Thiết kế hoạt động thực hành thí nghiệm cho câu lạc bộ hóa học ở trường THPT nhằm phát triển năng lực tự tìm hiểu thế giới tự nhiên cho học sinh lớp 10

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

Nguyễn Hồng Huy

THIẾT KẾ HOẠT ĐỘNG THỰC HÀNH
THÍ NGHIỆM CHO CÂU LẠC BỘ HĨA HỌC
Ở TRƯỜNG THPT NHẰM PHÁT TRIỂN
NĂNG LỰC TÌM HIỂU THẾ GIỚI TỰ NHIÊN
CHO HỌC SINH LỚP 10

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Thành phố Hồ Chí Minh – 2020


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

Nguyễn Hồng Huy
THIẾT KẾ HOẠT ĐỘNG THỰC HÀNH
THÍ NGHIỆM CHO CÂU LẠC BỘ HĨA HỌC
Ở TRƯỜNG THPT NHẰM PHÁT TRIỂN
NĂNG LỰC TÌM HIỂU THẾ GIỚI TỰ NHIÊN
CHO HỌC SINH LỚP 10
Chuyên ngành : Lý luận và phương pháp dạy học bộ mơn Hóa học
Mã số

: 81400111

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
TS. PHAN ĐỒNG CHÂU THỦY

Thành phố Hồ Chí Minh – 2020


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung
thực, khách quan và chưa từng được cơng bố trong bất kì cơng trình khoa học nào
khác, các thơng tin trích dẫn trong luận văn đã được chỉ rõ nguồn gốc và được phép
cơng bố.
Tác giả luận văn

Nguyễn Hồng Huy


LỜI CẢM ƠN
Tôi xin gởi lời tri ân đến TS. Phan Đồng Châu Thủy, giáo viên hướng dẫn của
tơi vì cơ đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tơi trong thời gian thực hiện đề tài.
Tôi xin chân thành cảm ơn q thầy cơ khoa Hố học, phịng Sau Đại học
Trường Đại học Sư phạm Tp.HCM, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội đã tận tình
giảng dạy, nâng cao kiến thức chuyên môn, cung cấp nhiều kiến thức hiện đại của
nhân loại về Giáo dục học đến cho chúng tôi.
Tôi xin gửi lời cảm ơn đến Ban Giám hiệu và các thầy cô các trường THPT
Ngô Quyền Quận 7 nơi tôi đã thực nghiệm đề tài. Cảm ơn cô Thái Hải Hà và cơ
Nguyễn Ngọc Huyền Ngân giáo viên Hố trường THPT Ngô Quyền cùng các em
học sinh trong CLB Hóa học và Sáng tạo đã nhiệt tình giúp đỡ, tiếp thêm cho tơi
sức mạnh để hồn thành đề tài.
Cuối cùng, xin cảm ơn gia đình, bạn bè thân thuộc đã luôn là chỗ dựa tinh thần

vững chắc, giúp tôi thực hiện tốt luận văn này.
Xin chân thành cảm ơn!
Thành phố Hồ Chí Minh – năm 2020

Nguyễn Hồng Huy


MỤC LỤC
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Lời cảm ơn
Mục lục
Danh mục từ viết tắt
DAnh mục các bảng
Danh mục các hình
MỞ ĐẦU

............................................................................................................... 1

Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ........................... 5
1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ................................................................................. 5
1.1.1. Hoạt động thí nghiệm trong dạy học Hóa học ............................................. 5
1.1.2. Năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên.............................................................. 6
1.1.3. Câu lạc bộ ở trường THPT ........................................................................... 8
1.2. Phát triển năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên cho học sinh THTP ................... 9
1.2.1. Khái niệm năng lực ...................................................................................... 9
1.2.2. Năng lực cốt lõi và năng lực đặc thù của mơn Hóa học ............................... 9
1.2.3. Năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên............................................................ 10
1.3. Câu lạc bộ Hóa học – mơ hình hoạt động trải nghiệm phổ biến ở trường
THPT.............................................................................................................. 12

1.3.1. Hoạt động trải nghiệm ................................................................................ 12
1.3.2. Câu lạc bộ Hóa học ở trường phổ thơng .................................................... 14
1.3.3. Một số hình thức tổ chức hoạt động trong CLB Hóa học .......................... 15
1.4. Hoạt động thực hành thí nghiệm ...................................................................... 18
1.4.1. Khái niệm và vai trò của thực hành thí nghiệm trong dạy học hóa học .... 18
1.4.2. Một số quy trình thực hành thí nghiệm của HS trong CLB Hóa học ......... 19
1.5. Thực trạng thực hành thí nghiệm, sinh hoạt CLB Hóa học và phát triển
năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên ở trường THPT Ngơ Quyền, Quận 7,
TP.HCM ........................................................................................................... 25
1.5.1. Mục đích điều tra ........................................................................................ 25


1.5.2. Đối tượng và phương pháp điều tra............................................................ 25
1.5.3. Kết quả điều tra .......................................................................................... 25
Tiểu kết chương 1 ................................................................................................... 33
Chương 2. THIẾT KẾ HOẠT ĐỘNG THỰC HÀNH THÍ NGHIỆM
CHO CÂU LẠC BỘ HĨA HỌC NHẰM PHÁT TRIỂN
NĂNG LỰC TÌM HIỂU THẾ GIỚI TỰ NHIÊN CỦA HS
LỚP 10 THPT ................................................................................... 34
2.1. Mục tiêu và nội dung chương trình Hóa học lớp 10 (cơ bản) ......................... 34
2.1.1. Mục tiêu chương trình Hóa học 10 (cơ bản) .............................................. 34
2.1.2. Cấu trúc và nội dung chương trình Hóa học 10 (cơ bản) ........................... 35
2.1.3. Hoạt động thực hành thí nghiệm hóa học ở lớp 10 .................................... 39
2.2. Tổ chức câu lạc bộ Hóa học ở trường THPT ................................................... 40
2.2.1. Quy trình thành lập câu lạc bộ Hóa học ..................................................... 40
2.2.2. Nguyên tắc thiết kế hoạt động thực hành thí nghiệm cho CLB Hóa
học nhằm phát triển năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên của HS .............. 41
2.2.3. Quy trình thiết kế hoạt động thực hành thí nghiệm cho câu lạc bộ Hóa
học nhằm phát triển năng lực tìm hiểu tự nhiên của HS ........................... 42
2.3. Xây dựng thang đo và công cụ đánh giá năng lực tìm hiểu thế giới tự

nhiên của HS .................................................................................................. 45
2.3.1. Quy trình xây dựng thang đo và cơng cụ đánh giá năng lực tìm hiểu
thế giới tự nhiên. ........................................................................................ 45
2.3.2. Thang đo năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên. ........................................... 46
2.3.3. Xây dựng công cụ đánh giá năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên. .............. 52
2.4. Một số hoạt động thực hành thí nghiệm cho câu lạc bộ Hóa học dành cho
HS lớp 10 ......................................................................................................... 66
2.4.1. So sánh lượng vitamin C trong một số loại trái cây quen thuộc. ............... 66
2.4.2. Khảo sát hàm lượng canxi cacbonat trong một số loại vỏ trứng. ............... 70
2.4.3. Khảo sát một số yếu tố ảnh hưởng đến tốc độ thâm của táo. ..................... 75
2.4.4. Thiết kế dụng cụ đo độ mặn của nước biển................................................ 79
Tiểu kết chương 2 ................................................................................................... 84


Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .............................................................. 85
3.1. Mục đích của thực nghiệm sư phạm ................................................................ 85
3.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm ............................................................... 85
3.3. Kế hoạch thực nghiệm ..................................................................................... 85
3.3.1. Đối tượng và nội dung thực nghiệm........................................................... 85
3.3.2. Tiến trình thực nghiệm ............................................................................... 85
3.4. Kết quả thực nghiệm ........................................................................................ 88
Tiểu kết chương 3 ................................................................................................... 96
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................ 97
TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 99


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

CLB

:

Câu lạc bộ

GV

:

Giáo viên

HS

:

Học sinh

THPT

:

Trung học phổ thơng

ThN

:

Thí nghiệm

TNSP

:

Thực nghiệm sư phạm

Tp.HCM

:

Thành phố Hồ Chí Minh

TS

:

Tiến sĩ


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1.

Định hướng phát triển các biểu hiện của năng lực tìm hiểu thế giới
tự nhiên thơng qua quy trình nghiên cứu khoa học và quy trình
thiết kế kĩ thuật. ..................................................................................... 24

Bảng 1.2.

Thống kê kết quả câu hỏi HS có thích thực hành ThN về Hóa học
khơng? ................................................................................................... 26

Bảng 1.3.

Thống kê kết quả câu hỏi HS có thường xun được được thực
hành thí nghiệm Hóa học ở trường hay không? .................................... 26

Bảng 1.4.

Thống kê kết quả đánh giá của HS về các vai trị của thực hành
thí nghiệm.............................................................................................. 26

Bảng 1.5.

Thống kê kết quả câu hỏi HS có thích thực hành thí nghiệm về
Hóa học khơng?..................................................................................... 28

Bảng 1.6.

Thống kê kết quả đánh giá của HS về các lí do thích và khơng
thích tham gia CLB ............................................................................... 28

Bảng 1.7.

Thống kê kết quả câu hỏi HS có thực hiện các bài thực hành thí
nghiệm trong CLB Hóa học khơng? ..................................................... 30

Bảng 2.1.

Các bài học trong Chương 1. Nguyên tử – Hoá học 10 (cơ bản).......... 35

Bảng 2.2.

Các bài học trong Chương 2. Bảng tuần hồn các ngun tố hóa
học và định luật tuần hồn – Hố học 10 (cơ bản) ............................... 35

Bảng 2.3.

Các bài học trong Chương 3. Liên kết hóa học – Hố học 10
(cơ bản) ................................................................................................. 36

Bảng 2.4.

Các bài học trong Chương 4. Phản ứng oxi hóa – khử – Hoá học
10 (cơ bản). ........................................................................................... 36

Bảng 2.5.

Các bài học trong Chương 5. nhóm halogen và Chương 6. Oxi –
lưu huỳnh Hoá học 10 (cơ bản)............................................................. 37

Bảng 2.6.

Các bài học trong Chương 7. Tốc độ phản ứng và cân bằng hóa
học Hố học 10 (cơ bản). ...................................................................... 38

Bảng 2.7.

Các bài thực hành thí nghiệm trong chương trình Hóa học ở lớp
10 (cơ bản). ........................................................................................... 39

Bảng 2.8.

Khung năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên (dự thảo) ........................... 47


Bảng 2.9.

Thang đo năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên (dự thảo) ....................... 47

Bảng 2.10. Khung năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên (sau khi điều chỉnh) .......... 50
Bảng 2.11. Thang đo năng lực tìm hiểu thế giởi tự nhiên (sau khi điều chỉnh) ...... 51
Bảng 2.12. Cách thức thu thập minh chứng đánh giá cho từng biểu hiện............... 63
Bảng 3.1.

Các bài thực hành được tổ chức trong quá trình thực nghiệm. ............. 85

Bảng 3.2.

Các tham số thống kê đặc trưng ............................................................ 87

Bảng 3.3.

Kết quả đánh giá năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên của HS
ở lần 1 và lần 2 ...................................................................................... 88

Bảng 3.4.

Phân loại năng lực của HS khi đo lần 1 và lần 2 .................................. 89

Bảng 3.5.

Các tham số thống kê kết quả đánh giá NL của HS khi đo lần 1 và

lần 2 ....................................................................................................... 89

Bảng 3.6.

Kết quả kiểm tra độ tin cậy của dữ liệu ở lần 1 và lần 2 ....................... 90

Bảng 3.7.

Thông kê kết quả đánh giá NL của HS theo từng biểu hiện ................. 91


DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 1.1. Năng lực cốt lõi và năng lực đặc thù của bộ mơn Hóa học ..................... 10
Hình 1.2. Mơ hình học tập trải nghiệm của Kolb .................................................... 13
Hình 1.3. Sơ đồ quy trình nghiên cứu khoa học...................................................... 19
Hình 1.4. Sơ đồ quy trình thiết kế kĩ thuật .............................................................. 22
Hình 1.5. Sơ đồ chu trình Khoa học – Kĩ thuật ..................................................... 23
Hình 2.1. Quy trình thiết kế bài thực hành cho CLB Hóa học ................................ 43
Hình 3.1. Biểu đồ phân loại năng lực của HS ở 2 lần đo. ....................................... 89
Hình 3.2. Đồ thị biểu diễn năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên của HS khi đo
lần 1 và lần 2 ........................................................................................... 91


1

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Sự phát triển kinh tế - xã hội trong bối cảnh tồn cầu hố đặt ra những yêu cầu
mới đối với người lao động, do đó cũng đặt ra những yêu cầu mới cho sự nghiệp
giáo dục thế hệ trẻ và đào tạo nguồn nhân lực. Một trong những định hướng cơ bản

của việc đổi mới giáo dục là chuyển từ nền giáo dục mang tính hàn lâm, kinh viện,
xa rời thực tiễn sang một nền giáo dục chú trọng việc hình thành năng lực hành
động, phát huy tính chủ động, sáng tạo của người học. Trong chương trình giáo dục
phổ thơng - chương trình tổng thể (2018), mục tiêu giáo dục trung học phổ thông
(THPT) là giúp học sinh (HS) phát triển những phẩm chất, năng lực cần thiết đối
với người lao động, có khả năng thích ứng với những thay đổi trong bối cảnh tồn
cầu hóa và cách mạng cơng nghiệp mới.
Trong chương trình giáo dục ở trường THPT, Hóa học là bộ mơn khoa học
vừa mang tính lý thuyết, vừa mang tính thực nghiệm. Vì thế, hoạt động thực hành
thí nghiệm (ThN) là một hoạt động đặc trưng và quan trọng, giúp HS hiểu rõ và tiếp
thu kiến thức dễ dàng hơn về thế giới vật chất và sự biến đổi chất. Bên cạnh đó,
hoạt động thực hành ThN cịn góp phần hình thành và phát triển cho HS các năng
lực chung và năng lực đặc thù của môn học như tìm hiểu thế giới tự nhiên dưới góc
độ Hóa học.
Để đáp ứng nhu cầu đổi mới, trong những năm gần đây nhiều trường THPT đã
xây dựng và tổ chức mô hình sinh hoạt câu lạc bộ (CLB) hóa học cho HS. Theo tác
giả Phạm Thị Bích Đào & Đỗ Thị Quỳnh Mai (2018), CLB hóa học là một hình
thức tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học hóa học, tạo cơ hội cho các HS
u thích mơn hóa học được giao lưu, học hỏi. Các hoạt động thường được tổ chức
trong buổi sinh hoạt CLB hóa học là biểu diễn ThN ảo thuật vui, ThN nghiên cứu
hay chuyên đề học tập về một chủ đề cụ thể.
Qua đó, chúng tơi nhận thấy CLB hóa học là cơ hội tốt để tăng cường hoạt
động thực hành ThN cho HS, góp phần hình thành và phát triển năng lực đặc thù
của mơn học. Vì vậy chúng tơi xin chọn đề tài “THIẾT KẾ HOẠT ĐỘNG THỰC


2
HÀNH THÍ NGHIỆM CHO CÂU LẠC BỘ HĨA HỌC Ở TRƯỜNG THPT
NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TÌM HIỂU THẾ GIỚI TỰ NHIÊN CHO
HỌC SINH LỚP 10”.

2. Mục đích nghiên cứu
Thiết kế và tổ chức các hoạt động thực hành ThN cho CLB hóa học ở trường
THPT nhằm phát triển năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên cho HS lớp 10.

3. Nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài
+ Tổng quan cơ sở lý luận về tổ chức hoạt động trải nghiệm theo mơ hình sinh
hoạt CLB hóa học ở trường THPT.
+ Tổng quan cơ sở lý luận về tổ chức hoạt động thực hành ThN.
+ Tổng quan cơ sở lý luận về năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên của HS
THPT.
+ Điều tra thực trạng việc tổ chức hoạt động thực hành ThN trong CLB hóa
học và phát triển năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên ở trường THPT Ngô Quyền.
3.2. Nghiên cứu việc thiết kế hoạt động thực hành ThN cho CLB hóa học
ở trường THPT nhằm phát triển năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên của HS
lớp 10
+ Tổng quan chủ đề kiến thức trong chương trình mơn Hóa học lớp 10 ở
trường THPT phù hợp để tổ chức hoạt động thực hành ThN cho CLB hóa học.
+ Đề xuất quy trình thành lập CLB hóa học, các nguyên tắc và quy trình thiết
kế hoạt động thực hành ThN cho CLB hóa học ở trường THPT nhằm thiết kế năng
lực tìm hiểu thế giới tự nhiên cho HS.
+ Thiết kế thang đo và công cụ đánh giá năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên
của HS.
+ Thiết kế một số hoạt động thực hành ThN cho CLB hóa học ở trường THPT
theo quy trình đã đề xuất nhằm phát triển năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên cho
HS.


3

3.3. Tiến hành thực nghiệm sư phạm để đánh giá tính khả thi và hiệu quả
của các hoạt động thực hành ThN cho CLB hóa học ở trường THPT đã thiết
kế trong việc phát triển năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên cho HS

4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
- Khách thể nghiên cứu: quá trình tổ chức hoạt động thực hành ThN theo mơ
hình CLB hóa học ở trường THPT.
- Đối tượng nghiên cứu: việc phát triển năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên cho
HS lớp 10.

5. Phạm vi nghiên cứu
- Nội dung nghiên cứu: một số nội dung trong chương trình mơn Hóa học lớp
10 phù hợp để tổ chức hoạt động thực hành ThN cho CLB hóa học nhằm phát triển
năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên cho HS.
- Địa bàn nghiên cứu: trường THPT Ngô Quyền, quận 7 – TP.HCM.
- Thời gian nghiên cứu: từ tháng 10/2018 – đến tháng 10/2019.

6. Giả thuyết khoa học
Nếu thiết kế và tổ chức hiệu quả, hợp lí các hoạt động thực hành ThN đã thiết
kế cho CLB hóa học ở trường THPT thì sẽ phát triển năng lực tìm hiểu thế giới tự
nhiên cho HS lớp 10.

7. Phương pháp nghiên cứu
7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận
Thu thập, đọc và phân tích các tài liệu về vấn đề đổi mới giáo dục Việt Nam;
thiết kế hoạt động trải nghiệm thơng qua mơ hình CLB hóa học ở trường THPT;
thiết kế và tổ chức hoạt động thực hành ThN hóa học; phát triển năng lực tìm hiểu
thế giới tự nhiên dưới góc độ hóa học của HS.
7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Phương pháp điều tra: sử dụng bảng hỏi với 192 HS và phỏng vấn trực tiếp ba

GV Hóa học của trường THPT Ngô Quyền nhằm đánh giá thực trạng về tổ chức
hoạt động thực hành ThN, sinh hoạt CLB Hóa học và phát triển năng tìm hiểu thế
giới tự nhiên cho HS.


4
7.3. Nhóm phương pháp thực nghiệm sư phạm
Phương pháp thực nghiệm sư phạm (TNSP): sử dụng các hoạt động thực hành
ThN tác động vào HS tham gia CLB hóa học và đo năng lực tìm hiểu thế giới tự
nhiên của HS theo từng giai đoạn để đánh giá sự phát triển năng lực này của HS.
7.4. Phương pháp xử lý số liệu
Sử dụng phương pháp thống kê toán học trong nghiên cứu khoa học giáo dục
ứng dụng để xử lý định lượng các số liệu, kết quả của việc điều tra và quá trình thực
nghiệm sư phạm để làm cơ sở cho những nhận xét, đánh giá và tính hiệu quả của đề
tài.

8. Đóng góp của đề tài
8.1. Về lý luận
Tổng quan cơ sở lý luận về mơ hình sinh hoạt CLB Hóa học ở trường THPT,
tổ chức hoạt động thực hành ThN và phát triển năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên
cho HS.
8.2. Về thực tiễn
- Kết quả thực trạng tổ chức hoạt động thực hành ThN, sinh hoạt CLB hóa học
và phát triển năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên ở trường THPT Ngô Quyền.
- Đề xuất quy trình thành lập CLB hóa học ở trường THPT.
- Đề xuất nguyên tắc và quy trình thiết kế hoạt động thực hành ThN thơng qua
mơ hình sinh hoạt CLB hóa học ở trường THPT.
- Thiết kế một số hoạt động thực hành ThN cho CLB hóa học ở trường THPT.
- Thiết kế thang đo và công cụ đánh giá năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên của
HS.

5

Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
1.1.1. Hoạt động thí nghiệm trong dạy học Hóa học
Hóa học là bộ mơn khoa học vừa lý thuyết vừa thực nghiệm, vì vậy ThN là một
phương tiện dạy học trực quan đặc thù và có vai trị quan trọng của q trình dạy
học Hóa học ở trường THPT. Chính vì vậy, trong những năm gần đây, sử dụng ThN
trong quá trình dạy học Hóa học được nhiều tác giả lựa chọn nghiên cứu:
Tác giả Đỗ Thị Bịch Ngọc (2009) đã nghiên cứu đề tài: “Một số biện pháp nâng
cao chất lượng rèn luyện kiến thức – kĩ năng ThN trong chương trình Hoá học lớp
10 nâng cao cho học sinh theo hướng dạy học tích cực”. Tác giả đã đề xuất được 5
biện pháp nâng cao chất lượng rèn luyện kiến thức – kĩ năng ThN cho HS theo
hướng dạy học tích cực và minh họa cụ thể thông qua 96 ThN trong dạy học
chương trình Hóa học 10.
Tác giả Nguyễn Thị Trúc Phương (2010) đã nghiên cứu đề tài: “Sử dụng thí
nghiệm Hóa học để tổ chức hoạt động tích cực cho học sinh lớp 11 THPT”. Tác giả
đã thiết kế và tổ chức 26 hoạt động học tập tích cực cho HS sử dụng trong quá trình
dạy học các bài chương trình Hố học lớp 11 cơ bản và nâng cao, trong đó có sử
dụng 30 ThN. Mỗi ThN được sử dụng như công cụ để GV tổ chức, hướng dẫn hoạt
động nhận thức của HS, đồng thời xem chúng là nguồn tri thức để HS tìm tịi, khám
phá kiến thức.
Tác giả Hoàng Thị Thu Hà (2011) đã nghiên cứu đề tài: “Sử dụng thí nghiệm
Hóa học phần phi kim lớp 10 trung học phổ thông theo hướng dạy học tích cực”.
Tác giả đã đưa ra 6 phương pháp sử dụng ThN theo hướng tích cực (bao gồm: đối
chứng, kiểm chứng, nêu vấn đề, nghiên cứu, giải bài tập thực nghiệm, ThN ngoại
khoá) và giới thiệu 6 giáo án sử dụng ThN lớp 10 THPT theo hướng dạy học tích
cực.

Tác giả Khúc Thị Thanh Khuê (2012) đã nghiên cứu đề tài: “Sử dụng thí
nghiệm để tạo thành tình huống có vấn đề trong dạy học Hóa học ở trường trung


6
học phổ thông”. Tác giả đã đề xuất được 32 ThN tạo tình huống có vấn đề áp dụng
cho chương trình Hố học ở trường THPT và quy trình dạy HS giải quyết vấn đề
cho 32 ThN trên.
Tác giả Phạm Ngọc Thủy (2012) đã nghiên cứu đề tài: “Thiết kế và sử dụng thí
nghiệm Hố học kích thích tư duy nhằm gây hứng thú trong dạy học Hoá học ở
trường phổ thơng”. Tác giả đã sử dụng ThN nhằm kích thích tư duy, gây hứng thú
trong dạy học Hố học ở trường phổ thông và kết quả nghiên cứu cho thấy 81,96%
HS tham gia thực nghiệm tại các trường THTP tại TP. Hồ Chí Minh như Mạc Đĩnh
Chi, Telomen và Trường Chinh u thích mơn Hố học hơn.
Tác giả Lê Thị Tươi (2015) đã nghiên cứu đề tài: “Sử dụng thí nghiệm Hóa học
phát triển năng lực thực hành cho học sinh thơng qua dạy học chương Nitơ –
photpho hóa học lớp 11”. Tác giả đã nghiên cứu việc sử dụng thực hành ThN như
một phương pháp dạy học và kết hợp với các phương pháp dạy học tích cực khác
(như dạy học theo góc, bàn tay nặn bột, sử dụng bài tập thực nghiệm) để phát triển
năng lực thực hành ThN cho HS.
Tác giả Đặng Thị Thùy My (2018) đã nghiên cứu đề tài: “Sử dụng thí nghiệm
trong dạy học chương 6, 7 Hóa học lớp 10 nhằm phát triển năng lực thực nghiệm
Hóa học cho học sinh”. Tác giả đã đề xuất 5 biện pháp phát triển năng lực thực
nghiệm cho HS thông qua sử dụng ThN trong dạy học Hóa học.
1.1.2. Năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên
Năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên lần đầu tiên được nhắc đến trong Chương
trình giáo dục phổ thông tổng thể (2018), là một trong những năng lực đặc thù của
các bộ môn khoa học tự nhiên (bao gồm các mơn Vật lí, Hóa học và Sinh học ở bậc
THPT). Các năng lực gần với năng lực tìm hiểu thế nhiên tự nhiên là năng lực tìm
tịi khám phá, năng lực nghiên cứu khoa học, năng lực thực nghiệm, … . Trên thế

giới, có nhiều đề tài nghiên cứu về các năng lực này của HS và sinh viên như:
Keith Howard và John A.Sharp (1983) với tài liệu: “The management of a
student research project”, các tác giả đã trình bày trong tài liệu những vấn đề về
nghiên cứu, chọn lựa và đánh giá, xây dựng kế hoạch cho một đề tài nghiên cứu, tập
hợp và phân tích dữ liệu, xử lí kết quả nghiên cứu.


7
Gary Anderson (1990) trong “Fundamentals of educational Research”, đã giúp
SV và những người nghiên cứu ở mọi lĩnh vực có thể xây dựng được một kế hoạch
nghiên cứu với những phương pháp cần thiết. Trong tài liệu tác giả đặt trọng tâm
vào việc giới thiệu các các nguyên tắc, phương pháp cũng như những công cụ, kĩ
thuật cần thiết khi nghiên cứu giáo dục. Phương pháp nghiên cứu được tác giả quan
tâm là phương pháp mô tả, thử nghiệm. Mặt khác Brian Allison đã cung cấp cho SV
những lí thuyết cũng như kĩ năng tiến hành NCKH trong tài liệu.
Sổ tay quốc tế Educational Research (1996), Methodology and Measurement
do John P. Keeves, Australia, tổng chủ biên là một cuốn tài liệu có giá trị trên 1000
trang. Trong tài liệu này, tập thể tác giả đã giới thiệu các quá trình và PP nghiên cứu
giáo dục, đặc biệt là các thủ tục và kĩ thuật nghiên cứu, đo lường, sử dụng máy tính
và các thiết bị kĩ thuật trong NCKH giáo dục.
Ở Việt Nam, riêng ở bộ mơn Hóa học, có nhiều đề tài liên quan năng lực tìm
hiểu thế giới tự nhiên như năng lực nghiên cứu khoa học, năng lực tìm tịi khám
phá, năng lực thực nghiệm, như:
Tác giả Nguyễn Xuân Qui (2015) với bài báo “Một số biện pháp phát triển
năng lực nghiên cứu khoa học cho học sinh trong dạy học Hóa học” đã trình bày
cấu trúc năng lực và đề xuất một số biện pháp phát triển năng lực nghiên cứu khoa
học cho HS trong dạy học bộ mơn Hóa học.
Tác giả Châu Thị Mỹ Uy (2017) với luận văn thạc sĩ “Phát triển năng lực
nghiên cứu khoa học cho học sinh bằng mơ hình dạy học 5E phần hóa hữu cơ lớp
11, trường trung cấp chuyên nghiệp” đã nghiên cứu những cơ sở lý luận và tiến

hành thiết kế 5 giáo án dạy học theo mơ hình 5E nhằm phát triển năng lực nghiên
cứu khoa học cho HS trường trung cấp chuyên nghiệp.
Tác giả Nguyễn Thị Thanh Thảo (2019) với luận văn thạc sĩ “Phát triển năng
lực nghiên cứu khoa học cho học sinh trong dạy học Hóa học lớp 11 trung học phổ
thơng” đã đề xuất 3 biện pháp để phát triển năng lực nghiên cứu khoa học cho HS.
Tác giả Trần Thị Lưu (2019) với luận văn thạc sĩ “Dạy học theo mô hình 5E
nhằm phát triển năng lực tìm tịi khám phá cho học sinh thơng qua chương oxi – lưu
huỳnh hóa học 10 trung học phổ thông”, đề xuất cấu trúc và thang đo năng lực tìm


8
tòi khám phá của HS THPT, đề xuất một số biện pháp, kĩ thuật khi thiết kế hoạt
động dạy học theo mơ hình 5E để phát triển năng lực cho HS.
1.1.3. Câu lạc bộ ở trường THPT
Tổ chức hoạt động trải nghiệm cho HS thơng qua mơ hình sinh hoạt CLB ở
trường THPT là một xu hướng mới, được quan tâm. Có một số bài báo đã nghiên
cứu về tổ chức hoạt động CLB các môn học ở trường THPT như:
Các tác giả Nguyễn Tiến Long, Phạm Minh Hoàng và Nguyễn Hải Đăng đã
viết bài báo “Xây dựng và tổ chức hoạt động của câu lạc bộ Khoa học nhằm phát
triển khả năng sáng tạo và năng lực lãnh đạo của học sinh trường THCS&THPT
Nguyễn Tất Thành” đăng trên Tạp chí Giáo dục số đặc biệt, tháng 6 năm 2016. Bài
báo đã trình bày cơ cấu tổ chức và cách thức hoạt động CLB khoa học tại trường
THCS&THPT Nguyễn Tất Thành và giới thiệu một số kết quả đạt được của CLB.
Qua đó, các tác giả đã khẳng định CLB Khoa học không chỉ đã tạo ra sân chơi học
tập bổ ích cho HS mà cịn tạo ra đột phá trong việc dạy và học theo định hướng phát
triển năng lực của HS trong nhà trường.
Các tác giả Nguyễn Hữu Quân, Bùi Thị Hiên và Nguyễn Thị Hằng đã viết bài
báo “Xây dựng kế hoạch tổ chức hoạt động câu lạc bộ sinh học ở trường phổ
thông” đăng trên Tạp chí Giáo dục số đặc biệt, tháng 10 năm 2016. Bài báo đã giới
thiệu đặc điểm và hướng dẫn tổ chức các hoạt động cho CLB Sinh học ở trường

THPT.
Các tác giả Mai Văn Hưng, Nguyễn Thị Thu Hằng và Nguyễn Thị Thân đã viết
bài báo “Tích hợp giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trung học thông qua sinh
hoạt câu lạc bộ Hóa học” đăng trong Tạp chí Giáo dục số 408, tháng 6 năm 2017.
Bài báo cho thấy CLB Hóa học ở trường phổ thơng có đặc điểm đa dạng, phong
phú, linh hoạt và mở về thời gian, không gian, quy mô, đối tượng và số lượng HS,
phù hợp để tích hợp giáo dục kĩ năng sống cho HS.
Các tác giả Bùi Ngọc Chu và Lê Xuân Quý đã viết bài báo “Giáo dục nghệ
thuật theo định hướng phát triển năng lực học sinh tại trường THCS&THPT
Nguyễn Tất Thành qua mơ hình câu lạc bộ” đăng trong Tạp chí Giáo dục số đặc
biệt, tháng 6 năm 2016. Bài báo đã trình bày mục tiêu, kế hoạch thực hiện và kết


9
quả đạt được trong quá trình tổ chức CLB nhằm giáo dục nghệ thuật và phát triển
năng lực cho HS.
Các bài báo cho thấy sự đa dạng và phong phú của mơ hình sinh hoạt CLB ở
trường THPT hiện nay cũng như vai trị và đóng góp của CLB đối với việc phát
triển năng lực cho HS. Đây là tiền đề cho chúng tôi lựa chọn việc phát triển năng
lực tìm hiểu thế giới tự nhiên cho HS lớp 10 thơng qua mơ hình sinh hoạt CLB Hóa
học.
Việc phân tích lịch sử nghiên cứu vấn đề cho thấy, đề tài của chúng tơi có sự kế
thừa và phát triển của các nghiên cứu trước đây, phù hợp với xu hướng đổi mới của
giáo dục phổ thông hiện nay.
1.2. Phát triển năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên cho học sinh THTP
1.2.1. Khái niệm năng lực
Theo từ điển tiếng Việt của Hoàng Phê (2000), năng lực là “khả năng, điều kiện
chủ quan hoặc tự nhiên sẵn có để thực hiện một hoạt động nào đó; là phẩm chất tâm
sinh lí và trình độ chun mơn tạo cho con người khả năng hồn thành một loại hoạt
động nào đó với chất lượng cao”.

Trong lĩnh vực giáo dục, có nhiều tác giả đã đưa ra các khái niệm khác nhau về
năng lực. Tuy nhiên, trong đề tài nghiên cứu này, chúng tôi sử dụng khái niệm năng
lực của chương trình giáo dục phơ thổng – chương trình tổng thể (2018): “năng lực
là thuộc tính cá nhân được hình thành, phát triển nhờ tố chất sẵn có và q trình học
tập, rèn luyện, cho phép con người huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ năng và các
thuộc tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí, …thực hiện thành cơng một
loại hoạt động nhất định, đạt kết quả mong muốn trong những điều kiện cụ thể”.
Theo khái niệm này, năng lực là sự tổ hợp kiến thức, kĩ năng và thái độ; là khả
năng biết làm và làm được của HS trước một nhiệm vụ cụ thể chứ không chỉ là biết
và hiểu vấn đề đơn thuần.
1.2.2. Năng lực cốt lõi và năng lực đặc thù của mơn Hóa học
Trong chương trình giáo dục phổ thơng – chương trình tổng thể (2018) đã xác
định 10 năng lực cốt lõi, các năng lực cơ bản, thiết yếu mà bất kì ai cũng cần phải
có để sống, học tập và làm việc hiệu quả, gồm 3 năng lực chung và 7 năng lực
đặc thù.


10
- Năng lực chung bao gồm: năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp
tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo. Những năng lực này sẽ được hình thành
và phát triển trong tất cả các môn học và các hoạt động giáo dục.
- Năng lực đặc thù bao gồm: năng lực ngôn ngữ, năng lực tính tốn, năng lực
khoa học (trong đó bao gồm năng lực khoa học tự nhiên và năng lực khoa học xã
hội), năng lực công nghệ, năng lực tin học, năng lực thẩm mĩ, năng lực thể chất.
Các năng lực này sẽ được hình thành và phát triển chủ yếu trong một số môn học và
hoạt động giáo dục nhất định.
Cùng với bộ môn Vật lý và Sinh học, mơn Hóa học góp phần hình thành và
phát triển năng lực khoa học tự nhiên cho HS với các thành phần của năng lực Hóa
học gồm: năng lực nhận thức hóa học, năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên dưới góc
độ Hóa học, năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học.

Hình 1.1. Năng lực cốt lõi và năng lực đặc thù của bộ mơn Hóa học
1.2.3. Năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên
Trong đề tài này, năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên được hiểu là năng lực tìm
hiểu thế giới tự nhiên dưới góc độ Hóa học, một trong các năng lực thành phần của
năng lực Hóa học.
Theo chương trình giáo dục phổ thơng mơn Hóa học của Bộ Giáo dục và Đào
tạo (2018), tìm hiểu thế giới tự nhiên dưới góc độ hóa học bao gồm các hoạt động:
quan sát, thu thập thông tin, phân tích, xử lý số liệu, giải thích, dự đoán được kết
quả nghiên cứu một số sự vật, hiện tượng trong tự nhiên và đời sống. Trên cơ sở đó,


11
chúng tơi nhận thấy có nhiều năng lực gần giống với năng lực tìm hiểu thế giới tự
nhiên là năng lực tìm tịi khám phá, năng lực nghiên cứu khoa học, năng lực thực
nghiệm … Các năng lực này đã được nhiều tác giả nghiên cứu và đưa ra các khái
niệm như sau:
Tác giả Châu Thị Mỹ Uy (2017) đã trình bày khái niệm năng lực nghiên cứu
khoa học là “khả năng tìm tịi, sáng tạo trong việc thực hiện thí nghiệm, xây dựng
mơ phỏng, thiết kế mơ hình, … liên quan đến hóa học dựa trên những số liệu, dữ
liệu, tài liệu thu thập được hoặc từ những kiến thức đã biết để phát hiện ra bản chất,
quy luật chung của sự vật, hiện tượng hóa học; tìm ra những kiến thức mới hoặc
ứng dụng mới (đối với học sinh) trong lĩnh vực hóa học.
Tác giả Phạm Thị Kim Ngân (2018) cũng đã nghiên cứu và trình bày khái niệm
về năng lực tìm tịi nghiên cứu khoa học của HS, là “khả năng thực hiện tìm tịi
nghiên cứu một chủ đề học tập hay thực tiễn theo quy trình NCKH của các nhà
khoa học tạo ra sản phẩm có ý nghĩa với chính họ và cộng đồng”.
Trong khi đó, tác giả Đặng Thị Thùy My (2018) đã nghiên cứu về năng lực
thực nghiệm hóa học. Tác giả đã đưa ra khái niệm như sau: “năng lực thực nghiệm
hóa học là khả năng vận dụng các kiến thức, kĩ năng thực nghiệm cùng với thái độ

tích cực và hứng thú để giải quyết các nhiệm vụ vấn đề thuộc lĩnh vực thí nghiệm
hóa học.”
Bên cạnh đó, tác giả Trần Thị Lựu (2019) đã nghiên cứu về năng lực tìm tịi
khám phá của HS. Theo tác giả, năng lực tìm tịi khám phá của HS THPT “thể hiện
thông qua việc HS thực hiện được một số kĩ năng cơ bản trong tìm tịi khám phá
một số sự vật hiện tượng trong tự nhiên và đời sống; quan sát, thu thập thông tin,
phân tích xử lý số hiệu, dự đốn kết quả nghiên cứu”.
Trên các cơ sở lý luận trên, chúng tôi đưa ra khái niệm về năng lực tìm hiểu thế
giới tự nhiên như sau: Năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên là khả năng thực hiện
được một số kĩ năng cơ bản như đặt câu hỏi, nêu dự đoán, thiết kế và thực hiện
thí nghiệm kiểm chứng, xây dựng mơ hình nghiên cứu hoặc thiết kế mơ phỏng,
thu thập thông tin (nghiên cứu tài liệu, điều tra, khảo sát, phỏng vấn …) và xử
lý các thông tin … với thái độ tích cực chủ động để làm sáng tỏ một vấn đề nào


12
đó trong tự nhiên. Các vấn đề đó có thể là những kiến thức học sinh chưa biết hoặc
đã biết nhưng chưa hiểu rõ, có thể là những thơng tin về một sự vật, sự việc, hiện
tượng trong tự nhiên hoặc quy luật và liên hệ giữa các sự vật, sự việc, hiện tượng
trong tự nhiên.
Theo chương trình giáo dục phổ thơng mơn Hóa học của Bộ Giáo dục và Đào
tạo (2018), năng lực tìm hiểu tự nhiên bao gồm các biểu hiện sau:
- Đề xuất vấn đề - đặt câu hỏi liên quan đến vấn đề.
- Xây dựng giả thuyết nghiên cứu.
- Lập kế hoạch thực hiện.
- Thực hiện kế hoạch.
- Báo cáo kết quả.
Đây là cơ sở lý luận giúp chúng tôi xây dựng khung và thang đo năng lực tìm
hiểu thế giới tự nhiên ở chương 2.

1.3. Câu lạc bộ Hóa học – mơ hình hoạt động trải nghiệm phổ biến ở
trường THPT
1.3.1. Hoạt động trải nghiệm
Trong chương trình giáo dục phổ thơng chương trình tổng thể (Bộ Giáo dục và
Đào tạo, 2018) hoạt động giáo dục ở trường phổ thơng gồm hai hoạt động chính là
dạy học các môn học và hoạt động trải nghiệm. Hoạt động trải nghiệm là một thuật
ngữ mới được Bộ đưa ra.
Theo Chương trình giáo dục phổ thộng – Hoạt động trải nghiệm và hoạt động
trải nghiệm, hướng nghiệp của Bộ Giáo dục và Đào tạo (2018), hoạt động trải
nghiệm là: “hoạt động giáo dục do nhà giáo dục định hướng, thiết kế và hướng dẫn,
thực hiện, tạo cơ hội cho học sinh tiếp cận thực tế, thể hiện các cảm xúc tích cực,
khai thác những kinh nghiệm đã có và huy động tổng hợp kiến thức, kĩ năng của các
môn học khác nhau để thực hiện những nhiệm vụ được giao hoặc giải quyết những
vấn đề của thực tiễn đời sống nhà trường, gia đình, xã hội phù hợp với lứa tuổi;
thơng qua đó, chuyển hóa những kinh nghiệm đã trải qua thành tri thức mới, hiểu
biết mới, kĩ năng mới góp phần phát huy tiềm năng sáng tạo và khả năng thích ứng
với cuộc sống, mơi trường và nghề nghiệp tương lai”.


13
Trong nghiên cứu của mình, tác giả David A. Kolb (được trích dẫn bởi Đỗ Thị
Quỳnh Mai và Phạm Thị Bích Đào, 2018) chỉ ra rằng “ học tập là q trình trong đó
tri thức được kiến tạo thơng qua sự chuyển hóa của kinh nghiệm” và từ đó ơng đã
xây dựng mơ hình học tập trải nghiệm gồm 4 chu kì như hình 1.2.

2.

1.
kinh nghiệm
cụ thể

quan sát
phản ánh

4.
thử nghiệm
tích cực

3.
hình thành
khái niệm

Hình 1.2. Mơ hình học tập trải nghiệm của Kolb
- Giai đoạn 1: kinh nghiệm cụ thể: mỗi HS đều có sẵn những vốn kinh nghiệm
thực tế nhất định về nội dung cần học, chính những kinh nghiệm sẵn có này là
“ngun liệu”quan trọng trong q trình học.
- Giai đoạn 2: quan sát phản ánh: HS thông qua trải nghiệm thực tế, quan sát,
cảm nhận về các sự vật, hiện tượng. Kết hợp với vốn kinh nghiệm sẵn có, HS sẽ nảy
sinh những so sánh, phân tích, đánh giá về sự vật, hiện tượng.
- Giai đoạn 3: hình thành khái niệm: thơng qua những tìm hiểu, khám phá về sự
vật hiện tượng, lúc này HS đã có hình thành những kiến thức rõ ràng về sự vật, hiện
tượng. Tuy nhiên, những kiến thức này có thể đúng hoặc chưa đúng?
- Giai đoạn 4: thử nghiệm tích cực: những kiến thức HS đã hình thành ở giai
đoạn 3 chính là những giả thuyết ban đầu của HS. Ở giai đoạn này, HS cần có
những hoạt động thực nghiệm cụ thể để kiểm chứng những giả thuyết đó.
Những giả thuyết được kiểm chứng đúng sẽ hình thành cho HS những kinh
nghiệm mới, làm gia tăng vốn kinh nghiệm của HS. Bên cạnh đó, dù giả thuyết
đúng hay sai, kết quả kiểm chứng lại tạo ra những vấn đề mới, những giả thuyết
mới và dẫn đến những trải nghiệm mới tiếp theo.

14
Trên cơ sở đó, chúng tơi cũng rút ra được một số đặc điểm chính của học tập
thơng qua trải nghiệm:
(1) Học tập thông qua trải nghiệm là một quá trình liên tục dựa vào kinh
nghiệm, những kinh nghiệm mới được tích lũy là “nguyên liệu” để tiếp tục trải
nghiệm và hình thành những kinh nghiệm mới khác.
(2) Học tập thơng qua trải nghiệm cần chú trọng đến q trình hơn so với chú ý
kết quả. Vì vậy, học tập thông qua trải nghiệm bao gồm cả việc học tập qua những
sai lầm.
(3) Trải nghiệm là một hoạt động chủ động, tích cực địi hỏi người học khơng
chỉ phải sử dụng tất cả các giác quan tương tác với sự vật, hiện tượng mà còn phải
tư duy, cảm nhận, suy nghĩ, khái quát hóa, huy động kinh nghiệm đã có và vận dụng
kinh nghiệm mới.
1.3.2. Câu lạc bộ Hóa học ở trường phổ thông
1.3.2.1. Khái niệm:
Theo tác giả Đinh Thị Kim Thoa (2015), CLB là hình thức sinh hoạt ngoại
khóa của những nhóm HS cùng sở thích, nhu cầu, năng khiếu, … dưới sự định
hướng của GV nhằm tạo môi trường giao lưu thân thiện, tích cực giữa các HS với
nhau. Các hoạt động của CLB tạo cơ hội cho HS được học hỏi, chia sẻ những kiến
thức, hiểu biết của mình về lĩnh vực mà em ấy quan tâm, phát huy tính năng động
và tích cực của HS, rèn luyện cho HS các kĩ năng như: kĩ năng giao tiếp (bày tỏ ý
kiến, lắng nghe và tranh luận, sử dụng giao tiếp phi ngôn ngữ …), kĩ năng hợp tác
và giải quyết vấn đề theo nhóm …
Trong đó, CLB Hóa học là hoạt động sinh hoạt của các HS u thích bộ mơn
Hóa học, có hứng thú và nhu cầu tham gia các hoạt động liên quan đến bộ mơn Hóa
học như thực hành ThN, tìm hiểu các kiến thức Hóa học, thơng tin và ứng dụng của
Hóa học trong đời sống …
Nhằm tăng cường các hoạt động ngoại khóa theo hướng trải nghiệm, tăng
cường tổ chức hoạt động CLB học thuật ở trường THPT cho HS theo công văn

3892/BGDĐT-GDTrH của Bộ Giáo dục và Đào tạo (2019) và công văn
2741/GDĐT-TrH của Sở Giáo dục và Đào tạo Tp.HCM (2019) về hướng dẫn thực