bán thần, câu chuyện về ngƣời anh
hùng; không chỉ mang màu sắc siêu nhiên, huyền bí gắn với thế giới thần linh, mà còn
đƣợc xây dựng nên từ những ―biến dạng của hiện thực‖ - những huyền thoại đƣợc tạo nên
từ một hiện thực bình thƣờng nhƣng đóng vai trị là ―những biểu tƣợng nghệ thuật đa
nghĩa‖ nhƣ kiểu của F. Kafka. Luận điểm thứ ba trong định nghĩa của Robert A. Segal,
theo nhƣ chúng tôi đã đề cập đến, là vấn đề có ý nghĩa then chốt trong phƣơng thức xây
dựng huyền thoại mọi thời đại: Chính niềm tin vững chắc và sự chia sẻ niềm tin một cách
rộng rãi trong cộng đồng về câu chuyện (dù là có thực hay khơng thực) đã góp phần biến
nó thành huyền thoại. Cộng đồng tạo ra nhu cầu về huyền thoại (ví dụ nhƣ mong muốn về
việc giải thích thế giới tự nhiên, vũ trụ trong xã hội cổ đại), tạo và tái tạo ra những nghĩa
mới cho huyền thoại, đồng thời tiếp tục duy trì nhu cầu ấy (ở việc chia sẻ niềm tin về huyền
thoại đó).
M. Eliade coi huyền thoại là một câu chuyện linh thiêng. E. M. Meletinsky khi phân
biệt giữa huyền thoại và truyện cổ tích cũng đã khẳng định về tính chất thiêng liêng và
―lịng tin vào tính chân xác‖ của các ―sự kiện huyền thoại‖ [44;356]. Nhà nghiên cứu Pháp
Daniel - Henri Pageaux thì cho rằng, huyền thoại là ―tồn bộ những gì mà một nền văn hóa
có và mong muốn biến chúng thành huyền thoại‖ [45;28], là những câu chuyện đã đƣợc
cộng đồng tán thành, trong đó ―các huyền thoại cổ đã gắn bó chặt chẽ với cộng đồng, và
đƣợc chấp nhận nhƣ một nền tảng tôn giáo, nhƣ một ngôn ngữ tƣợng trƣng‖; huyền thoại
hiện đại (Jeanne d’Arc, Napoléon, Ché Guévara…) ―cũng đã đem lại một giá trị đạo đức

cho cộng đồng và cộng đồng ấy ý thức về chính mình qua những câu chuyện này‖. Nhƣ
vậy, những ―câu chuyện này, từ một sản phẩm riêng đã trở thành tài sản chung‖ [44;35] của
cả cộng đồng. P. Brunel cũng khẳng định, nhân tố quan trọng để một nhân vật lịch sử trở
thành huyền thoại chính là ở ―khả năng xâm nhập của nó trong ý thức cộng đồng‖ [44;28].
Thời cổ đại, do đặc trƣng tƣ duy, ngƣời nguyên thủy chia sẻ với nhau niềm tin về các câu
chuyện huyền thoại một cách tự nhiên. Thế giới thần linh; sự thần bí, kì lạ, siêu thƣờng;
những tƣởng tƣợng về vũ trụ và con ngƣời…, tất cả đều đƣợc thừa nhận - khơng hồi nghi
- nhƣ một phần tất yếu trong cuộc sống của họ. Ở các giai đoạn sau, đặc biệt là trong đời
sống hiện đại, khi niềm tin khơng hồi nghi về tự nhiên, vũ trụ đã tỉ lệ nghịch với sự phát
triển của tƣ duy khoa học, thì những ―câu chuyện‖ cần có phƣơng thức riêng nhằm có đƣợc


12
sự chia sẻ từ cộng đồng để trở thành huyền thoại. Truyền kì là một hình thức tiêu biểu. Đây
cũng chính là phƣơng thức cơ bản để tạo nên huyền thoại trong tiểu thuyết của Mạc Ngôn.
Bên cạnh cách hiểu xuất phát từ góc độ thuật ngữ, huyền thoại cũng đƣợc hiểu nhƣ
một hình thức tƣ duy đặc trƣng gắn với thời cổ đại. Đó là kiểu tƣ duy tiền logic, thần bí
mang tính ẩn dụ, biểu tƣợng mà chất liệu trực tiếp là những nhận thức cảm tính sơ giản cho
phép thông qua những tƣơng đồng và tƣơng kị của các thuộc tính cảm xúc để thực hiện q
trình khái quát nhƣng không xa rời cái cụ thể. Các khái niệm trừu tƣợng phát triển rất yếu
ớt nên việc phân loại và phân tích logic đƣợc thực hiện một cách ―khá cồng kềnh‖ nhờ
những quan niệm trực quan cụ thể. Sự khác biệt của tƣ duy huyền thoại và tƣ duy khoa học
là ở chỗ, nếu nhƣ sự khái quát khoa học đƣợc đi từ cụ thể đến trừu tƣợng, từ nguyên nhân
đến kết quả, thì khái quát của huyền thoại sử dụng cái cụ thể và cái cá biệt với tƣ cách là
những kí hiệu sao cho tƣơng hợp với các thứ bậc nhân quả. Tiền đề của tƣ duy huyền thoại
với tƣ cách là một tƣ duy cổ đại là việc không tách con ngƣời ra khỏi tự nhiên, logic ra khỏi
cảm xúc, những đặc điểm khuếch tán của tƣ duy. Từ đây dẫn đến sự nhân hóa tự nhiên, so
sánh ẩn dụ, đồng nhất giữa tự nhiên và những vật thể văn hóa; có sự nhân cách hóa mọi vật,
hình dung cái tổng thể nhƣ là cái cụ thể, cảm tính, khơng phân biệt đối tƣợng và kí hiệu,
biểu tƣợng và mơ hình, sự vật và ngơn từ… Hiểu huyền thoại nhƣ một ―hình thức tƣ duy

đặc thù của con ngƣời thời nguyên thủy, trong đó cái kì ảo che giấu những sự thật, đƣợc
bảo lƣu dƣới nhiều dạng thức của đời sống tinh thần nhiều nhóm cƣ dân trên thế giới và đi
vào văn học nghệ thuật‖ [33;668] cũng đồng nghĩa với việc chúng ta thừa nhận sự tồn tại
mang tính tất nhiên của tƣ duy huyền thoại trong giai đoạn này. Từ đó, những trang huyền
thoại đầu tiên của loài ngƣời đƣợc sinh ra cũng nhƣ một sự tất yếu. Cuộc đời của chúng là
cuộc đời của những ―huyền thoại cổ điển‖ tức những huyền thoại đã ổn định, đã xong xuôi,
thuộc về quá khứ. Chúng lƣu giữ những đặc trƣng riêng biệt có vai trị nhƣ những kí hiệu,
cung cấp cho các huyền thoại ra đời sau này. Nhƣ vậy, quá trình tái huyền thoại thực chất là
tạo nên huyền thoại một cách có ý thức từ đặc trƣng cổ điển của nó. Khi đó, tƣ duy huyền
thoại vốn là tất nhiên trong thời kì cổ đại trở thành những chỉ dẫn để xây dựng huyền thoại.
Hay nói cách khác, những đặc điểm của tƣ duy huyền thoại có xu hƣớng trở thành một
phần quan trọng của phƣơng thức tạo nên huyền thoại.
Mặc dù mang những mẫu số chung nhất định thuộc về tiềm thức nhân loại nhƣng ở
những khu vực văn hóa khác nhau, do sự khác biệt về lịch sử, địa lí, quan niệm… các


13
huyền thoại và cách hiểu về huyền thoại lại có điểm riêng biệt. Vì vậy, để phục vụ cho việc
tìm hiểu huyền thoại trong tác phẩm của một tác gia thuộc nền văn học đƣơng đại Trung
Quốc, chúng tôi nhận thấy cần thiết phải tìm hiểu quan niệm về huyền thoại trong giới
nghiên cứu Trung Quốc.
Tiếng Hán hiện đại vốn khơng có từ ―huyền thoại‖. Theo các nhà nghiên cứu Trung
Quốc, ―huyền thoại‖ là một thuật ngữ du nhập từ phƣơng Tây và giống nhƣ tình trạng
thƣờng gặp phải của giới học giả trên thế giới, việc nghiên cứu về huyền thoại cũng gặp
nhiều lúng túng, ngay từ mặt thuật ngữ. Trong Ẩn ý của huyền thoại và các phương pháp
của huyền thoại học [152], Điệp Thƣ Hiến đã chỉ ra: khi du nhập vào Trung Quốc, ―myth‖
- huyền thoại có hai cách phiên dịch và hiểu: dựa trên ý nghĩa: ―thần thoại‖ (神话) và dựa
trên âm đọc: ―Mí sī‖ (迷思). Cách thứ nhất đã dẫn đến khó khăn khi phải phân biệt giữa
―thần thoại‖ trong cách hiểu tƣơng đƣơng với huyền thoại và thần thoại trong tƣ cách là
một thể loại văn học. Trong các cuốn từ điển nhƣ Từ điển Hán ngữ hiện đại (Thƣơng vụ ấn

thƣ quán, Bắc Kinh, 1977), Đại từ điển Hán ngữ hiện đại (Nhà xuất bản Từ thƣ Thƣợng
Hải, 2006), Từ điển Tân Hoa (Thƣơng vụ ấn thƣ quán, Bắc Kinh, 2013)…, thần thoại đƣợc
định nghĩa: Phản ánh những câu chuyện và truyền thuyết nhằm lí giải khởi nguyên của con
ngƣời cổ đại, khởi nguồn của thế giới, hiện tƣợng tự nhiên và cuộc sống xã hội. Nó tuy
khơng phản ánh khoa học về hiện thực cuộc sống, nhƣng cũng đã biểu hiện cuộc đấu tranh
đối với thế lực tự nhiên và theo đuổi lí tƣởng của con ngƣời thời cổ đại. Đây là cách định
nghĩa về thần thoại nhƣ một thể loại văn học thời cổ đại. Và nhƣ chúng tôi đã trình bày ở
trên, thực chất đó là các huyền thoại cổ đại. Dùng thần thoại để diễn đạt nghĩa của ―myth‖,
giới nghiên cứu Trung Quốc (mà tiêu biểu là Điệp Thƣ Hiến) đã mở rộng khái niệm ―thần
thoại‖ (vốn ban đầu rất rõ ràng trong tƣ cách một thể loại văn học), thêm vào những biểu
đạt hàm nghĩa mới. Cách hiểu thứ hai hàm chỉ những câu chuyện, sự việc hoang đƣờng, kì
dị, khó giải thích, tạo ý nghĩ mê hoặc lịng ngƣời, tuy ít phổ biến hơn nhƣng đã gặp gỡ với
cách hiểu ―myth is false‖ của một số học giả phƣơng Tây. Ở đây, chúng ta bắt gặp sự ám
chỉ những suy nghĩ mê muội, không phân biệt đúng sai nhƣng đồng thời cũng thấy đằng
sau đó một niềm tin: dù là những điều hoang đƣờng, kì bí nhƣng nó vẫn mang ý nghĩa mê
hoặc lịng ngƣời, tức nó vẫn khiến con ngƣời tin vào đó.
Khơng chỉ đƣợc hiểu theo hai cách ở trên, do bản thân là một thuật ngữ du nhập và
nội hàm khái niệm lại có nhiều sự mơ hồ, nhiều đặc điểm có sự gặp gỡ với các từ cùng chỉ


14
về những điều hoang đƣờng, kì ảo, kì lạ trong cách hiểu của ngƣời Trung Quốc nhƣ ma ảo,
quỷ ảo, huyền ảo, ảo giác, hƣ ảo, truyền kì,… nên trong một số từ điển, huyền thoại còn
đƣợc định nghĩa tƣơng đƣơng với huyền ảo, hàm chỉ sự hƣ giả, mờ ảo, không chân thực
(nhƣ Đại từ điển Hán ngữ (NXB Đại từ điển Hán ngữ, 1991), Từ điển thông dụng Hán ngữ
hiện đại (NXB Giáo dục và Nghiên cứu Ngoại ngữ,1987), Từ điển đối chiếu từ phản nghĩa
từ đồng nghĩa (NXB Giáo dục Cát Lâm, 1987)…)
Tóm lại, từ các cách hiểu nêu trên, có thể khẳng định ―huyền thoại‖ là một thuật
ngữ xuất hiện từ thời xa xƣa có nội dung thay đổi không ngừng - một khái niệm mang hàm
nghĩa rộng và dễ gây tranh luận. Bởi vậy, việc đƣa ra một định nghĩa thống nhất là vơ cùng

khó khăn. Trong hồn cảnh đó, nói nhƣ nhà nghiên cứu Đào Ngọc Chƣơng: ―Nếu phải đƣa
ra một định nghĩa thì cái định nghĩa về huyền thoại kia hoặc chỉ là sự hệ thống theo cách
nào đấy những phƣơng diện đã đƣợc khảo sát rất kĩ của huyền thoại hoặc, nếu thực sự là
một đóng góp, thì phải xây dựng (hay là xuất phát) trên một cơ sở lí luận và thực tế mới về
huyền thoại‖. Đó là một ―việc làm hoặc có phần đơn giản và chẳng đem lại một hiệu quả
nào hoặc cực kì khó khăn‖ [14;13]. Đồng tình với quan niệm này, dựa trên việc khảo sát hệ
thống lí thuyết phong phú về huyền thoại, trong đó có các quan niệm của giới nghiên cứu
Trung Quốc, chúng tôi khái quát một số vấn đề cơ bản về huyền thoại nhƣ sau:
- Huyền thoại có thể là một câu chuyện, một niềm tin, một phƣơng thức tƣ duy
đƣợc chia sẻ trong một cộng đồng nào đó.
- Những vấn đề đƣợc đặt ra trong huyền thoại mang tính biểu trƣng, ý nghĩa sâu sắc
với cộng đồng.
- Trong huyền thoại các yếu tố hoang đƣờng, kì ảo, thần bí, huyền ảo thƣờng xuất
hiện nhƣ một đặc điểm nhận dạng mang tính phổ biến. Tuy nhiên, khơng phải lúc nào cũng
phải có các yếu tố trên mới là huyền thoại. Huyền thoại hiện đại có thể đƣợc tạo nên từ chất
liệu cuộc sống hiện thực, đời thƣờng, thông qua các phƣơng thức nghệ thuật đặc thù. Nhấn
mạnh đến sự chia sẻ rộng rãi trong cộng đồng với một niềm tin mãnh liệt trong huyền thoại,
chúng tơi cũng đồng thời cho rằng, đó là một cách thức phổ biến để tạo nên huyền thoại
mọi thời đại.
1.1.2. Vấn đề nghiên cứu huyền thoại từ lí thuyết văn học
Huyền thoại và văn học có mối quan hệ mật thiết với nhau. Những tác phẩm văn
học đầu tiên của nhân loại là thần thoại (hay chính là huyền thoại cổ xƣa của con ngƣời).


15
Huyền thoại là kho tàng đầu tiên cung cấp văn liệu, thi liệu cho nền văn học và tiếp tục
đóng vai trò hạt nhân quan trọng, là cơ sở tạo nên huyền thoại trong văn học. Huyền thoại
văn học bao gồm những huyền thoại đi vào văn chƣơng (không chỉ là các huyền thoại cổ
đại mà còn là các huyền thoại nảy sinh trong suốt tiến trình lịch sử), đƣợc văn chƣơng hoá
và những huyền thoại phát sinh từ văn chƣơng.

Cho đến nay, lí thuyết về huyền thoại mới chỉ là một bộ phận trong lí thuyết thuộc
các lĩnh vực khác nhau mà chƣa có hệ thống lí luận riêng. Hay nói cách khác, ―khơng có
việc nghiên cứu huyền thoại nhƣ là bản thân huyền thoại‖ [116;1]. Hệ thống lí thuyết
phong phú về huyền thoại, về cơ bản đƣợc các nhà nghiên cứu thống nhất ở một số trƣờng
phái, khuynh hƣớng tiêu biểu: Chủ nghĩa Nghi lễ và Chủ nghĩa Chức năng, Trƣờng phái
Xã hội học Pháp, các học thuyết về Biểu tƣợng, Lí thuyết Phân tâm học, Chủ nghĩa cấu
trúc, Trƣờng phái phê bình huyền thoại - nghi lễ trong nghiên cứu văn học. Tuy mục đích
và cách thức triển khai khác nhau, mang đến những kết luận riêng, nhƣng theo Robert A.
Sagel thì tính thống nhất của chúng là ở các vấn đề đƣợc đặt ra: vấn đề về nguồn gốc, chức
năng (huyền thoại đƣợc phát sinh thƣờng do đáp ứng một nhu cầu nào đó của con ngƣời và
chúng tồn tại do tiếp tục đáp ứng đƣợc những nhu cầu ấy) và chủ đề (một số lí thuyết chủ
trƣơng đọc huyền thoại theo nghĩa đen, ví dụ nhƣ huyền thoại về các vị thần linh; một số lí
thuyết khác chủ trƣơng qui chiếu thơng qua biểu trƣng, có nghĩa có thể là bất cứ thứ gì, nhƣ
E. Cassier, R. Barthes) [116;3]. Trên thực tế, dù tiếp cận huyền thoại từ trƣờng phái,
khuynh hƣớng nào thì các nhà nghiên cứu đều phải tìm đến với các huyền thoại cổ đại
(đồng thời cũng là những tác phẩm văn chƣơng đầu tiên - thần thoại), vì vậy xét cho cùng,
việc nghiên cứu huyền thoại trong văn học bằng cách này hay cách khác, ít nhiều đều đƣợc
nói đến. Tìm hiểu về huyền thoại trong sáng tác văn học của một tác giả cụ thể, chúng tôi
chủ yếu dựa vào các quan niệm về huyền thoại trong văn học nhƣng cũng không thể tách
rời quan niệm về huyền thoại ở các lĩnh vực khác vì mối quan hệ ảnh hƣởng, tiếp thu lẫn
nhau giữa các quan niệm, trƣờng phái.
Thế kỉ XIX, trƣờng phái huyền thoại trong nghiên cứu văn học đã đƣợc nảy sinh
trên cơ sở học thuyết của J. Grimm và M. Muller. Tuy nhiên, để đặt ra cơ sở của việc hiểu
và giải thích khoa học nghiêm túc về huyền thoại trong văn học, nghiên cứu về huyền thoại
tập trung trong mối quan hệ với văn học thì phải kể đến Phê bình nghi lễ - huyền thoại trƣờng phái có thanh thế trong nghiên cứu văn học Anh, Mĩ thế kỷ XX. Nếu nhƣ các


16
nghiên cứu của J. Grimm và M. Muller trƣớc đó chủ yếu hƣớng đến việc tìm hiểu, lí giải
các hình thức sáng tác nghệ thuật cổ xƣa nhất, các sáng tác dân gian bằng cách phát hiện

các đề tài và motif huyền thoại; thì Phê bình nghi lễ - huyền thoại kì vọng nhiều hơn ở việc
lí giải huyền thoại trong toàn bộ nền văn học bao gồm cả văn học hiện đại. Tuy có nguy cơ
đi đến cực đoan (mở rộng khái niệm huyền thoại nhƣng lại có phần phiến diện khi đánh
đồng mọi truyền thống với huyền thoại) nhƣng sự ra đời của trƣờng phái này đã mang đến
những lí thuyết khoa học về huyền thoại trong văn học. Cơ sở phƣơng pháp luận Phê bình
huyền thoại - nghi lễ là ―ý tƣởng cho rằng thần thoại là nhân tố quyết định để hiểu toàn bộ
sản phẩm nghệ thuật của nhân loại xƣa và nay‖ [35;358]. Bằng cố gắng phát hiện huyền
thoại và đặc biệt là nghi lễ trong các sáng tác văn học, các nhà phê bình huyền thoại học
xem huyền thoại chẳng những nhƣ ngọn nguồn tự nhiên của sáng tác nghệ thuật mà còn
nhƣ ―máy phát xuyên lịch sử‖ của văn học, và luôn giữ trong nó những khung huyền thoại
trung tâm nhất định. Xuất phát điểm của trƣờng phái này là hai nhánh: Phê bình nghi lễ mở đầu trong các cơng trình của J. Frazer và Phê bình cổ mẫu - nảy sinh bởi các quan niệm
của C. Jung. Từ hai nhánh nghiên cứu này, nhiều cơng trình nghiên cứu và các nhà phê
bình huyền thoại có tên tuổi đã xuất hiện. Trong trƣờng phái Phê bình huyền thoại - nghi lễ,
nghiên cứu của N. Frye là tiêu biểu và có ý nghĩa hơn cả. Ảnh hƣởng bởi J. Frazer và C.
Jung, N. Frye khẳng định tính thống nhất tuyệt đối giữa huyền thoại và nghi lễ, giữa huyền
thoại và cổ mẫu. Kết hợp tiếp cận tiến hóa luận với các yếu tố của chủ nghĩa cấu trúc; sử
dụng rộng rãi các tiếp cận của S. Freud và C. Jung, N. Frye hình dung huyền thoại nhƣ một
hạt nhân mà từ đó phát triển ra toàn bộ văn học về sau. Nền văn học này sẽ trở về với khởi
nguyên của nó trên một vịng xoắn ốc nhất định. Và vì vậy, văn học của chủ nghĩa hiện đại
giống nhƣ một hệ thống thần thoại mới, mở rộng đến cực hạn những giới hạn tồn tại của
huyền thoại. Tiếp theo C. Jung, N. Frye cũng cho rằng cổ mẫu luôn xuất hiện trong sáng tác
của các nhà cổ điển và ―có xu hƣớng chung là tái sản sinh những định thức ấy‖ [35;373374]. Ý nghĩa của tổ hợp nghi lễ - huyền thoại trong ngọn nguồn nghệ thuật ngôn từ, cụ thể
là ý nghĩa của huyền thoại với tƣ cách là một hệ thống, một kho tàng các biểu tƣợng đối với
nghiên cứu văn học đƣợc đề cao. Thông qua các nghiên cứu, N. Frye xác định ―huyền thoại
trung tâm‖ trong sáng tác nghệ thuật là huyền thoại gắn với chu kì tự nhiên và huyền thoại
về ngƣời anh hùng với các cuộc phiêu lƣu. Tiếp nối N. Frye, John Vikery khẳng định:
huyền thoại không chỉ là chất liệu để văn học phát triển hay cội nguồn cảm hứng sáng tạo


17

của nghệ sĩ; năng lực nghệ thuật của huyền thoại cịn nằm ở trong q trình tƣ duy nhằm
đáp ứng nhu cầu nhất định của con ngƣời. Huyền thoại cung cấp khái niệm và kiểu mẫu
cho cả nhà văn lẫn nhà phê bình.
Vấn đề huyền thoại trong văn học cũng đƣợc nhiều nhà nghiên cứu Nga chú
ý, góp phần mang đến một cái nhìn phong phú và tồn diện hơn. A. F. Losev là một
trong những chuyên gia xuất sắc về huyền thoại cổ đại và các lí thuyết liên quan.
Hai trong số các vấn đề quan trọng đƣợc A. F. Losev đặt ra, có ý nghĩa đối với quan
niệm của chúng tôi về huyền thoại là sức mạnh tự phát của cái thần kì và bản chất
biểu tƣợng của huyền thoại. Đáng chú ý trong nghiên cứu của O. M. Freidenberg là
tƣ tƣởng sâu sắc về những xu hƣớng chuyển hóa ngữ nghĩa của huyền thoại cổ đại.
Cơng trình nghiên cứu đầu tiên có liên quan trực tiếp nhất với thi pháp huyền thoại
là của M. Bakhtin: Sáng tác của Rabelais và văn hóa dân gian thời Trung đại và
Phục hung. Với cơng trình này, M. Bakhtin đã phân tích chi tiết ―tính biểu tƣợng
thực tại‖ của truyền thống carnaval và sự phát triển nó trong tác phẩm của Rabelais.
Thơng qua ―văn hóa carnaval‖, ơng chứng minh: nền văn hóa carnaval là mắt xích
trung gian giữa nghi lễ - huyền thoại nguyên thủy và văn học nghệ thuật. Sau M.
Bakhtin, E. M. Meletinsky trong cuốn Thi pháp của huyền thoại đã tiến hành xem
xét những lí thuyết quan trọng nhất về huyền thoại, các hình thức cổ điển của huyền
thoại, một số đặc điểm của sự quá độ từ huyền thoại lên văn học và thi pháp của sự
huyền thoại hóa trong văn học thế kỷ XX. Khẳng định tính chất nguyên hợp của tƣ
duy huyền thoại và chỉ ra xu hƣớng chức năng của huyền thoại (chức năng giải thích
và chuẩn nhận trật tự xã hội, chức năng phản ánh hiện thực thơng qua các hình ảnh
tƣởng tƣợng, chức năng mơ hình hóa), E. M. Meletinsky đã đƣa ra một số motif
huyền thoại tiêu biểu: Huyền thoại về bậc tiên tổ - đấng sáng tạo - anh hùng xã hội;
Huyền thoại suy nguyên luận; Huyền thoại về lịch biểu…
Cùng với việc du nhập khái niệm học thuật ―huyền thoại‖, theo học giả Dƣơng Lí
Huệ [129], bài viết Lịch sử hình thành nhân vật huyền thoại đăng trên báo Tân Dân năm
1903 của Tƣơng Quan Vân đƣợc xem là cơng trình đầu tiên ở Trung Quốc đề cập đến lí
thuyết huyền thoại. Từ đó đến nay, các cơng trình về huyền thoại xuất hiện khá nhiều, tập
trung ở việc dịch, xuất bản các nghiên cứu mới trên thế giới và vận dụng vào việc tìm hiểu

huyền thoại Trung Quốc cũng nhƣ huyền thoại trong các sáng tác văn học nói chung. Tuy


18
có lịch sử hình thành và phát triển khơng dài nhƣng hệ thống lí thuyết về huyền thoại ở
Trung Quốc về cơ bản đã bắt kịp và khơng có nhiều sự khác biệt so với phƣơng Tây. Vấn
đề này đƣợc các học giả Trung Quốc quan tâm ở tám góc độ và phƣơng thức lí giải: 1)
dùng ngơn ngữ học để giải thích (Trịnh Khải Long); 2) dùng nghi thức để giải thích (từ góc
độ hành vi, nghi thức tơn giáo mà xem xét nguồn gốc huyền thoại, tiêu biểu: Tiêu Binh,
Trƣơng Nham); 3) dựa trên hiện tƣợng tự nhiên để giải thích (dùng thiên văn, khí hậu, địa
lí, thực vật… các phƣơng diện tri thức mà giải thích, lấy hình thức biểu đạt ẩn dụ và ngụ
ngơn là khởi nguồn khoa học của huyền thoại, tiêu biểu: Đỗ Loan, Đỗ Nhi Vị, Ngô Ứng
Tƣờng); 4) dựa vào lịch sử (xem ngụ ngôn về những sự kiện lịch sử và nhân vật là có thật,
hay nói cách khác, xem huyền thoại là khởi nguồn của lịch sử cổ đại); 5) lí giải bằng tâm lí
học (mối quan hệ giữa huyền thoại với giấc mộng và những kí ức tập thể); 6) lí giải bằng
triết học (từ góc độ triết học giải thích những ẩn số trong huyền thoại, xem huyền thoại là
tiền thân của triết học); 7) áp dụng chủ nghĩa kết cấu (giải thích rõ huyền thoại, đồng thời từ
những huyền thoại đơn lẻ phát hiện ra những qui tắc phổ biến về kết cấu để nắm bắt đƣợc
tƣ duy logic của nhân loại); 8) áp dụng chủ nghĩa nữ tính (phê phán xã hội phụ quyền,
khẳng định địa vị của ngƣời phụ nữ từ thời nguyên thủy). Giống nhƣ ở phƣơng Tây, dù tiếp
cận huyền thoại từ góc độ nào thì các khuynh hƣớng nghiên cứu đều liên quan đến các câu
chuyện thần thoại - cũng chính là những sáng tác văn học đầu tiên, nên ít nhiều đều đề cập
đến mối quan hệ giữa huyền thoại và văn học. Ở Trung Quốc, tuy chƣa hình thành một
khuynh hƣớng, trƣờng phái nghiên cứu về huyền thoại trong văn học nhƣ trƣờng phái Phê
bình nghi lễ - huyền thoại ở Anh, Mĩ thế kỉ XX, nhƣng những vấn đề lí thuyết phong phú
về huyền thoại đã đƣợc vận dụng một cách linh hoạt và sinh động trong việc triển khai
nghiên cứu khoa học nhân văn, mà cụ thể là văn học.
Căn cứ trên các vấn đề cốt lõi về huyền thoại đã đƣợc tổng kết, có thể thấy, tuy việc
đề cập đến huyền thoại nhƣ một lí thuyết khoa học đến thế kỉ XX mới xuất hiện nhƣng các
quan niệm của giới nghiên cứu Trung Quốc về huyền thoại (hay các vấn đề đặc trƣng của

huyền thoại) trong văn học thì đã có lịch sử từ rất lâu đời. Thang Hiển Tổ, nhà biên kịch nổi
tiếng Trung Quốc cuối thời Minh trong Điểm hiệu Ngu sơ chí tự đã quan niệm ―kì tịch
hoang đản… độc chi sử nhân tâm khai thần thích‖ (Đọc những điều kì lạ hoang đƣờng làm
cho lịng ngƣời nhƣ thần tình rộng mở). Thơng qua việc tập trung trình bày tính quan trọng
của sự kiện, tình tiết siêu hiện thực, ơng đã cho thấy nhiệt tình của mình với những chuyện


19
―quái đản, kì lạ‖. Tuy là cái ―kì tịch hoang đản‖ khơng có trong đời thực, nhƣng cái kì dùng
để gửi gắm sự ―chân thú‖, gửi gắm cái ―tình‖ - một ―cái ―tình‖ có khả năng siêu việt cả giới
hạn của sự sống chết‖; một ―cái ―tình‖ dùng ―để thêu dệt nên một thế giới khác lí tƣởng
hơn, đẹp đẽ hơn, dùng nó để thay thế thế giới hiện thực đen tối đƣợc thống trị bằng cái ―lí‖
phản động‖ [CD76;128]. Thế giới lí tƣởng đó đã vƣợt qua khoảng cách về thời gian và địa
lí để gặp gỡ với quan niệm về một thế giới huyền thoại là thế giới thứ hai vừa tƣơng đồng
vừa khác biệt với thế giới hiện thực ở các nƣớc phƣơng Tây.
Trong Nhàn tình ngẫu kí, Lí Ngƣ - nhà hí kịch nổi tiếng đầu đời Thanh cho rằng,
một số tác phẩm trong lịch sử sở dĩ có thể lƣu truyền đƣợc ―là bởi vì tình tiết của nó rất
khác lạ độc đáo, chƣa đƣợc ngƣời nhìn thấy và lƣu truyền bao giờ‖ [CD76;120]. Thế nên
―phi kì bất truyền‖ - khơng kì khơng truyền. Thơng qua đây, có thể thấy sự nhấn mạnh vào
hai yếu tố tạo nên truyền kì: ―kì‖ (sự kì lạ, khác lạ, mới mẻ, độc đáo) và ―truyền‖ (sự lƣu
truyền trong đời sống tâm thức cộng đồng). Vì vậy, cái ―kì‖ cũng đòi hỏi cái ―tân‖ - sự sáng
tạo mới mẻ của toàn bộ tác phẩm. Với quan niệm này, cái kì dịch chuyển sang phạm trù
hình thức, gặp gỡ với quan điểm ―bất kì nhi kì‖ của Khổng Thƣợng Nhậm - cũng là một
nhà hí kịch nổi tiếng đầu thời Thanh. ―Cái điều ―khơng li kì mà vẫn li kì‖ chính là từ trong
những sự kiện bình thƣờng rồi thơng qua cấu tứ nghệ thuật xảo diệu, khơi gợi đƣợc những
chủ đề khác thƣờng rung động lòng ngƣời, viết nên đƣợc những hình tƣợng nhân vật mà
ngƣời đọc khơng bao giờ quên‖ [CD76;132]. Bàn về yếu tố ―kì‖, cả ba quan điểm của
Thang Hiển Tổ, Lí Ngƣ, Khổng Thƣợng Nhậm đã bổ sung, phát triển cho nhau, đồng thời
có sự gặp gỡ từ rất sớm với lí thuyết về huyền thoại trên thế giới. Có thể nói, chúng đã phản
ánh khá đầy đủ đặc trƣng của huyền thoại hiện đại: có thể có hoặc khơng có yếu tố siêu

nhiên hoang đƣờng, kì ảo; sự ―truyền‖, chia sẻ niềm tin trong cộng đồng và ―kĩ xảo‖ biến
cái ―bất kì‖ thành ―kì‖ nhƣ một phƣơng thức tạo nên huyền thoại.
Trung Quốc tiểu thuyết sử lược của Lỗ Tấn là một cơng trình tổng hợp về lịch sử
phát triển của văn xuôi tự sự Trung Quốc, thơng qua đó, chúng ta cũng có thể tìm thấy quan
niệm của Lỗ Tấn về các vấn đề liên quan đến huyền thoại. Giống nhƣ các nhà nghiên cứu
về huyền thoại trên thế giới, Lỗ Tấn cho rằng, thần thoại ―không những là mầm mống của
tôn giáo, của mĩ thuật, mà còn là ngọn nguồn của văn chƣơng‖ [72;29], ―là mầm mống của
văn nghệ‖ [72;321), là ―khởi nguyên của tiểu thuyết‖ [72;315]. Ông bàn đến các thần thoại
với tƣ cách nhƣ một hình thức thể loại đầu tiên của văn chƣơng tự sự mang đặc trƣng riêng.


20
Ngƣời nguyên thủy giải thích về vũ trụ và sự biến hóa khác thƣờng của tạo vật bằng cách
―lấy một ―thần cách‖ hay một ngƣời tính cách nhƣ thần làm trung tâm, suy diễn ra mà kể
lại‖. Rồi chính với vị thần, việc thần (kì) đó, họ lại ―đem lịng tin tƣởng, kính sợ‖; ―ca ngợi
là uy linh, tơn thờ ở đền miếu, càng lâu càng hơn lên mà thành phức tạp thêm‖ [72;29].
Đồng thời, Lỗ Tấn cũng khẳng định: sự ―lƣu truyền‖ của huyền thoại đến đời sau nhƣng
―không khỏi có điều tơ vẽ, trau dồi thêm, đến mất cái gốc gác cũ, nhƣ vậy thần thoại tuy
nhờ thơ ca mà ngời sáng thêm, mà lƣu truyền đƣợc, nhƣng cũng vì thế mà đổi khác đi, mà
tiêu tan mất‖ [72;29]. Đó cũng chính xác là q trình lịch sử của huyền thoại từ thời cổ đại
đến nay. Trong một cơng trình khác, ơng cũng đã có những quan niệm tƣơng đồng với
C.Jung (về vấn đề vô thức tập thể) khi cho rằng huyền thoại ―không để cuộc sống chúng ta
hịa đồng ngang bằng với thế giới hiện thực, nó cho ta liên tƣởng đến cuộc sống của những
ngƣời trƣớc đây, mặc dù chúng ta chƣa hoàn toàn hiểu biết về nó‖ [122;212].
Vƣơng Quốc Duy trong Tống Ngun hí khúc sử cũng cho rằng: ―Huyền thoại
mang chúng ta đến với những yếu tố kì lạ, nhiều cảm giác kinh dị, lạ thƣờng‖ [145;50].
Trần Bình Ngun trong Chuyển biến mơ thức tự sự tiểu thuyết Trung Quốc khẳng định:
Huyền thoại mang ngơn ngữ huyền diệu để từ đó miêu tả những sự việc mà tƣởng chừng
nhƣ khơng thể phát sinh [131]…
Có thể thấy, ở mặt thuật ngữ và các lí thuyết khoa học, quan niệm về huyền thoại

của Trung Quốc cơ bản chịu ảnh hƣởng của phƣơng Tây. Tuy nhiên, cũng cần khẳng định
rằng, trƣớc khi đƣợc đặt vấn đề một cách trực tiếp dƣới dạng lí thuyết, huyền thoại và các
đặc trƣng của nó đã sớm có một lịch sử nghiên cứu lâu dài tại Trung Quốc. Bên cạnh sự
tƣơng đồng với quan niệm về huyền thoại trên thế giới, quan niệm của dân tộc này còn
mang những đặc trƣng riêng biệt gắn với truyền thống hiếu kì và sự cố kết bền vững của
nền văn hóa (đặc biệt là văn hóa dân gian) mang tính cộng đồng. Mạc Ngơn là một nhà văn
Trung Quốc nhƣng chịu ảnh hƣởng từ văn học phƣơng Tây đặc biệt là hai nhà văn lớn G.
Márquez và W. Faulkner, nên huyền thoại trong sáng tác của ơng chính là một trong những
minh chứng đậm nét cho kiểu huyền thoại đƣợc sinh ra từ sự giao thoa Đơng - Tây. Bởi
vậy, khi tìm hiểu về huyền thoại trong tiểu thuyết Mạc Ngôn, việc kết hợp lí thuyết huyền
thoại Đơng - Tây là điều cần thiết.
Giới hạn những lí thuyết về huyền thoại trong nghiên cứu văn học, tiêu biểu là
khuynh hƣớng Phê bình nghi lễ - huyền thoại nhƣng chúng tôi xác định: ―vấn đề ―huyền