Tài liệu ĐỀ TÀI "VÀI NÉT VỀ QUAN HỆ HỮU NGHỊ VÀ HỢP TÁC VIỆT – NGA QUA TÀI LIỆU LƯU TRỮ" pdf

VÀI NÉT VỀ QUAN HỆ HỮU NGHỊ
VÀ HỢP TÁC VIỆT – NGA QUA TÀI LIỆU LƯU TRỮ

TS. Nguyễn Lệ Nhung

Tài liệu lưu trữ là nguồn sử liệu quý giá và quan trọng trong nghiên cứu, biên soạn lịch
sử, bởi những đặc thù riêng của nó so với các nguồn sử liệu khác. Tài liệu lưu trữ được coi là
những nhân chứng lịch sử, bởi lẽ nó được sản sinh ra gần như đồng thời với các sự kiện,
hiện tượng lịch sử và do nhu cầu khách quan của mọi hoạt động trong quá khứ.
Nghiên cứu về quan hệ hữu nghị và hợp tác giữa Việt Nam – Liên Xô không thể
không sử dụng nguồn sử liệu quý giá: tài liệu lưu trữ phản ảnh sinh động lịch sử quan hệ
hữu nghị và hợp tác kinh tế - khoa học kỹ thuật giữa Việt Nam và Liên Xô trong gần 6 thập
kỷ qua. Trong bài viết này, chúng tôi mong muốn cung cấp một số thông tin khái quát về
tài liệu lưu trữ giấy, phim ảnh, ghi âm hình thành trong quá trình hoạt động hữu nghị, hợp
tác giữa Việt Nam và Liên xô trong hơn nửa thế kỷ qua.
Tài liệu lưu trữ - nguồn sử liệu quý giá này hiện đang được bảo quản tại các kho lưu
trữ của Việt Nam và Liên bang Nga hoặc ở dạng sưu tập lưu trữ của các gia đình, cá nhân hai
nước Việt Nam và Liên bang Nga. Ngoài ra, một số văn kiện chính thức của Đảng và Nhà
nước về quan hệ hữu nghị và hợp tác khoa học kỹ thuật Việt Nam Liên xô đã được công bố,
đăng tải trên các phương tiện thông tin đại chúng, một số văn kiện và tài liệu được in thành
sách, điển hình là cuốn “Việt Nam – Liên xô – 30 năm quan hệ (1950-1980) của Bộ Ngoại
giao nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam và Bộ Ngoại giao Liên bang cộng hòa xã hội
chủ nghĩa Xô viết; hoặc
trưng bày tại các cuộc
triển lãm tài liệu lưu trữ
theo chuyên đề. Gần
đây nhất năm 2005, tại
Hà Nội và Matxcơva đã
tổ chức hai cuộc triển
lãm tài liệu lưu trữ “Lịch
sử hợp tác kinh tế, khoa

học - kỹ thuật Việt Nam
– Liên xô, 1950-1990”
nhân dịp kỷ niệm 55
năm thiết lập quan hệ
ngoại giao giữa hai
nước.
Năm mươi tám
năm trước, sau tuyên
bố của Chính phủ nước
Việt Nam Dân chủ
Cộng hoà ngày
14/01/1950 về việc sẵn
sàng kiến lập quan hệ
ngoại giao với các nước trên thế giới, Liên Xô là một trong những nước đầu tiên trên thế
giới công nhận và chính thức thiết lập quan hệ ngoại giao với Việt Nam vào ngày
30/01/1950, đặt nền móng cho tình hữu nghị bền chặt và quan hệ hợp tác tốt đẹp giữa hai
nước sau này.
Đại sứ Việt Nam đầu tiên tại Liên Xô Nguyễn Lương Bằng trình Quốc thư lên Chủ
tịch đoàn Chủ tịch Xô Viết Tối cao Liên Xô N.M.Svernic, Matxcơva. Ngày
23/4/1952.
Phông lưu trữ Bộ Ngoại giao
Ảnh được bảo quản tại Trung tâm Lưu trữ quốc gia III Việt Nam
Dựa vào tài liệu lưu trữ có thể thấy những bước đi của Liên xô trong quá trình đi
đến thiết lập quan hệ ngoại giao với nước ta, tiêu biểu là: Biên bản và Nghị quyết của Bộ
Chính trị Ban Chấp hành trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô ngày 30/01/1950 về việc
thiết lập quan hệ ngoại giao giữa Liên Xô và Việt Nam; Thông điệp của Bộ trưởng Bộ
Ngoại giao Liên Xô ngày 30/01/1950 gửi Bộ trưởng Bộ Ngoại giao nước Việt Nam DCCH
v/v Chính phủ Liên Xô quyết định kiến lập quan hệ ngoại giao với nước ta. Những tài liệu
trên đang được bảo quản tại Viện Lưu trữ nhà nước Lịch sử xã hội chính trị Liên bang
Nga.

Chúng ta có thể thấy, sau Liên bang Xô viết, một loạt các nước XHCN Đông Âu
cũng đã công nhận và
thiết lập quan hệ ngoại
giao với Việt Nam. Sự
kiện vô cùng quan trọng
này đã tạo điều kiện để
nước Việt Nam đang
chiến đấu chống thực
dân xâm lược nối liền với
hậu phương lớn các
nước XHCN anh em và
tiếp nhận được sự giúp
đỡ to lớn về tinh thần và
vật chất từ bầu bạn quốc
tế.
Trong suốt gần 6
thập kỷ qua, trải qua muôn
vàn khó khăn và thử
thách, quan hệ hai nước
không ngừng được tăng
cường và phát triển. Sự
giúp đỡ chí tình, to lớn và
hiệu quả của Nhà nước và
nhân dân Liên Xô trước
đây, cũng như sự hợp tác
của Liên bang Nga ngày
nay có ý nghĩa hết sức quan trọng đối với sự nghiệp đấu tranh giải phóng đất nước, bảo vệ
độc lập dân tộc, cũng như công cuộc xây dựng Tổ quốc của nhân dân Việt Nam.
Thực tế đã chứng minh, 58 năm qua, kể từ khi
hai nước thiết lập quan hệ ngoại giao, quan hệ giữa

Việt Nam với Liên Xô trước đây và Liên bang Nga
ngày nay luôn nồng ấm, tin cậy, vượt qua mọi thử
thách của thời gian cũng như sự biến động của lịch
sử. Ngay từ những ngày đầu lập nước, việc phát triển
quan hệ với Liên Xô luôn là một trọng tâm hàng đầu
trong chính sách đối ngoại của Nhà nước Việt Nam
dân chủ cộng hòa. Tình đoàn kết hữu nghị giữa nhân
dân hai nước chúng ta, quan hệ giữa Việt Nam – Liên
Xô trong suốt gần 60 năm qua đã không ngừng phát
triển, củng cố và sự hợp tác kinh tế khoa học kỹ thuật
Việt Nam – Liên Xô đã là một tổng thể rộng lớn của
các mối quan hệ nhà nước mang tính lâu dài. Theo
dòng chảy lịch sử, chúng ta điểm lại một số sự kiện
quan trọng trong quan hệ hữu nghị, hợp tác giữa hai
nước, đầu tiên là những tài liệu văn kiện như:
2
Chủ tịch Hồ Chí Minh viếng Lăng V. I.
Lê nin, Ngày 13/7/1955.
Ảnhr được bảo quản tại Cục Lưu trữ
VPTW Đảng Cộng sản Việt Nam
Thư của Chủ
tịch Hồ Chí
Minh gửi Chủ
tịch Đoàn chủ
tịch xô viết tối
cao Liên Xô
Sô-vec-nich
v/v cử Đại sứ
đặc mệnh toàn
quyền của

VNDCCH tại
LBCHXHCNX
Xô viết Nguyễn
Lương Bằng.
TTLTQG III
Ngày 10/3/1952, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết quốc thư, cử công dân Nguyễn
Lương Bằng làm Đại sứ đầu tiên của Việt Nam tại Liên Xô. Chúng ta có thể nghiên cứu
bản gốc bức quốc thư cùng tấm hình ghi lại cảnh Đại sứ Nguyễn Lương Bằng trình quốc
thư lên Chủ tịch đoàn chủ tịch Xô viết tối cao Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Sô-
vec-nich và Quốc thư đầu tiên của Liên Xô do Đại sứ A.A.Lavrisép trình Chủ tịch Hồ Chí
Minh tháng 11/1954 hiện đang bảo quản tại Trung tâm lưu trữ quốc gia III, phông Lưu trữ
Bộ Ngoại giao Việt Nam.
Những chuyến thăm hũu nghị của các đoàn đại biểu Đảng và Chính phủ Việt Nam
và Liên Xô cùng những cuộc tiếp xúc hữu ích thường xuyên giữa các nhà lãnh đạo Việt
Nam và Liên Xô đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong việc không ngừng củng cố tình
đoàn kết và mở rộng hợp tác giữa hai nước. Trong tài liệu lưu trữ cũng phản ánh hoạt
động cao cả nhằm củng cố và phát triển tình hữu nghị Việt – Xô của Chủ tịch Hồ Chí
Minh, tạo nên một bức tranh sinh động đầy cảm xúc về những chiến công trong lao động
và chiến đấu của nhân dân Việt Nam và nhân dân Liên Xô, phản ánh quá trình không
ngừng củng cố tình hữu nghị và sự hợp tác Việt – Xô trong suốt 58 năm qua.
Sau khi miền Bắc hoàn toàn giải phóng, tiến lên xây dựng chủ nghĩa xã hội, đầu
tháng 7/1955, Chủ tịch Hồ Chí Minh trực tiếp dẫn đầu đoàn đại biểu Chính phủ sang thăm
Liên Xô nhằm củng cố tình đoàn kết hữu nghị, tăng cường mối quan hệ kinh tế, văn hóa
giữa hai nước. Hình ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh viếng lăng Lê nin, ngày 13/7/1955; Chủ tịch
Hồ Chí Minh tiếp đón đồng chí Micôian Phó Chủ tịch thứ nhất Hội đồng Bộ trưởng Liên Xô
sang thăm Việt Nam, ngày 4/4/1956 là những hình ảnh đi vào tâm khảm của người dân
hai nước Việt Nam Liên xô.
Hơn nửa thế kỷ đã trôi qua kể từ chuyến thăm đầu tiên của Chủ tịch đoàn Chủ tịch
Xô viết tối cao Liên Xô K. E. Vôrôsilốp (ngày 20 tháng 5 năm 1957), nhưng hình ảnh vị
lãnh đạo cấp cao của Nhà nước Xô Viết vẫn hết sức gần gũi, thân thiết với đông đảo các

tầng lớp nhân dân thủ
đô Hà Nội, như vừa
mới diễn ra ngày hôm
qua.
Những sự kiện
chính trong quan hệ
giữa Việt Nam và Liên
Xô được phản ảnh qua
những tài liệu lưu trữ
tiêu biểu về lịch sử hợp
tác kinh tế và khoa học
kỹ thuật Việt Nam –
Liên Xô giai đoạn từ
1950 đến nay là những
hiệp ước, hiệp định và
những văn kiện thỏa
thuận khác; những
tuyên bố và thông cáo
chung, những thông
báo về các cuộc hội
đàm của các đoàn đại
biểu Việt Nam – Liên Xô, cùng những văn kiện, hình ảnh của các tổ chức xã hội về sự
giúp đỡ chí tình trên tinh thần đồng chí của nhân dân Liên Xô trong sự nghiệp giữ nước và
dựng nước của nhân dân Việt Nam, đã làm “sống lại” những sự kiện cụ thể của công cuộc
hợp tác chính trị, kinh tế, khoa học - kỹ thuật Liên Xô - Việt Nam, giúp chúng ta hiểu rõ
hơn lịch sử quan hệ Xô - Việt vào những năm tháng chiến tranh gian khổ, cũng như thời
kỳ xây dựng hòa bình.
Không chỉ giúp đỡ về tiền bạc, hiện vật, các chuyên gia Liên xô còn sang giúp Việt
Nam phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội. Nhiều công trình do Liên xô giúp xây dựng đã gắn
3

Chủ tịch Hồ Chí Minh và nhân dân thủ đô Hà Nội đón chào Chủ tịch Đoàn Chủ tịch
Xô Viết tối cao Liên Xô K.E. Vôrôsilôp sang thăm Việt Nam, ngày 20/5/1957.
Ảnh được bảo quản tạiCục Lưu trữ VPTW Đảng Cộng sản Việt Nam
bó với bao thế hệ người dân Việt Nam, đến nay vẫn phát huy hiệu quả tích cực (như
trường Đại học Bách khoa, Bệnh viện Hữu nghị Việt-Xô, nhà máy cơ khí Hà Nội, ). Những
sự kiện, những con số biết nói được phản ảnh trong tài liệu lưu trữ cho thấy sức mạnh
hùng hậu và tính hiệu quả của tình đoàn kết, sự hợp tác, giúp đỡ lẫn nhau trên tinh thần
đồng chí trong thời kỳ nhân dân Việt Nam chiến đấu ác liệt chống Mỹ cứu nước giành độc
lập dân tộc, thống nhất đất nước cũng như trong giải quyết những nhiệm vụ có quy mô
lớn của công cuộc xây dựng nền kinh tế quốc dân, phát triển các ngành năng lượng, công
nghiệp than, luyện kim màu, hóa chất, chế tạo máy, công nghiệp xây dựng, giao thông vận
tải, nông nghiệp, địa chất, phát triển khoa học giáo dục, văn hóa và y tế,… Tại Viện lưu trữ
nhà nước tài liệu phim ảnh Nga, Viện lưu trữ nhà nước kinh tế Nga, Trung tâm lưu trữ
quốc gia III lưu giữ nhiều tài liệu hình ảnh về xây dựng những công trình lớn, chủ chốt có
ý nghĩa quan trọng hàng đầu với sự phát triển kinh tế của Việt Nam như các mỏ than Hòn
Gai, mỏ quặng Apatit Lao Cai, thiếc Tĩnh Túc, Cao Bằng, nhà máy cơ khí Hà Nội – cơ sở
đầu tiên của ngành chế tạo máy cơ khí Việt Nam, nhà máy nhiệt điện Uông Bí, nhà máy
thủy điện Thác Bà, nhà máy supe phốt phát Lâm Thao và nhiều nhà máy xí nghiệp khác.
Trong những năm tháng cam go nhất của cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc, Việt
Nam luôn nhận được sự ủng hộ chí tình của nhân dân Liên Xô. Hội Hữu nghị Xô - Việt đã
có những hoạt động có ý nghĩa rất lớn trong thời gian Việt Nam kháng chiến chống Mỹ.
Theo sáng kiến và nhờ sự tham gia tích cực của Hội hữu nghị Xô Việt, tại các xí nghiệp và
các trường học đã tổ chức mitting, quyên góp ủng hộ nhân dân Việt Nam đang chiến đấu,
tổ chức các Tháng hữu nghị Xô Việt. Hội nhiều lần tổ chức quyên góp tiền mua quà tặng,
thuốc men và các loại hàng hóa có ý nghĩa dân sự cần thiết, được chở bằng tàu biển đến
Việt Nam. Sự hỗ trợ về tinh thần và vật chất của nhân dân Liên Xô dành cho nhân dân
Việt Nam đang chống lại kẻ địch hùng mạnh đã có ý nghĩa không kém phần quan trọng so
với sự viện trợ quan sự và kinh tế được cung cấp cho Việt Nam theo đường nhà nước.
Năm 1977 Hội Hữu nghị Xô - Việt đã được trao tặng Huân chương hữu nghị của nhà
nước VNDCCH vì những đóng góp to lớn trong sự phát triển và củng cố tình hữu nghị

giữa nhân dân hai nước, vì phong trào quốc tế đoàn kết với Việt Nam. Sau đó, năm 1983,
nhân dịp 25 năm ngày thành lập Hội hữu nghị Xô Việt, 5 chi hội và 10 thành viên tích cực
của hội đã được trao tặng phần thưởng cao quý đó của Việt Nam.
Có thể thấy sự ủng hộ chí tình ấy qua tài liệu lưu trữ với tư cách là nguồn sử liệu
quan trọng đang được bảo quản tại các kho lưu trữ của Việt Nam, Liên Xô và Nga ngày
nay. Đó là bức ảnh: Tàu thủy Xô viết mang tên “Hồ Chí Minh” chở hàng viện trợ cho Việt
Nam cập cảng Hải Phòng, tháng 02/1971, hiện đang bảo quản tại Viện Lưu trữ nhà nước
tài liệu phim ảnh Liên bang Nga; bức ảnh ghi lại Lễ khánh thành Phân xưởng chế biến chè
đen tại Phú Thọ do Liên Xô giúp đỡ, ngày 19/12/1973 hiện đang được lưu giữ tại Lưu trữ
Hội Hữu nghị Nga - Việt; Thư của đồng chí Brê giơ nhép, Tổng bí thư Đảng Cộng sản Liên
Xô ngày 30/8/1971 gửi đồng chí Lê Duẩn, Tổng bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam về việc
Liên Xô viện trợ khẩn cấp cho Việt Nam do nạn lụt năm 1971 đang bảo quản tại Kho Lưu
trữ TW Đảng;
Quan hệ hợp tác giữa
hai nước cũng sớm được quan
tâm thúc đẩy, khởi đầu bằng
việc ký Hiệp định hợp tác kinh
tế thương mại Việt-Xô ngày
18/6/1955. Chỉ 5 năm sau đó,
kim ngạch buôn bán hai chiều
đã tăng lên gấp 13 lần (năm
1955 chỉ đạt 5 tỷ rúp). Theo tài
liệu thống kê của Bộ Ngoại
thương, thời kỳ 1976-1980,
khối lượng trao đổi hàng hóa
giữa hai nước bằng 20 năm
trước cộng lại. Những năm
4
Tàu thủy Xô viết mang tên “Hồ Chí Minh” chở hàng viện trợ cho Việt Nam
cập cảng Hải Phòng

Ảnh được bảo quản tại Viện Lưu trữ nhà nước phim ảnh Nga