sang kien kinh nghiem mon LTC lop3

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (944.37 KB, 269 trang )

(1)Bộ giáo dục và đào tạo Dù ¸n ph¸t triÓn gi¸o viªn tiÓu häc. TS.Chu ThÞ Thuû An (Chñ biªn) TS. Chu ThÞ Hµ Thanh. chuyên đề D¹y häc luyÖn tõ vµ c©u ë tiÓu häc. (B¶n th¶o V). Vinh, 2007 Môc lôc. Lêi nãi ®Çu. Tra ng 5.

(2) Phân I: Giới thiệu chung về chuyên đề Phần II: Nội dung chuyên đề Chủ đề 1: Vị trí, nhiệm vụ của phân môn Luyện từ và câu (TS.Chu ThÞ Thuû An) Hoạt động 1: Tìm hiểu vị trí, ý nghĩa của phân môn Luyện từ và c©u Hoạt động 2: Xác định mục tiêu, nhiệm vụ của phân môn Luyện tõ vµ c©u Chủ đề 2: Chơng trình, SGK phân môn Luyện từ và câu (TS.Chu ThÞ Thuû An) Hoạt động 1: Hệ thống hoá các nội dung Luyện từ Hoạt động 2: Hệ thống hoá các nội dung Luyện câu Hoạt động 3: Tìm hiểu về các kiểu bài Luyện từ và câu Chủ đề 3: Các nguyên tắc dạy học Luyện từ và câu ở tiểu học (TS.Chu ThÞ Thuû An) Hoạt động 1: Phân tích nguyên tắc giao tiếp Hoạt động 2: Phân tích nguyên tắc trực quan Hoạt động 3: Phân tích nguyên tắc đồng bộ, tích hợp Hoạt động 4: Phân tích nguyên tắc chú ý đến các đặc điểm của từ trong hÖ thèng ng«n ng÷ Hoạt động 5: Phân tích nguyên tắc đảm bảo tính thống nhất giữa ý nghÜa vµ h×nh thøc ng÷ ph¸p Chủ đề 4: Tổ chức dạy học các kiểu bài Luyện từ và câu (TS.Chu ThÞ Thuû An) Hoạt động 1: Thiết kế qui trình lên lớp các kiểu bài Thực hành. 7 10 10 10 11. 13 14 16 18 27 27 30 32 35 37. 40 41 47.

(3) Hoạt động 2: Thiết kế qui trình lên lớp kiểu bài Hình thành kiến thøc míi Chủ đề 5: Tổ chức dạy học các nội dung Luyện từ (TS. Chu ThÞ Hµ Thanh & TS.Chu ThÞ Thuû An) Hoạt động 1: Xây dựng phơng pháp dạy học bài tập Mở rộng vốn tõ Hoạt động 2: Xây dựng phơng pháp dạy học bài tập Dạy nghĩa từ Hoạt động 3: Xây dựng phơng pháp dạy học bài tập Sử dụng từ Hoạt động 4: Xây dựng phơng pháp dạy học về biện pháp tu từ so s¸nh, nh©n ho¸ Hoạt động 5: Xây dựng phơng pháp dạy học về cấu tạo từ Hoạt động 6: Xây dựng phơng pháp dạy học về các lớp từ có quan hÖ vÒ nghÜa Hoạt động 7: Xây dựng phơng pháp dạy học về từ loại Chủ đề 6: Tổ chức dạy học các nội dung Luyện câu (TS.Chu ThÞ Thuû An) Hoạt động 1: Xây dựng phơng pháp dạy học bài tập Đặt câu theo mÉu Hoạt động 2: Xây dựng phơng pháp dạy học bài tập Đặt và trả lời c©u hái Hoạt động 3: Xây dựng phơng pháp dạy học về các kiểu câu Ai là g×?, Ai lµm g×?, Ai thÕ nµo? Hoạt động 4: Xây dựng phơng pháp dạy học về thành phần trạng ng÷. 52 52 58 63 66 71 75 79. 84 84 88 91 96 102 110 119 129.

(4) Hoạt động 5: Xây dựng phơng pháp dạy học về câu ghép và cách nèi c¸c vÕ c©u ghÐp Hoạt động 6: Xây dựng phơng pháp dạy học về câu phân loại theo mục đích nói Hoạt động 7: Xây dựng phơng pháp dạy học về dấu câu Hoạt động 8: Xây dựng phơng pháp dạy học về liên kết câu Chủ đề 7: Một số biện pháp bồi dỡng hứng thú và năng khiếu 134 häc tËp Luþªn tõ vµ c©u 135 (TS.Chu ThÞ Thuû An) Hoạt động 1: Phân tích biện pháp bồi dỡng hứng thú học tập 137 LuyÖn tõ vµ c©u cho häc sinh 145 Hoạt động 2: Xây dựng nội dung và biện pháp bồi dỡng kiến thức vµ kü n¨ng sö dông tõ vµ c©u cho häc sinh kh¸ giái Hoạt động 3: Tìm hiểu các hình thức hoạt động ngoại khoá LuyÖn tõ vµ c©u Đánh giá toàn chuyên đề (TS.Chu Thị Thuỷ An) 150 Thông tin phản hồi cho hoạt động đánh giá (TS.Chu Thị Thuỷ 151 An & TS.Chu ThÞ Hµ Thanh) 151 Thông tin phản hồi cho hoạt động đánh giá của các chủ đề 165 Thông tin phản hồi cho hoạt động đánh giá toàn chuyên đề B¶ng kÝ hiÖu viÕt t¾t. GV: gi¸o viªn.

(5) HS: häc sinh SGK: s¸ch gi¸o khoa CCGD: c¶i c¸ch gi¸o dôc MRVT: më réng vèn tõ SV: sù vËt. Lêi nãi ®Çu Để góp phần đổi mới công tác đào tạo và bồi dỡng giáo viên tiểu học, Dự án phát triển giáo viên tiểu học đã tổ chức biên soạn 40 tiểu môđun và chuyên đề thuộc 4 môđun đào tạo giáo viên tiểu học trình độ đại học, bao gồm:.

(6) 1. To¸n vµ ph¬ng ph¸p d¹y häc To¸n ë tiÓu häc 2. V¨n häc, TiÕng ViÖt vµ Ph¬ng ph¸p d¹y häc TiÕng ViÖt ë tiÓu häc 3. Tù nhiªn - X· héi vµ ph¬ng ph¸p d¹y häc Tù nhiªn vµ x· héi ë tiÓu häc 4. Nh÷ng kiÕn thøc c¬ së cña Gi¸o dôc TiÓu häc Các môđun đào tạo nhằm nâng cao năng lực chuyên môn, nghiệp vụ, cập nhật những đổi mới về nội dung, phơng pháp và đánh giá kết quả giáo dục Tiểu học theo chơng trình, SGK tiÓu häc míi. §iÓm míi cña c¸c tµi liÖu viÕt theo m«®un lµ thiÕt kÕ các hoạt động, nhằm tích cực hoá hoạt động học tập của ngời học, kích thích óc sáng tạo và khả năng giải quyết vấn đề, tự giám sát và đánh giá kết quả học tập của ngời học ở trình độ đại học; chú trọng sử dụng tích hợp nhiều phơng tiện truyền đạt khác nhau (tài liệu in, băng hình) giúp cho ngời học dễ học, dễ hiểu và gây đợc hứng thú học tập. Chuyên đề Dạy học Luyện từ và câu ở tiểu học nằm trong hệ thống chuyên đề thuộc nhóm Văn học, Tiếng Việt và phơng pháp dạy học Tiếng Việt ở tiểu học. Chuyên đề do nhãm t¸c gi¶ Trêng §¹i häc Vinh, gåm TS Chu ThÞ Thuû An (chñ biªn) vµ TS Chu ThÞ Hµ Thanh, biªn so¹n theo ch¬ng trình Đào tạo giáo viên tiểu học trình độ đại học. Mục đích của chuyên đề là giúp ngời học nâng cao những kiến thức và kỹ năng về dạy học Luyện từ và câu đã đợc học, bồi dỡng các kiến thức và rèn luyện các kỹ năng.

(7) chuyªn s©u vÒ d¹y häc LuyÖn tõ vµ c©u theo ch¬ng tr×nh, SGK Tiếng Việt tiểu học mới. Bên cạnh đó, giúp ngời học đổi mới phơng pháp học, nâng cao tính tích cực chủ động trong học tập và ứng dụng các vấn đề đã học vào dạy học LuyÖn tõ vµ c©u ë tiÓu häc mét c¸ch hiÖu qu¶. Chuyền đề đợc cấu trúc thành 7 chủ đề, gồm: Chủ đề 1: Vị trí, nhiệm vụ của phân môn Luyện từ và c©u Chủ đề 2: Chơng trình, SGK phân môn Luyện từ và câu Chủ đề 3: Các nguyên tắc dạy học Luyện từ và câu Chủ đề 5: Tổ chức dạy học các nội dung Luyện từ Chủ đề 4: Tổ chức dạy học các kiểu bài Luyện từ và câu Chủ đề 6: Tổ chức dạy học các nội dung Luyện câu Chủ đề 7: Một số biện pháp bồi dỡng hứng thú và năng khiÕu häc tËp LuyÖn tõ vµ c©u Đi kèm với tài liệu in, chuyên đề có các tài liệu nghe nh×n gåm b¨ng h×nh vµ c¸c tµi liÖu híng dÉn häc theo b¨ng h×nh. Nh÷ng trÝch ®o¹n b¨ng h×nh nµy lµ c¸c bµi häc vÒ LuyÖn tõ vµ c©u do GV c¸c trêng tiÓu häc thµnh phè Vinh thùc hiÖn. Lần đầu tiên, tài liệu đợc biên soạn theo chơng trình và ph¬ng ph¸p d¹y häc míi, ch¾c ch¾n kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiếu sót nhất định. Ban điều phối Dự án rất mong nhận đợc những ý kiến đóng góp chân thành của bạn đọc, đặc biệt là đội ngũ giảng viên, sinh viên các trờng S phạm trong cả nớc. Tr©n träng c¶m ¬n..

(8) Dù ¸n ph¸t triÓn GVTH. PhÇn I giới thiệu chung về chuyên đề I. Mục tiêu chung của chuyên đề 1. KiÕn thøc: + Giải thích đợc vị trí, nhiệm vụ của việc dạy học Luyện tõ vµ c©u ë tiÓu häc + Phân tích đợc cấu trúc nội dung của chơng trình phân môn Luyện từ và câu ở tiểu học và đặc điểm các kiểu bài LuyÖn tõ vµ c©u trong SGK TiÕng ViÖt.

(9) + Giải thích đợc các nguyên tắc dạy học Luyện từ và c©u ë tiÓu häc + Xác định đợc phơng pháp lên lớp các kiểu bài và các néi dung luyÖn tõ, luyÖn c©u ë tiÓu häc + Xác định đợc phơng pháp bồi dỡng hứng thú và năng khiÕu häc tËp LuyÖn tõ vµ c©u ë tiÓu häc 2. Kü n¨ng: + Sö dông ch¬ng tr×nh, SGK vµo d¹y LuyÖn tõ vµ c©u cho HS tiÓu häc + Vận dụng đợc các nguyên tắc, phơng pháp dạy học LuyÖn tõ vµ c©u vµo qu¸ tr×nh d¹y häc + Tổ chức đợc quá trình dạy học các kiểu bài, các nội dung vÒ LuyÖn tõ vµ c©u ë tiÓu häc + Vận dụng đợc các biện pháp bồi dỡng hứng thú và n¨ng khiÕu vÒ LuyÖn tõ vµ c©u 3. Thái độ: + Thấy đợc tầm quan trọng của phân môn Luyện từ và c©u ë tiÓu häc + Góp phần giảng dạy tốt và bồi dỡng đợc các thế hệ HS n¨ng khiÕu vÒ ph©n m«n LuyÖn tõ vµ c©u nãi riªng vµ m«n TiÕng ViÖt nãi chung. II. Giới thiệu chuyên đề 1. Đối tợng sử dụng: Đối tợng học chuyên đề này là sinh viªn ngµnh Gi¸o dôc tiÓu häc, c¸c trêng §¹i häc s ph¹m. 2. Thời gian học: Chuyên đề tơng ứng với hai đơn vị học trình (30 tiết), trong đó: 20 tiết lý thuyết, 10 tiết thực hành..

(10) Khi häc lý thuyÕt vµ thùc hµnh phèi hîp xen kÏ víi nhau, kh«ng t¸ch riªng. 3. Néi dung chÝnh vµ ph©n bè thêi gian STT Tên chủ đề Sè tiÕt 1 VÞ trÝ, nhiÖm vô cña ph©n m«n LuyÖn tõ vµ c©u 2 2 Ch¬ng tr×nh, SGK ph©n m«n LuyÖn tõ vµ c©u 3 3 C¸c nguyªn t¾c d¹y häc LuyÖn tõ vµ c©u 5 4 Tæ chøc d¹y häc c¸c kiÓu bµi LuyÖn tõ vµ c©u 4 5 Tæ chøc d¹y häc c¸c néi dung LuyÖn tõ 6 6 Tæ chøc d¹y häc c¸c néi dung LuyÖn c©u 7 7 Mét sè biÖn ph¸p båi dìng høng thó vµ n¨ng 3 khiÕu häc tËp LuyÖn tõ vµ c©u 4. Những điểm cần lu ý khi học chuyên đề - Điều kiện tiên quyết của chuyên đề là ngời học đã học xong c¸c häc phÇn TiÕng ViÖt 2, TiÕng ViÖt 3; Ph¬ng ph¸p d¹y häc TiÕng ViÖt 1, Ph¬ng ph¸p d¹y häc TiÕng ViÖt 2 (theo chơng trình khung Giáo dục đại học ngành Giáo dục tiểu học của Bộ Giáo dục và Đào tạo). Đặc biệt, để đi vào xây dựng phơng pháp dạy học các vấn đề cụ thể về từ và câu, ngời học ph¶i n¾m v÷ng c¬ së tõ vùng häc vµ ng÷ ph¸p häc cña mçi vấn đề. - Chuyên đề yêu cầu ngời học kết hợp nhuần nhuyễn gi÷a lý thuyÕt vµ thùc hµnh: c¸c kiÕn thøc lý thuyÕt ngêi häc phải tự rút ra đợc sau khi thực hành hoặc sau khi tiếp nhận lý thuyÕt ngêi häc ph¶i thÓ hiÖn ngay vµo viÖc thùc hµnh "d¹y học luyện từ và câu ở tiểu học". Vì vậy, ở mọi hoạt động, ngời học phải nắm vững, bám sát chơng trình, SGK phân môn LuyÖn tõ vµ c©u ë tiÓu häc..

(11) - Các hoạt động chủ yếu của ngời học trong chuyên đề nµy lµ x©y dùng ph¬ng ph¸p d¹y häc c¸c kiÓu bµi, c¸c néi dung LuyÖn tõ vµ c©u, v× thÕ, ngêi häc ph¶i t¨ng cêng kh©u tù häc ë nhµ. NÕu kh«ng thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô "ë nhµ" mét cách nghiêm túc, ngời học sẽ không đủ thời gian và dữ kiện để tham gia thực hiện các nhiệm vụ "ở lớp". - Chuyên đề coi trong vai trò của hoạt động nhóm tại líp, ngêi häc ph¶i biÕt ph¶i biÕt ph¸t huy vai trß hîp t¸c, cùng giải quyết các vấn đề về nội dung và phơng pháp dạy học Luyện từ và câu tại lớp. Đây cũng là điều kiện để ngời häc tiÕt kiÖm thêi gian, ph¸t huy tÝnh s¸ng t¹o trong häc tËp. III. Tài liệu và thiết bị để thực hiện chuyên đề 1.Tµi liÖu tham kh¶o chÝnh 1. Lª Ph¬ng Nga, D¹y häc ng÷ ph¸p ë tiÓu häc, NXB Gi¸o dôc, 1998 2. Lª Ph¬ng Nga, NguyÔn TrÝ, Ph¬ng ph¸p d¹y häc TiÕng ViÖt ë tiÓu häc 2, NXB Gi¸o dôc, Hµ Néi, 1998. 3. Phan ThiÒu, Lª H÷u TØnh, D¹y häc tõ ng÷ ë tiÓu häc, NXB Gi¸o dôc, 1999. 4. Nguyễn Minh Thuyết (Chủ biên), Hỏi đáp về dạy häc TiÕng ViÖt 2, NXB Gi¸o dôc, 2003. 5. Nguyễn Minh Thuyết (Chủ biên), Hỏi đáp về dạy häc TiÕng ViÖt 3, NXB Gi¸o dôc, 2004 6. Nguyễn Minh Thuyết (Chủ biên), Hỏi đáp về dạy häc TiÕng ViÖt 4, NXB Gi¸o dôc, 2005..

(12) 7. Nguyễn Minh Thuyết(Chủ biên), Hỏi đáp về dạy học TiÕng ViÖt 5, NXB Gi¸o dôc, 2006. 8. NguyÔn Minh ThuyÕt (Chñ biªn), SGK TiÕng ViÖt líp 2 - líp 5, NXB Gi¸o dôc, 2006. 9. NguyÔn TrÝ, Lª A, Lª Ph¬ng Nga, Ph¬ng ph¸p d¹y häc tiÕng ViÖt, tËp 2, NXB Gi¸o dôc, Hµ Néi, 2002. 2. Thiết bị và đồ dùng dạy học - Phòng học đủ tiêu chuẩn - M¸y chiÕu h¾t, m¸y chiÕu qua ®Çu - B¨ng h×nh, giÊy trong..... PhÇn II Nội dung chuyên đề Chủ đề 1 VÞ trÝ, nhiÖm vô cña ph©n m«n LuyÖn tõ vµ c©u (2 tiÕt) Môc tiªu.

(13) - KiÕn thøc: + Xác định đợc vị trí, ý nghĩa của phân môn Luyện từ vµ c©u trong m«n TiÕng ViÖt vµ trong hÖ thèng c¸c m«n häc ë trêng tiÓu häc + Lý giải đợc mục tiêu và các nhiệm vụ cụ thể của phân m«n nµy ë trêng tiÓu häc - Kü n¨ng: Cã kü n¨ng vËn dông c¸c hiÓu biÕt vÒ vÞ trÝ, nhiÖm vô cña ph©n m«n trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch, ch¬ng tr×nh, SGK vµ tæ chøc d¹y häc LuyÖn tõ vµ c©u. - Thái độ: Yêu thích phân môn Luyện từ và câu và việc d¹y häc ph©n m«n nµy ë tiÓu häc. Các Hoạt động. Hoạt động 1: T×m hiÓu vÞ trÝ, ý nghÜa cña ph©n m«n LuyÖn tõ vµ c©u Thêi gian: 30 phót Nhiêm vụ của hoạt động 1 Thảo luận theo nhóm để trả lời các câu hỏi sau: 1. ë trêng tiÓu häc, ph©n m«n LuyÖn tõ vµ c©u cã vÞ trÝ nh thÕ nµo? 2. T¹i sao ph¶i d¹y LuyÖn tõ vµ c©u cho HS tiÓu häc? Thông tin cho hoạt động 1 1. Ph©n m«n LuyÖn tõ vµ c©u lµ mét ph©n m«n cã vÞ trÝ đặc biệt quan trọng ở trờng tiểu học. Ngoài việc xây dựng thành phân môn độc lập, các kiến thức và kỹ năng về từ và.

(14) câu còn đợc tích hợp trong các phân môn còn lại của môn TiÕng ViÖt vµ c¶ trong c¸c m«n häc kh¸c ë trêng tiÓu häc. 2. Vị trí quan trọng của phân môn này đợc qui định bởi tÇm quan träng cña tõ vµ c©u trong hÖ thèng ng«n ng÷. - Từ là một đơn vị cơ bản của hệ thống ngôn ngữ. Muốn nắm đợc một ngôn ngữ nào đó đầu tiên là phải nắm đợc vốn từ. Nếu nh không làm chủ đợc vốn từ của một ngôn ngữ thì không thể sử dụng đợc ngôn ngữ đó nh một công cụ để học tËp vµ giao tiÕp. Ngoµi ra, vèn tõ ng÷ cña mét con ngêi cµng giàu bao nhiêu thì khả năng lựa chọn từ ngữ của ngời đó càng lớn, khả năng diễn đạt của ngời đó càng chính xác, tinh tÕ bÊy nhiªu. V× vËy, d¹y luyÖn tõ cho HS tiÓu häc lµ ph¶i lµm giµu vèn tõ ng÷ cho HS, ph¶i chó träng "sè lîng tõ, tÝnh đa dạng và tính năng động của từ". - Tuy nhiên, từ không phải là đơn vị trực tiếp sử dụng trong giao tiếp. Muốn giao tiếp, trao đổi thông tin, t tởng, tình cảm với nhau con ngời phải sử dụng một đơn vị ngôn ngữ tối thiểu và cơ bản là câu. Nếu không nắm đợc các qui t¾c ng÷ ph¸p cña mét ng«n ng÷ th× con ngêi còng kh«ng thÓ sử dụng đợc ngôn ngữ đó làm công cụ để giao tiếp. Vì vậy, d¹y tõ ng÷ cho HS ph¶i g¾n liÒn víi d¹y c©u, d¹y c¸c qui t¾c kết hợp từ thành câu, qui tắc sử dụng câu nhằm đạt hiệu quả giao tiÕp cao... Những điều phân tích trên đã cho ta thấy ý nghĩa quan träng cña ph©n m«n LuyÖn tõ vµ c©u ë tiÓu häc. Đánh giá hoạt động 1.

(15) 1. Cã ngêi nãi: d¹y tõ cho HS tiÓu häc ph¶i chó träng c¶ số lợng từ, tính đa dạng và tính năng động của từ. Anh (chị) hiÓu ý kiÕn nµy nh thÕ nµo? 2. T¹i sao viÖc luyÖn tõ cña HS tiÓu häc ph¶i g¾n liÒn víi viÖc luyÖn c©u? Hoạt động 2: Xác định mục tiêu, nhiệm vụ của phân m«n LuyÖn tõ vµ c©u Thêi gian: 60 phót Nhiệm vụ của hoạt động 2 1. Đọc kỹ phần Thông tin cho hoạt động 2 và các tài liÖu: Ch¬ng tr×nh tiÓu häc n¨m 2000 (2002, NXB Gi¸o dôc; chó ý phÇn môc tiªu m«n TiÕng ViÖt), Ph¬ng ph¸p d¹y häc TiÕng ViÖt ë tiÓu häc 2 ( 1998, Lª Ph¬ng Nga, NguyÔn TrÝ; chó ý c¸c trang 45 - 46 vµ 81- 82), tãm t¾t c¸c th«ng tin võa đọc. 2. Thảo luận nhóm để trả lời các câu hỏi: a. Ph©n m«n LuyÖn tõ vµ c©u cã vai trß nh thÕ nµo trong viÖc gãp phÇn thùc hiÖn môc tiªu chung cña m«n TiÕng ViÖt? b. Ph©n m«n LuyÖn tõ vµ c©u ë tiÓu häc ph¶i thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô nµo? Thông tin cho hoạt động 2 1. Môc tiªu cña ph©n m«n LuyÖn tõ vµ c©u lµ rÌn luyÖn vµ ph¸t triÓn kü n¨ng giao tiÕp cho HS tiÓu häc th«ng qua viÖc ph¸t triÓn vèn tõ, rÌn luyÖn kü n¨ng sö dông tõ chÝnh xác, tinh tế để đặt câu, rèn luyện kỹ năng tạo lập câu và sử.

(16) dông c©u phï hîp víi t×nh huèng giao tiÕp. Môc tiªu cña phân môn đợc thể hiện đầy đủ trong tên gọi " Luyện từ và c©u". 2. NhiÖm vô cña ph©n m«n LuyÖn tõ vµ c©u: - VÒ mÆt LuyÖn tõ: Ph©n m«n nµy cã nhiÖm vô tæ chøc cho HS thùc hµnh lµm giµu vèn tõ, cô thÓ lµ: + ChÝnh x¸c ho¸ vèn tõ (d¹y nghÜa tõ): lµ gióp HS cã thêm những từ mới, những nghĩa mới của từ đã học, thấy đợc tÝnh nhiÒu nghÜa vµ sù chuyÓn nghÜa cña tõ. + HÖ thèng ho¸ vèn tõ (trËt tù ho¸ vèn tõ): lµ gióp HS sắp xếp các từ thành một trật tự nhất định trong trí nhớ của mình để có thể ghi nhớ từ nhanh, nhiều và tạo ra đợc tính thờng trực của từ. + TÝch cùc ho¸ vèn tõ (luyÖn tËp sö dông tõ): lµ gióp HS biÕn nh÷ng tõ ng÷ tiªu cùc (nh÷ng tõ ng÷ hiÓu nghÜa nhng kh«ng sö dông trong khi nãi, viÕt) thµnh nh÷ng tõ ng÷ tÝch cực, đợc sử dụng thờng xuyên trong giao tiếp hàng ngày. + V¨n ho¸ ho¸ vèn tõ: lµ gióp HS lo¹i bá khái vèn tõ nh÷ng tõ ng÷ kh«ng v¨n ho¸, tøc lµ nh÷ng tõ ng÷ th«ng tôc hoÆc sö dông sai phong c¸ch. MÆt kh¸c, cßn ph¶i cung cÊp cho HS mét sè kh¸i niÖm lý thuyÕt c¬ b¶n vµ s¬ gi¶n vÒ tõ vùng häc nh vÒ cÊu t¹o tõ, các lớp từ có quan hệ về nghĩa... để HS có cơ sở nắm nghĩa từ mét c¸ch ch¾c ch¾n vµ biÕt hÖ thèng ho¸ vèn tõ mét c¸ch cã ý thøc..

(17) - VÒ mÆt LuyÖn c©u: Ph©n m«n nµy ph¶i tæ chøc cho HS thực hành để rèn luyện các kỹ năng cơ bản về ngữ pháp nh kỹ năng đặt câu đúng ngữ pháp, kỹ năng sử dụng các dấu câu, kỹ năng sử dụng các kiểu câu phù hợp mục đích nói, tình huống lời nói để đạt hiệu quả giao tiếp cao, kỹ năng liên kết các câu để tạo thành đoạn văn, văn bản. §Ó thùc hiÖn tèt c¸c nhiÖm vô thùc hµnh, ph©n m«n LuyÖn tõ vµ c©u ph¶i cung cÊp cho HS mét sè kh¸i niÖm, mét sè qui t¾c ng÷ ph¸p c¬ b¶n, s¬ gi¶n vµ tèi cÇn thiÕt: b¶n chÊt cña tõ lo¹i, thµnh phÇn c©u, dÊu c©u, c¸c kiÓu c©u, qui t¾c sö dông c©u trong giao tiÕp vµ c¸c phÐp liªn kÕt c©u. Bên cạnh đó, qua phân môn này còn giúp HS tiếp thu mét sè qui t¾c chÝnh t¶ nh qui t¾c viÕt hoa, qui t¾c sö dông dÊu c©u. - Ngoµi c¸c nhiÖm vô kÓ trªn, ph©n m«n LuyÖn tõ vµ c©u ph¶i chó träng viÖc rÌn luyÖn t duy, gi¸o dôc thÈm mü cho HS. Đánh giá hoạt động 2 1. Theo bạn phân môn Luyện từ và câu đóng vai trò gì trong viÖc thùc hiÖn môc tiªu rÌn luyÖn c¸c kü n¨ng giao tiÕp nói, nghe, đọc, viết cho HS? 2. NhiÖm vô "lµm giµu vèn tõ" cho HS tiÓu häc bao gåm nh÷ng bao gåm nh÷ng c«ng viÖc cô thÓ nµo? 3.VÒ nhiÖm vô, so víi ph©n m«n ng÷ ph¸p tríc ®©y, viÖc d¹y luyÖn c©u ë tiÓu häc hiÖn nay cã g× kh¸c?.

(18) 4. H·y lÊy mét vÝ dô trong bµi d¹y LuyÖn tõ vµ c©u cô thể để làm rõ nhiệm vụ phát triển t duy cho HS của phân m«n LuyÖn tõ vµ c©u. Chủ đề 2 Ch¬ng tr×nh, sgk ph©n m«n LuyÖn tõ vµ c©u (3 tiÕt) Môc tiªu KiÕn thøc: + Xác định đợc cấu trúc nội dung của chơng trình LuyÖn tõ vµ c©u ë tiÓu häc + Phân tích đợc đặc điểm của từng kiểu bài Luyện từ và c©u trong SGK TiÕng ViÖt + Phân định rõ những điểm giống, khác nhau về nội dung d¹y häc LuyÖn tõ vµ c©u còng nh c¸ch ph©n chia kiÓu bµi cña ch¬ng tr×nh míi so víi ch¬ng tr×nh CCGD. Kü n¨ng: + Phân tích đợc chơng trình, SGK phân môn Luyện từ vµ c©u + Hệ thống hoá, sơ đồ hoá đợc các kiến thức về Luyện tõ vµ c©u trong ch¬ng tr×nh, SGK míi Thái độ: + ý thức đợc tầm quan trọng của việc phân tích nội dung ch¬ng tr×nh vµ SGK trong d¹y häc CáC Hoạt động.

(19) Hoạt động 1: HÖ thèng ho¸ c¸c néi dung LuyÖn tõ Thêi gian: 30 phót Nhiệm vụ của hoạt động 1 1. Kh¶o s¸t c¸c bµi häc LuyÖn tõ vµ c©u trong SGK TiÕng ViÖt c¸c líp 2, 3, 4, 5 ch¬ng tr×nh míi: a. Thèng kª c¸c chñ ®iÓm g¾n liÒn víi viÖc më réng vèn tõ trong ch¬ng tr×nh. b. HÖ thèng ho¸ c¸c néi dung d¹y häc lý thuyÕt vÒ tõ. (Thùc hiÖn ë nhµ) 2. Kh¶o s¸t c¸c bµi häc Tõ ng÷ trong SGK TiÕng ViÖt c¸c líp 2, 3, 4, 5 chơng trình CCGD để so sánh nội dung luyện từ trong ch¬ng tr×nh míi vµ néi dung ph©n m«n Tõ ng÷ trong ch¬ng tr×nh CCGD.(Thùc hiÖn ë nhµ) 3. Thảo luận nhóm về kết quả thống kê và so sánh đã tiến hµnh.(Thùc hiÖn t¹i líp) Thông tin cho hoạt động 1 1. VÒ lý thuyÕt: Ph©n m«n LuyÖn tõ vµ c©u cung cÊp cho HS các vấn đề lý thuyết về từ sau: - Từ chỉ sự vật, từ chỉ hoạt động, trạng thái, từ chỉ đặc ®iÓm ( Líp 2, líp 3) - C¸c biÖn ph¸p tu tõ: so s¸nh, nh©n ho¸ ( Líp 3) - CÊu t¹o cña tiÕng (Líp 4) - Các bộ phận của vần, cách đánh dấu thanh trên vần ( Líp 5).

(20) - Từ đơn và từ phức; từ ghép và từ láy (Lớp 4) - Từ đồng nghĩa, từ trái nghĩa, từ đồng âm, từ nhiều nghÜa (Líp 5) - ¤n tËp vÒ cÊu t¹o tõ (Líp 5) - Từ loại: danh từ, động từ, tính từ ( Lớp 4); đại từ, quan hÖ tõ ( Líp 5) 2.VÒ thùc hµnh: - Líp 2: Néi dung më réng vèn tõ g¾n víi c¸c chñ ®iÓm: Em lµ häc sinh, B¹n bÌ, Trêng häc, ThÇy c«, «ng bµ, cha mÑ, anh em, B¹n trong nhµ, Bèn mïa, Chim chãc, Mu«ng thó, S«ng biÓn, C©y cèi, B¸c Hå, Nh©n d©n. - Líp 3: Néi dung më réng vèn tõ g¾n víi c¸c chñ ®iÓm: Măng non, Mái ấm, Tới trờng, Cộng đồng, Quê hơng, Bắc Trung - Nam, Anh em một nhà, Thành thị - Nông thôn, Bảo vÖ Tæ quèc, S¸ng t¹o nghÖ thuËt, LÔ héi, ThÓ thao, Ng«i nhµ chung, Bầu trời và mặt đất. - Líp 4: Më réng vµ hÖ thèng ho¸ vèn tõ theo chñ ®iÓm của từng đơn vị học, cụ thể là: Nhân hậu - đoàn kết; Trung thùc - tù träng; ¦íc m¬; ý chÝ - nghÞ lùc; §å ch¬i - Trß ch¬i, Tài năng; Sức khỏe; Cái đẹp; Dũng cảm; Du lịch - Thám hiểm; Lạc quan - Yêu đời. - Líp 5: Néi dung Më réng vèn tõ g¾n víi c¸c chñ ®iÓm: Tæ quèc, Nh©n d©n, Hoµ b×nh, H÷u nghÞ - Hîp t¸c, Thiªn nhiªn, B¶o vÖ m«i trêng, H¹nh phóc, C«ng d©n, TrËt tù - An ninh, TruyÒn thèng, Nam vµ n÷, TrÎ em, QuyÒn vµ bæn phËn..

(21) 3. So s¸nh víi néi dung kiÕn thøc vÒ tõ cña ch¬ng tr×nh míi víi néi dung kiÕn thøc vÒ tõ trong ch¬ng tr×nh, SGK CCGD chóng ta rót ra mét sè ®iÓm nh sau: - Chơng trình mới đã giản lợc một số khái niệm lý thuyÕt vÒ tõ vùng häc: c¸c kiÓu tõ ghÐp, c¸c kiÓu tõ l¸y, c¸c dạng từ láy, nghĩa của từ láy, bên cạnh đó bổ sung một số néi dung nh cho HS lµm quen víi c¸c biÖn ph¸p tu tõ: so s¸nh vµ nh©n ho¸, cung cÊp thªm kh¸i niÖm vÒ quan hÖ tõ. - Do sù kh¸c nhau vÒ môc tiªu cña ch¬ng tr×nh nªn c¸c kiến thức lý thuyết đợc đa vào ở dạng qui tắc, dạng hớng dẫn tạo lập các đơn vị từ vựng hơn là các khái niệm nh chơng tr×nh CCGD tríc ®©y. Ch¼ng h¹n, khi d¹y vÒ néi dung cÊu t¹o tõ, ch¬ng tr×nh CCGD giíi thiÖu cho HS c¸c kh¸i niÖm: - Từ do một tiếng có ý nghĩa tạo thành, gọi là từ đơn. - Tõ gåm hai, ba, bèn tiÕng ghÐp l¹i, mµ t¹o thµnh mét ý nghÜa chung, gäi lµ tõ ghÐp. - Tõ l¸y gåm hai, ba , bèn tiÕng l¸y (nghÜa lµ cã mét bé phận âm thanh của tiếng đợc lặp lại hoặc cả tiếng đợc lặp l¹i). (TiÕng ViÖt 5 (CCGD), tËp 1, tr 77-78) Ch¬ng tr×nh míi cung cÊp cho HS c¸c qui t¾c: - TiÕng cÊu t¹o nªn tõ. Tõ chØ gåm mét tiÕng gäi lµ tõ đơn. Từ gồm hai hay nhiều tiếng gọi là từ phức. - Có hai cách chính để tạo từ phức là:.

(22) + GhÐp nh÷ng tiÕng cã nghÜa l¹i víi nhau. §ã lµ c¸c tõ ghÐp. + Phèi hîp nh÷ng tiÕng cã ©m ®Çu hay vÇn (hoÆc c¶ ©m ®Çu vµ vÇn) gièng nhau. §ã lµ tõ l¸y. (TiÕng ViÖt 4 (Míi), tËp 1, tr 28, 39) - ë c¶ hai ch¬ng tr×nh, mét sè kiÕn thøc vÒ ng÷ ©m tiÕng Việt nh cấu tạo của tiếng, cấu tạo của vần đợc đa vào phân m«n LuyÖn tõ vµ c©u. - Về nội dung Mở rộng vốn từ cả hai chơng trình đều d¹y theo chñ ®iÓm. So víi ch¬ng tr×nh CCGD, c¸c chñ ®iÓm của chơng trình mới cụ thể, sinh động và gần gũi với lứa tuổi của HS tiểu học hơn. Mặt khác, các từ ngữ đợc mở rộng và hÖ thèng ho¸ trong SGK TiÕng ViÖt míi kh«ng chØ bao gåm c¸c tõ ThuÇn ViÖt mµ cã c¶ tõ H¸n ViÖt, thµnh ng÷ vµ tôc ng÷. Đánh giá hoạt động 1 1. Hãy nêu các nội dung lý thuyết về từ đợc dạy ở tiểu học? 2. ViÖc d¹y lý thuyÕt vÒ tõ trong ch¬ng tr×nh, SGK TiÕng ViÖt hiÖn hµnh cã g× kh¸c víi viÖc d¹y lý thuyÕt vÒ tõ ch¬ng tr×nh CCGD? 3. Bạn có nhận xét gì về mối quan hệ giữa các chủ đề Mở réng vèn tõ trong SGK TiÕng ViÖt c¸c líp ë tiÓu häc? Hoạt động 2: HÖ thèng ho¸ c¸c néi dung LuyÖn c©u.

(23) Thêi gian: 30 phót Nhiệm vụ của hoạt động 2 1. Kh¶o s¸t c¸c bµi häc LuyÖn tõ vµ c©u trong SGK TiÕng Việt các lớp 2, 3, 4, 5 chơng trình mới để hệ thống hoá các néi dung d¹y häc vÒ c©u, dÊu c©u, c¸c phÐp liªn kÕt c©u (Thùc hiÖn ë nhµ) 2. Kh¶o s¸t c¸c bµi häc Ng÷ ph¸p trong SGK TiÕng ViÖt c¸c lớp 2, 3, 4, 5 chơng trình CCGD để so sánh nội dung luyện c©u trong ch¬ng tr×nh míi vµ néi dung ph©n Ng÷ ph¸p trong ch¬ng tr×nh CCGD.(Thùc hiÖn ë nhµ) 3. Thảo luận nhóm về kết quả thống kê và so sánh đã tiến hµnh.(Thùc hiÖn t¹i líp) Thông tin cho hoạt động 2 1. Nội dung luyện câu ở tiểu học đợc phân bố nh sau: *Líp 2: - Làm quen với ba kiểu câu trần thuật đơn (Ai là gì? Ai lµm g×? Ai thÕ nµo?) vµ mét sè thµnh phÇn trong c©u. - TËp dïng mét sè dÊu c©u (dÊu chÊm, dÊu chÊm hái, dÊu chÊm than vµ dÊu phÈy), träng t©m lµ dÊu chÊm vµ dÊu phÈy. * Líp 3: - Ôn về các kiểu câu đã học ở lớp 2: Ai là gì? Ai làm gì? Ai thế nào? Các thành phần trong câu đã học đáp ứng các c©u hái: Ai? Lµ g×? Lµm g×? ThÕ nµo? ë ®©u? Bao giê? Nh thÕ nµo? B»ng g×? V× sao? §Ó lµm g×?.

(24) - ¤n luyÖn vÒ mét sè dÊu c©u c¬ b¶n: dÊu chÊm, dÊu phÈy, dÊu chÊm hái, dÊu chÊm than *Líp 4: - C©u: cung cÊp c¸c kiÕn thøc s¬ gi¶n vÒ cÊu t¹o, c«ng dông vµ c¸ch sö dông c¸c kiÓu c©u: C©u hái, C©u kÓ , C©u khiÕn, C©u c¶m, Thªm tr¹ng ng÷ cho c©u. - DÊu c©u: cung cÊp kiÕn thøc vÒ c«ng dông vµ luyÖn tËp sö dông c¸c dÊu c©u: DÊu hai chÊm, DÊu chÊm hái (häc trong bµi C©u hái vµ dÊu chÊm hái), DÊu g¹ch ngang. * Líp 5: - C©u: + C©u ghÐp vµ c¸ch nèi c¸c vÕ c©u ghÐp + ¤n tËp vÒ dÊu c©u - V¨n b¶n: Liªn kÕt c¸c c©u trong bµi b»ng c¸ch lÆp tõ ng÷, liªn kÕt c¸c c©u trong bµi b»ng c¸ch thay thÕ tõ ng÷, liªn kÕt c¸c c©u trong bµi b»ng c¸c tõ ng÷ nèi. 2. So s¸nh víi néi dung luyÖn c©u cña ch¬ng tr×nh CCGD, ta thấy có một số điểm đáng lu ý sau đây: - C¸c kh¸i niÖm ng÷ ph¸p cña ch¬ng tr×nh míi gi¶n lîc hơn nhiều so với chơng trình CCGD, đặc biệt là các kiến thức vÒ thµnh phÇn c©u. Ch¬ng tr×nh míi chØ d¹y cho HS ba thµnh phÇn c©u: chñ ng÷, vÞ ng÷, tr¹ng ng÷. Ch¬ng tr×nh CCGD cßn d¹y thªm c¸c thµnh phÇn h« ng÷ vµ hai thµnh phÇn phô cña cụm từ là bổ ngữ, định ngữ. - NÕu nh ch¬ng tr×nh CCGD chó träng viÖc cung cÊp kiến thức về các kiểu câu phân loại theo cấu tạo nh: câu đơn,.

(25) câu ghép, câu đơn đặc biệt, câu rút gọn, câu ghép đẳng lập, c©u ghÐp chÝnh phô, c©u ghÐp cã tõ chØ quan hÖ, c©u ghÐp kh«ng cã tõ chØ quan hÖ th× ch¬ng tr×nh míi chó träng d¹y vÒ các kiểu câu phân loại theo mục đích nói, những kiểu câu đợc nghiên cứu từ góc độ sử dụng. Số tiết chơng trình mới dành để dạy về các kiểu câu phân loại theo mục đích nói là 20 tiÕt trong khi ch¬ng tr×nh CCGD chØ d¹y trong 4 tiÕt. Tuy nhiên, chơng trình mới đã lồng ghép việc dạy các kiểu câu này với việc dạy các dạng cơ bản của câu đơn và hai thành phÇn chÝnh cña c©u lµ chñ ng÷, vÞ ng÷. ViÖc d¹y vÒ c©u ghÐp đợc dành một thời lợng là 6 tiết nhng chủ yếu dạy về cách liªn kÕt c¸c vÕ c©u. - §iÓm kh¸c nhau c¬ b¶n nhÊt cña ch¬ng tr×nh míi so với chơng trình CCGD là việc dạy câu đợc tiến hành theo mét quan ®iÓm míi: d¹y trong sö dông. Ngoµi viÖc cung cÊp các kiến thức về mục đích nói trực tiếp của các kiểu câu, chơng trình còn dạy cho HS cách sử dụng câu hỏi với các mục đích khác, cách giữ phép lịch sự khi đặt câu hỏi, cách giữ phép lịch sự khi bày tỏ yêu cầu, đề nghị... - Chơng trình mới có bổ sung nội dung về văn bản: để phôc vô cho viÖc rÌn luyÖn kü n¨ng liªn kÕt c©u, liªn kÕt đoạn để tạo văn bản trong phân môn tập làm văn, chơng trình đã dành thời lợng dạy HS cách liên kết các câu bằng các phÐp lÆp, thÕ, nèi... - Ch¬ng tr×nh CCGD cung cÊp c¸c kiÕn thøc lý thuyÕt vÒ c©u cho HS ngay tõ líp 2-3. Ch¬ng tr×nh míi chØ cung cÊp lý.

(26) thuyÕt vÒ c©u ë c¸c líp 4-5, ë líp 2- 3 kiÕn thøc vÒ tõ vµ c©u đều chỉ dạy thông qua các bài tập thực hành. Đánh giá hoạt động 2 1. Quan ®iÓm giao tiÕp thÓ hiÖn nh thÕ nµo trong viÖc lùa chän vµ s¾p xÕp néi dung luyÖn c©u trong ch¬ng tr×nh, SGK TiÕng ViÖt ë tiÓu häc? 2. Bạn hãy sơ đồ hoá các kiến thức về câu trong chơng trình, SGK TiÕng ViÖt ë tiÓu häc? Hoạt động 3: T×m hiÓu c¸c kiÓu bµi LuyÖn tõ vµ c©u Thêi gian: 75 phót Nhiệm vụ của hoạt động 3 1. Kh¶o s¸t, thèng kª c¸c bµi LuyÖn tõ vµ c©u trong SGK Tiếng Việt các lớp 2, 3, 4, 5 để phân thành các dạng (kiÓu) bµi.(Thùc hiÖn ë nhµ) 2. Tổ chức thảo luận nhóm về các vấn đề sau: a. Ph©n m«n LuyÖn tõ vµ c©u ë tiÓu häc bao gåm nh÷ng kiÓu bµi nµo? b. Đặc điểm về mục đích ý nghĩa, nội dung và cấu tạo cña mçi kiÓu bµi? c. So s¸nh víi c¸c kiÓu bµi Tõ ng÷, Ng÷ ph¸p tríc ®©y, c¸c kiÓu bµi nµy cã g× gièng nhau vµ kh¸c nhau (vÒ sè lîng, về mục đích, ý nghĩa, về cấu tạo)? (Thùc hiÖn ë líp) Thông tin cho hoạt động 3.

(27) Chơng trình Luyện từ và câu ở tiểu học đợc phân bố thµnh hai giai ®o¹n: giai ®o¹n líp 2-3 vµ giai ®o¹n líp 4-5. ë giai ®o¹n líp 2-3, ch¬ng tr×nh chØ chó träng môc tiªu thùc hµnh, cha cung cÊp c¸c kh¸i niÖm lý thuyÕt. ë giai ®o¹n líp 4-5, ch¬ng tr×nh kÕt hîp gi÷a cung cÊp lý thuyÕt vµ tæ chøc luyÖn tËp thùc hµnh nh»m gióp HS chuyÓn tõ kü n¨ng giao tiÕp thµnh n¨ng lùc giao tiÕp. V× vËy, ë líp 2-3, chØ cã mét loại bài đó là thực hành Luyện từ và câu. Còn ở lớp 4-5, phân m«n LuyÖn tõ vµ c©u cã hai lo¹i bµi lý thuyÕt vµ thùc hµnh, trong đó loại bài lý thuyết chỉ có một kiểu thờng đợc gọi là kiÓu bµi H×nh thµnh kiÕn thøc míi, lo¹i bµi thùc hµnh bao gåm ba kiÓu nhá: Më réng vèn tõ, LuyÖn tËp thùc hµnh vµ ¤n tËp. 1. KiÓu bµi Thùc hµnh LuyÖn tõ vµ c©u ë líp 2-3 ë líp 2-3, néi dung luyÖn tõ vµ luyÖn c©u cña mçi tuÇn đợc bố trí trong một bài học. Phân tích cấu tạo của kiểu bài Luyện từ và câu lớp 2-3, chúng ta thấy có những đặc điểm sau: - Mỗi bài học đợc cấu thành từ một tổ hợp bài tập, bao gåm c¶ bµi tËp luyÖn tõ vµ bµi tËp luyÖn c©u. - Bài tập luyện từ luôn đợc bố trí trớc bài tập luyện câu vµ cã mèi quan hÖ víi bµi tËp luyÖn c©u. Ch¼ng h¹n, nÕu bµi tập luyện từ dạy về từ chỉ hoạt động, bài tập luyện câu sẽ dạy về kiểu câu Ai làm gì?. Nếu bài tập luyện từ dạy về từ chỉ đặc ®iÓm, bµi tËp luyÖn c©u sÏ d¹y vÒ kiÓu c©u Ai thÕ nµo?. NÕu bài tập luyện từ là mở rộng vốn từ về chủ đề nào đó thì bài.

(28) tập luyện câu sẽ yêu cầu đặt câu về chủ đề đó nhằm mục đích ứng dụng các kết quả của bài tập luyện từ. VÝ dô: LuyÖn tõ vµ c©u, tuÇn 27, líp 2 (Më réng vèn tõ: Từ ngữ về cây cối; Đặt và trả lời câu hỏi để làm gì; Dấu chÊm, dÊu phÈy) 1. KÓ tªn c¸c loµi c©y mµ em biÕt theo nhãm. a) C©y l¬ng thùc, thùc phÈm. M: lóa b) C©y ¨n qu¶. M: Cam c) C©y lÊy gç. M: xoan d) C©y bãng m¸t M: bµng ®) C©y hoa. M: cóc 2. Dựa vào kết quả bài tập 1, hỏi - đáp theo mẫu sau: - Ngời ta trồng cam để làm gì ? - Ngời ta trồng cam để ăn quả. 3. §iÒn dÊu chÊm hay dÊu phÈy vµo « trèng ? Chiều qua  Lan nhận đợc th của bố Trong th, bố dặn dß hai chÞ em Lan rÊt nhiÒu ®iÒu. Nhng Lan nhí nhÊt lêi bè dÆn riªng em ë cuèi th :" Con nhí ch¨m bãn c©y cam ë ®Çu vờn để khi bố về  bố con mình có cam ngọt ăn nhé !" - Bµi tËp luyÖn tõ ë SGK líp 2-3 bao gåm nh÷ng kiÓu sau: + Bµi tËp Më réng vèn tõ: bao gåm: më réng vèn tõ qua tranh vÏ, më réng vèn tõ theo chñ ®iÓm, më réng vèn tõ theo quan hÖ ng÷ nghÜa (quan hÖ ng÷ nghÜa cô thÓ vµ ý nghÜa kh¸i qu¸t), më réng vèn tõ theo quan hÖ cÊu t¹o tõ, më réng vèn tõ qua trß ch¬i gi¶i « ch÷..

(29) + Bµi tËp vÒ nghÜa cña tõ: cã tØ lÖ thÊp h¬n c¸c bµi tËp luyÖn tõ kh¸c, bao gåm hai d¹ng c¬ b¶n: cho tõ vµ nghÜa cña từ, yêu cầu HS xác lập sự tơng ứng, dựa vào từ trái nghĩa để nhËn biÕt nghÜa cña tõ. + Bµi tËp sö dông tõ: ®iÒn tõ vµo chç trèng, thay thÕ tõ, dùng từ đặt câu. + Bµi tËp ph©n lo¹i, qu¶n lý vèn tõ: b¾t ®Çu xuÊt hiÖn ë líp 3, chiÕm tØ lÖ kho¶ng 10%. Bµi tËp d¹ng nµy yªu cÇu HS sắp xếp các từ đã cho thành những nhóm nhất định dựa vào một sự liên tởng nào đó: theo đề tài, theo quan hệ đồng nghÜa, tr¸i nghÜa, theo ph¹m vi sö dông... + Bµi tËp lµm quen víi c¸c biÖn ph¸p tu tõ, gåm c¸c d¹ng: bµi tËp nhËn biÕt biÖn ph¸p tu tõ, bµi tËp vËn dông biÖn ph¸p tu tõ - Bµi tËp luyÖn c©u ë SGK líp 2-3 bao gåm c¸c kiÓu sau: + Bài tập đặt câu theo mẫu: sắp xếp từ thành câu, lựa chọn từ đặt câu, đặt câu theo đề tài đã cho. + Bài tập đặt và trả lời câu hỏi: trả lời câu hỏi, tìm bộ phận câu trả lời câu hỏi, đặt câu hỏi cho bộ phận in đậm trong c©u. + Bµi tËp sö dông dÊu c©u: ®iÒn dÊu c©u, ng¾t c©u b»ng dÊu thÝch hîp, ph©n tÝch t¸c dông cña dÊu c©u, ch÷a lçi vÒ dÊu c©u. 2. C¸c kiÓu bµi LuyÖn tõ vµ c©u líp 4-5 a. Kiểu bài Mở rộng vốn từ theo chủ đề.

(30) - Trong SGK TiÕng ViÖt CCGD, kiÓu bµi Më réng vèn tõ bao gåm hai phÇn: Tõ ng÷ vµ LuyÖn tËp. PhÇn Tõ ng÷ tr×nh bày một bảng từ đợc lựa chọn theo chủ đề và phân hoá theo từ loại. Bảng từ này là gợi ý để giáo viên quản lý vốn từ cần cung cấp cho HS trong một tuần. Mặt khác, cũng là cơ sở để HS gi¶i quyÕt c¸c bµi tËp ë phÇn LuyÖn tËp. Trong thùc tÕ d¹y häc, víi b¶ng tõ nµy, gi¸o viªn ph¶i gióp HS lµm giµu vèn tõ b»ng c¸ch thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô gi¶i nghÜa tõ, hÖ thèng ho¸ vèn tõ, tÝch cùc ho¸ vèn tõ. V× thÕ, gi¸o viªn gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n trong viÖc thiÕt kÕ bµi dạy, thiết kế hệ thống bài tập để phục vụ cho tiến trình lên líp. Tuy nhiªn, khã kh¨n nhÊt lµ vÒ mÆt thêi gian, gi¸o viªn và HS không đủ thời gian để tiến hành giờ học. Vì vậy, để đảm bảo tiến trình lên lớp, ngời giáo viên phải tiến hành thao t¸c lùa chän c¸c tõ gi¶i nghÜa, biÖn ph¸p gi¶i nghÜa phï hîp với mỗi từ, xác định các từ cần tích cực hoá, xây dựng hệ thống câu hỏi và bài tập hệ thống hoá vốn từ và bên cạnh đó lµ bµi tËp gi¶i nghÜa tõ, sö dông tõ. Ví dụ, bài Mở rộng vốn từ Nhân dân lao động (tr.87, TiÕng ViÖt 5, tËp 2, Nxb Gi¸o dôc, 1996): Nhân dân lao động I. Tõ ng÷ - c«ng nh©n, n«ng d©n, b¸c sÜ, gi¸o viªn, thî thñ c«ng, thợ cấy, nhà buôn, văn nghệ sĩ; đạo đức, tài năng, kinh nghiÖm, s¸ng kiÕn. - s¶n xuÊt, x©y dùng, nghiªn cøu, ph¸t minh, c¶i tiÕn..

(31) - cÇn cï, th¸o v¸t, tiªn tiÕn, u tó, lµnh nghÒ, khÐo tay. - lao động quên mình, dám nghĩ, dám làm. II. LuyÖn tËp A. Gi¶i nghÜa tõ 1. N«ng d©n, c«ng nh©n, thî thñ c«ng, nhµ bu«n, gi¸o viên. Em hãy cho biết những ngời đó làm việc gì? ở đâu? 2. KÜ thuËt lµ chØ ph¬ng ph¸p, c¸ch thøc s¶n xuÊt hoÆc lµm nghÒ cña mét ngµnh nghÒ (vÝ dô: kÜ thuËt dÖt len, kÜ thuật trồng lúa, kĩ thuật nấu ăn,...). Căn cứ vào đó em hãy cho biÕt: c«ng viÖc cña mét ngêi c¸n bé kÜ thuËt ë mét c¬ së s¶n xuÊt (nh nhµ m¸y, hîp t¸c x· hoÆc n«ng trêng...) lµ c«ng viÖc g×? 3. V¨n nghÖ sÜ lµm c«ng viÖc g× ? Em h·y nªu vÝ dô. 4. So s¸nh nghÜa nh÷ng tõ tiªn tiÕn, xuÊt s¾c, u tó. Những từ đó là từ gần nghĩa hay cùng nghĩa? ** Em hiểu thế nào là ngời lao động tiên tiến? Ngời lao động tiên tiến? Ngời lao động xuất sắc? Ngời lao động u tú? B. LuyÖn tõ 1. Em h·y dïng mét sè tõ ng÷ trong môc I (6 tõ ng÷ trë lên) để đặt câu (khoảng 6 đến 8 câu) viết thành một đoạn văn ngắn nói về vấn đề lao động, nhân dân lao động hoặc các ngµnh nghÒ trong x· héi. 2* §Æt c©u víi mçi tõ sau ®©y: cÇn cï, th¸o v¸t. T×m mét sè tõ tr¸i nghÜa víi nh÷ng tõ trªn. 3. §iÒn tõ thÝch hîp vµo nh÷ng c©u sau ®©y: (Nh÷ng tõ cÇn ®iÒn: vÎ vang, quai, nghÒ, phÇn, lµm).

(32) - Tay... hµm nhai, tay...miÖng trÔ. - Cã...th× míi cã ¨n, Không dng ai dễ đem ... đến cho. - Lao động là... - BiÕt nhiÒu..., giái mét .... **Em hiÓu ý nghÜa c©u cuèi nh thÕ nµo? - Kh¸c víi kiÓu bµi Më réng vèn tõ cña SGK TiÕng ViÖt CCGD, kiÓu bµi Më réng vèn tõ cña SGK TiÕng ViÖt hiÖn nay đợc thiết kế thành hệ thống các bài tập nhằm hớng đến cả ba mục đích giải nghĩa từ, hệ thống hoá vốn từ, tích cực hoá vốn từ. HS tham gia giải quyết các bài tập để kiến thức và kỹ năng sử dụng từ ngữ đợc hình thành một cách tự nhiên. Các từ ngữ đợc hình thành sau giờ học là những từ ngữ mở, phong phó, ®a d¹ng kh«ng chØ bã hÑp trong b¶ng tõ gîi ý cña SGK nh tríc ®©y. Bµi tËp cña kiÓu bµi Më réng vèn tõ ë SGK líp 4-5 gåm c¸c d¹ng sau ®©y: - Ph©n lo¹i, qu¶n lý vèn tõ: Lo¹i bµi tËp nµy yªu cÇu HS dựa theo các tiêu chí quan hệ đồng nghĩa, trái nghĩa, đề tài, chủ đề, cấu tạo từ, nghĩa của yếu tố Hán - Việt để hệ thống ho¸ l¹i vèn tõ cña m×nh. - Gi¶i nghÜa tõ: Bµi tËp lo¹i nµy cã nhiÒu d¹ng: x¸c lËp sù t¬ng øng gi÷a tõ vµ nghÜa cña tõ, lùa chän nghÜa phï hîp với từ, tìm từ thích hợp với nghĩa đã cho, trả lời câu hỏi về ý nghÜa cña tõ (thµnh ng÷, tôc ng÷)..

(33) - Sử dụng từ: Bao gồm các kiểu sau: điền từ, đặt câu, t¹o ng÷, viÕt ®o¹n Mçi bµi Më réng vèn tõ thêng tõ 3 - 5 bµi tËp, bao gåm tất cả các dạng nêu trên đợc sắp xếp theo một lô gíc nhất định, thuận tiện cho quá trình giải quyết bài tập, hình thành vèn tõ cho HS. VÝ dô, bµi Më réng vèn tõ: Nh©n d©n (tr.27, TiÕng ViÖt 5, tËp 1, Nxb Gi¸o dôc, 2006). 1. Xếp các từ ngữ trong ngoặc đơn vào nhóm thích hợp nªu díi ®©y: a) c«ng nh©n d) qu©n nh©n b) n«ng d©n e) trÝ thøc c) doanh nh©n g) häc sinh (giáo viên, đại uý, trung sĩ, thợ điện, thợ cơ khí, thợ cấy, thî cµy, häc sinh tiÓu häc, häc sinh trung häc, b¸c sÜ, kÜ s, tiÓu th¬ng, nhµ t s¶n) 2.C¸c thµnh ng÷, tôc ng÷ díi ®©y nãi lªn nh÷ng phÈm chÊt g× cña ngêi ViÖt Nam ta? a) ChÞu th¬ng chÞu khã. b) D¸m nghÜ d¸m lµm. c) Mu«n ngêi nh mét. d) Träng nghÜa khinh tµi. (tµi: tiÒn) e) Uèng níc nhí nguån. 3. §äc truyÖn sau vµ tr¶ lêi c©u hái: Con Rång Ch¸u Tiªn.

(34) Ngày xửa ngày xa, ở miền đất Lạc Việt, có một vị thần tên là Lạc Long Quân. Thần mình rồng, sức khoẻ vô địch, lại cã nhiÒu phÐp l¹. BÊy giê, ë vïng nói cao cã nµng ¢u C¬ xinh đẹp tuyệt trần, nghe vùng đất Lạc Việt có nhiều hoa thơm cỏ lạ bèn tìm đến thăm. Hai ngời gặp nhau, kết thành vî chång. §Õn kú sinh në, ¢u C¬ sinh ra mét c¸i bäc tr¨m trứng. Kỳ lạ thay, trăm trứng nở thành một trăm ngời con đẹp đẽ, hồng hào và lớn nhanh nh thổi. Sống với nhau đợc ít lâu, L¹c Long Qu©n b¶o vî: - Ta vèn nßi rång ë miÒn níc th¼m, nµng lµ dßng tiªn ë chèn non cao. KÎ trªn c¹n, ngêi díi níc, tËp qu¸n kh¸c nhau, khó mà ở cùng nhau lâu dài đợc. Nay ta đem năm mơi con xuèng biÓn, nµng ®a n¨m m¬i con lªn nói, chia nhau cai qu¶n các phơng, khi có việc thì giúp đỡ lẫn nhau, đừng quên lời hÑn. Mét tr¨m ngêi con cña L¹c Long Qu©n vµ ¢u C¬ sau nµy trë thµnh tæ tiªn cña ngêi ViÖt Nam ta. Còng bëi sù tÝch nµy mµ ngêi ViÖt Nam thêng tù hµo xng lµ con Rång ch¸u Tiên và thân mật gọi nhau là đồng bào. Theo NguyÔn §æng Chi - Tập quán : thói quen đã thành nếp trong đời sống của cộng đồng. - Đồng bào : những ngời cùng giống nòi, cùng đất nớc ( đồng : cùng, bào : màng bọc thai nhi ). a) Vì sao ngời Việt Nam ta gọi nhau là đồng bào ?.

(35) b) Tìm từ bắt đầu bằng tiếng đồng ( có nghĩa là " cùng "). M:. - đồng hơng ( ngời cùng quê) - đồng lòng ( cùng một ý chí ) c) Đặt câu với một trong những từ vừa tìm đợc b. KiÓu bµi H×nh thµnh kiÕn thøc míi Mục đích của kiểu bài này là hình thành cho HS một số tri thøc lý thuyÕt vÒ tõ vµ c©u nh»m gióp HS ý thøc ho¸ qu¸ tr×nh giao tiÕp cña m×nh. CÊu t¹o cña kiÓu bµi H×nh thµnh kiÕn thøc míi gåm ba phÇn: NhËn xÐt, Ghi Nhí, LuyÖn tËp. - NhËn xÐt lµ phÇn cung cÊp ng÷ liÖu vµ nªu c©u hái (bµi tËp) gîi ý cho HS ph©n tÝch nh»m rót ra kiÕn thøc lý thuyÕt. Theo quan điểm tích hợp, ngữ liệu thờng đợc lấy từ những bài tập đọc mà HS đã học trớc đó. Các ngữ liệu đều mang tính điển hình cao và có số lợng chữ hạn chế để đảm bảo tính hiÖu qu¶ cña viÖc ph©n tÝch vµ tr¸nh lµm mÊt nhiÒu thêi gian häc tËp. C¸c c©u hái vµ bµi tËp ë phÇn NhËn xÐt cã néi dung rÊt phong phó, t¬ng øng víi c¸c tri thøc lÝ thuyÕt cÇn h×nh thành cho HS. Mục đích của các bài tập này chính là giúp HS phân tích ngữ liệu để rút ra các khái niệm hoặc các qui tắc cÇn ghi nhí. Mçi bµi tËp ë phÇn nµy sÏ t¬ng øng víi mét bé phËn tri thøc lÝ thuyÕt ë phÇn Ghi nhí. V× vËy, khi d¹y, ngêi GV cần phải nắm vững mối liên hệ này để có thể hớng dẫn HS gi¶i quyÕt yªu cÇu cña bµi häc mét c¸ch l« gic, hÖ thèng..

(36) - PhÇn Ghi nhí lµ phÇn chèt l¹i nh÷ng ®iÓm chÝnh yÕu về kiến thức đợc rút ra từ việc phân tích ngữ liệu ở phần NhËn xÐt. HS cÇn n¾m v÷ng nh÷ng kiÕn thøc nµy. - Phần Luyện tập đợc xây dựng dới dạng hệ thống các bài tập, có mục đích giúp HS củng cố và vận dụng các kiến thức đã đợc hình thành. Các bài tập ở mục Luyện tập bao gåm hai lo¹i: bµi tËp nhËn diÖn vµ bµi tËp vËn dông. Bài tập nhận diện có mục đích giúp HS củng cố các kiến thức lí thuyết đã đợc hình thành trong bài. ở mỗi bài d¹y thêng cã mét hoÆc hai bµi tËp nhËn diÖn. Bµi tËp nhËn diÖn còng cã néi dung rÊt phong phó t¬ng ứng với các vấn đề lí thuyết. Qua các bài tập này, HS củng cố đợc tri thức lí thuyết đã đợc học. Trong quá trình hớng dẫn HS gi¶i bµi tËp, bµi tËp nhËn diÖn lµ lo¹i ph¶i gi¶i quyÕt ®Çu tiªn. Bài tập vận dụng có mục đích giúp HS ứng dụng những kiến thức lý thuyết đã đợc học vào hoạt động giao tiếp hàng ngµy. VÝ dô, bµi Tõ nhiÒu nghÜa (tr.66, TiÕng ViÖt 5, tËp 1) Tõ nhiÒu nghÜa I - NhËn xÐt 1. T×m nghÜa ë cét B thÝch hîp víi mçi tõ ë cét A:. A. Tõ R¨ng Mòi. B. NghÜa a) Bộ phận ở hai bên đầu ngời và động vật, dùng để nghe. b) PhÇn x¬ng cøng, mµu tr¾ng, mäc trªn hµm, dùng để cắn, giữ và nhai thức ăn..

(37) Tai. c) Bộ phận nhô lên ở giữa mặt ngời hoặc động vật có xơng sống, dùng để thở và ngửi.. 2. NghÜa cña c¸c tõ in ®Ëm trong khæ th¬ sau cã g× kh¸c nghÜa cña chóng ë bµi tËp 1 ? R¨ng cña chiÕc cµo Làm sao nhai đợc ? Mòi thuyÒn rÏ níc Th× ngöi c¸i g× ? C¸i Êm kh«ng nghe Sao tai l¹i mäc ?... Quang Huy 3. NghÜa cña c¸c tõ r¨ng, mòi, tai ë bµi 1 vµ bµi 2 cã g× gièng nhau ? II - Ghi nhí Tõ nhiÒu nghÜa lµ tõ cã mét nghÜa gèc vµ mét hay mét sè nghÜa chuyÓn. C¸c nghÜa cña tõ nhiÒu nghÜa bao giê còng cã mèi liªn hÖ víi nhau. III- LuyÖn tËp 1. Trong nh÷ng c©u nµo, c¸c tõ m¾t, ch©n, ®Çu mang nghÜa gèc vµ trong nh÷ng c©u nµo, chóng mang nghÜa chuyÓn ? a) M¾t - §«i m¾t cña bÐ më to. - Qu¶ na më m¾t. b) Ch©n - Lßng ta vÉn v÷ng nh kiÒng ba ch©n. - BÐ ®au ch©n. c) §Çu - Khi viết, em đừng ngoẹo đầu..

(38) - Níc suèi ®Çu nguån rÊt trong. 2. Các từ chỉ bộ phận cơ thể ngời và động vật thờng là từ nhiÒu nghÜa. H·y t×m mét sè vÝ dô vÒ sù chuyÓn nghÜa cña nh÷ng tõ sau: lìi, miÖng, cæ, tay, lng. c. KiÓu bµi LuyÖn tËp thùc hµnh - KiÓu bµi LuyÖn tËp thùc hµnh hay phÇn LuyÖn tËp trong bài học đều có mục đích chung là giúp HS củng cố và vận dụng các kiến thức đã học. Bên cạnh đó, có những vấn đề rộng, không thể khuôn trong một bài học cũng phải có thêm bài Luyện tập thực hành. Do đó, bài Luyện tập thực hành còn có thêm mục đích: thông qua thực hành, giúp HS hiểu biết thêm về một bộ phận kiến thức nào đó, chuẩn bị cho néi dung häc tËp tiÕp theo hoÆc cÇn lu ý khi sö dông. VÝ dô, LuyÖn tËp vÒ c©u hái (tr.137, TiÕng ViÖt 4, tËp 1), LuyÖn tập về từ đồng nghĩa (tr.22, Tiếng Việt 5, tập 1)... - Những bộ phận kiến thức đợc mở rộng ở phần Luyện tËp hay ë kiÓu bµi LuyÖn tËp thùc hµnh lµ nh÷ng kiÕn thøc không bắt buộc ghi nhớ nh những kiến thức qui định trong phần Ghi nhớ. Giáo viên nên lu ý điều này khi ra đề kiểm tra, đề thi. - Kiểu bài này cũng đợc xây dựng thành một hệ thống bài tập trong đó cũng bao gồm 2 dạng: bài tập nhận diện và bµi tËp vËn dông. XÐt vÒ c¸c d¹ng bµi tËp, môc LuyÖn tËp cña kiÓu bµi H×nh thµnh kiÕn thøc míi vµ kiÓu bµi nµy gièng nhau..

(39) VÝ dô, bµi LuyÖn tËp vÒ tõ ghÐp vµ tõ l¸y (tr.43, TiÕng ViÖt 4, tËp 1): LuyÖn tËp vÒ tõ ghÐp vµ tõ l¸y 1. So s¸nh hai tõ ghÐp sau ®©y: B¸nh tr¸i ( chØ chung c¸c lo¹i b¸nh ). B¸nh r¸n ( chØ c¸c lo¹i b¸nh nÆn b»ng bét g¹o nÕp, thêng cã nh©n, r¸n chÝn gißn ). a) Tõ ghÐp nµo cã nghÜa tæng hîp (bao qu¸t chung ) ? b) Tõ ghÐp nµo cã nghÜa ph©n lo¹i ( chØ mét lo¹i nhá thuéc ph¹m vi nghÜa cña tiÕng thø nhÊt) ? 2. Viết các từ ghép (đợc in đậm ) trong những câu dới đây vµo « thÝch hîp trong b¶ng ph©n lo¹i tõ ghÐp: a) Tõ ngoµi väng vµo tiÕng chu«ng xe ®iÖn lÉn tiÕng chuông xe đạp lanh canh không ngớt, tiếng còi tàu hoả thét lên, tiếng bánh xe đập trên đờng ray và tiếng máy bay gầm rÝt trªn bÇu trêi. Theo T« Ngäc HiÕn b) Dới ô cửa sổ máy bay hiện ra ruộng đồng, làng xóm, núi non. Những gò đống, bãi bờ với những mảng màu xanh, n©u, vµng, tr¾ng vµ nhiÒu h×nh d¹ng kh¸c nhau gîi nh÷ng bøc tranh giµu mµu s¾c. Theo TrÇn Lª V¨n Tõ ghÐp cã nghÜa tæng hîp M: ruộng đồng Tõ ghÐp cã nghÜa ph©n lo¹i M: đờng ray 3. XÕp c¸c tõ l¸y trong ®o¹n v¨n sau vµo nhãm thÝch hîp: C©y nhót nh¸t.

(40) Gió rào rào nổi lên. Có một tiếng động gì lạ lắm. Những chiÕc l¸ kh« l¹t x¹t lít trªn cá. C©y xÊu hæ co róm m×nh l¹i. Nã bçng thÊy xung quanh lao xao. He hÐ m¾t nh×n: kh«ng cã g× l¹ c¶. Lóc bÊy giê nã míi më bõng nh÷ng con m¾t l¸ vµ qu¶ nhiªn kh«ng cã g× l¹ thËt. Theo TrÇn Hoµi D¬ng a) Tõ l¸y cã hai tiÕng gièng nhau ë ©m ®Çu. b) Tõ l¸y cã hai tiÕng gièng nhau ë vÇn. c) Tõ l¸y cã hai tiÕng gièng nhau ë c¶ ©m ®Çu vµ vÇn. d. KiÓu bµi ¤n tËp - KiÓu bµi ¤n tËp lµ mét d¹ng cña kiÓu bµi híng dÉn thùc hµnh, xuÊt hiÖn chñ yÕu ë SGK TiÕng ViÖt 5. - Nội dung của kiểu bài này có thể là ôn tập một vấn đề lý thuyết nào đó hoặc giúp HS tổng kết vốn từ đã học. Ví dụ, «n tËp vÒ c©u (tr.171, TiÕng ViÖt 5, tËp 1), ¤n tËp vÒ tõ vµ cÊu t¹o tõ (tr.166, TiÕng ViÖt 5, tËp 1)Tæng kÕt vèn tõ (tr 156, TiÕng ViÖt 5, tËp 1)... - Các nội dung ôn tập, tổng kết đều đợc thể hiện dới h×nh thøc bµi tËp thùc hµnh. Bµi tËp ë ®©y còng bao gåm bµi tËp nhËn diÖn, vËn dông nh ë bµi LuyÖn tËp thùc hµnh. Ngoµi ra, còn có các dạng nh lập bảng thống kê kiến thức đã học, tìm từ ngữ theo nghĩa hoặc hình thức cấu tạo đã cho, phân lo¹i tõ ng÷ vµ c¸c yÕu tè cÊu t¹o tõ... VÝ dô, bµi «n tËp vÒ tõ lo¹i (tr.142, TiÕng ViÖt 5, tËp 1).

(41) ¤n tËp vÒ tõ lo¹i 1. XÕp c¸c tõ in ®Ëm trong ®o¹n v¨n sau vµo b¶ng ph©n lo¹i ë bªn díi: Kh«ng thÊy Nguyªn tr¶ lêi, t«i nh×n sang. Hai tay Nguyªn vÞn vµo song cöa sæ, m¾t nh×n xa vêi vîi. Qua ¸nh đèn ngoài đờng hắt vào, tôi thấy ở khoé mắt nó hai giọt lệ lín s¾p söa l¨n xuèng m¸. Tù nhiªn níc m¾t t«i trµo ra. Cũng giờ này năm ngoái, tôi còn đón giao thừa với ba ở bệnh viÖn. N¨m nay ba bá con mét m×nh, ba ¬i ! Theo Thuú Linh §éng tõ TÝnh tõ Quan hÖ tõ M: tr¶ lêi Vêi vîi qua 2. Dùa vµo ý khæ th¬ 2 trong bµi th¬ H¹t g¹o lµng ta cña TrÇn §¨ng Khoa, viÕt mét ®o¹n v¨n ng¾n t¶ ngêi mÑ cÊy lóa giữa tra tháng 6 nóng bức. Chỉ ra một đông từ, một tính từ và một quan hệ từ em đã dùng trong đoạn văn ấy. Đánh giá hoạt động 3 1. §iÒn c¸c th«ng tin cÇn thiÕt vµo b¶ng sau: C¸c kiÓu bµi LUyÖn tõ vµ c©u ë tiÓu häc. TT. KiÓu bµi. Mục đích, ý Đặc ®iÓm nghÜa cÊu t¹o.

(42) 2. ChØ ra ®iÓm gièng nhau vµ kh¸c nhau vÒ viÖc ph©n chia kiểu bài, mục đích ý nghĩa và cấu tạo các kiểu bài của chơng tr×nh TiÕng ViÖt hiÖn hµnh vµ ch¬ng tr×nh TiÕng ViÖt CCGD. Chủ đề 3 C¸c nguyªn t¾c d¹y häc LuyÖn tõ vµ c©u ë tiÓu häc (5 tiÕt) Môc tiªu Kiến thức: Lý giải đợc các nguyên tắc cần tuân thủ trong dạy học Luyện từ và câu ở tiểu học và minh họa đợc b»ng c¸c vÝ dô thùc tiÔn Kỹ năng: Vận dụng đợc các nguyên tắc vào thực tế dạy häc LuyÖn tõ vµ c©u Thái độ: Nghiêm túc, khoa học trong dạy học về Luyện tõ vµ c©u CáC Hoạt động. Hoạt động 1: Ph©n tÝch nguyªn t¾c giao tiÕp Thêi gian: 1 tiÕt Nhiệm vụ của hoạt động 1 1. Đọc thông tin cho hoạt động 1 để trả lời các câu hỏi: a. Ngời ta dựa vào cơ sở nào để đề ra nguyên tắc giao tiÕp trong d¹y häc LuyÖn tõ vµ c©u ë tiÓu häc?.

(43) b. Để đảm bảo nguyên tắc giao tiếp, trong dạy học LuyÖn tõ vµ c©u, chóng ta cÇn thùc hiÖn nh÷ng yªu cÇu nµo? 2. C¸c nhãm th¶o luËn vÒ c¸c c©u hái trªn vµ t×m vÝ dô minh ho¹ cho viÖc thùc hiÖn nguyªn t¾c giao tiÕp cña m×nh. Thông tin cho hoạt động 1 1. C¬ së cña nguyªn t¾c giao tiÕp - Xét từ góc độ ngôn ngữ học, nguyên tắc giao tiếp có c¬ së xuÊt ph¸t tõ chøc n¨ng x· héi cña ng«n ng÷. NÕu "ng«n ng÷ lµ ph¬ng tiÖn giao tiÕp quan träng nhÊt cña loµi ngêi" th× viÖc d¹y tiÕng ViÖt trong nhµ trêng ph¶i d¹y nh d¹y mét c«ng cô giao tiÕp vµ ph¬ng ph¸p d¹y tèt nhÊt lµ d¹y trong giao tiÕp. - Xét từ góc độ lý luận dạy học, nguyên tắc giao tiếp là sù øng dông nguyªn t¾c g¾n liÒn lý thuyÕt vµ thùc hµnh cña lý luận dạy học đại cơng vào lĩnh vực dạy tiếng. Trong dạy học tiếng Việt, thực hành tức là tiến hành các hoạt động nói, nghe, đọc, viết, là phát triển lời nói cá nhân. Đối với dạy học Luyện từ và câu, đảm bảo nguyên tắc giao tiÕp tøc lµ lµm giµu vèn tõ, rÌn luyÖn, n©ng cao kü n¨ng đặt câu, sử dụng câu đúng, hay, tinh tế trong các tình huống giao tiÕp cho HS. 2. Néi dung cña nguyªn t¾c giao tiÕp - Ng÷ liÖu ®a vµo giê LuyÖn tõ vµ c©u ë tiÓu häc ph¶i lµ những ngữ liệu sinh động, chân thực, thờng đợc sử dụng trong hoạt động giao tiếp thờng ngày của ngời Việt, phù hợp với hoạt động giao tiếp ở lứa tuổi HS tiểu học. Không sử.

(44) dụng những ngữ liệu khô cứng, rập khuôn, xa đời sống thực, xa hoạt động giao tiếp thực của HS. Bởi vì ngữ liệu là cơ sở để HS rút ra đợc các vấn đề lý thuyết cần ghi nhớ. Nhng mặt khác, ngữ liệu cũng là các mẫu lời nói, hoạt động lời nói mà HS cã thÓ b¾t chíc trong thùc hµnh giao tiÕp. - Việc phân tích các đơn vị ngôn ngữ không chỉ là mục đích tự thân mà phải hớng đến mục đích cao hơn là chỉ ra chức năng của chúng, cách tạo lập chúng để gúp HS vận dụng vào hoạt động sản sinh lời nói dễ dàng hơn, thờng trực h¬n, rót ng¾n kho¶ng c¸ch gi÷a ng÷ ph¸p nhµ trêng vµ ng÷ pháp đời sống. - Ph¶i coi träng viÖc tæ chøc thùc hµnh giao tiÕp cho HS, coi thực hành giao tiếp là hoạt động chủ yếu của việc dạy LuyÖn tõ vµ c©u. Th«ng qua thùc hµnh HS tù rÌn luyÖn c¸c kü n¨ng sö dông tõ, c©u; th«ng qua thùc hµnh HS tù rót ra các tri thức lý thuyết cần thiết để ý thức hoá quá trình sử dông tõ, c©u cña m×nh. - Muèn tæ chøc tèt vÞªc thùc hµnh giao tiÕp cho HS, ph¶i chó träng viÖc x©y dùng hÖ thèng bµi tËp LuyÖn tõ vµ c©u. Tất cả các nội dung dạy học về từ và câu đều phải đợc thiết kÕ thµnh hÖ thèng bµi tËp, lµ hÖ thèng c¸c nhiÖm vô mµ HS ph¶i thùc hiÖn trong qu¸ tr×nh häc tËp. Khi tæ chøc luyÖn tõ cho HS, ngoµi c¸c bµi tËp hiÓu nghÜa tõ ng÷, më réng vèn tõ ng÷, ph¶i coi träng kiÓu bµi tËp híng dÉn HS sö dông tõ. Khi tæ chøc luyÖn c©u cho HS, ngoµi c¸c bµi tËp rÌn luyÖn kü năng tạo lập câu đúng ngữ pháp cần phải chú trọng các bài.

(45) tập tình huống lời nói, tạo ra các tình huống giả định kích thÝch høng thó giao tiÕp cña HS, rÌn luyÖn kü n¨ng sö dông câu phù hợp văn cảnh, đạt hiệu quả giao tiếp cao. - ViÖc d¹y lý thuyÕt vÒ tõ vµ c©u ph¶i g¾n liÒn víi viÖc d¹y thùc hµnh, ph¶i lµm sao cho viÖc cung cÊp lý thuyÕt cã tác dụng hớng dẫn HS giao tiếp đạt hiệu quả cao hơn. Những kiÕn thøc vÒ tõ vµ c©u ®a vµo ch¬ng tr×nh ph¶i gióp HS nãi, nghe, đọc, viết tốt hơn. Vì vậy, các kiến thức lý thuyết không nên biên soạn ở dạng khái niệm mà phải đợc xây dựng thành các qui tắc, hớng dẫn HS thực hiện các hành động lời nói. Đánh giá hoạt động 1 1. Đánh dấu Ê vào đáp án mà bạn cho là đúng: Để đảm bảo nguyên tắc giao tiếp, trong dạy học Luyện tõ vµ c©u, ph¶i: a)  sử dụng ngữ liệu sinh động, chân thực. b) tổ chức hoạt động thực hành giao tiếp cho HS. c)  coi träng viÖc x©y dùng hÖ thèng bµi tËp thùc hµnh. d)  luôn chỉ ra chức năng và cách tạo lập các đơn vị ngôn ngữ HS đợc học. e)  thùc hiÖn tÊt c¶ c¸c yªu cÇu trªn. 2. Khi d¹y vÒ c©u kÓ Ai lµ g×?, SGK TiÕng ViÖt 4 sö dông ng÷ liÖu: "§©y lµ b¹n DiÖu Chi, b¹n míi cña líp ta." Cã gi¸o viªn cho r»ng nªn söa l¹i lµ: " B¹n nµy lµ b¹n DiÖu Chi, bạn mới của lớp ta." để việc minh hoạ cho đặc điểm câu kể.

(46) Ai là gì có chủ ngữ trả lời câu hỏi Ai (cái gì, con gì) đợc dễ dµng h¬n. Anh (chÞ) suy nghÜ g× vÒ ý kiÕn nµy? 3. Tại sao các vấn đề lý thuyết về từ và câu trong SGK Tiếng Việt tiểu học không nên để ở dạng khái niệm mà nên xây dựng thành các qui tắc?. Hoạt động 2: Ph©n tÝch nguyªn t¾c trùc quan Thêi gian: 1 tiÕt Nhiệm vụ của hoạt động 2 1. Đọc Thông tin cho hoạt động 2 để trả lời các câu hỏi: a. Ngời ta dựa vào cơ sở nào để đề ra nguyên tắc trực quan trong d¹y häc LuyÖn tõ vµ c©u ë tiÓu häc? b. Để đảm bảo nguyên tắc trực quan, trong dạy học LuyÖn tõ vµ c©u, chóng ta cÇn thùc hiÖn nh÷ng yªu cÇu nµo? 2. C¸c nhãm th¶o luËn vÒ c¸c c©u hái trªn vµ t×m vÝ dô minh ho¹ cho viÖc thùc hiÖn nguyªn t¾c trùc quan cña m×nh. Thông tin cho hoạt động 2 1. C¬ së cña nguyªn t¾c trùc quan C¬ së cña nguyªn t¾c cã thÓ t×m thÊy trong luËn ®iÓm cña Lª- nin vÒ qu¸ tr×nh nhËn thøc còng nh trong sù ph©n tích các đặc điểm tâm lý của trẻ em. - Theo quan ®iÓm cña Lª - nin, qu¸ tr×nh nhËn thøc cña con ngêi ®i qua hai giai ®o¹n: nhËn thøc c¶m tÝnh vµ nhËn thøc lý tÝnh. Nh÷ng h×nh ¶nh c¶m tÝnh, trùc quan lµ c¬ së cña nhËn thøc lý tÝnh, cña t duy trõu tîng. - Hơn nữa, đối với HS lứa tuổi từ 6 - 11 tuổi, lứa tuổi mà t duy trùc quan c¶m tÝnh chiÕm u thÕ th× nh÷ng h×nh ¶nh cô.

(47) thể, cảm tính, tác động trực tiếp vào các giác quan rất cần thiết trong dạy học. Bên cạnh đó, có thêm một qui luật tâm lý lµ cµng nhiÒu c¬ quan c¶m gi¸c tham gia vµo viÖc tiÕp nhËn đối tợng thì việc ghi nhớ đối tợng càng chắc chắn. V× vËy, d¹y häc LuyÖn tõ vµ c©u ë tiÓu häc kh«ng thÓ kh«ng tu©n thñ nguyªn t¾c trùc quan. - Tuy nhiªn, trùc quan trªn giê LuyÖn tõ vµ c©u kh¸c víi trùc quan ë c¸c giê häc kh¸c. Trùc quan trong giê LuyÖn tõ vµ c©u lµ trùc quan lêi nãi. 2. Néi dung cña nguyªn t¾c trùc quan - Trong d¹y tõ cho HS tiÓu häc, cÇn ph¶i xem tõ nh mét tổ hợp kích thích: nghe, nhìn, vận động, cấu âm. Khi giải nghĩa từ , cần sử dụng các phơng tiện tác động đồng thời lên nhiÒu gi¸c quan cña HS. Ph¶i lµm sao cho viÖc tiÕp nhËn cña HS kh«ng phiÕn diÖn mµ h×nh thµnh trªn c¬ së cña sù t¸c động qua lại của những cơ quan cảm giác khác nhau: nghe, nh×n, ph¸t ©m vµ viÕt. Cã nghÜa lµ, khi giíi thiÖu cho HS mét từ mới, một mặt, cần phải tác động bằng cả vật thật và bằng lêi, mÆt kh¸c, HS cÇn nghe, thÊy, ph¸t ©m vµ viÕt tõ míi. Đồng thời, phải để HS nói thành tiếng hoặc nói thầm những điều mình quan sát đợc. - Ng÷ liÖu ®a vµo giê LuyÖn tõ vµ c©u ph¶i lµ nh÷ng ng÷ liệu tiêu biểu, xứng đáng đại diện cho đơn vị ngôn ngữ mà nó đợc đa ra làm dẫn chứng, nghĩa là nó phải thể hiện rõ những đặc điểm của hiện tợng nghiên cứu. Có nh vậy, mới giúp HS.

(48) trừu tợng hoá đợc dấu hiệu của khái niệm, nhận ra hiện tợng nghiªn cøu gi÷a nh÷ng hiÖn tîng kh¸c t¬ng tù chóng. + Ngữ liệu không tiểu biểu, nghĩa là ngữ liệu đó không truyền đạt rõ ràng dấu hiệu của hiện tợng nghiên cứu. Vì vậy, không nên sử dụng những trờng hợp đặc biệt, các trờng hợp cã tÝnh chÊt trung gian, nh÷ng trêng hîp mµ c¸c nhµ nghiªn cøu vÒ ViÖt ng÷ häc cha thèng nhÊt ý kiÕn. VÝ dô, khi d¹y vÒ tõ l¸y, kh«ng nªn sö dông c¸c tõ chuån chuån, ch«m ch«m, cµo cµo, ba ba ... lµm dÉn chøng. + MÆt kh¸c, tÝnh trùc quan cña ng÷ liÖu cßn thÓ hiÖn ë chç ph¶i lµm sao cho hiÖn tîng nghiªn cøu dÔ t¸ch ra, næi bËt lên giữa những hiện tợng khác bao quanh nó để dễ nhận diện. Ch¼ng h¹n, khi d¹y vÒ tr¹ng ng÷ th× kh«ng nªn sö dông nh÷ng c©u cã t×nh th¸i ng÷ hoÆc khi d¹y vÒ chñ ng÷ th× kh«ng nªn sö dông ng÷ liÖu lµ c¸c c©u cã tr¹ng ng÷. - Giáo viên phải nắm chắc mục đích trực quan để sử dông cho phï hîp víi tõng giai ®o¹n trong d¹y häc LuyÖn tõ vµ c©u, phï hîp víi tõng kiÓu bµi häc. + ë giai ®o¹n h×nh thµnh kh¸i niÖm, ph¬ng tiÖn trùc quan phải đợc sử dụng với mục đích truyền đạt rõ ràng nh÷ng dÊu hiÖu cña hiÖn tîng nghiªn cøu trong sù biÓu hiÖn cô thÓ cña nã lµ lêi nãi. Tøc lµ, ë giai ®o¹n nµy, ph¬ng tiÖn trùc quan mµ gi¸o viªn sö dông chñ yÕu lµ lêi nãi. Qua trùc quan, HS sẽ trừu tợng hoá đợc các dấu hiệu của khái niệm rút ra các định nghĩa, các qui tắc lý thuyết..

(49) + Còn sau khi HS đã nắm khái niệm, trực quan có mục đích giúp HS giúp HS cũng cố, hệ thống hoá lại các kiến thức đã học. ở giai đoạn này, giáo viên nên sử dụng các bảng biểu, sơ đồ. Bảng biểu, sơ đồ có tác dụng tiết kiệm thời gian giảng giải, gây ấn tợng, giúp đa kiến thức đã biết vào một trật tự nhất định, dễ nhớ, giúp HS có cái nhìn bao quát, hệ thống, dễ nhận ra lôgíc của vấn đề. Ngoài ra, bảng biểu, sơ đồ trong giê «n tËp cßn rÌn luyÖn t duy l« gÝc cho HS. - Cần nắm rõ mục đích trực quan vì một tài liệu trực quan có thể dùng với những mục đích khác nhau. Ví dụ, bức vẽ một cái cây có thể dùng để dạy nghĩa của từ trên giờ từ ngữ. Cũng có thể dùng bức vẽ này với mục đích dạy từ loại tính từ. Chẳng hạn, để làm rõ vai trò của tính từ, giáo viên cho HS xem tranh vµ yªu cÇu miªu t¶ c¸i c©y. Khi miªu t¶, trong lêi nãi cña HS sÏ cã sö dông tÝnh tõ. Gi¸o viªn dïng câu hỏi hớng dẫn HS đi đến những khái niệm ngữ pháp đựơc miªu t¶.. Đánh giá hoạt động 2 1. T¹i sao khi gi¶i nghÜa tõ cho HS tiÓu häc, gi¸o viªn thêng kÕt hîp nhiÒu biÖn ph¸p gi¶i nghÜa tõ kh¸c nhau? 2. Trong dạy học luyện từ và câu, ngữ liệu đảm bảo tính trực quan là "ngữ liệu tiêu biểu, điển hình, truyền đạt rõ ràng các đặc điểm của hiện tợng nghiên cứu, làm cho hiện tợng.

(50) nghiªn cøu dÔ t¸ch ra, næi bËt lªn gi÷a nh÷ng hiÖn tîng kh¸c t¬ng tù chóng."  đúng  sai 3. §Ó minh ho¹ cho c¸ch t¹o ra tõ l¸y trong tiÕng ViÖt lµ "phèi hîp c¸c tiÕng cã ©m ®Çu hay vÇn (hoÆc c¶ ©m ®Çu vµ vÇn) gièng nhau", anh (chÞ) sö dông c¸c tõ nµo sau ®©y? T¹i sao? a) chuån chuån, s¨n sãc, chÌo bÎo b) xanh xanh, nhá nh¾n, khÐo lÐo 4. ViÖc sö dông biÖn ph¸p trùc quan trong giê LuyÖn tõ vµ c©u, cã thÓ ph©n thµnh mÊy giai ®o¹n? §ã lµ nh÷ng giai ®o¹n nµo? Hoạt động 3: Phân tích nguyên tắc đồng bé, tÝch hîp Thêi gian: 1 tiÕt Nhiệm vụ của hoạt động 3 1. Đọc Thông tin cho hoạt động 3 để trả lời các câu hỏi: a. Ngời ta dựa vào cơ sở nào để đề ra nguyên tắc đồng bé, tÝch hîp trong d¹y häc LuyÖn tõ vµ c©u? b. Để đảm bảo nguyên tắc đồng bộ, tích hợp trong dạy häc LuyÖn tõ vµ c©u, chóng ta cÇn thùc hiÖn nh÷ng yªu cÇu nµo?.

(51) 2. C¸c nhãm th¶o luËn vÒ c¸c c©u hái trªn vµ t×m vÝ dô minh hoạ cho việc thực hiện nguyên tắc đồng bộ, tích hợp . Thông tin cho hoạt động 3 1. Cơ sở của nguyên tắc đồng bộ, tích hợp - Số lợng từ ngữ mà HS thu nhận đợc trên giờ Mở rộng vốn từ rất nhỏ so với số lợng từ mà các em thu nhận đợc trong các giờ học khác, các hoạt động khác ngoài giờ học, còng rÊt nhá so víi vèn tõ cÇn cã cña mét ngêi HS. Ho¹t động thực hành sử dụng từ và câu trong giờ Luyện từ và câu rất ít so với việc sử dụng từ và câu trong hoạt động giao tiếp hàng ngày và khi học các giờ học khác. Đó là lý do phải đảm bảo nguyên tắc đồng bộ khi dạy học Luyện từ và câu. Nguyªn t¾c nµy yªu cÇu GV ph¶i rÌn luyÖn vÒ tõ vµ c©u cho HS mäi lóc, mäi n¬i, trªn tÊt c¶ c¸c m«n häc vµ trªn tÊt c¶ c¸c giê häc cña c¸c ph©n m«n thuéc m«n TiÕng ViÖt. - Trong c¸c kü n¨ng sö dông ng«n ng÷ hai kü n¨ng dïng từ và đặt câu là hai kỹ năng quan trọng nhất. Hai kỹ năng này liªn quan chÆt chÏ víi nhau. Kh«ng cã vèn tõ phong phó, không hiểu nghĩa và đặc điểm ngữ pháp của từ thì không thể đặt câu đúng đợc. Ngợc lại, nếu không nắm vững qui tắc đặt c©u th× dï vèn tõ cã phong phó, cã n¾m ch¾c nghÜa cña tõ đến đâu cũng không trình bày đợc ý kiến của mình một cách m¹ch l¹c râ rµng.V× vËy, trong ph©n m«n LuyÖn tõ vµ c©u viÖc rÌn luyÖn vÒ tõ ph¶i tÝch hîp víi viÖc rÌn luyÖn vÒ c©u; viÖc d¹y kiÕn thøc ph¶i tÝch hîp víi viÖc d¹y kü n¨ng, néi.

(52) dung rÌn luyÖn tõ vµ c©u còng ph¶i tÝch hîp trong c¸c ph©n môn khác nh Tập đọc, Kể chuyện, Tập làm văn, Chính tả... 2. Nội dung của nguyên tắc đồng bộ, tích hợp - Để đảm bảo nguyên tắc trên, chơng trình Luyện từ và câu cũng nh các phân môn khác trong môn Tiếng Việt đều đợc xây dựng theo chủ điểm. Các phân môn Luyện từ và câu, Tập đọc, Kể chuyện, Chính tả, Tập làm văn đợc tập hợp lại xung quanh trục chủ điểm và các bài đọc; các nhiệm vụ cung cÊp kiÕn thøc vµ rÌn luyÖn kü n¨ng còng g¾n bã chÆt chÏ víi nhau. Trong ph©n m«n LuyÖn tõ vµ c©u, phÇn trùc tiÕp thÓ hiện chủ điểm là các bài Mở rộng vốn từ. ở phần này, HS đợc hớng dẫn để cùng nhau tìm các từ theo mẫu trong SGK, sắp xếp chúng theo hệ thống nhất định hoặc giải nghĩa chúng...Các từ đều thể hiện theo chủ điểm đang học. Ví dụ, ở SGK TiÕng ViÖt 5, trong chñ ®iÓm ViÖt Nam - Tæ quèc em cã hai bµi Më réng vèn tõ: Tæ quèc (tuÇn 2) vµ Nh©n d©n (tuÇn 3). ở các phần khác, trong điều kiện có thể, SGK đều sử dụng ngữ liệu trích từ bài Tập đọc hoặc ngữ liệu có liên quan đến chủ điểm đang học. Chẳng hạn, trong bài Luyện từ và câu dạy về từ đồng nghĩa, ngữ liệu để hớng dẫn HS phân tích, rút ra định nghĩa và làm bài tập củng cố là những đoạn trích từ hai bài tập đọc Th gửi các HS và Quang cảnh làng m¹c ngµy mïa. Trong c¸c bµi LuyÖn tõ vµ c©u, nhÊt lµ ë LuyÖn tõ vµ câu lớp 2- 3, nhiệm vụ luyện từ và luyện câu đợc tích hợp vào nhau. Nếu bài tập luyện từ là tìm từ chỉ hoạt động thì bài.

(53) tập luyện câu sẽ là đặt câu theo mẫu Ai làm gì?. Nếu bài tập luyện từ là từ chỉ đặc điểm thì bài tập luyện câu sẽ là đặt câu theo mÉu Ai thÕ nµo? Ngoµi ra, tÝnh tÝch hîp cßn thÓ hiÖn theo chiÒu däc, tøc lµ tÝch hîp nh÷ng kiÕn thøc vµ kü n¨ng míi víi nh÷ng kiÕn thức kỹ năng đã học trớc đó theo nguyên tắc đồng tâm. Ch¼ng h¹n, khi d¹y vÒ tõ lo¹i, ë líp 2- 3, ch¬ng tr×nh chØ h×nh thµnh cho HS c¸c kh¸i niÖm tõ chØ sù vËt, tõ chØ ho¹t động, từ chỉ đặc điểm và tiến hành giúp HS mở rộng vốn từ theo c¸c ph¹m trï nghÜa nµy. Lªn líp 4 -5, ch¬ng tr×nh bµi hình thành các khái niệm danh từ, động từ, tính từ đầy đủ, hoµn chØnh h¬n. - Về phía GV, cần phải quản lý đợc vốn từ của HS, kịp thêi lo¹i bá khái vèn tõ cña HS nh÷ng tõ ng÷ kh«ng v¨n ho¸, nh÷ng c¸ch hiÓu nghÜa tõ sai do m«i trêng x· héi t¹o nªn. Bên cạnh đó, cũng cần nắm đợc mức độ kiến thức và kỹ năng vÒ c©u cña HS, kÞp thêi ®iÒu chØnh c¸c lçi vÒ c©u mµ HS hay mắc phải. Bởi vì, HS thu nhận từ ngữ và học tập cách đặt câu kh«ng chØ trong m«i trêng häc tËp mµ cßn trong sù giao tiÕp gia đình và xã hội. - Tất cả các môn học và các phân môn Tiếng Việt đều có vai trò quan trọng trong dạy từ và câu, đặc biệt là mở rộng vốn từ. Để nắm đợc bất kỹ môn học nào nh Toán, Tự nhiên xã hội, Đạo đức... HS phải nắm đợc vốn từ tối thiểu của môn học đó. Đó là những từ có tính chất chuyên ngành. Chúng sẽ bæ sung cho vèn tõ th«ng dông cña HS. Ngêi GV khi d¹y tÊt.

(54) cả các môn học đều phải có ý thức gắn liền với việc dạy từ. Trên lớp, cũng nh khi hớng dẫn một hoạt động khác cho HS: tham quan, hoạt động tập thể, ngoại khoá.. GV cần dạy HS ph¸t hiÖn ra c¸c tõ míi, t×m hiÓu nghÜa vµ c¸ch sö dông chúng. Việc hoàn thiện những từ này sẽ đợc tiếp tục trên giờ LuyÖn tõ vµ c©u. Bên cạnh đó, GV cũng phải ý thức đợc rằng, các giờ học Tập làm văn, Tập đọc, Kể chuyện ... là những môi trờng rất tốt cho việc rèn luyện kỹ năng dùng từ, đặt câu của HS. Ngời GV phải có ý thức hớng dẫn HS ứng dụng các kiến thức đã đợc học trong giờ luyện từ và câu vào các tình huống giao tiếp cụ thể, sinh động của các giờ học khác, nhằm nâng cao hiệu quả học tập. ở điểm này, nguyên tắc đồng bộ, tích hợp trùng víi nguyªn t¾c thùc hµnh. Đánh giá hoạt động 3 1. Tại sao trong dạy học Luyện từ và câu phải đảm bảo nguyên tắc đồng bộ, tích hợp? 2. Nguyên tắc đồng bộ, tích hợp thể hiện nh thế nào trong chơng trình, SGK Tiếng Việt phần Luyện từ và câu ? 2. Nh÷ng viÖc lµm nµo sau ®©y cña ngêi gi¸o viªn thÓ hiÖn sù tuân thủ nguyên tắc đồng bộ, tích hợp trong dạy học Luyện tõ vµ c©u: a)  sửa lỗi về dùng từ, đặt câu cho HS trong giờ giải lao. b)  kết hợp giải nghĩa từ, luyện đặt câu trên giờ học kh¸c..

(55) c)  híng dÉn HS ph¸t hiÖn tõ míi trong buæi tham quan. d)  tÊt c¶ c¸c viÖc lµm trªn. Hoạt động 4: Phân tích nguyên tắc chú ý đến các đặc ®iÓm cña tõ trong hÖ thèng ng«n ng÷ Thêi gian: 1 tiÕt Nhiệm vụ của hoạt động 4 1. Đọc Thông tin cho hoạt động 4 để trả lời các câu hỏi: a. Ngời ta dựa vào cơ sở nào để đề ra nguyên tắc chú ý đến đặc điểm của từ trong hệ thống ngôn ngữ ? b. Để đảm bảo nguyên tắc này, trong dạy học Luyện từ vµ c©u, chóng ta cÇn thùc hiÖn nh÷ng yªu cÇu nµo? 2. C¸c nhãm th¶o luËn vÒ c¸c c©u hái trªn vµ t×m vÝ dô minh ho¹ cho viÖc thùc hiÖn nguyªn t¾c cña m×nh. Thông tin cho hoạt động 4 1. Cơ sở của nguyên tắc chú ý đến các đặc điểm của tõ trong hÖ thèng ng«n ng÷ Nh÷ng thµnh tùu nghiªn cøu trong ng«n ng÷ häc vÒ b¶n chất nghĩa của từ, cấu tạo từ, các lớp từ... là cơ sở để dạy các giờ lý thuyết về từ. Giáo viên cần nắm đợc và cho HS từng bớc làm quen với các khái niệm: nghĩa của từ, tính nhiều nghĩa, đồng nghĩa, trái nghĩa... Mặt khác, dựa vào tri thức từ.

(56) vựng học, ngời ta xác lập những nguyên tắc để dạy từ theo quan ®iÓm thùc hµnh, hay nãi c¸ch kh¸c lµ lµm giµu vèn tõ cho HS. 2. Nội dung của nguyên tắc chú ý đến các đặc điểm cña tõ trong hÖ thèng ng«n ng÷ - Dạy từ nhất thiết phải tính đến các đặc điểm của từ nh một đơn vị ngôn ngữ. + Thø nhÊt, lµ thiÕt lËp quan hÖ trùc tiÕp cña tõ víi thÕ giới bên ngoài. Khi dạy từ phải thiết lập đợc quan hệ giữa từ với hiện thực, quan hệ giữa từ với một lớp sự vật cùng loại đợc biểu thị bởi từ. Đó là hai mặt hình thức và nội dung của tín hiệu từ. Hai mặt này gắn chặt với nhau và tác động lẫn nhau. Ph¶i lµm cho HS n¾m v÷ng hai mÆt nµy vµ mèi t¬ng quan giữa chúng. HS vừa phải thiết lập đợc mối quan hệ của từ với sự vật, mặt khác lại phải tách đợc ý nghĩa từ vựng của từ khỏi vật đợc từ gọi tên. + Thứ hai, dạy từ cũng nhất thiết phải tính đến quan hệ ý nghĩa của từ với các từ, tức là đặt từ trong các lớp từ, các quan hệ đồng nghĩa, trái nghĩa, đa nghĩa... hoặc cùng chủ đề. + Thứ ba, dạy từ phải chú ý đến quan hệ của từ với các từ khác khác xung quanh nó trong văn bản, tức là tính đến kh¶ n¨ng kÕt hîp cña tõ. + Thø t, d¹y tõ ph¶i chØ ra viÖc sö dông tõ trong c¸c phong c¸ch chøc n¨ng kh¸c nhau. - §Æc ®iÓm cña tõ trong hÖ thèng ng«n ng÷ còng lµ c¬ sở để xây dựng các bài tập từ ngữ. Sự hiểu biết về nghĩa của.

(57) từ, về đặc điểm của từ trong hệ thống ngôn ngữ cũng phải là cơ sở để xác lập mục đích, nội dung cũng nh kỹ thuật xây dùng tõng bµi tËp cô thÓ. Gi¸ trÞ cña tõng tõ trong hÖ thèng ngôn ngữ sẽ là chỗ dựa để xem xét tính khoa học cũng nh hiÖu qu¶ cña bµi tËp d¹y tõ ng÷. Đánh giá hoạt động 4 Đánh dấu Ê vào ô trống trớc các ý trả lời đúng: 1. Tính đến các đặc điểm của từ nh một đơn vị ngôn ngữ trong khi d¹y tõ lµ: a) thiÕt lËp quan hÖ trùc tiÕp cña tõ víi thÕ giíi bªn ngoµi. b) đặt từ trong các quan hệ đồng nghĩa, trái nghĩa, đa nghĩa... hoặc cùng chủ đề. c) chú ý đến quan hệ của từ với các từ khác khác xung quanh nã trong v¨n b¶n. d) ph¶i chØ ra viÖc sö dông tõ trong c¸c phong c¸ch chøc n¨ng kh¸c nhau. e)  tÊt c¶ c¸c viÖc lµm trªn 2. §Æc ®iÓm ng÷ ©m, ng÷ ph¸p, ng÷ nghÜa cña tõ chi phèi những vấn đề gì khi xây dựng bài tập từ ngữ ? a)  Việc xác lập mục đích bài tập b)  Néi dung bµi tËp c)  Kü thuËt x©y dùng bµi tËp d) §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña bµi tËp.

(58) e)  Tất cả những vấn đề trên. Hoạt động 5: Phân tích nguyên tắc đảm bảo tính thống nhÊt gi÷a ý nghÜa ng÷ ph¸p vµ h×nh thøc ng÷ ph¸p Thêi gian: 1 tiÕt Nhiệm vụ của hoạt động 5 1. Đọc Thông tin cho hoạt động 5 để trả lời các câu hỏi: a. Ngời ta dựa vào cơ sở nào để đề ra nguyên tắc đảm b¶o tÝnh thèng nhÊt gi÷a ý nghÜa vµ h×nh thøc ng÷ ph¸p ? b. Để đảm bảo nguyên tắc này, trong dạy học Luyện từ vµ c©u, chóng ta cÇn thùc hiÖn nh÷ng yªu cÇu nµo? 2. C¸c nhãm th¶o luËn vÒ c¸c c©u hái trªn vµ t×m vÝ dô minh hoạ cho việc thực hiện nguyên tắc đảm bảo tính thống nhÊt gi÷a ý nghÜa vµ h×nh thøc ng÷ ph¸p trong d¹y häc LuyÖn tõ vµ c©u cña nhãm m×nh. Thông tin cho hoạt động 5 1. Cơ sở của nguyên tắc đảm bảo tính thống nhất gi÷a ý nghÜa vµ h×nh thøc ng÷ ph¸p.

(59) Nguyên tắc này đợc xây dựng dựa vào bản chất của khái niÖm ng÷ ph¸p vµ nh÷ng khã kh¨n cña HS tiÓu häc trong viÖc lÜnh héi chóng. + Kh¸i niÖm ng÷ ph¸p lu«n mang tÝnh trõu tîng vµ kh¸i quát cao. Dạy học phải chỉ ra đợc nội dung của khái niệm - ý nghÜa, chøc n¨ng, lÝ do tån t¹i cña kh¸i niÖm trong hÖ thèng, bởi vì trừu tợng, khái quát là bản chất của khái niệm. Thế nhng, đối với HS lứa tuổi từ 6-11 tuổi, việc tiếp thu những khái niÖm trõu tîng gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n v× t duy cña c¸c em cßn thiªn vÒ trùc quan c¶m tÝnh. Nh÷ng c¸ch nãi nh " tr¹ng ng÷ lµ bé phËn cã ý nghÜa t×nh huèng", " tõ cã nghÜa, tiÕng kh«ng cã nghÜa"... lµ c¸ch nãi rÊt khã n¾m b¾t vµ nhËn diÖn đối với HS. + Để nắm đựơc khái niệm ngữ pháp cần phải có trình độ t duy lô gic nhất định. Quá trình hình thành khái niệm đồng thêi lµ qu¸ tr×nh HS n¾m c¸c thao t¸c t duy nh ph©n tÝch, tæng hîp, so s¸nh, kh¸i qu¸t ho¸, trõu tîng ho¸, cô thÓ ho¸. HiÖu qu¶ cña viÖc h×nh thµnh kh¸i niÖm trùc tiÕp phô thuéc vµo trình độ phát triển hoạt động trừu tợng của t duy. Những HS gÆp khã kh¨n trong viÖc t¸ch ý nghÜa ng÷ ph¸p cña tõ ra khái ý nghĩa từ vựng của nó, không đối chiếu đợc từ và tập hợp chóng trong mét nhãm theo nh÷ng dÊu hiÖu ng÷ ph¸p b¶n chÊt, sÏ gÆp khã kh¨n trong viÖc h×nh thµnh kh¸i niÖm vµ sÏ mắc lỗi. Ví dụ, khi học về động từ, HS biết "động từ là từ chỉ hoạt động của ngời, loài vật, sự vật". Trong ngữ pháp, hoạt động không chỉ đợc hiểu là chuyển động mà còn phải hiểu là.

(60) t×nh tr¹ng cña sù vËt, quan hÖ cña nã víi sù vËt kh¸c, sù biÕn đổi chất lợng của sự vật...ví dụ ngủ, nghỉ, yêu, phát triển... Một cách hiểu nh vậy là khó đối với HS nhỏ vừa mới làm quen víi viÖc nghiªn cøu ng«n ng÷, bëi nh÷ng biÓu tîng cô thể của các em về hoạt động gắn liền với sự chuyển động. Vì thế, giai đoạn đầu, khi học về động từ, phần lớn HS không xem những từ nh ngủ, ốm, đứng là biểu thị hoạt động của đối tîng. HiÖn tîng t¬ng tù còng gÆp khi nghiªn cøu danh tõ. NhiÒu HS kh«ng thÓ t¸ch khái ý nghÜa tõ vùng cô thÓ cña nh÷ng tõ nh sù dòng c¶m, nçi lßng, tiÕng kªu, bíc ch©n nªn kh«ng xem chóng lµ danh tõ. 2. Nội dung của nguyên tắc đảm bảo tính thống nhất giữa ý nghÜa vµ h×nh thøc ng÷ ph¸p - §Ó gi¶m bít nh÷ng khã kh¨n trªn, ch¬ng tr×nh LuyÖn từ và câu đợc xây dựng theo cấu trúc đồng tâm: một khái niệm đợc đa ra nhiều lần. Lần đầu, chỉ đa ra những dấu hiệu hớng HS chú ý làm quen với khái niệm, chỉ để HS nhận ra nh÷ng dÊu hiÖu dÔ nhËn, ®Ëp vµo trùc quan c¸c em. LÇn sau, sÏ híng vµo nh÷ng dÊu hiÖu míi, dÇn dÇn më ra toµn bé néi dung kh¸i niÖm. VÝ dô, kh¸i niÖm C©u kÓ Ai lµm g×?, Ai lµ gì? Ai thế nào? đợc dạy ở các lớp 2, 3, 4. ở lớp 2, chơng tr×nh giíi thiÖu cho HS ba mÉu c©u Ai lµ g×?, Ai lµm g×?, Ai thế nào? thông qua các bài tập đặt câu theo mẫu. Lên lớp 3, HS đợc ôn tập lại các kiểu câu này. Lên đến lớp 4, HS mới đợc học các kiến thức lý thuyết về Câu kể, đặc điểm ba kiểu.

(61) cấu trúc câu kể đơn, đặc điểm của chủ ngữ và vị ngữ trong mçi kiÓu. - Trong qu¸ tr×nh d¹y häc ng÷ ph¸p, ph¶i lu«n x¸c lËp mèi quan hÖ gi÷a ý nghÜa vµ h×nh thøc ng÷ ph¸p, ph¶i lu«n gióp HS nhËn ra ý nghÜa vµ c¸c dÊu hiÖu h×nh thøc cña hiÖn tợng ngữ pháp đợc nghiên cứu và chức năng của nó trong lời nãi. HS ph¶i lÜnh héi kh¸i niÖm ng÷ ph¸p trong sù thèng nhÊt gi÷a néi dung vµ h×nh thøc míi ch¾c ch¾n. VÝ dô, viÖc d¹y kh¸i niÖm tõ lo¹i ë líp 2. Khi d¹y danh từ, đồng thời với việc chỉ ra đặc điểm ý nghĩa là từ chỉ sự vật cụ thể là chỉ ngời, con vật, đồ vật, cây cối... phải cho HS thấy chúng trả lời đợc các câu hỏi tơng ứng ai, con gì, cái gì, cây gì...Khi dạy động từ, ngoài việc cho HS biết đó là những từ chỉ hoạt động còn phải cung cấp dấu hiệu hình thức là trả lời đợc câu hỏi làm gì, có thể dùng làm vế sau của câu Ai làm g×? Khi ph©n tÝch cÊu t¹o ng÷ ph¸p cña c©u, còng cÇn chó trọng nguyên tắc này. Chẳng hạn, khi hớng dẫn HS xác định chñ ng÷, vÞ ng÷ trong c©u TiÕng suèi trong nh tiÕng h¸t xa. HS tiÓu häc thêng nhÇm lÉn vµ cho r»ng TiÕng suèi trong lµ chñ ng÷ cña c©u, nh tiÕng h¸t xa lµ vÞ ng÷. NÕu GV gióp HS đặt câu thơ này vào ngữ cảnh của bài Cảnh khuya, các em sẽ hiểu rằng trong bài thơ đối tợng miêu tả tiếng suối đợc đặt bên cạnh các đối tợng trăng, bóng, ngời chứ không phải đợc đặt cạnh một tiếng suối nào khác. Chính vì vậy, nó sẽ không tơng hợp với hình thức trong là định ngữ của tiếng suối. HS.

(62) sẽ nhận ra cách xác định đúng: tiếng suối là chủ ngữ và trong nh tiÕng h¸t xa lµ vÞ ng÷. - Trong d¹y häc LuyÖn tõ vµ c©u, cã thÓ sö dông c¸c thao t¸c ph©n tÝch, so s¸nh, c¶i biÕn, lîc bá, thay thÕ, rót gän, më réng...cña c¸c nhµ ng«n ng÷ häc. C¸c thao t¸c nµy chỉ đợc vận dụng có hiệu quả khi ngời dạy coi trọng sự thống nhÊt gi÷a ý nghÜa vµ h×nh thøc ng÷ ph¸p. Chẳng hạn, khi HS xác định ranh giới của các từ trong câu "Tiếng tu hú gần xa ran ran" để giúp các em xác định đúng gần xa là từ ghép, GV cần giúp HS hiểu: xét về mặt hình thức, gần xa có thể tách ra thành hai từ đơn nhng nếu tách nh vậy nghĩa của tổ hợp này sẽ thay đổi. Điều đó, chứng tá gÇn xa ë ®©y lµ tõ ghÐp, nã mang tÝnh chØnh thÓ vÒ c¶ mÆt néi dung vµ h×nh thøc. GV cã thÓ dïng ph¬ng ph¸p c¶i biÕn để cho HS thấy rõ tính chỉnh thể này. TiÕng tu hó gÇn ran ran TiÕng tu hó xa ran ran Néi dung cña hai c©u nµy râ rµng kh«ng trïng víi néi dung c©u "TiÕng tu hó gÇn xa ran ran". GÇn xa ë ®©y kh«ng cã nghÜa lµ gÇn vµ xa mµ lµ kh¾p n¬i. Đánh giá hoạt động 5 1. Cơ sở xuất phát của nguyên tắc đảm bảo tính thống nhất gi÷a ý nghÜa ng÷ ph¸p vµ h×nh thøc ng÷ ph¸p trong d¹y häc LuyÖn tõ vµ c©u lµ m©u thuÉn gi÷a b¶n chÊt trõu tîng cña khái niệm ngữ pháp và đặc điểm t duy của HS lứa tuổi tiểu häc..

(63)  đúng sai 2. Khi phân tích các đơn vị ngữ pháp cho HS không cần ph¶i x¸c lËp mèi quan gi÷a ý nghÜa ng÷ ph¸p vµ h×nh thøc ng÷ ph¸p.  đúng  sai 3. Khi d¹y häc ng÷ ph¸p cho HS, cã thÓ sö dông c¸c thao t¸c ph©n tÝch, so s¸nh, c¶i biÕn, lîc bá, thay thÕ, rót gän, më réng...cña c¸c nhµ ng«n ng÷ häc.  đúng  sai 4. Lựa chọn câu trả lời mà bạn cho là đúng: B¹n gi¶i thÝch nh thÕ nµo khi HS tiÓu häc kh«ng nhËn ra tình yêu, tình thơng là danh từ, ngủ, đứng là động từ? a. Gi¶i thÝch t×nh yªu, t×nh th¬ng lµ tõ chØ t×nh c¶m nªn thuộc danh từ, ngủ, đứng từ chỉ hoạt động nên thuộc động từ. b. Hớng dẫn HS đặt và trả lời câu hỏi cái gì? và làm gì? để HS thấy tình yêu, tình thơng trả lời cho câu hỏi cái gì? là danh từ, ngủ, đứng trả lời cho câu hỏi làm gì? là động từ. Chủ đề 4 Tæ chøc d¹y häc c¸c kiÓu bµi LuyÖn tõ vµ c©u (4 tiÕt) Môc tiªu KiÕn thøc: + Lý giải đợc mục tiêu của từng kiểu bài Luyện từ và c©u.

(64) + Xác định đợc lô gíc nội dung và các bớc cơ bản của qui tr×nh lªn líp c¸c kiÓu bµi Kü n¨ng: + Phân tích đợc mục đích của từng bài tập trong từng kiÓu bµi + Xây dựng đợc qui trình lên lớp các kiểu bài Luyện từ vµ c©u + VËn dông qui tr×nh vµo viÖc thiÕt kÕ gi¸o ¸n vµ lªn líp Thái độ: + ý thức đợc giá trị của các phơng pháp dạy học thông qua việc tổ chức cho HS hoạt động Các Hoạt động. Hoạt động 1: ThiÕt kÕ qui tr×nh lªn líp c¸c kiÓu bµi Thùc hµnh Thêi gian: 2 tiÕt Nhiệm vụ của hoạt động 1 1. Häc viªn lµm viÖc ë nhµ víi c¸c bµi häc LuyÖn tõ vµ c©u: - Từ ngữ về công vịêc gia đình. Câu kiểu Ai làm gì? tuần 13 líp 2 (TiÕng ViÖt 2, tËp 1, tr.108) - Më réng vèn tõ: Dòng c¶m tuÇn 25 líp 4 (TiÕng ViÖt 4, tËp 2, tr.73) - LuyÖn tËp vÒ tõ nhiÒu nghÜa tuÇn 2 líp 5 (TiÕng ViÖt 5, tËp 1, tr.73) - «n tËp vÒ dÊu c©u (DÊu g¹ch ngang) tuÇn 34 líp 5 (TiÕng ViÖt 5, tËp 2, tr.159).

(65) a. Xác định mục đích, phân tích cấu tạo của các bài học và nắm vững mục đích, ý nghĩa của từng bài tập trong mỗi bµi b. ThiÕt kÕ c¸c bíc lªn líp cña c¸c bµi häc 2. Th¶o luËn nhãm t¹i líp vÒ: - C¸c bíc lªn líp cña c¸c kiÓu bµi thùc hµnh LuyÖn tõ vµ c©u - Nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau vÒ ph¬ng ph¸p d¹y häc c¸c kiÓu bµi thùc hµnh LuyÖn tõ vµ c©u. - Dạy thử tiết Từ ngữ về công vịêc gia đình. Câu kiểu Ai lµm g×? Thông tin cho hoạt động 1 1. Về đặc điểm chung của các kiểu bài Thực hành ë líp 2 - 3, môc tiªu rÌn luyÖn kü n¨ng vÒ tõ vµ c©u cũng nh mục tiêu cung cấp tri thức đều đợc thực hiện qua mét kiÓu bµi thùc hµnh cã cÊu t¹o lµ mét tæ hîp c¸c bµi tËp luyện từ và luyện câu. Vì thế, kiểu bài này thờng đợc gọi là Thùc hµnh luyÖn tõ vµ c©u líp 2-3. ë líp 4 -5, ph©n m«n nµy đợc phân thành hai loại bài cụ thể: lý thuyết và thực hành. Bên cạnh kiểu bài lý thuyết (thờng đợc gọi là Hình thành kiÕn thøc míi), trong SGK cßn cã ba kiÓu bµi mang tÝnh chÊt thực hành: mở rộng vốn từ theo chủ đề, luyện tập thực hành và ôn tập. Cấu tạo của ba kiểu bài này cũng đợc thiết kế thµnh hÖ thèng c¸c bµi tËp. Nh vậy, đặc điểm chung của các bài học thực hành luyện từ và câu là đợc cấu tạo bởi tổ hợp các bài tập. Điều.

(66) nµy thÓ hiÖn râ quan ®iÓm giao tiÕp cña SGK. NhÊn m¹nh yªu cÇu thùc hµnh giao tiÕp, SGK TiÕng ViÖt coi träng viÖc thiết kế các nhiệm vụ giao tiếp (bài tập thực hành) để HS tự h×nh thµnh, còng nh tù cñng cè, vËn dông kiÕn thøc vµ rÌn luyện các kỹ năng dùng từ, đặt câu thông qua hoạt động giải quyÕt bµi tËp. 2. Ph¬ng ph¸p d¹y häc c¸c kiÓu bµi Thùc hµnh 2.1. Qui tr×nh lªn líp c¸c kiÓu bµi Thùc hµnh Nh đã phân tích ở trên, các kiểu bài Thực hành luyện từ và câu đều đợc xây dựng dới dạng bài tập, vì thế, qui trình lªn líp lµ qui tr×nh híng dÉn HS gi¶i bµi tËp. §Ó d¹y tèt c¸c bµi häc nµy, ngêi GV cÇn ph¶i lu ý mét sè ®iÓm sau ®©y: - Xác định đúng mục đích, ý nghĩa của từng bài tập - Nắm đợc cơ sở khoa học của việc xây dựng bài tập - N¾m v÷ng néi dung vµ c¸ch gi¶i chÝnh x¸c bµi tËp - Biết trình tự hoá các bớc giải bài tập để hớng dẫn cho HS - Ph¶i chuÈn bÞ lêi gi¶i mÉu vµ dù tÝnh nh÷ng sai ph¹m mà HS mắc phải và cách điều chỉnh để đa về lời giải đúng Qui tr×nh híng dÉn HS gi¶i mçi bµi tËp, bao gåm c¸c bíc c¬ b¶n nh sau: Bíc 1: Gióp HS n¾m v÷ng yªu cÇu cña bµi tËp Bớc 2: Hớng dẫn HS chữa một phần của bài tập để làm mÉu Bíc 3: Híng dÉn HS lµm bµi tËp vµo vë (hoÆc b¶ng con, vë nh¸p, vë ghi bµi); lµm c¸ nh©n, lµm theo nhãm....

(67) Bớc 4: Tổ chức cho HS trao đổi, nhận xét về kết quả; rút ra nh÷ng ®iÓm cÇn ghi nhí vÒ tri thøc. Cho nªn, c¸c bíc lªn líp cña mét bµi thùc hµnh luyÖn tõ vµ c©u sÏ nh sau: 1. Giíi thiÖu bµi: ë bíc nµy, GV cÇn nªu v¾n t¾t c¸c nhiÖm vô mµ HS phải thực hiện trong tiết học để tạo tâm thế chủ động và hứng thó häc tËp cho HS. 2. Híng dÉn HS häc bµi míi: GV híng dÉn HS thùc hiÖn lÇn lît c¸c bµi tËp cña SGK, mçi bµi tËp bao gåm c¸c bíc c¬ b¶n nh sau: Bớc 1: Đọc và xác định yêu cầu của bài tập Bíc 2:HS gi¶i mét phÇn bµi tËp mÉu Bíc 3: HS gi¶i bµi tËp theo híng dÉn cña GV Bớc 4: Tổ chức trao đổi, nhận xét về kết quả; rút ra nh÷ng ®iÓm cÇn ghi nhí vÒ kiÕn thøc. 3. Cñng cè, dÆn dß: Chèt l¹i nh÷ng kiÕn thøc vµ kü n¨ng cÇn n¾m v÷ng ë bµi luyÖn tËp; nªu yªu cÇu thùc hµnh luyÖn tËp ë nhµ. Bµi LuyÖn tõ vµ c©u tuÇn 13, líp 2, cã thÓ thiÕt kÕ nh sau: 1. Giíi thiÖu bµi: GV nªu yªu cÇu cña tiÕt häc: - Mở rộng vốn từ chỉ hoạt động (công việc gia đình). - LuyÖn tËp vÒ kiÓu c©u Ai lµm g×? 2. Híng dÉn häc bµi míi 2.1. Híng dÉn HS thùc hiÖn bµi tËp 1 - më réng vèn tõ.

(68) - 1 HS đọc yêu cầu của bài tập: Kể tên những việc em đã làm ở nhà để giúp đỡ bố mẹ. - TÊt c¶ HS lµm bµi tËp vµo VBT - HS nêu kết quả tìm đợc trớc lớp - Mét sè HS viÕt lªn b¶ng: quÐt nhµ, tr«ng em, nÊu c¬m, nhÆt rau, röa rau, dän dÑp nhµ cöa, röa b¸t, röa cèc, tíi c©y, cho gµ ¨n... - GV và cả lớp nhận xét đánh giá, bổ sung 2.2.Híng dÉn HS thùc hiÖn bµi tËp 2- bµi tËp luyÖn c©u - 1 HS đọc yêu cầu của bài tập 2: Tìm các bộ phận câu trả lời câu hỏi Ai? Làm gì?. Cả lớp đọc thầm lại. - 2 HS lµm bµi tËp vµo b¶ng phô, c¶ líp lµm vµo VBT: G¹ch mét g¹ch díi bé phËn tr¶ lêi c©u hái Ai, 2 g¹ch díi bé phËn tr¶ lêi c©u hái lµm g× - GV cùng cả lớp nhận xét, đánh giá, chốt lại lời giải đúng: a. C©y xoµ cµnh «m cËu bÐ. b. Em häc thuéc ®o¹n th¬. c. Em lµm ba bµi tËp to¸n. Bé phËn in ®Ëm tr¶ lêi c©u hái Ai? Bé phËn g¹ch ch©n tr¶ lêi c©u hái Lµm g×? 2.3. Híng dÉn HS thùc hiÖn bµi tËp 3 - bµi tËp luyÖn c©u - HS đọc đề bài - GV nhấn mạnh lại yêu cầu của đề bài, lu ý tõ c¸c tõ cña ba nhãm trªn cã thÓ t¹o ra rÊt nhiÒu c©u. - 1 HS ph©n tÝch mÉu trong SGK.

(69) - C¶ líp lµm bµi vµo VBT: kÎ b¶ng, chän vµ xÕp c¸c tõ đã cho để tạo thành câu (mỗi em ít nhất 3 câu); cuối câu đặt dÊu chÊm. 4 HS lµm bµi vµo c¸c tê giÊy khæ to c« gi¸o ph¸t. - Nh÷ng HS lµm bµi vµo giÊy khæ to d¸n kÕt qu¶ lªn b¶ng líp.GV híng dÉn HS ch÷a bµi.. Ai Em ChÞ em Linh CËu bÐ ...... lµm g×? quÐt dän nhµ cöa giÆt quÇn ¸o rửa bát đũa xÕp s¸ch vë ....... 3. Cñng cè, dÆn dß: - Yªu cÇu HS nh¾c l¹i c¸c kiÕn thøc võa häc: më réng vốn từ chỉ công việc gia đình và củng cố kỹ năng đặt câu theo mÉu Ai lµm g×? - Dặn HS tìm thêm các từ chỉ công việc gia đình 2.2. Mét sè lu ý vÒ ph¬ng ph¸p d¹y tõng kiÓu bµi Mçi kiÓu bµi Thùc hµnh luyÖn tõ vµ c©u cã mét môc tiêu riêng, vì vậy, chúng có các đặc điểm riêng. - KiÓu bµi thùc hµnh luyÖn tõ vµ c©u líp 2-3 thùc hiÖn đồng thời hai mục tiêu là rèn luyện về từ và rèn luyện về câu. V× vËy, trong mçi bµi häc sÏ cã c¶ bµi tËp luyÖn tõ vµ bµi tËp luyÖn c©u. Bµi tËp luyÖn tõ xuÊt hiÖn nhiÒu nhÊt ë líp 2 -3 lµ Më réng vèn tõ. Ngoµi ra, cßn cã thÓ lµ c¸c bµi tËp vÒ biÖn ph¸p tu tõ so s¸nh vµ nh©n ho¸. Bµi tËp luyÖn c©u cã thÓ lµ bài tập đặt câu theo mẫu, bài tập đặt và trả lời câu hỏi hoặc bµi tËp sö dông dÊu c©u..

(70) Ví dụ, bài Từ ngữ về công vịêc gia đình. Câu kiểu Ai lµm g×?(trang 108, TiÕng ViÖt 2, tËp 1) bao gåm ba bµi tËp. Bµi tËp 1 lµ bµi tËp gióp HS më réng vèn tõ: H·y kÓ tªn những việc em đã làm ở nhà giúp cha mẹ. Bài tập 2 là bài tập d¹y vÒ thµnh phÇn c©u §Æt vµ tr¶ lêi c©u hái: T×m c¸c bé phËn c©u tr¶ lêi cho tõng c©u hái Ai? Lµm g×?. Bµi tËp 3 lµ một dạng của bài tập Đặt câu theo mẫu, mục đích là dạy kiểu c©u Ai lµm g×?: Chän vµ s¾p xÕp c¸c tõ ë ba nhãm sau thµnh c©u. Khi dạy kiểu bài này GV cần thấy đợc mối quan hệ giữa các bài tập và dụng ý của SGK để giờ dạy có tính lôgíc, phát huy đợc dụng ý tích hợp và kế thừa của bài học. - KiÓu bµi Më réng vèn tõ cã môc tiªu lµ lµm giµu vèn tõ cho HS. V× vËy, sÏ bao gåm c¸c bµi tËp gi¶i nghÜa tõ, hÖ thèng ho¸ vèn tõ, sö dông tõ. Bµi tËp gi¶i nghÜa tõ cßn gäi lµ bài tập chính xác hoá vốn từ, có mục đích cung cấp cho HS các từ mới hoặc là những nghĩa mới của các từ đã học. Bài tËp hÖ thèng ho¸ vèn tõ cã ngêi gäi lµ më réng vèn tõ vµ phân loại quản lý vốn từ có mục đích giúp HS dựa vào một hình thức liên tởng nào đó, sắp xếp vốn từ trong trí nhớ của mình một cách trật tự để nhớ từ nhanh, nhiều và sử dụng từ dÔ dµng. Bµi tËp sö dông tõ, cßn gäi lµ tÝch cùc ho¸ vèn tõ, lµm giµu vèn tõ cho HS b»ng c¸ch híng dÉn c¸c em sö dông từ vào điền từ, tạo cụm từ, đặt câu, viết đoạn văn. Cả ba dạng bài tập có mục đích khác nhau nhng đều nhằm một mục tiêu chung lµ lµm giµu vèn tõ cho HS..

(71) VÝ dô, bµi Më réng vèn tõ: Dòng c¶m (trang 73, TiÕng Việt 4, tập 2) bao gồm 4 bài tập. Bài tập 1 có mục đích giúp HS hÖ thèng ho¸ vèn tõ theo dÊu hiÖu lµ tõ cïng nghÜa:T×m nh÷ng tõ cïng nghÜa víi tõ dòng c¶m trong c¸c tõ díi ®©y. Bµi tËp 2 lµ bµi tËp sö dông tõ, yªu cÇu HS kÕt hîp tõ dũng cảm với những tổ hợp từ khác nhau để tạo thành các côm tõ: GhÐp tõ dòng c¶m vµo tríc hoÆc sau nh÷ng tõ ng÷ dới đây để tạo thành những cụm từ có nghĩa. Bài tập 3 là bài tËp gi¶i nghÜa tõ: T×m tõ (ë cét A) phï hîp víi lêi gi¶i nghÜa (ë cét B). Bµi tËp 4 còng lµ mét d¹ng bµi tËp sö dông tõ, bµi tập điền từ:Tìm từ trong ngoặc đơn phù hợp với mỗi chỗ trèng trong ®o¹n v¨n sau. Các bài tập của kiểu bài này đã đợc lựa chọn và sắp xếp theo một trật tự nhất định nhằm hớng đến mục đích làm giàu vốn từ cho HS, giúp HS sử dụng từ vào hoạt động giao tiếp năng động, hiệu quả. Vì vậy, GV không nên đảo trật tự các bài tập. Tuy nhiên, GV phải nắm vững mục đích, ý nghĩa của tõng bµi tËp bëi trong khi lªn líp GV cã thÓ ph¶i lîc bá bít bài tập hoặc thay đổi trình tự các bài tập để xử lý các tình huèng d¹y häc cô thÓ. - KiÓu bµi LuyÖn tËp thùc hµnh cã môc tiªu gièng víi mục Luyện tập trong bài Hình thành kiến thức mới, đó là giúp HS củng cố, vận dụng kiến thức đã học. Tuy nhiên, nếu bài học trớc đó cung cấp vấn đề lý thuyết tơng đối rộng, kh«ng thÓ khu«n trong mét bµi häc th× ph¶i cã thªm bµi Luyện tập thực hành. Do đó, các bài Luyện tập thực hành th-.

(72) ờng có thêm mục đích: thông qua thực hành, giúp HS hiểu biết thêm về một bộ phận kiến thức nào đó, chuẩn bị cho nội dung häc tiÕp theo hoÆc cÇn lu ý khi sö dông. VÝ dô: LuyÖn tËp vÒ tõ nhiÒu nghÜa (TiÕng ViÖt 5) nh»m gióp HS hiÓu biÕt thªm vÒ c¸c thµnh phÇn nghÜa cña tõ nhiÒu nghÜa (nghÜa gèc vµ nghÜa chuyÓn), gióp HS ph©n biÖt vÒ tõ đồng âm và từ nhiều nghĩa. Bµi LuyÖn tËp thùc hµnh bao gåm hai d¹ng bµi tËp nh môc LuyÖn tËp cña kiÓu bµi H×nh thµnh kiÕn thøc míi: bµi tËp nhËn diÖn vµ bµi tËp vËn dông. Ch¼ng h¹n, bµi LuyÖn tËp vÒ c©u kÓ Ai lµm g×? (TiÕng ViÖt 4, tËp 2, tr 16) gåm ba bµi tËp: hai bµi tËp nhËn diÖn vµ mét bµi tËp vËn dông. Bµi tËp1: T×m c¸c c©u kÓ Ai lµm g×? trong ®o¹n v¨n sau lµ bµi tËp yªu cầu nhận diện kiểu câu. Bài tập 2: Xác định bộ phận chủ ngữ, vị ngữ trong các câu vừa tìm đợc là bài tập yêu cầu nhận diện vÒ thµnh phÇn c©u. Bµi tËp 3 lµ bµi tËp yªu cÇu HS vËn dông kiến thức về câu kể Ai làm gì? vào hoạt động viết: Viết đoạn v¨n kho¶ng 5 c©u nãi vÒ c«ng viÖc trùc nhËt cña tæ em, trong đó có dùng kiểu câu Ai làm gì? Tuy nhiên, đối với những bài có mục tiêu mở rộng kiến thức đã học thì có thể bao gồm cả bài tập yêu cầu phân tích ngữ liệu để rút ra tri thức mới. Chẳng hạn, sau khi học bài Từ ghép và từ láy và đợc biết: "Có hai cách chính để tạo từ phức: (1) Ghép các tiếng có nghĩa lại với nhau. đó là từ ghÐp.(2) Phèi hîp nh÷ng tiÕng cã ©m ®Çu hay vÇn (hoÆc c¶ ©m ®Çu vµ vÇn) gièng nhau. §ã lµ tõ l¸y." HS tiÕp tôc häc.

(73) bµi LuyÖn tËp vÒ tõ ghÐp vµ tõ l¸y víi c¸c bµi tËp cã môc đích mở rộng kiến thức: So sánh hai từ ghép sau đây: Bánh tr¸i (chØ chung c¸c lo¹i b¸nh) B¸nh r¸n (chØ lo¹i b¸nh nÆn b»ng bét g¹o nÕp, thêng cã nh©n, r¸n chÝn gißn). a) Tõ ghÐp nµo cã nghÜa tæng hîp (bao qu¸t chung) b) Tõ ghÐp nµo cã nghÜa ph©n lo¹i (chØ mét lo¹i nhá thôéc ph¹m vi nghÜa cña tiÕng thø nhÊt)?. Víi bµi tËp nµy, SGK chñ tr¬ng më réng thªm kiÕn thøc vÒ c¸ch ph©n lo¹i tõ ghÐp cho HS. Bài tập nhận diện có mục đích củng cố, bài tập vận dụng có mục đích ứng dụng tri thức vừa học, vì vậy bài tập nhận diÖn bao giê còng ph¶i gi¶i quyÕt tríc. Khi GV c¶m thÊy kiến thức lý thuyết của HS đã vững vàng thì mới chuyển sang bµi tËp vËn dông. Tuy nhiªn, GV cã thÓ gi¶n lîc bµi tËp nhËn diện nếu thấy HS đã quá nhuần nhuyễn về lý thuyết, để dành thời gian hớng dẫn các em vận dụng đồng thời tránh tình tr¹ng HS c¶m thÊy nhµm ch¸n v× bµi tËp qu¸ dÔ so víi kh¶ n¨ng. Đối với những bài tập có mục đích mở rộng kiến thức thì thao tác hớng dẫn HS đợc thực hiện nh bài tập ở mục NhËn xÐt cña kiÓu bµi Lý thuyÕt. Tuy nhiªn, nh÷ng kiÕn thøc này không đợc yêu cầu kiểm tra, đánh giá. GV cần lu ý điều này khi ra các đề thi, đề kiểm tra. - Kiểu bài Ôn tập có mục đích giúp HS hệ thống hoá lại các kiến thức đã học, tiếp tục củng cố, khắc sâu và hớng dẫn.

(74) vËn dông. V× vËy, ngoµi c¸c bµi tËp nhËn diÖn, vËn dông cßn cã bµi tËp yªu cÇu hÖ thèng ho¸ kiÕn thøc. VÝ dô, dùa vµo kiến thức đã học ở lớp 4 và các ví dụ dới đây, hãy lập bảng tæng kÕt vÒ t¸c dông cña dÊu g¹ch ngang (TiÕng ViÖt 5, tËp 2, tr.159). Giải quyết bài tập này HS sẽ hệ thống hoá đợc các kiÕn thøc vÒ t¸c dông cña dÊu g¹ch ngang. KiÓu bµi ¤n tËp chỉ xuất hiện ở SGK Tiếng Việt 5 và có mục đích giúp HS ôn tập các vấn đề đã học ở lớp dới. Mục đích của kiểu bài này không chỉ hớng dẫn HS luyÖn tËp thùc hµnh th«ng qua c¸c bµi tËp mµ cßn kh¸i qu¸t hoá, hệ thống hoá, các kiến thức lý thuyết đã học. Vì vậy, sau mçi bµi tËp GV cÇn cã thªm bíc 5: Yªu cÇu HS rót ra nh÷ng lu ý cÇn thiÕt vÒ kiÕn thøc lý thuyÕt.. Đánh giá hoạt động 1 1. Đánh dấu Ê vào câu trả lời đúng nhất: §Æc ®iÓm chung cña c¸c kiÓu bµi thùc hµnh vÒ LuyÖn tõ vµ c©u lµ: a)  Nội dung bài học đợc thiết kế thành hệ thống bài tập. b)  Có mục đích củng cố kiến thức lý thyết. c)  Có mục đích tổ chức hoạt động giao tiếp cho HS. 2. Qui tr×nh lªn líp kiÓu bµi thùc hµnh LuyÖn tõ vµ c©u lµ qui tr×nh híng dÉn HS gi¶i c¸c bµi tËp.  đúng.  sai.

(75) 3. Qui tr×nh híng dÉn HS gi¶i mét bµi tËp luyÖn tõ vµ c©u bao gåm nh÷ng bíc nµo? §Ó tæ chøc tèt qui tr×nh nµy, GV cÇn lu ý những vấn đề gì? Hoạt động 2: ThiÕt kÕ qui tr×nh lªn líp kiÓu bµi H×nh thµnh kiÕn thøc míi Thêi gian: 2 tiÕt Nhiệm vụ của hoạt động 2 Häc viªn xem b¨ng. §äc kü híng dÉn sö dông b¨ng h×nh tríc khi xem vµ ph¶i tr¶ lêi c¸c c©u hái ë môc Ho¹t động sau khi xem băng. Híng dÉn häc tËp theo b¨ng h×nh §o¹n b¨ng h×nh ph¶i xem lµ ®o¹n b¨ng thø nhÊt trong chuyên đề "Dạy học luyện từ và câu ở tiểu học". Với chiều dµi kho¶ng 30 phót, b¨ng thÓ hiÖn c¸c bíc c¬ b¶n trong qui tr×nh lªn líp kiÓu bµi H×nh thµnh kiÕn thøc míi. Hoạt động trớc khi xem băng: - Đọc kỹ phần thông tin cho hoạt động 2, chủ đề 4. - Tìm hiểu bài Dùng câu hỏi vào mục đích nói khácTiếng Việt 4, tập 1, trang 142. Hoạt động trong khi xem băng: - Quan s¸t kü c¸c bíc lªn líp, c¸ch triÓn khai c¸c ho¹t động cho HS của GV trong băng; hiệu quả hoạt động học tập cña HS..

(76) - Nghe kỹ cách dẫn dắt, cách đặt vấn đề và kết luận vấn đề của GV qua từng bớc, từng bài tập. - Ghi chép nhanh những vấn đề thu nhận đợc. Hoạt động sau khi xem băng: - Tổ chức thảo luận theo nhóm để trả lời các câu hỏi: 1. Ngoµi phÇn hái bµi cò, qui tr×nh lªn líp kiÓu bµi H×nh thµnh kiÕn thøc míi bao gåm nh÷ng phÇn nµo? 2. PhÇn Híng dÉn HS häc bµi míi trong giê LuyÖn tõ vµ c©u bao gåm nh÷ng bíc c¬ b¶n nµo? 3. Hoạt động chính trong các bớc hình thành kiến thức của GV và HS trong dạy học Luyện từ và câu là gì? GV đã gi¶i quyÕt c¸c bµi tËp nµo trong mçi bíc? Anh (chÞ) cã nhËn xÐt g× vÒ c¸c thao t¸c híng dÉn HS gi¶i bµi tËp cña GV? 4. Để HS hoạt động có hiệu quả, GV phải lu ý những vấn đề gì? Thông tin cho hoạt động 2 1. §Æc ®iÓm cña kiÓu bµi H×nh thµnh kiÕn thøc míi Mçi bµi H×nh thµnh kiÕn thøc míi vÒ tõ vµ c©u gåm ba môc NhËn xÐt, Ghi nhí, LuyÖn tËp, mçi môc chøa mét lo¹i c©u hái, bµi tËp t¬ng øng. Môc NhËn xÐt chøa c¸c lo¹i c©u hỏi, bài tập có mục đích giúp HS phân tích ngữ liệu để rút ra c¸c kiÕn thøc lý thuyÕt cÇn thiÕt cña bµi häc. ë bµi Dïng c©u hỏi vào mục đích khác, mục Nhận xét bao gồm ba bài tập. 1. Đọc lại đoạn đối thoại giữa ông Hòn Rấm với chú bé §Êt trong truyÖn Chó §Êt Nung: ¤ng Hßn RÊm cêi b¶o:.

(77) - Sao chó mµy nh¸t thÕ ? §Êt cã thÓ nung trong löa kia mµ! Chó bÐ §Êt ng¹c nhiªn hái l¹i: - Nung Êy ¹? - Chứ sao? Đã là ngời thì phải dám xông pha, làm đợc nhiÒu viÖc cã Ých. 2. Theo em, các câu hỏi của ông Hòn Rấm có dùng để hỏi về điều cha biết không? Nếu không, chúng đợc dùng để lµm g×? 3. Trong Nhà văn hoá, em và bạn say sa trao đổi về bộ phim ®ang xem. Bçng cã ngêi bªn c¹nh b¶o: "C¸c ch¸u cã thÓ nãi nhá h¬n kh«ng?" Em hiÓu c©u hái Êy cã ý nghÜa g×? Bµi tËp 1 cung cÊp cho HS ng÷ liÖu chøa hai c©u hái cña «ng Hßn RÊm hái chó bÐ §Êt: (1) Sao chó mµy nh¸t thÕ? (2) Chứ sao?. Bài tập 2 yêu cầu HS xác định mục đích sử dụng của hai câu hỏi đó. Sau khi giải bài tập này, HS sẽ biết hai câu hỏi trên không đợc dùng để hỏi, câu hỏi (1) đợc dùng để chê, câu hỏi (2) đợc dùng để khẳng định. Bài tập 3 yêu cầu HS ph©n tÝch c©u hái "C¸c ch¸u cã thÓ nãi nhá h¬n kh«ng?" trong tình huống cụ thể để thấy rằng câu hỏi này đợc dùng để yªu cÇu, bµy tá mong muèn. Môc Ghi nhí lµ nh÷ng kiÕn thøc lý thuyÕt mµ bµi häc h×nh thµnh cho HS. §ã còng chÝnh lµ nh÷ng kÕt luËn HS rót ra mét c¸ch tù nhiªn tõ môc NhËn xÐt. ë bµi Dïng c©u hái vào mục đích khác, mục Ghi nhớ chính là các kiến thức mà HS rót ra sau khi gi¶i ba bµi tËp ph©n tÝch ng÷ liÖu nãi trªn:.

(78) Nhiều khi, ta có thể dùng câu hỏi để thể hiện: 1. Thái độ khen, chê. 2. Sự khẳng định, phủ định. 3. Yªu cÇu, mong muèn. C¸c bµi tËp ë môc NhËn xÐt cã mèi quan hÖ rÊt chÆt chÏ víi c¸c ý ë môc Ghi nhí. V× vËy, khi d¹y, ngêi GV cÇn ph¶i nắm vững mối liên hệ này để có thể hớng dẫn HS giải quyết yªu cÇu cña bµi häc mét c¸ch l« gic, hÖ thèng. Mục Luyện tập bao gồm các bài tập có mục đích giúp HS củng cố các kiến thức HS vừa rút ra đợc trong bài học đồng thời vận dụng chúng trong giao tiếp. Các bài tập ở mục này đợc phân làm hai loại: bài tập nhận diện và bài tập vận dụng. ở bài Dùng câu hỏi vào mục đích khác, mục Luyện tËp bao gåm ba bµi tËp. 1. Các câu hỏi sau đợc dùng để làm gì? a) Dç m·i mµ em bÐ vÉn khãc, mÑ b¶o:"Cã nÝn ®i kh«ng? C¸c chÞ Êy cêi cho ®©y nµy." b) ¸nh m¾t c¸c b¹n nh×n t«i nh tr¸ch mãc: "V× sao b¹n l¹i lµm phiÒn lßng c« nh vËy?" c) ChÞ t«i cêi: "Em vÏ thÕ nµy mµ b¶o lµ con ngùa µ?" d) Bà cụ hỏi một ngời đang đứng vơ vẩn trớc bến xe: "Chó cã thÓ xem gióp t«i mÊy giê cã xe ®i miÒn §«ng kh«ng?" 2. §Æt c©u phï hîp víi c¸c t×nh huèng cho sau ®©y: a) Trong giê sinh ho¹t ®Çu tuÇn cña toµn trêng, em ®ang ch¨m chó nghe c« hiÖu trëng nãi th× mét b¹n ngåi c¹nh hái.

(79) chuyện em. Em hãy dùng hình thức câu hỏi để nói với bạn: chê xong sinh ho¹t sÏ nãi chuyÖn. b) đến nhà một bạn cùng lớp, em thấy nhà rất sạch sẽ, đồ đạc sắp xếp gọn gàng, ngăn nắp. Hãy dùng hình thức câu hỏi để khen bạn. c) Trong giờ kiểm tra, em làm sai một bài tập, mãi đến khi vÒ nhµ em míi nghÜ ra. Em cã thÓ tù tr¸ch m×nh b»ng c©u hái nh thÕ nµo? d) Em và các bạn trao đổi về các trò chơi. Bạn Linh bảo: "Ch¬i cÇu lµ thÝch nhÊt." B¹n Nam l¹i nãi: "Ch¬i bi thÝch hơn". Em hãy dùng hình thức câu hỏi để nêu ý kiến của m×nh: ch¬i diÒu còng thó vÞ. 3. Hãy nêu một vài tình huống có thể dùng câu hỏi để: a) Tỏ thái độ khen, chê. b) Khẳng định, phủ định. c) ThÓ hiÖn yªu cÇu, mong muèn. Bµi tËp 1 lµ bµi tËp nhËn diÖn, yªu cÇu HS nhËn ra môc đích nói của các câu đã cho. Giải bài tập này HS sẽ củng cố đợc những tri thức vừa học về các tác dụng gián tiếp của câu hái. Bµi tËp 2 vµ bµi tËp 3 lµ bµi tËp vËn dông, gióp HS sö dụng các kiến thức đã học vào hoạt động giao tiếp. Bài tập 2 cho tình huống và mục đích nói, yêu cầu tạo các câu hỏi sử dụng vào các tình huống, thực hiện mục đích nói đã cho. Bài tập 3 cho mục đích, yêu cầu HS tạo tình huống. Hai bài tập vËn dông yªu cÇu HS tiÕn hµnh hai thao t¸c ngîc nhau nhng.

(80) cïng mét môc tiªu lµ gióp HS vËn dông kiÕn thøc lý thuyÕt về dùng câu hỏi vào các mục đích nói khác. Nh vËy, mçi lo¹i bµi tËp trong kiÓu bµi nµy t¬ng øng víi mét bíc trong qui tr×nh h×nh thµnh kh¸i niÖm, kiÕn thøc tõ ng÷ - ng÷ ph¸p. V× vËy, qui tr×nh lªn líp cña kiÓu bµi H×nh thµnh kiÕn thøc lµ qui tr×nh híng dÉn HS gi¶i bµi tËp. 2. Qui tr×nh lªn líp kiÓu bµi H×nh thµnh kiÕn thøc míi Qui tr×nh nµy bao gåm bèn bíc c¬ b¶n: Bíc 1: Híng dÉn HS thùc hiÖn bµi tËp ph©n tÝch ng÷ liệu. ở bớc này, GV phải thấy đợc mối quan hệ chặt chẽ, lô gÝc gi÷a mçi bµi tËp víi mét bé phËn tri thøc ë môc Ghi nhí để hớng dẫn HS thông qua các thao tác phân tích, so sánh, đối chiếu, tổng hợp hoá, khái quát hoá trên ngữ liệu tự hình thành đợc các tri thức lí thuyết tơng ứng. Bíc 2: Híng dÉn HS tr×nh bµy kiÕn thøc cÇn ghi nhí. Khi HS thùc hiÖn bíc nµy, GV ph¶i lu ý viÖc chÝnh x¸c ho¸ các vấn đề lí thuyết mà HS hình thành đợc. Giúp HS diễn đạt các vấn đề lí thuyết ngắn gọn, chính xác, dễ hiểu. Bíc 3: Híng dÉn HS thùc hiÖn bµi tËp cñng cè kiÕn thức. Củng cố, khắc sâu vấn đề lí thuyết vừa hình thành cho HS lµ mét thao t¸c kh«ng thÓ thiÕu trong qui tr×nh. Tuy nhiên, tuỳ vào trình độ của HS và các bài dạy cụ thể mà GV qui định số lợng cũng nh lựa chọn bài tập nhận diện phù hợp. Nếu nh cảm thấy vấn đề lí thuyết đã đợc HS nắm vững thì GV cã thÓ lîc bít bµi tËp nhËn diÖn, dµnh thêi gian cho bµi.

(81) tËp vËn dông, tøc lµ tËp trung vµo viÖc chuyÓn ho¸ kiÕn thøc thµnh kü n¨ng sö dông. Bíc 4: Híng dÉn HS thùc hiÖn bµi tËp vËn dông kiÕn thức vào hoạt động lời nói. Đây là khâu cuối cùng, quyết định sự hoàn chỉnh của qui trình, giúp chúng ta đạt đến mục tiªu cuèi cïng cña bµi d¹y. Tuy nhiªn, còng ph¶i lu ý r»ng, mçi bµi d¹y th«ng thêng sÏ cã hai hoÆc ba bé phËn tri thøc, mçi bé phËn tri thøc sÏ cã nh÷ng bµi tËp ph©n tÝch ng÷ liÖu, tr×nh bµy kiÕn thøc, cñng cè - nhËn diÖn vµ vËn dông kiÕn thøc t¬ng øng. V× vËy, khi lªn líp GV ph¶i lùa chän mét trong hai c¸ch hoÆc c¾t ngang hoÆc bæ däc hÖ thèng bµi tËp. C¾t ngang hÖ thèng bµi tËp cã nghÜa lµ GV sÏ híng dÉn HS thùc hiÖn tất cả các bài tập phân tích ngữ liệu để rút ra toàn bộ các tri thức lí thuyết của phần Ghi nhớ. Sau đó, chuyển sang giải quyÕt tÊt c¶ c¸c bµi tËp cñng cè vµ vËn dông. Bæ däc tøc lµ GV c¨n cø vµo c¸c bé phËn nhá tri thøc trong môc Ghi nhí, lùa chän c¸c bµi tËp phôc vô cho viÖc hình thành bộ phận tri thức đó để hớng dẫn HS thực hiện. Sau đó, lại lặp lại qui trình với bộ phận tri thức khác và hệ thống c¸c bµi tËp t¬ng øng cña nã. Bíc 1 t¬ng øng víi môc NhËn xÐt, bíc 2 t¬ng øng víi môc Ghi nhí, bíc 3, bíc 4 t¬ng øng víi môc LuyÖn tËp. Đánh giá hoạt động 2 1. Ngoµi bíc kiÓm tra bµi cò, qui tr×nh lªn líp kiÓu bµi h×nh thµnh kiÕn thøc míi vÒ tõ vµ c©u bao gåm:.

(82) a. 2 bíc c. 4 bíc b. 3 bíc d. 5 bíc 2. ThiÕt kÕ qui tr×nh h×nh thµnh kh¸i niÖm tõ nhiÒu nghÜa (Bµi Tõ nhiÒu nghÜa, TuÇn 7, TiÕng ViÖt 5, tËp 1) Chủ đề 5 Tæ chøc d¹y häc c¸c néi dung LuyÖn tõ (6 tiÕt) Môc tiªu Kiến thức: Lý giải đợc mục đích, cơ sở khoa học của từng nội dung lý thuyết và thực hành về từ ngữ, đa ra các đề xuÊt vÒ ph¬ng ph¸p d¹y häc phï hîp Kỹ năng: Vận dụng các phơng pháp đề xuất thiết kế gi¸o ¸n vµ lªn líp c¸c néi dung LuyÖn tõ Thái độ: Chủ động vận dụng những hiểu biết về vốn từ vµ tõ vùng häc vµo rÌn luyÖn n¨ng lùc sö dông tõ ng÷ cho HS tiÓu häc. Các Hoạt động. Hoạt động 1: X©y dùng ph¬ng ph¸p d¹y häc bµi tËp Më réng vèn tõ Thêi gian 1 tiÕt Nhiệm vụ của hoạt động 1 1. Khảo sát SGK Tiếng Việt từ lớp 2 đến lớp 5 để: a. Xác định mục đích, ý nghĩa của việc mở rộng vốn từ b. Thèng kª vµ ph©n d¹ng c¸c bµi tËp Më réng vèn tõ (Thùc hiÖn ë nhµ).

(83) 2. Tæ chøc th¶o luËn nhãm vÒ vÒ ph¬ng ph¸p d¹y häc c¸c kiÓu bµi tËp Më réng vèn tõ. (Thùc hiÖn ë líp) Thông tin cho hoạt động 1 1. Mục đích, ý nghĩa của Mở rộng vốn từ - Vốn từ của một cá nhân là toàn bộ các từ và đơn vị tơng đơng từ tồn tại trong trí óc của cá nhân đó và đợc cá nhân đó sử dụng trong hoạt động giao tiếp. - Vốn từ đợc hình thành theo hai con đờng: con đờng tự nhiên, vô thức (qua việc nghe, đọc sách, báo.., từ ngữ tự nhiên xâm nhập vào ngời) và con đờng có ý thức (qua học tập). - Vèn tõ tÝch lòy trong ®Çu ãc chóng ta kh«ng ph¶i lµ mét mí hỗn độn mà đợc sắp xếp thành hệ thống, trật tự nhất định dựa trên những nét chung về hình thức hoặc nội dung, nhờ đó đợc tích lũy nhanh chãng vµ sö dông dÔ dµng. 2. C¸c kiÓu bµi tËp Më réng vèn tõ 2.1. Më réng vèn tõ qua tranh vÏ Lo¹i bµi tËp nµy mang tÝnh trùc quan, phï hîp víi HS c¸c lớp 2 - 3, thờng đợc thiết kế dới các dạng sau đây: D¹ng 1: Nèi tõ cho s½n víi h×nh vÏ t¬ng øng Ví dụ: Chọn tên cho mỗi ngời, mỗi vật, mỗi việc đợc vẽ dới đây: (HS, nhà, xe đạp, múa, trờng, chạy, hoa hồng, cô giáo) (TiÕng ViÖt 2, tËp 1, tr. 8) D¹ng 2: Dùa vµo tranh t×m tõ t¬ng øng.

(84) VÝ dô: Các tranh dới đây vẽ một số hoạt động của ngời. Hãy tìm từ chỉ mỗi hoạt động. (TiÕng ViÖt 2, tËp 1, tr. 9) D¹ng 3: Gäi tªn c¸c vËt Èn trong tranh VÝ dô: Tìm các đồ dùng học tập ẩn trong tranh sau. Cho biết mỗi đồ vật ấy đợc dùng để làm gì. (TiÕng ViÖt 2, tËp 1, tr. 52) 2.2. Më réng vèn tõ theo quan hÖ ng÷ nghÜa Loại bài tập này chiếm số lợng đáng kể ở SGK Tiếng Việt tiÓu häc. Chóng gåm c¸c d¹ng sau: D¹ng 1: T×m tõ theo chñ ®iÓm. VÝ dô: H·y t×m 3 tõ nãi vÒ t×nh c¶m th¬ng yªu gi÷a anh, chÞ, em. (TiÕng ViÖt 2, tËp 1, tr. 116) D¹ng 2: T×m tõ theo c¸c líp tõ vùng (tõ cïng nghÜa, tr¸i nghÜa) VÝ dô: T×m tõ tr¸i nghÜa víi nh÷ng tõ sau: tèt, ngoan, nhanh, tr¾ng, cao, kháe M: tèt- xÊu (TiÕng ViÖt 2, tËp 1, tr. 133) D¹ng 3: T×m tõ theo ý nghÜa kh¸i qu¸t. D¹ng bµi tËp nµy gióp HS më réng, ph¸t triÓn vèn tõ theo c¸c tõ lo¹i danh tõ, động từ, tính từ. VÝ dô: T×m c¸c tõ ng÷:.

(85) a) Chỉ những hoạt động có lợi cho sức khỏe M: luyÖn tËp b) Chỉ những đặc điểm của một cơ thể khỏe mạnh M: vạm vì (TiÕng ViÖt 4, tËp 1, tr. 19) 2.3. Më réng vèn tõ theo cÊu t¹o tõ Lo¹i bµi tËp nµy gåm hai d¹ng: D¹ng 1: Cho tríc mét yÕu tè vµ mèi quan hÖ gi÷a c¸c yÕu tè, t×m c¸c yÕu tè kh¸c. Ví dụ: Tìm các từ ngữ chỉ gộp những ngời trong gia đình. M: «ng bµ, chó ch¸u… (TiÕng ViÖt 3, tËp 1, tr. 33) D¹ng 2: Cho tríc c¸c yÕu tè t×m mèi quan hÖ gi÷a c¸c yÕu tè VÝ dô: GhÐp c¸c tiÕng sau thµnh nh÷ng tõ cã hai tiÕng: yªu, th¬ng, quÝ, mÕn, kÝnh. M: yªu mÕn, quÝ mÕn (TiÕng ViÖt 2, tËp 1, tr. 99) 2.4. Më réng vèn tõ qua trß ch¬i gi¶i « ch÷ Ví dụ: Giải ô chữ. Biết rằng các từ ở cột đợc in màu có nghÜa lµ “Buæi lÔ më ®Çu n¨m häc míi”. - Dßng 1: §îc häc tiÕp lªn líp trªn ( gåm 2 tiÕng, b¾t ®Çu b»ng ch÷ L). - Dßng 2:… (TiÕng ViÖt 3, tËp 1, tr. 50).

(86) 2.5. Ph©n lo¹i, qu¶n lý vèn tõ Lo¹i bµi tËp nµy gåm c¸c d¹ng sau: D¹ng 1: Dùa vµo tiªu chÝ nghÜa. D¹ng bµi t©p nµy chia tõ thành các trờng nghĩa nhỏ hơn dựa trên một số nét đồng nhất nào đó về nghĩa của từ hoặc phân thành từ trái nghĩa, đồng nghĩa, danh từ, động từ, tính từ… Ví dụ: Xếp các từ sau đây vào nhóm thích hợp: đất nớc, dùng x©y, níc nhµ, gi÷ g×n, non s«ng, g×n gi÷, kiÕn thiÕt, giang s¬n. a) Nh÷ng tõ cïng nghÜa víi Tæ quèc b) Nh÷ng tõ cïng nghÜa víi b¶o vÖ c) Nh÷ng tõ cïng nghÜa víi x©y dùng (TiÕng ViÖt 3, tËp 2, tr. 17) D¹ng 2: Dùa vµo ph¹m vi sö dông tõ ng÷ VÝ dô: Chän vµ xÕp c¸c tõ sau vµo b¶ng ph©n lo¹i: Bè/ ba, mÑ/ m¸, anh c¶/ anh hai, qu¶/tr¸i, hoa/ b«ng, døa/ th¬m/ khãm, s¾n/m×, ngan/ vÞt xiªm.. Tõ dïng ë miÒn B¾c. Tõ dïng ë miÒn Nam (TiÕng ViÖt 3, tËp 2, tr. 107). D¹ng 3: Dùa vµo yÕu tè H¸n –ViÖt Ví dụ: Xếp các từ ghép trong ngoặc đơn thành hai nhóm dùa theo nghÜa cña tiÕng trung (trung b×nh, trung thµnh, trung nghÜa, trung thùc, trung thu, trung hËu, trung kiªn, trung t©m). a) Trung cã nghÜa lµ “ë gi÷a” M: trung thu.

(87) b) Trung cã nghÜa lµ “mét lßng mét d¹” M: trung thµnh (TiÕng ViÖt 4, tËp 2, tr. 63) D¹ng 4: Dùa vµo cÊu t¹o tõ Ví dụ: Viết các từ ghép (đợc in đậm) trong những câu dới đây vào ô thích hợp trong bảng phân loại từ ghép: a) Tõ ngoµi väng vµo tiÕng chu«ng xe ®iÖn lÉn tiÕng chuông xe đạp lanh canh không ngớt, tiếng còi tàu hỏa thét lên, tiếng bánh xe đập trên đờng ray và tiếng máy bay gầm rÝt trªn bÇu trêi. b)…. Từ ghép có nghĩa tổng hợp M: ruộng đồng Từ ghép có nghĩa phân loại M: đờng ray (TiÕng ViÖt 4, tËp 2, tr. 44) 3. Ph¬ng ph¸p d¹y c¸c lo¹i bµi tËp Më réng vèn tõ 3.1 Ph¬ng ph¸p d¹y bµi tËp Më réng vèn tõ qua tranh vÏ - Đối với dạng 1: Giáo viên hớng dẫn HS lần lợt đối chiếu từng từ cho sẵn với hình ảnh tơng ứng, HS làm đúng nghĩa là các em đã nắm đợc nghĩa sự vật của từ. Nếu HS làm sai, giáo viên yêu cầu HS làm lại đến khi đa ra đợc đáp án đúng. - §èi víi d¹ng 2: ë bµi tËp nµy, tõ cÇn ®iÒn kh«ng cho sẵn. HS phải gọi tên sự vật, hiện tợng, hoạt động… đợc biểu hiÖn trong h×nh vÏ. Gi¸o viªn híng dÉn HS quan s¸t tranh, suy nghÜ vµ t×m tõ t¬ng øng. Gi¸o viªn cÇn cã nh÷ng gîi më.

(88) nhất định để giúp HS gọi tên đợc sự vật, hiện tợng, hoạt động phï hîp víi mçi h×nh vÏ. - §èi víi d¹ng 3: ë bµi tËp nµy h×nh ¶nh kh«ng hiÖn râ mµ Èn trong c¸c bøc tranh. Gi¸o viªn cÇn híng dÉn HS quan s¸t kü bøc tranh, cho HS ph¸t hiÖn tõng sù vËt Èn trong tranh vµ gäi tªn b»ng mét tõ. Gi¸o viªn cã thÓ gîi ý b»ng c¸ch chØ vị trí của sự vật để HS hình dung và gọi tên. 3.2 Ph¬ng ph¸p d¹y bµi tËp Më réng vèn tõ theo quan hÖ ng÷ nghÜa D¹ng 1: Më réng vèn tõ theo chñ ®iÓm - Khi hớng dẫn HS thực loại bài tập này, giáo viên cần lu ý: Muốn HS tìm đợc từ ngữ cùng chủ đề, HS cần có những hiểu biết về phạm vi hiện thực đời sống thuộc chủ đề đó. Những hiểu biết này biểu hiện không đồng đều giữa các HS và đợc coi là khó đối với HS tiểu học, đặc biệt là những hiểu biÕt vÒ c¸c lÜnh vùc kh«ng gÇn gòi, quen thuéc víi c¸c em. + Đối với kiểu bài tập tìm từ gắn với những văn bản đã học hoặc có từ mẫu, GV cần dựa vào từ mẫu và văn bản đó để hớng dẫn HS tìm từ ngữ cùng loại, cùng nằm trong một trờng nghĩa, cùng thuộc một chủ điểm (hoặc một phơng diện cña chñ ®iÓm). + §èi víi lo¹i bµi tËp kh«ng cã tõ mÉu, tríc hÕt GV cÇn nãi râ vÒ ph¹m vi hiÖn thùc cña tõ ng÷. TiÕp theo, GV cã thÓ làm mẫu bằng cách nêu một, hai ví dụ để HS định hớng. Dạng 2: Tìm từ theo các lớp từ (tìm từ đồng nghĩa, trái nghĩa).

(89) Khi hớng dẫn HS làm loại bài tập này, để định hớng cho việc tìm từ, GV có thể giải thích về khái niệm từ đồng nghĩa, trái nghĩa. Trên cơ sở đó GVgợi ý, hớng dẫn HS tìm từ theo yªu cÇu cña tõng bµi tËp. §Ó HS cã ®iÓm tùa trong viÖc t×m tõ, GV cã thÓ gi¶i thÝch nghÜa cña tõ cho s½n vµ nªu mét sè ngữ cảnh trong đó có sử dụng từ cho sẵn. Căn cứ vào từ mẫu, GV híng dÉn HS t×m tõ theo hÖ thèng t¬ng tù. D¹ng 3: T×m tõ theo ý nghÜa kh¸i qu¸t §èi víi lo¹i bµi tËp nµy, tríc hÕt GV cã thÓ yªu cÇu HS gi¶i thÝch hoÆc gi¶i thÝch cho HS c¸c kh¸i niÖm chØ sù vËt, hoạt động, trạng thái, đặc điểm của ngời và vật. Trên cơ sở đó, GVhớng dẫn HS tìm các từ ngữ thuộc từng loại nói trên. Vì các em cha đợc học các khái niệm tiếng, từ, danh từ, động từ, tính từ…nên yếu tố tìm đợc có thể là một tiếng, từ, hoặc côm tõ. Tuy nhiªn, ®iÒu c¬ b¶n lµ HS biÕt ph©n biÖt tõ chØ sù vật, hoạt động, trạng thái, hay tính chất, đặc điểm. 3.3. Ph¬ng ph¸p d¹y bµi tËp Më réng vèn tõ theo quan hÖ cÊu t¹o tõ - Giáo viên cần căn cứ vào từ mẫu để xác định từ đó thuộc vào từ ghép tổng hợp hay ghép phân loại để hớng dẫn HS t×m tõ. - Gi¸o viªn cÇn chØ râ yªu cÇu cña bµi tËp lµ t×m tõ chø không phải tổ hợp từ, từ tìm đợc phải có nghĩa. Tuy nhiên, đối với HS lớp 2,3 do các em cha học về khái niệm từ, nếu các em tìm đợc một số tổ hợp từ giáo viên có thể chấp nhận..

(90) 3.4. Ph¬ng ph¸p d¹y bµi tËp Më réng vèn tõ qua trß ch¬i gi¶i « ch÷ Trớc hết, GV lu ý HS về đặc điểm cấu tạo của ô chữ, giả thiÕt cô thÓ cña mçi lo¹i « ch÷. Thø hai, GV dùa vµo tõ ®iÒn mÉu vµ phÇn lêi gîi ý, híng dÉn HS lÇn lît t×m tõng tõ cÇn ®iÒn ë mçi dßng ngang. 3.5. Ph¬ng ph¸p d¹y bµi tËp Ph©n lo¹i, qu¶n lý vèn tõ Dùa trªn nh÷ng tiªu chÝ ph©n lo¹i kh¸c nhau, ngêi ta x©y dùng thµnh nhiÒu d¹ng bµi tËp ph©n lo¹i, qu¶n lý vèn tõ. Khi híng dÉn HS ph©n lo¹i tõ ng÷, GV cÇn gióp HS n¾m vững yêu cầu đề bài. Trên cơ sở đó, giáo viên xác định tiêu chí phân loại, đồng thời là căn cứ, chỗ dựa cho việc phân loại từ. GV hớng dẫn HS sử dụng các tiêu chí này để xử lý tập hợp từ cần phân loại. Tùy theo đặc điểm mỗi dạng bài tập, GV đa ra cách định hớng, gợi ý giúp HS phân loại từ. + §èi víi d¹ng bµi tËp ph©n lo¹i tõ theo c¸c trêng nghÜa nhá h¬n cña mét chñ ®iÓm, GV cÇn gi¶i thÝch râ h¬n vÒ ph¹m vi hiÖn thùc mµ mçi tËp hîp tõ biÓu thÞ. + §èi víi d¹ng bµi tËp ph©n lo¹i tõ dùa trªn tiªu chÝ tõ đồng nghĩa, trái nghĩa, GVcần giải thích khái niệm kết hợp víi gi¶i nghÜa tõ. + Đối với dạng bài tập phân loại từ dựa trên đặc điểm cấu tạo từ, giáo viên cần giúp HS xác định tâp hợp từ cần phân loại thuộc từ đơn hay từ phức, từ ghép phân loại hay từ ghÐp tæng hîp..

(91) + §èi víi d¹ng bµi tËp ph©n lo¹i tõ dùa trªn yÕu tè H¸n của từ Hán –Việt, giáo viên giúp HS nắm đặc điểm cấu tạo của từ Hán –Việt, trên cơ sở phân tích nghĩa của các từ để HS ph©n lo¹i tõ mét c¸ch chÝnh x¸c. Cuèi cïng, gi¸o viªn dựa vào từ mẫu hoặc làm mẫu một vài ví dụ để hớng dẫn HS thùc hiÖn ph©n lo¹i c¸c tõ cßn l¹i. Đánh giá hoạt động 1 1. Ngời ta dựa trên cơ sở nào để xây dựng các kiểu bài tập Mở rộng vèn tõ ? 2. Nêu mục đích, tác dụng của mỗi loại bài tập Mở rộng vốn từ. 3. Cách thức để mở rộng vốn từ cho HS gồm: a) Më réng vèn tõ qua tranh vÏ b) Më réng vèn tõ theo quan hÖ ng÷ nghÜa c) Më réng vèn tõ theo cÊu t¹o tõ d) Më réng vèn tõ qua trß ch¬i gi¶i « ch÷  đúng  sai 4. Tóm tắt các dạng bài tập Mở rộng vốn từ theo sơ đồ hình cây. Hoạt động 2: X©y dùng ph¬ng ph¸p d¹y häc bµi tËp D¹y nghÜa tõ Thêi gian: 1 tiÕt Nhiệm vụ của hoạt động 2 1. Kh¶o s¸t SGK TiÕng ViÖt tiÓu häc vÒ néi dung ph©n m«n Luyện từ và câu, sau đó thảo luận nhóm các vấn đề sau: - NhiÖm vô d¹y nghÜa tõ ë tiÓu häc.

(92) - C¸c biÖn ph¸p gi¶i nghÜa tõ cho HS tiÓu häc 2. Nghiên cứu đặc điểm của bài tập giải nghĩa từ và đề xuất phơng pháp dạy các dạng bài tập đó. Thông tin cho hoạt động 2 1. Quan niÖm vÒ nghÜa cña tõ ë tiÓu häc ở tiểu học, nghĩa của từ đợc hiểu là nội dung đối tợng vật chất, là sự phản ánh đối tợng của hiện thực (một hiện tợng, một quan hệ, một tính chất hay một quá trình) trong nhận thức đợc ghi lại bằng một tổ hợp âm thanh xác định. 2. NhiÖm vô d¹y nghÜa tõ ë tiÓu häc NhiÖm vô chñ yÕu cña d¹y nghÜa tõ ë tiÓu häc lµ gi¶i nghÜa tõ, bao gåm nh÷ng c«ng viÖc cô thÓ sau: - Gi¶i nghÜa tõ míi: Khi cung cÊp cho HS c¸c tõ míi, GVcã nhiÖm vô gióp HS n¾m nghÜa cña c¸c tõ nµy. - Cung cấp nét nghĩa mới cho từ đã học: từ xuất hiện trong ng÷ c¶nh míi, mang nghÜa míi (nghÜa chuyÓn, nghÜa bãng). - Giúp HS thấy đợc tính đa nghĩa và sự chuyển nghĩa của từ. 3. C¸c biÖn ph¸p gi¶i nghÜa tõ ë tiÓu häc ë tiÓu häc, cã nh÷ng biÖn ph¸p gi¶i nghÜa tõ sau: BiÖn ph¸p 1: Gi¶i nghÜa tõ b»ng trùc quan: lµ biÖn ph¸p đa ra các đồ thật, vật thật, sơ đồ, tranh ảnh…để giải nghĩa. ở tiểu học, biện pháp giải nghĩa từ này thờng đợc thiết kế thành c¸c bµi tËp nh sau: (1) Nãi tªn c¸c loµi chim trong nh÷ng tranh sau: (đại bàng, cú mèo, chim sẻ, sáo sậu, cò, chào mào, vẹt).

(93) (TiÕng ViÖt 2, tËp 1, tr 35) (2) Nói tên đồ chơi hoặc trò chơi đợc tả trong các tranh sau: (TiÕng ViÖt 4, tËp 1, tr 147) Biện pháp 2: Giải nghĩa từ bằng ngữ cảnh: đa từ vào đơn vÞ lín h¬n nh c©u, ®o¹n, bµi, t×nh hèng giao tiÕp…, nghÜa cña tõ tù béc lé nhê ng÷ c¶nh. VÝ dô: §Ó gi¶i nghÜa tõ “ng©y ngÊt” gi¸o viªn ®a c©u “Ngoµi b·i, h¬ng hoa trµm th¬m ng©y ngÊt”. Biện pháp 3: Giải nghĩa từ bằng từ đồng nghĩa, trái nghĩa với từ đó. VÝ dô: Ch¨m häc, ch¨m lµm lµ siªng häc, siªng lµm. S¹ch sÏ lµ kh«ng bÈn thØu. Biện pháp này ở tiểu học thờng đợc thiết kế dới dạng bài tập tìm từ đồng nghĩa, trái nghĩa với từ cho trớc. HS tìm đợc từ đồng nghĩa, trái nghĩa với từ cho trớc tức là HS đã hiểu đợc nghĩa của từ. Ví dụ: Tìm những từ đồng nghĩa với mỗi từ sau đây: đẹp, to lín, häc tËp. M: đẹp – xinh (TiÕng ViÖt 5, tËp 1, tr. 8) Biện pháp 4: Giải nghĩa từ bằng cách so sánh đối chiếu từ với từ kh¸c. Ví dụ: Giải nghĩa từ “đồi”, so sánh với “núi”: đồi thấp hơn núi, sờn đồi thoai thoải hơn sờn núi..

(94) BiÖn ph¸p 5: Gi¶i nghÜa b»ng c¸ch ph©n tÝch tõ thµnh tõ tè. Biện pháp này thờng áp dụng đối với từ Hán –Việt. VÝ dô: Gi¶i nghÜa tõ Quèc kú, quèc: níc, kú: cê. Quèc kú: Cê cña níc. BiÖn ph¸p nµy liªn quan tíi vèn hiÓu biÕt yÕu tè H¸n- ViÖt, vì vậy không nên xây dựng bài tập để HS trực tiếp giải nghĩa tõ mµ th«ng qua hÖ thèng bµi tËp ph©n lo¹i, qu¶n lý vèn tõ kÕt hîp cung cÊp nghÜa cña tõ. Ví dụ: Xếp các từ ghép trong ngoặc đơn thành hai nhóm dùa theo nghÜa cña tiÕng trung (trung b×nh, trung thµnh, trung nghÜa, trung thùc, trung thu, trung hËu, trung kiªn, trung t©m). a) Trung cã nghÜa lµ “ë gi÷a”. M: trung thu b) Trung cã nghÜa lµ “mét lßng mét d¹”. M: trung thµnh ( TiÕng ViÖt 4, tËp 1, tr 63) Biện pháp 6: Giải nghĩa bằng định nghĩa: là biện pháp làm rõ nội dung từ bằng một định nghĩa. Hiện nay ở tiểu học, biện pháp này đợc xây dựng thành ba dạng bài tập sau: D¹ng 1: Cho tõ vµ nghÜa cña tõ, yªu cÇu x¸c lËp sù t¬ng øng. Cã thÓ ph©n d¹ng bµi tËp nµy thµnh hai lo¹i nhá. - Nèi tõ víi nghÜa t¬ng øng: VÝ dô: Chän nghÜa thÝch hîp ë cét B cho tõ ë cét A:. A. B.

(95) LÔ Héi LÔ héi. Hoạt động tập thể có cả phần lễ và phần hội Cuộc vui tổ chức cho đông ngời dự theo phong tục hoặc nhân dịp đặc biệt. Các nghi thức nhằm đánh dấu hoặc kỷ niệm một sự kiÖn cã ý nghÜa.. - Lựa chọn nghĩa đúng với từ: Ví dụ: Theo em thám hiểm là gì ? Chọn ý đúng để trả lời: a) Tìm hiểu về đời sống của nơi mình ở. a) Đi chơi xa để xem phong cảnh. c) Th¨m dß, t×m hiÓu nh÷ng n¬i xa l¹, khã kh¨n cã thÓ nguy hiÓm. (TiÕng ViÖt 4, tËp 2, tr 105) D¹ng 2: §Æt c©u hái trùc tiÕp (cho tõ, t×m nghÜa cña tõ). VÝ dô: (1) Em hiÓu c¸c thµnh ng÷ díi ®©y nh thÕ nµo? a) Cầu đợc ớc thấy. b) Ước sao đợc vậy. c) ¦íc cña tr¸i mïa. d) §øng nói nµy tr«ng nói nä. (TiÕng ViÖt 4, tËp 1, tr 88) D¹ng 3: Cho nghÜa cña tõ, yªu cÇu t×m tõ. D¹ng bµi tËp gi¶i nghÜa tõ nµy cã trong c¸c trß ch¬i gi¶i « ch÷. PhÇn gîi ý lµ nghÜa cña tõ. ¤ ch÷ ph¶i gi¶i chÝnh lµ tõ cÇn t×m. VÝ dô: bµi tËp gi¶i « ch÷: a) Cã thÓ ®iÒn nh÷ng tõ ng÷ nµo vµo c¸c « trèng ë tõng dßng díi ®©y?.

(96) - Dòng 1: Cùng nhau ăn thức ăn bày sẵn trong đêm hội Trung thu. - Dßng 2: Ngêi chuyªn s¸ng t¸c ©m nh¹c. - Dßng 3:... (TiÕng ViÖt 3, tËp 2, tr 76) 5. Ph¬ng ph¸p d¹y bµi tËp D¹y nghÜa tõ - Bµi tËp gi¶i nghÜa tõ b»ng trùc quan: ë tiÓu häc, lo¹i bài tập này đợc xây dựng dựa trên sự nhận biết về các từ chỉ sự vật, hoạt động, đặc điểm của sự vật qua tranh minh họa. D¹ng bµi tËp nµy gióp HS nhËn biÕt “nghÜa biÓu vËt” cña tõ (từ nào biểu thị sự vật, hoạt động, tính chất nào), đồng thời cßn cã t¸c dông më réng, ph¸t triÓn vèn tõ cho c¸c em. D¹ng bài tập này đã đợc đề cập ở nội dung Mở rộng vốn từ qua tranh vẽ (mục 2.1 phần Thông tin cho hoạt động 1). Vì vậy, ph¬ng ph¸p d¹y kiÓu bµi nµy còng lµ ph¬ng ph¸p d¹y cña bµi tập nói trên (xem mục 3.1 phần Thông tin cho hoạt động 1). - Bài tập giải nghĩa từ bằng từ đồng nghĩa, trái nghĩa với tõ cho tríc. Yªu cÇu cña d¹ng bµi tËp nµy lµ dïng nh÷ng tõ cã nghÜa gièng hoÆc tr¸i ngîc nghÜa cña tõ cÇn gi¶i thÝch lµm phơng tiện để giải thích nghĩa của từ. Ngoài việc giúp HS nhận biết đợc nghĩa của từ cần giải thích, dạng bài tập trên cßn gióp HS më réng, ph¸t triÓn vèn tõ. §èi víi HS c¸c líp 2, 3 bµi tËp nµy cßn bíc ®Çu gãp phÇn h×nh thµnh kh¸i niÖm từ đồng nghĩa, từ trái nghĩa cho các em. Cách dạy dạng bài tËp nµy t¬ng tù nh c¸ch d¹y d¹ng bµi tËp Më réng vèn tõ theo.

(97) các lớp từ vựng (xem mục 3.2 phần Thông tin cho hoạt động 1). - Bµi tËp gi¶i nghÜa tõ b»ng c¸ch ph©n tÝch tõ thµnh tõ tè (áp dụng đối với từ Hán –Việt). Dạng bài tập này đợc thiết kế th«ng qua hÖ thèng bµi tËp ph©n lo¹i, qu¶n lý vèn tõ. (xem mục 3. 5 phần Thông tin cho hoạt động 1). - Bài tập giải nghĩa từ bằng định nghĩa. Đối với dạng 1: ở bài tập này, từ và nghĩa của từ đều đã cho s½n. HS chØ cÇn x¸c lËp sù t¬ng øng gi÷a tõ vµ nghÜa cña tõ trong tõng trêng hîp. VÒ c¸ch d¹y, gi¸o viªn híng dÉn HS lÇn lît thö ghÐp, nèi tõng tõ víi tõng nghÜa cho s½n. NÕu HS làm đúng, có nghĩa các em đã hiểu nghĩa của từ. Nếu HS làm sai, gi¸o viªn gîi ý vÒ nghÜa cña tõ, híng dÉn HS ghÐp l¹i đến khi trùng khớp giữa từ và nghĩa của từ là đợc. §èi víi d¹ng bµi tËp 2: Bµi tËp nµy yªu cÇu gi¶i nghÜa c¸c thµnh ng÷, tôc ng÷ - mét h×nh thøc cña gi¶i nghÜa tõ. Tríc hÕt gi¸o viªn gióp HS hiÓu nghÜa ®en cña thµnh ng÷, tôc ng÷; sau đó cho các em thảo luận, trả lời câu hỏi để các em phát hiện ra nội dung nghĩa của các thành ngữ, tục ngữ đó. Đối với dạng bài tập 3: (chỉ thực hiện đối với những dßng ngang cña « ch÷ cã gîi ý ®a ra néi dung nghÜa cña tõ, yªu cÇu t×m tõ). Gi¸o viªn híng dÉn HS c¨n cø vµo tõng nÐt nghÜa cña néi dung tõ t×m sù t¬ng øng víi tõng dÊu hiÖu cña sự vật, hiện tợng, khái niệm. Từ đó giáo viên gợi ý, giúp HS thiết lập mối quan hệ giữa các dấu hiệu của khái niệm để HS đa ra thuật ngữ- đó chính là từ cần tìm..

(98) Đánh giá hoạt động 2 1. Ph©n tÝch c¬ së ng«n ng÷ häc cña c¸c biÖn ph¸p gi¶i nghÜa tõ ë tiÓu häc. 2. Chọn một bài tập đọc trong SGK Tiếng Việt tiểu học, giải nghÜa mét sè tõ cÇn thiÕt theo c¸c biÖn ph¸p gi¶i nghÜa tõ phï hîp. 3. Theo anh (chÞ ) khi d¹y nghÜa tõ cho HS, cÇn lu ý ®iÒu g×? 4. X©y dùng phiÕu bµi tËp gi¶i nghÜa tõ cho mét giê häc LuyÖn tõ vµ c©u. 5. Nèi cét A víi cét B cho phï hîp: A. 1. Giải nghĩa từ bằng định nghÜa 2. Gi¶i nghÜa tõ b»ng so sánh đối chiếu. 3. Gi¶i nghÜa tõ b»ng ng÷ c¶nh 4. Gi¶i nghÜa tõ b»ng c¸ch ph©n tÝch tõ tè 5. Gi¶i nghÜa tõ b»ng tõ đồng nghĩa hoặc tr¸i nghÜa. 6. Gi¶i nghÜa tõ b»ng trùc. B. a. là đa ra các vật thật, tranh ảnh để lµm râ nghÜa tõ. b. lµ cho tõ xuÊt hiÖn trong mét nhãm tõ, mét c©u, một bài để nghĩa từ bộc lộ qua ng÷ c¶nh. c. là đa ra từ đồng nghĩa hoặc trái nghÜa víi tõ cÇn gi¶i nghÜa. d. lµ nªu néi dung nghÜa b»ng mét định nghĩa. e. lµ ®a ra mét tõ cã nhiÒu nÐt nghÜa gièng víi tõ cÇn gi¶i nghÜa, ph©n biÖt cho HS c¸c nÐt nghÜa gièng vµ kh¸c nhau. f. lµ t¸ch tõ thµnh c¸c yÕu tè, gi¶i.

(99) quan. nghÜa tõng yÕu tè mét.. Hoạt động 3: X©y dùng ph¬ng ph¸p d¹y häc bµi tËp Sö dông tõ Thêi gian: 0,5 tiÕt Nhiệm vụ của hoạt động 3 1. Hoạt động cá nhân ở nhà: - Xác định mục đích, nhiệm vụ của việc dạy Sử dụng từ ë tiÓu häc. - Khảo sát SGK Tiếng Việt phần Luyện từ và câu để: + Thèng kª c¸c d¹ng bµi tËp Sö dông tõ . + X©y dùng ph¬ng ph¸p d¹y c¸c kiÓu bµi tËp sö dông tõ. 2. Thảo luận nhóm về những nội dung đã chuẩn bị. Thông tin cho hoạt động 3 1. Kh¸i niÖm sö dông tõ Sử dụng từ là lựa chọn và kết hợp các từ ngữ với nhau để tạo thành câu, thành đoạn...theo những qui tắc nhất định.. 2. Mục đích của việc dạy sử dụng từ ở tiểu học Mục đích của việc dạy sử dụng từ là tích cực hóa vốn từ của HS, nghĩa là chuyển những từ HS đã tích lũy đợc thành.

(100) những từ "sống", luôn đợc sử dụng trong hoạt động giao tiếp vµ t duy. 3. HÖ thèng bµi tËp sö dông tõ ë tiÓu häc §Ó thùc hiÖn nhiÖm vô tÝch cùc hãa vèn tõ cho HS, SGK Tiếng Việt tiểu học đã xây dựng hệ thống bài tập luyện tập sử dông tõ, gåm c¸c d¹ng: ®iÒn tõ, thay thÕ tõ, t¹o ng÷, t¹o c©u, viÕt ®o¹n v¨n. D¹ng 1: Bµi tËp ®iÒn tõ. Bµi tËp nµy gåm hai lo¹i nhá: Cho s½n tõ cÇn ®iÒn hoÆc tù t×m tõ cÇn ®iÒn. VÝ dô: (1) Chọn từ trong ngoặc đơn thích hợp với mỗi chỗ trống: (gi¬, ®uæi, ch¹y, nhe, luån) Con mÌo, con mÌo ... theo con chuét ... vuèt, ... nanh Luån hang, ... hèc. (§ång dao, TiÕng ViÖt 2, tËp 1, tr 67) (2) Chọn từ chỉ hoạt động thích hợp với mỗi chỗ trống dới đây: a) C« TuyÕt Mai... m«n TiÕng ViÖt. b) C« ... bµi rÊt dÔ hiÓu. c) C«... chóng em ch¨m häc. (TiÕng ViÖt 2, tËp 1, tr 59) D¹ng 2: Bµi tËp thay thÕ tõ ng÷ Ví dụ: Tìm từ ngữ trong ngoặc đơn có thể thay thế cho tõ quª h¬ng ë ®o¹n v¨n sau:.

(101) Tây Nguyên là quê hơng của tôi. Nơi đây tôi đã lớn lên trong địu vải thân thơng của má, trong tiếng ngân vang của dßng th¸c, trong h¬ng th¬m ngµo ng¹t cña nói rõng. (quê quán, quê cha đất tổ, đất nớc, giang sơn, nơi chôn rau c¾t rèn) (TiÕng ViÖt 3, tËp 1, tr 89) D¹ng 3: Bµi tËp t¹o c©u. Bµi tËp nµy gåm hai lo¹i nhá: ghép nối từ cho sẵn thành câu hoặc dùng từ đặt câu Ví dụ: Ghép các từ ngữ ở cột A và các từ ngữ ở cột B để t¹o thµnh c©u kÓ Ai lµm g×? A B §µn cß ¸o tr¾ng kÓ chuyÖn cæ tÝch Bµ em gióp d©n gÆt lóa Bộ đội bay l în trªn c¸nh đồng (TiÕng ViÖt 4, tËp 1, tr 172) VÝ dô: (1) §Æt c©u víi mét tõ cïng nghÜa víi trung thùc hoÆc mét c©u tr¸i nghÜa víi trung thùc. (TiÕng ViÖt 4, tËp 1, tr. 48) D¹ng 4: Bµi tËp t¹o ng÷ VÝ dô: GhÐp tõ dòng c¶m vµo tríc hoÆc sau tõng tõ ng÷ dới đây để tạo thành những cụm từ có nghĩa:.

(102) Tinh thần, hành động, xông lên, ngời chiến sỹ, nữ du kÝch, em bÐ liªn l¹c, nhËn khuyÕt ®iÓm, cøu b¹n, chèng l¹i cêng quyÒn, tríc kÎ thï, nãi lªn sù thËt. (TiÕng ViÖt 4, tËp 2, tr .74) D¹ng 5: Bµi tËp viÕt ®o¹n v¨n Dạng bài tập này chủ yếu đợc giới thiệu trong sách Tiếng ViÖt 4, TiÕng ViÖt 5. Bµi tËp nµy thêng yªu cÇu sö dông tõ viết một đoạn văn theo chủ đề. Ví dụ: Viết đoạn văn nói về hoạt động du lịch hay thám hiểm, trong đó có một số từ ngữ em vừa tìm đợc ở bài tập 1 hay bµi tËp 2. (TiÕng ViÖt 4, tËp 2, tr. 117) 4. Ph¬ng ph¸p d¹y bµi tËp Sö dông tõ §èi víi d¹ng 1, bµi tËp §iÒn tõ: Trớc hết, giáo viên yêu cầu HS đọc các câu văn có chỗ trống để HS sơ bộ nắm nội dung của mỗi câu hay đoạn, làm c¬ së cho viÖc lùa chän tõ cÇn ®iÒn. Thø hai, gi¸o viªn gióp HS t×m hiÓu nghÜa cña tËp hîp tõ cho tríc (hoÆc trong tËp hợp từ tìm đợc đối với kiểu bài tập tự tìm từ cần điền). Thứ ba, gi¸o viªn híng dÉn HS lÇn lît thö ®iÒn tõng tõ mét vµo mçi chç trèng. NÕu tõ nµo cã sù t¬ng hîp vÒ nghÜa, phï hîp vÒ quan hÖ ng÷ ph¸p (kh¶ n¨ng kÕt hîp) víi c¸c tõ ng÷ trong câu, đoạn, ngữ cảnh thì lựa chọn phơng án điền từ đó. §èi víi d¹ng 2, bµi tËp thay thÕ tõ ng÷:.

(103) VÒ c¸ch d¹y, gi¸o viªn híng dÉn HS lÇn lît thö dïng tõng tõ cho s½n thay thÕ cho tõ mµ bµi tËp yªu cÇu. NÕu tõ nµo kh«ng lµm mÊt ®i s¾c th¸i ý nghÜa cña c©u, cña ®o¹n; l¹i đảm bảo về tính nhịp nhàng, cân đối của câu văn thì thay thế đợc. §èi víi d¹ng 3, 4, bµi tËp t¹o ng÷, t¹o c©u: - Đối với loại bài tập tạo ngữ, muốn lựa chọn đợc từ có thể kết hợp với từ cho sẵn để tạo ra ngữ, giáo viên hớng dẫn HS lÇn lît thö ghÐp tõng tõ víi tõ cho s½n. NÕu thÊy chóng cã sù phï hîp vÒ quan hÖ ý nghÜa, quan hÖ lo-gic, vÒ kh¶ n¨ng kÕt hîp víi tõ cho s½n th× chÊp nhËn. - §èi víi bµi tËp t¹o c©u: + ë kiÓu bµi tËp ghÐp tõ ng÷ cho s½n thµnh c©u, gi¸o viªn cÇn chó ý mèi quan hÖ vÒ ng÷ ph¸p, vÒ ý nghÜa gi÷a chñ ngữ và vị ngữ trong câu, cạnh đó là mối quan hệ danh từ với định ngữ (trong bộ phận chủ ngữ), giữa động từ , tính từ với bæ ng÷ (trong bé phËn vÞ ng÷). VÒ c¸ch lµm bµi tËp, gi¸o viªn híng dÉn HS lÇn lît ghÐp tõng tõ ng÷ theo yªu cÇu cña bµi tập, nếu tạo ra câu đúng về cấu tạo ngữ pháp và nội dung ý nghĩa là đợc. + ở kiểu bài tập dùng từ đặt câu, giáo viên hớng dẫn suy nghĩ để tìm mô hình câu thích hợp tơng ứng với từng từ cho sẵn, sau đó lựa chọn từ ngữ để lấp đầy mô hình câu đó. Cần dựa vào nghĩa của từ và yêu cầu bài tập để đặt câu đúng với t×nh huèng, ng÷ c¶nh. §èi víi d¹ng 5, bµi tËp viÕt ®o¹n v¨n:.

(104) Trong s¸ch TiÕng ViÖt tiÓu häc, bµi tËp nµy thêng yªu cầu HS viết một đoạn văn theo chủ đề cho trớc. Vì vậy các câu trong đoạn văn phải liên kết với nhau và đợc sắp xếp theo một trật tự nhất định. Thực chất của loại bài tập này là viết ®o¹n v¨n theo m« h×nh cña mét v¨n b¶n thu nhá. Gi¸o viªn cần dựa vào qui trình sản sinh văn bản để hớng dẫn HS làm bµi tËp. VÒ c¸ch d¹y, tríc hÕt gi¸o viªn nªu yªu cÇu cña bµi tËp (bằng lời giải thích hoặc nêu câu hỏi, HS trả lời). Sau đó, hớng dẫn HS định hớng viết (viết về ai, cái gì?, viết để làm g×?). TiÕp theo gi¸o viªn, híng dÉn HS lËp dµn ý cho ®o¹n v¨n (nªu c©u giíi thiÖu, c¸c c©u triÓn khai ý, nªu c©u kÕt). Cuèi cïng, gi¸o viªn híng dÉn HS hiÖn thùc hãa dµn ý thµnh đoạn văn hoàn chỉnh, trong đó chú ý sử dụng các từ ngữ mà bµi tËp yªu cÇu. Đánh giá hoạt động 3 1.Sử dụng từ là đa từ vào các hoạt động giao tiếp cụ thể.  đúng  sai 2. Mục đích của bài tập Sử dụng từ là giúp HS: a) hiÓu nghÜa tõ b) më réng vèn tõ c) dùng từ đúng với tình huống giao tiếp. d ) chuyÓn vèn tõ tiªu cùc cña HS thµnh vèn tõ tÝch cùc e) tÊt c¶ c¸c ph¬ng ¸n trªn 3. §èi víi HS tiÓu häc, bµi tËp t¹o ng÷, t¹o c©u cã nh÷ng t¸c dông nµo?.

(105) 4. Bài tập viết đoạn vừa mang đặc trng của bài tập luyện từ vừa mang đặc trng của bài tập luyện câu lại vừa mang đặc trng cña bµi tËp luyÖn viÕt v¨n b¶n.  đúng  sai 5. X©y dùng 5 bµi tËp rÌn kü n¨ng sö dông tõ cho HS. Hoạt động 4: X©y dùng ph¬ng ph¸p d¹y häc vÒ biÖn ph¸p tu tõ so s¸nh, nh©n ho¸ Thêi gian: 1 tiÕt Nhiệm vụ của hoạt động 4 1. Hoạt động cá nhân: đọc các tài liệu Tiếng Việt 3 tập 1, tập 2 và Hỏi đáp về dạy học Tiếng Việt 3 để: - T×m hiÓu vÒ kh¸i niÖm biÖn ph¸p tu tõ so s¸nh, nh©n hãa - Thèng kª c¸c d¹ng bµi tËp vÒ c¸c biÖn ph¸p tu tõ so s¸nh, nh©n hãa 2. Th¶o luËn nhãm vÒ c¸c néi dung trªn. 3. Xem b¨ng vµ th¶o luËn c¸c c©u hái sau: a) Biện pháp tu từ so sánh đợc giới thiệu cho học sinh lớp 3 bằng con đờng nào? b) Yêu cầu cơ bản của bài dạy là gì? Để thực hiện đúng yªu cÇu trªn, GV cÇn tu©n thñ nh÷ng nguyªn t¾c d¹y häc nµo? c) Ph©n tÝch nh÷ng u ®iÓm vµ nhîc ®iÓm cña GV khi thùc hiÖn qui tr×nh híng dÉn HS lµm quen víi biÖn ph¸p tu tõ so sánh? Theo bạn, qui trình hớng dẫn giải bài tập để làm quen với.

(106) biÖn ph¸p tu tõ cã g× kh¸c víi qui tr×nh híng dÉn HS gi¶i c¸c d¹ng bµi tËp kh¸c cña ph©n m«n LuyÖn tõ vµ c©u? d) GV đã sử dụng các phơng pháp, hình thức tổ chức d¹y häc nµo nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc häc tËp cña HS? C¸ch sö dông c¸c ph¬ng ph¸p, c¸c h×nh thøc tæ chøc d¹y häc nµy cña GV đã hợp lý cha? Có điểm nào cha hợp lý? e) Những bài học bạn rút ra đợc sau khi xem băng hình? Thông tin cho hoạt động 4 1.Ph¬ng ph¸p d¹y biÖn ph¸p tu tõ so s¸nh 1.1. Kh¸i niÖm biÖn ph¸p tu tõ so s¸nh So sánh là biện pháp tu từ trong đó ngời ta đối chiếu hai hay nhiều đối tợng khác nhau nhng giống nhau ở một điểm nào đó, để hiểu rõ hơn về đối tợng đợc nói tới. 1.2.Mô hình đầy đủ của phép so sánh. Đối tợng đợc so sánh §Æc ®iÓm so s¸nh Tõ so s¸nh Đối tợng làm chuẩn để so s¸nh MÆt t¬i nh hoa 1.3. T¸c dông cña biÖn ph¸p tu tõ so s¸nh - Về nhận thức, qua so sánh, giúp ngời đọc hiểu sâu sắc hơn về đối tợng. - VÒ c¶m xóc, h×nh ¶nh so s¸nh lµm t¨ng thªm tÝnh biÓu c¶m cho c©u v¨n. 1.4. Bµi tËp vÒ biÖn ph¸p tu tõ so s¸nh SGK TiÕng ViÖt 3 kh«ng trùc tiÕp giíi thiÖu kh¸i niÖm so s¸nh víi t c¸ch lµ mét biÖn ph¸p tu tõ cho HS mµ th«ng qua hÖ thèng bµi tËp gióp HS nhËn biÕt vµ sö dông chóng trong hoạt động giao tiếp. Loại bài tập này gồm hai dạng..

(107) D¹ng 1: Bµi tËp nhËn biÕt biÖn ph¸p tu tõ so s¸nh, gåm: - Bµi tËp vÒ nhËn biÕt sù vËt so s¸nh, h×nh ¶nh so s¸nh: Ví dụ: Tìm những sự vật đợc so sánh với nhau trong các câu thơ c©u v¨n díi ®©y: a) Hai bµn tay em Nh hoa ®Çu cµnh. b).... (TiÕng ViÖt 3, tËp 1, tr 8) - Bµi tËp nhËn biÕt c¸c tõ so s¸nh VÝ dô: H·y ghi l¹i c¸c tõ chØ sù so s¸nh trong nh÷ng c©u th¬ trªn. (Xem Bµi tËp 1) (TiÕng ViÖt 3, tËp mét, tr 24) - Bài tập nhận biết đặc điểm so sánh Ví dụ: Trong những câu thơ sau, các sự vật đợc so sánh với nhau về những đặc điểm nào? a) TiÕng suèi trong nh tiÕng h¸t xa, Tr¨ng lång cæ thô bãng lång hoa. (TiÕng ViÖt 3, tËp 1, tr 116) D¹ng 2: Bµi tËp vËn dông c¸c biÖn ph¸p tu tõ so s¸nh, gåm các kiểu bài tập: tìm từ điền vào chỗ chấm, đặt câu có sử dông h×nh ¶nh so s¸nh. VÝ dô:.

(108) (1) Quan sát từng cặp sự vật đợc vẽ dới đây rồi viết nh÷ng c©u cã h×nh ¶nh so s¸nh c¸c sù vËt trong tranh: (xem tranh vÏ) (TiÕng ViÖt 3, tËp 1, tr .126) (2) T×m nh÷ng tõ ng÷ thÝch hîp víi mçi chç trèng: a) Công cha nghĩa mẹ đợc so sánh nh...., nh... b) Trời ma đờng đất sét trơn nh... c) ë thµnh phè, cã nhiÒu tßa nhµ cao nh... (TiÕng ViÖt 3, tËp 1, tr.126) 1.5. Ph¬ng ph¸p d¹y bµi tËp vÒ biÖn ph¸p tu tõ so s¸nh §èi víi d¹ng 1, bµi tËp nhËn diÖn c¸c biÖn ph¸p tu tõ so s¸nh Gi¸o viªn gióp c¸c em hiÓu néi dung c¸c c©u th¬, c©u v¨n b»ng c¸ch nªu c©u hái hoÆc b»ng lêi gi¶i thÝch. Sau bíc nhËn biÕt s¬ bé, gi¸o viªn ®a m« h×nh cÊu tróc cña so s¸nh vµ giải thích mô hình đó thông qua một ví dụ cụ thể (xem mục 2 phÇn Th«ng tin). TiÕp theo, gi¸o viªn híng dÉn HS ®i vµo phân tích từng trờng hợp, đối chiếu với mô hình cấu trúc để ph¸t hiÖn ra c¸c dÊu hiÖu so s¸nh mµ bµi tËp yªu cÇu. §èi víÝ bµi tËp t×m sù vËt, h×nh ¶nh so s¸nh, gi¸o viªn có thể gợi ý bằng cách nêu câu hỏi: cái gì đợc so sánh với cái gì, đối chiếu với mô hình cấu trúc HS sẽ nhận ra đó là đối tợng đợc so sánh và đối tợng đa ra làm chuẩn để so sánh. Đó còng chÝnh lµ c¸c sù vËt, h×nh ¶nh so s¸nh mµ bµi tËp yªu cầu. Bằng cách đối chiếu với mô hình cấu trúc so sánh, giáo.

(109) viªn lµm t¬ng tù víi c¸c trêng hîp yªu cÇu t×m tõ so s¸nh, đặc điểm so sánh. §èi víi d¹ng 2, bµi tËp vËn dông c¸c biÖn ph¸p tu tõ so s¸nh D¹ng bµi tËp nµy trong SGK TiÕng ViÖt 3, c¸c néi dung so sánh đợc đa ra dới dạng tiềm ẩn, giáo viên phải giúp HS phát hiện ra và sử dụng chúng để đặt câu có sử dụng biện ph¸p so s¸nh. Tríc hÕt, gi¸o viªn ®a m« h×nh cÊu tróc so sánh, tơng ứng với cấu trúc câu cần đặt. Sau đó, giáo viên hớng dẫn HS căn cứ vào giả thiết bài tập lần lợt tìm từng yếu tố của cấu trúc so sánh dựa vào sự tơng đồng của các đặc điểm so sánh của sự vật, hình ảnh... để lấp đầy các mô hình c©u. 2. Ph¬ng ph¸p d¹y biÖn ph¸p tu tõ nh©n hãa 2.1. Kh¸i niÖm nh©n ho¸ Nh©n hãa (cßn gäi lµ nh©n c¸ch hãa) lµ mét biÖn ph¸p tu từ, trong đó ngời ta lấy những từ ngữ biểu thị thuộc tính, dấu hiệu của con ngời để biểu thị dấu hiệu, thuộc tính của đối tợng không phải là con ngời, nhằm làm cho đối tợng miêu tả trở nên gần gũi, dễ hiểu hơn, đồng thời, làm cho ngời nói có khả năng bày tỏ kín đáo tâm t, thái độ của mình. 2.2. Về cấu tạo, nhân hóa có thể đợc cấu tạo theo hai cách: - Dùng từ những chỉ tính chất, hoạt động của con ngời để biểu thị tính chất, hoạt động của đối tợng không phải là con ngêi. VÝ dô: §µn cß ¸o tr¾ng Khiªng n¾ng qua s«ng.

(110) Cô gió chăn mây trên đồng Bác mặt trời đạp xe qua ngọn núi. (TrÇn §¨ng Khoa) - Coi đối tợng không phải là con ngời nh con ngời và tâm t×nh trß chuyÖn víi chóng. VÝ dô: Chị mây vừa kéo đến Tr¨ng sao trèn c¶ råi Đất nóng lòng chờ đợi Xuèng ®i nµo, ma ¬i! (§ç Xu©n Thanh) 2.3. VÒ chøc n¨ng, nh©n ho¸ cã chøc n¨ng nhËn thøc vµ biểu cảm - cảm xúc, vì vậy, nhân hóa đợc sử dụng rộng rãi, trong lêi nãi sinh ho¹t h»ng ngµy vµ trong v¨n ch¬ng nghÖ thuËt. 2. 4. C¸c d¹ng bµi tËp vÒ biÖn ph¸p tu tõ nh©n hãa D¹ng 1: Bµi tËp nhËn diÖn biÖn ph¸p tu tõ nh©n hãa, gåm c¸c kiÓu nhá: - Bài tập nhận biết đối tợng nhân hóa VÝ dô: §äc bµi th¬ sau (§ång hå b¸o thøc) vµ tr¶ lêi c©u hái: a)Trong bài thơ trên, những vật nào đợc nhân hóa? (TiÕng ViÖt 3, tËp 2, tr. 45, 46) - Bµi tËp nhËn biÕt c¸ch nh©n hãa Ví dụ: b) Những sự vật ấy đợc nhân hóa bằng cách nào? (TiÕng ViÖt 3, tËp 2, tr. 45, 46) D¹ng 2: Bµi tËp vËn dông biÖn ph¸p tu tõ nh©n hãa. Bµi tËp nµy yªu cÇu HS vËn dông nh÷ng tri thøc vÒ biÖn ph¸p tu tõ.

(111) nhân hóa đã học vào việc nhận xét tác dụng của phép nhân hóa, đồng thời biết sử dụng chúng vào các hoạt động giao tiÕp cô thÓ. VÝ dô: (1) Trong nh÷ng c©u th¬ sau, c©y cèi vµ sù vËt tù xng lµ g×? C¸ch xng h« Êy cã t¸c dông g×? a) T«i lµ bÌo lôc b×nh Bøt khái s×nh ®i d¹o Dong m©y tr¾ng lµm buåm Mîn tr¨ng non lµm gi¸o (NguyÔn Ngäc O¸nh) b).... (TiÕng ViÖt 3, tËp 2, tr. 85) (2) Hãy viết một đoạn văn ngắn (từ 4 đến 5 câu) trong đó có sử dụng phép nhân hóa để tả bầu trời buổi sớm hoặc tả mét vên c©y. (TiÕng ViÖt 3, tËp 2, tr. 127) 2. 5. Ph¬ng ph¸p d¹y c¸c d¹ng bµi tËp vÒ biÖn ph¸p tu tõ nh©n hãa §èi víi bµi tËp nhËn biÕt biÖn ph¸p tu tõ nh©n ho¸ tríc hÕt, gi¸o viªn cÇn lµm râ kh¸i niÖm nh©n hãa, néi dung biÖn pháp tu từ nhân hóa thông qua việc đặt câu hỏi để hình thành cÊu tróc m« h×nh. XÐt vÝ dô cô thÓ sau:.

(112) - Trong bµi th¬ §ång hå b¸o thøc nh÷ng vËt nµo mang đặc điểm, tính cách nh ngời? - Những chiếc kim đồng hồ đợc gọi bằng gì? - Hoạt động, trạng thái của những chiếc kim ấy đợc miêu tả bằng những từ ngữ nh thÕ nµo?. Nh÷ng vËt C¸ch nh©n hãa đợc nhân hóa Đợc gọi nh ngời Đợc tả bằng những từ tả ng Kim giê b¸c thËn träng, nhÝch tõng li, tõng li Kim phót anh lÇm l×, ®i tõng bíc, tõng bíc Dùa trªn m« h×nh cÊu tróc nµy, gi¸o viªn gióp HS thùc hiện lần lợt từng câu hỏi ở mỗi bài tập để nhận diện từng dấu hiÖu cña biÖn ph¸p tu tõ nh©n hãa. §èi víi bµi tËp vËn dông biÖn ph¸p tu tõ nh©n hãa, gi¸o viên hớng dẫn HS căn cứ vào mô hình cấu trúc trên để đặt c©u cã sö dông nh©n hãa hoÆc nhËn xÐt vÒ c¸i hay cña nh©n hãa. Gi¸o viªn cã thÓ gîi ý b»ng c¸ch lµm mÉu mét phÇn bµi tập để HS định hớng và thực hiện các bài tập còn lại. Đánh giá hoạt động 4: 1. Bạn hãy hớng dẫn HS tiểu học nhận biết cái hay về đặc ®iÓm so s¸nh trong c©u th¬ sau: TrÎ em nh bóp trªn cµnh BiÕt ¨n ngñ biÕt häc hµnh lµ ngoan (Hå ChÝ Minh) 2. Bạn hãy cho biết câu ca dao sau đây đã sử dụng biện pháp tu tõ nµo? Qua đình ngả nón trông đình.

(113) §×nh bao nhiªu ngãi th¬ng m×nh bÊy nhiªu. a) So s¸nh b) Nh©n hãa c) Kh«ng sö dông biÖn ph¸p nµo trong hai biÖn ph¸p trªn 3. Câu ca dao sau đã sử dụng cách nhân hóa nào? TrÌo lªn c©y khÕ nöa ngµy Ai lµm chua xãt lßng nµy khÕ ¬i? 4. SGK TiÕng ViÖt 3, tËp 1 giíi thiÖu cho HS mÊy c¸ch nh©n hãa? a) 1- đó là gọi sự vật bằng từ dùng để gọi con ngời. b) 2- đó là a, và tả sự vật bằng những từ dùng để tả ngời. c) 3- đó là a, b, và nói với sự vật thân mật nh nói với con ngời. Hoạt động 5: X©y dùng ph¬ng ph¸p d¹y häc vÒ cÊu t¹o tõ Thêi gian: 0,5 tiÕt Nhiệm vụ của hoạt động 5 1. Hoạt động cá nhân: Khảo sát SGK Tiếng Việt 4 và cho biết: - SGK Tiếng Việt tiểu học đã sử dụng đơn vị ngôn ngữ nào với t cách là đơn vị cấu tạo từ? - Những khó khăn trong việc lựa chọn đơn vị cấu tạo từ dạy cho HS tiÓu häc? 2. Th¶o luËn nhãm: - Ngời ta dựa trên cơ sở nào để phân loại từ đơn- từ phức, từ ghÐp - tõ l¸y?.

(114) - Ph¬ng ph¸p gióp HS nhËn diÖn tõ ghÐp - tõ l¸y, tõ ghÐp ph©n lo¹i - ghÐp tæng hîp? Thông tin cho hoạt động 5 1. §¬n vÞ cÊu t¹o tõ tiÕng ViÖt - Đơn vị cấu tạo từ là đơn vị mà tiếng Việt sử dụng để cÊu t¹o ra c¸c tõ cho tõ vùng tiÕng ViÖt. Trong SGK m«n TiÕng ViÖt ë phæ th«ng hiÖn nay, ngêi ta thêng dïng thuËt ngữ tiếng để chỉ đơn vị cấu tạo từ trong tiếng Việt. Những ngời theo quan niệm này cho rằng, tiếng là đơn vị mà ngời b¶n ng÷ nãi chung, HS b¶n ng÷ nãi riªng, rÊt dÔ nhËn biÕt. Ngêi ta cã thÓ nhËn ra mét c¸ch dÔ dµng c©u nãi: H«m nay, t«i ®i häc gåm 6 tiÕng. - Tuy nhiªn, quan niÖm nµy còng gÆp mét sè khã kh¨n: + Trong tiÕng ViÖt, mét sè tõ kh«ng cã nghÜa. VÝ dô: c¸c tiÕng bï, nh×n trong bï nh×n; bå, kÕt trong bå kÕt. V× vËy, tiếng là đơn vị âm –nghĩa nhỏ nhất là cách nói có ý nghĩa tơng đối. + Khi sử dụng thật ngữ tiếng với t cách là đơn vị cấu tạo từ, ngời đọc sẽ dễ nhầm lẫn với âm tiết - đơn vị ngữ âm, thậm chí có thể đồng nhất tiếng với âm tiết. + Nội dung của khái niệm tiếng đôi khi không đợc hiểu râ rµng, thèng nhÊt gi÷a c¸c nhµ nghiªn cøu. V× vËy dùa vµo tiếng để tiến hành phân loại cấu tạo từ tiếng Việt chỉ là một gi¶i ph¸p. - SGK TiÕng ViÖt tiÓu häc hiÖn nay kh«ng ®i s©u vµo t×m hiÓu vÒ nghÜa cña tiÕng mµ chØ t×m hiÓu vÒ cÊu t¹o tiÕng, nhËn.

(115) diÖn c¸c hiÖn tîng b¾t vÇn trong th¬, t¹o c¬ së cho viÖc t×m hiÓu ph¬ng thøc t¹o tõ. 2. Néi dung d¹y häc vÒ cÊu t¹o tõ ë tiÓu häc 2.1. Từ đơn, từ phức - Trong ngôn ngữ học, thuật ngữ từ đơn đợc dùng để chỉ nh÷ng tõ do mét h×nh vÞ thùc (yÕu tè cÊu t¹o tõ cã ý nghÜa tõ vùng, cßn gäi lµ tõ tè thùc hoÆc c¨n tè) t¹o thµnh, cßn tõ phức dùng để chỉ những từ do ít nhất hai hình vị thực tạo thành. Việc phân biệt từ đơn, từ phức trong tiếng Việt có nh÷ng quan ®iÓm kh¸c nhau lµ do c¸ch hiÓu vÒ h×nh vÞ kh¸c nhau. Mét sè t¸c gi¶ cho r»ng, h×nh vÞ nhÊt thiÕt ph¶i cã nghÜa, v× vËy nh÷ng tõ gåm hai tiÕng v« nghÜa nh ¨n n¨n, ¸y náy, băn khoăn, thỏ thẻ...; bù nhìn, bồ hóng, bồ kết...cũng đợc xem là từ đơn, tơng đơng với các từ chỉ một tiếng có nghĩa nh bµn, ghÕ, tñ...Mét sè t¸c gi¶ kh¸c quan niÖm, mçi tiÕng (©m tiÕt) trong tiÕng ViÖt lµ mét h×nh vÞ, v× vËy cã thÓ c¨n cø vào số lợng tiếng trong từ mà phân biệt từ đơn (gồm một tiÕng), tõ phøc (gåm hai tiÕng trë lªn). §Ó tr¸nh nh÷ng r¾c rèi trong quan niÖm h×nh vÞ, còng cã t¸c gi¶ chØ ph©n biÖt tõ đơn tiết (gồm một tiếng) với từ đa tiết (gồm hai tiếng trở lên) mà không nhắc đến việc đối lập từ đơn, từ phức. - SGK TiÕng ViÖt 4 quan niÖm “TiÕng cÊu t¹o nªn tõ. Từ gồm một tiếng gọi là từ đơn. Từ gồm hai hay nhiều tiếng gäi lµ tõ phøc” (TiÕng ViÖt 4, tËp 1, tr. 28). Nh vËy, s¸ch phân biệt từ đơn, từ phức theo số lợng tiếng trong từ, đồng thời cũng không dùng thuật ngữ từ đơn tiết, từ đa tiết. Giải.

(116) pháp này dễ chấp nhận hơn cả, vì nó tỏ ra đơn giản, dễ hiểu đối với HS tiểu học. 2.2 Tõ ghÐp, tõ l¸y - VÒ c¸c kiÓu tõ phøc, SGK TiÕng ViÖt 4 nhÊn m¹nh c¸ch thøc cÊu t¹o tõ chø kh«ng thiªn vÒ miªu t¶ ph©n lo¹i: Có hai cách chính để tạo từ phức là: 1. GhÐp nh÷ng tiÕng cã nghÜa l¹i víi nhau. §ã lµ c¸c tõ ghÐp. M: t×nh th¬ng, th¬ng mÕn,.. 2. Phèi hîp nh÷ng tiÕng cã ©m ®Çu hay vÇn (hoÆc c¶ ©m ®Çu vµ vÇn) gièng nhau. §ã lµ c¸c tõ l¸y. M: s¨n sãc, khÐo lÐo, lu«n lu«n,... (TiÕng ViÖt 4, tËp 1, tr. 39) - Vậy vấn đề đặt ra là đối với những từ mà các tiếng tạo nªn tõ kh«ng cã nghÜa vµ quan hÖ gi÷a c¸c tiÕng trong tõ kh«ng ph¶i lµ quan hÖ vÒ nghÜa nh bï nh×n, bå kÕt, bå hãng; mít tinh, căng tin, xà phòng...thuộc từ đơn hay từ phức?, nếu lµ tõ phøc th× thuéc tõ l¸y hay tõ ghÐp? Mỗi từ trên đều do hai tiếng trở lên tạo thành, nên theo định nghĩa của SGK Tiếng Việt tiểu học nó là từ phức. Tuy nhiên, cũng theo định nghĩa của SGK Tiếng Việt tiểu học nh÷ng tõ phøc nµy kh«ng ph¶i lµ tõ ghÐp, v× c¸c tiÕng t¹o nªn tõ kh«ng cã nghÜa vµ quan hÖ gi÷a c¸c tiÕng trong tõ kh«ng ph¶i lµ quan hÖ vÒ nghÜa. C¸c tõ nµy còng kh«ng ph¶i tõ l¸y, v× quan hÖ gi÷a c¸c tiÕng trong tõ kh«ng ph¶i lµ quan hÖ vÒ âm. Đây là một loại từ phức đặc biệt, gọi là từ ngẫu kết. Một.

(117) bộ phận nhỏ từ ngẫu kết là từ thuần Việt, đại bộ phận các từ ngÉu kÕt cßn l¹i lµ tõ vay mîn cña c¸c ng«n ng÷ kh¸c. - VÒ viÖc ph©n lo¹i tõ ghÐp, tõ l¸y SGK TiÕng ViÖt 4 không đa vào bài học nh một đơn vị kiến thức lý thuyết mà chØ cho HS nhËn diÖn chóng trªn c¬ së thùc hµnh ph©n lo¹i theo yªu cÇu cña bµi tËp ë bµi LuyÖn tËp vÒ tõ ghÐp vµ tõ l¸y (Tiếng Việt 4, tập 1, tr. 43, 44). Mục đích của SGK là để không sa vào kiến thức phân loại đơn thuần và dành nhiều thêi gian rÌn luyÖn kü n¨ng dïng tõ cho HS. Bëi kiÕn thøc vÒ từ ghép, từ láy nói riêng; từ phức nói chung còn đợc học tiếp ë bËc trung häc c¬ së. §Ó gióp HS thùc hµnh ph©n lo¹i, gi¸o viªn cÇn lu ý: VÒ ph©n lo¹i tõ ghÐp, cÇn hiÓu c¸ch nãi “cã nghÜa ph©n loại” nghĩa là trong kiểu từ ghép này tiếng chính đứng trớc chỉ loại sự vật chung, tiếng phụ đứng sau có tác dụng phân loại sự vật lớn đó thành những loại sự vật nhỏ hơn. Còn cách nãi “cã nghÜa tæng hîp” còng cÇn hiÓu lµ nghÜa cña c¸c tõ ghÐp nµy mang tÝnh kh¸i qu¸t h¬n, tæng hîp h¬n, chung h¬n so víi nghÜa cña tõng tiÕng. NghÜa cña tõ ghÐp tæng hîp kh«ng ph¶i lµ phÐp céng cña nghÜa thµnh phÇn gi÷a c¸c tiÕng trong từ đó. + VÒ ph©n lo¹i tõ l¸y, bµi tËp trong SGK tiÕng ViÖt 4 chØ yêu cầu HS xếp các từ láy tìm đợc trong đoạn văn vào 3 nhãm, nghÜa lµ chØ g¾n víi c¸c tõ l¸y cô thÓ trong ®o¹n v¨n cña bµi tËp nµy chø cha ph¶i lµ sù kh¸i qu¸t cã tÝnh lý thuyÕt (Tiếng Việt 4, tập 1, tr. 43, 44). Do đó, giáo viên cũng không.

(118) cÇn nãi víi HS tiÕng ViÖt cã ba hay bèn kiÓu tõ l¸y vµ HS cũng không cần phải ghi nhớ nh một đơn vị kiến thức của bài häc. - VÒ viÖc nhËn diÖn tõ ghÐp vµ tõ l¸y, gi¸o viªn cÇn lu ý: + Các tiếng trong từ ghép hầu hết đều có nghĩa và mối quan hÖ gi÷a c¸c tiÕng trong tõ ghÐp lµ quan hÖ vÒ nghÜa, c¬ chế để tạo từ ghép là cơ chế ghép các từ có nghĩa lại với nhau. Còn đối với từ láy, quan hệ giữa các tiếng là quan hệ về âm, cơ chế để tạo từ láy là sự phối hợp về âm (phối hợp âm ®Çu hay vÇn hoÆc c¶ ©m ®Çu vµ vÇn). §èi víi trêng hîp những từ trong đó các tiếng vừa có quan hệ về âm, vừa có quan hÖ vÒ nghÜa víi nhau, gi¸o viªn cÇn c©n nh¾c xem nh÷ng tõ nµo quan hÖ gi÷a c¸c tiÕng bÞ chi phèi m¹nh bëi c¬ chÕ nghÜa th× lµ tõ ghÐp. Cßn nh÷ng tõ nµo quan hÖ gi÷a c¸c tiÕng bÞ chi phèi m¹nh bëi c¬ chÕ l¸y th× lµ tõ l¸y. Đánh giá hoạt động 5 1.T¹i sao khi tr×nh bµy vÒ c¸c kiÓu tõ phøc SGK TiÕng ViÖt 4 kh«ng ®i vµo miªu t¶ kÕt qu¶ ph©n lo¹i mµ chØ nhÊn m¹nh c¸ch thøc cÊu t¹o tõ? 2. Bạn có biện pháp gì để hớng dẫn HS phân biệt từ phức với mét côm tõ? Cho vÝ dô. 3. B¹n h·y híng dÉn HS lËp b¶ng ph©n lo¹i c¸c tõ sau ®©y (dùa vµo cÊu t¹o tõ): Bao biÖn, b¶o bèi, hoan hØ, c¨n c¬, h÷u hình, mặt mũi, tơi tốt, đi đứng, săn bắn, bù nhìn, cuống quít, xà phòng, bồng bềnh, lơ lửng, máy cày, đờng ray, gập gềnh,.

(119) rÐo r¾t, xanh xanh, ruéng vên, nhµ cöa, nhá nh¾n, l¬ löng, quÇn ¸o, bå hãng. 4. Bạn hãy đánh giá kết quả nhận diện của HS tiểu học: a. chuồn chuồn, cào cào, chôm chôm, đu đủ là từ láy  đúng  sai b. Ø eo, kÝnh coong, Çm Ü, cuèng quÝt, kÖch cìm kh«ng ph¶i lµ tõ l¸y  đúng.  sai. Hoạt động 6: X©y dùng ph¬ng ph¸p d¹y häc vÒ c¸c líp tõ cã quan hÖ vÒ nghÜa Thêi gian: 1 tiÕt Nhiệm vụ của hoạt động 6 1. Lµm viÖc c¸ nh©n: Kh¶o s¸t SGK TiÕng ViÖt 5, tËp 1 vµ cho biÕt: - ở tiểu học, HS đợc học các lớp từ có quan hệ về nghĩa nào? - C¸c d¹ng bµi tËp vÒ c¸c líp tõ cã quan hÖ vÒ nghÜa ë tiÓu häc? Cho vÝ dô. 2. Th¶o luËn nhãm: - Ph©n tÝch vµ nhËn xÐt néi dung d¹y häc vÒ c¸c líp tõ cã quan hÖ vÒ nghÜa ë tiÓu häc. - Ph¬ng ph¸p d¹y c¸c kiÓu bµi tËp vÒ c¸c líp tõ cã quan hÖ vÒ nghÜa ë tiÓu häc. Thông tin cho hoạt động 6 ở tiểu học, HS đợc học các lớp từ có quan hệ về nghĩa gồm:.

(120) - Từ đồng nghĩa, Luyện tập về từ đồng nghĩa (4 tiết). - Tõ tr¸i nghÜa, LuyÖn tËp vÒ tõ tr¸i nghÜa (2tiÕt). - Từ đồng âm, Dùng từ đồng âm để chơi chữ (2 tiết). - Tõ nhiÒu nghÜa, LuyÖn tËp vÒ tõ nhiÒu nghÜa (3 tiÕt). 1.Từ đồng nghĩa - Từ đồng nghĩa là những từ khác nhau về âm thanh, nhng tơng đồng với nhau về nghĩa, và có phân biệt với nhau về một số sắc thái ngữ nghĩa, sắc thái phong cách... nào đó. - Từ đồng nghĩa chia thành hai loại: từ đồng nghĩa ở mức độ cao (máy bay, tàu bay, phi cơ; ăn, xơi, chén..) và từ đồng nghĩa ở mức độ thấp (mang, khiêng, vác; dẫn đầu, cầm đầu, đứng đầu...). - SGK Tiếng Việt 5 đa ra cách định nghĩa và phân loại ngắn gọn, chính xác và phù hợp với trình độ nhận thức của HS tiểu học về từ đồng nghĩa: 1. Từ đồng nghĩa là những từ có nghĩa giống nhau. 2. Có những từ đồng nghĩa hoàn toàn, có thể thay thế đợc cho nhau trong lời nói. VD: hổ, cọp, hùm,... 3. Có những từ đồng nghĩa không hoàn toàn. Khi dùng những từ này ta phải cân nhắc để lựa chon cho đúng. VD: - ¨n, x¬i, chÐn,... - mang, khiªng, v¸c,... (TiÕng ViÖt 5, tËp 1, tr. 8).

(121) - Gi¸o viªn cÇn lu ý khi híng dÉn HS lµm c¸c bµi tËp nhËn biết và các bài tập vận dụng từ đồng nghĩa trong SGK. + Về các bài tập nhận diện (xếp từ đồng nghĩa theo nhóm; tìm từ đồng nghĩa trong câu, đoạn) Muốn nhận diện chính xác các từ đồng nghĩa, HS cần nắm chắc định nghĩa về từ đồng nghĩa của SGK, cần nắm đợc những đặc trng cơ bản nhất của từ đồng nghĩa. Để giúp HS xếp đợc từ đồng nghĩa theo nhóm, trớc hết giáo viên phải giúp HS có kỹ năng nhận diện các từ đồng nghĩa với nhau trong cïng nhãm. Đối với loại bài tập tìm từ đồng nghĩa trong đoạn văn, trớc hết giáo viên cho HS đọc kỹ đoạn văn để nắm đợc nội dung cña toµn ®o¹n, hiÓu nghÜa cña tõng c©u, tõng tõ trong đoạn, làm cơ sở cho việc nhận biết từ đồng nghĩa trong đoạn v¨n Êy. Đối với loại bài tập cho tập hợp từ, yêu cầu xếp từ đồng nghÜa theo nhãm, tríc hÕt gi¸o còng ph¶i gióp HS n¾m nghÜa cña tõng tõ, nhËn biÕt c¸ch sö dông mçi tõ trong tõng hoµn c¶nh giao tiÕp cô thÓ vµ cho HS thùc hiÖn ph©n lo¹i tõ theo kết quả đã nhận diện. + VÒ c¸c bµi tËp vËn dông: lo¹i bµi tËp nµy gåm c¸c d¹ng nhá sau: (1) Tìm từ đồng nghĩa với từ cho trớc Ví dụ: Tìm những từ đồng nghĩa với mỗi từ sau đây: đẹp, to lín, häc tËp.

(122) (TiÕng ViÖt 5, tËp 1, tr. 8) (2) Đặt câu với từ đồng nghĩa Ví dụ: Đặt câu với một cặp từ đồng nghĩa em mới tìm đợc ở bµi tËp 2. M: - Quê hơng em rất đẹp. - BÐ Hµ rÊt xinh. (TiÕng ViÖt 5, tËp 1, tr. 8) (3) Tìm từ đồng nghĩa theo gợi ý Ví dụ: Tìm các từ đồng nghĩa: a) ChØ mµu xanh c) ChØ mµu tr¾ng b) Chỉ màu đỏ d) ChØ mµu ®en (TiÕng ViÖt 5, tËp 1, tr. 13) (4) T×m tõ trong ngoÆc ®iÒn vµo chç trèng (TiÕng ViÖt 5, tËp 1, tr. 32) (5) Viết đoạn văn sử dụng từ đồng nghĩa (TiÕng ViÖt 5, tËp 1, tr. 22,33) Đối với các dạng bài tập tìm từ đồng nghĩa với từ cho trớc, đặt câu với từ đồng nghĩa, chọn từ đồng nghĩa thích hợp trong ngoặc để điền, trớc hết giáo viên phải giúp HS hiểu nghĩa của các từ đồng nghĩa cho trớc đó, đồng thời HS phải hiểu đợc các sắc thái ý nghĩa khác nhau cùng với phạm vi sử.

(123) dụng, các trờng hợp sử dụng riêng của từng từ. Trên cơ sở đó HS tiÕn hµnh lùa chän tõ thÝch hîp ®iÒn vµo mçi « trèng vµ đặt câu đúng với mỗi từ cho trớc. Đối với bài tập viết đoạn văn có sử dụng từ đồng nghĩa theo chủ đề cho trớc, trớc hết giáo viên cần định hớng bằng cách giải thích yêu cầu đề bài cho HS. Tiếp theo giáo viên hớng dẫn HS chuẩn bị ý cho đoạn văn, cho HS nói về nội dung đề bài, trong đó giáo viên lứu ý HS về việc sử dụng các từ đồng nghĩa. Cuối cùng, HS chuyển các ý trên thành đoạn văn hoµn chØnh. 2. Tõ tr¸i nghÜa - Từ trái nghĩa là những từ khác nhau về ngữ âm, đối lập về nghĩa. Sự đối lập về nghĩa phải đợc đặt trên một cơ sở chung nào đó. Vì vậy, có hiện tợng một từ có thể có nhiều từ tr¸i nghÜa kh¸c nhau. - Trong định nghĩa về từ trái nghĩa, SGK Tiếng Việt 5 nhấn mạnh đặc trng “có nghĩa trái ngợc nhau” (Tiếng Việt 5, tập một, tr. 22,33), vì đây là đặc trng nổi bật nhất của từ trái nghÜa. - Trong hai lo¹i bµi tËp nhËn diÖn vµ sö dông tõ tr¸i nghÜa, gi¸o viªn cÇn lu ý HS: + §èi víi bµi tËp nhËn diÖn (t×m nh÷ng cÆp tõ tr¸i nghĩa trong các thành ngữ, tục ngữ). Để tìm đợc các cặp tù tr¸i nghÜa trong mét ng÷ c¶nh, tríc cÆp tõ “dù kiÕn” HS cÇn cân nhắc xem hai từ đó có nghĩa trái ngợc, đối lập nhau hay không và cơ sở chung của sự đối lập về nghĩa của hai từ đó là.

(124) gì. Có nh vậy, việc xác định các từ trái nghĩa mới có cơ sở và cã kÕt qu¶ ch¾c ch¾n. + §èi víi bµi tËp sö dông tõ tr¸i nghÜa (®iÒn tõ tr¸i nghĩa, tìm từ trái nghĩa với từ cho trớc, đặt câu với cặp từ trái nghĩa). ở dạng bài tập điền từ, tìm từ trái nghĩa với từ cho trớc, HS cần căn cứ vào từ cho sẵn và coi đó là từ điểm tựa để t×m tõ cã nghÜa tr¸i ngîc t¹o nªn mét cÆp tõ hoµn chØnh. Cßn ở dạng bài tập đặt câu, HS cần căn cứ vào đặc trng về nghĩa của cặp từ trái nghĩa đó để đặt câu có nội dung thích hợp. 3. Từ đồng âm - SGK Tiếng Việt lớp 5 định nghĩa, “từ đồng âm là nh÷ng tõ gièng nhau vÒ ©m nhng kh¸c h¼n nhau vÒ nghÜa” (TiÕng ViÖt 5, tËp 1, tr. 32). - Cần phân biệt từ đồng âm và từ chuyển loại. Từ đồng âm đợc nói ở đây là từ đồng âm ngẫu nhiên. Nghĩa là chúng thùc chÊt lµ hai tõ, gi÷a chóng kh«ng cã mèi quan hÖ nµo vÒ nghÜa (vÝ dô: c©u c¸ vµ c©u v¨n). Cßn tõ chuyÓn lo¹i lµ nh÷ng tõ gièng nhau vÒ h×nh thøc ng÷ ©m nhng cã chung một cơ sở ngữ nghĩa, là kết quả của hoạt động chuyển hóa từ loại của từ (ví dụ: cái cuốc và cuốc đất). - Bài tập thực hành về từ đồng âm chủ yếu là bài tập nhận biết, nhận diện từ đồng âm trong câu văn, câu thơ, nhận biết giá trị của từ đồng âm thông qua hình thức chơi chữ, đố vui. ở lo¹i bµi tËp nµy, gi¸o viªn híng dÉn HS dùa vµo néi dung cña câu thơ, câu văn trong đó có chứa từ đồng âm, đặc biệt là dựa vào nghĩa của từ ngữ cụ thể cùng xuất hiện với từ đồng âm để.

(125) nhận biết, xác định nghĩa của từ đồng âm. Giáo viên cần nắm đợc mục đích, yêu cầu, đặc trng tính chất của từng dạng bài tập để từ đó có biện pháp hớng dẫn HS thực hiện bài tập đúng yêu cầu và đạt hiệu quả cao. 4. Tõ nhiÒu nghÜa - “Tõ nhiÒu nghÜa lµ tõ cã mét nghÜa gèc vµ mét hay mét sè nghÜa chuyÓn. C¸c nghÜa cña tõ nhiÒu nghÜa bao giê còng cã mèi liªn hÖ víi nhau” (TiÕng ViÖt 5, tËp 1, tr. 67) - §Ó nhËn biÕt tõ nhiÒu nghÜa, gi¸o viªn cÇn gióp HS ph¸t hiện mối quan hệ về nghĩa của các từ cho trớc, đồng thời xác định trong các từ đó từ nào mang nghĩa gốc và từ nào mang nghÜa chuyÓn. §Ó HS thùc hµnh bµi tËp, gi¸o viªn cÇn gîi ý vµ híng dÉn tØ mØ, bëi ®©y lµ hiÖn tîng phøc t¹p vµ khã kh¨n nhÊt đối với HS trong các lớp từ có quan hệ về nghĩa. Đánh giá hoạt động 6 1. Theo b¹n cã thÓ gióp HS tiÓu häc nhËn ra mét tõ cã nhiÒu nghÜa b»ng nh÷ng c¸ch nµo? 2. Bạn có biện pháp nào để giúp HS phân biệt từ đồng âm vµ tõ ®a nghÜa? 3. Bạn hãy cho biết bài ca dao sau đây đã sử dụng biện pháp chơi ch÷ nµo? Bµ giµ ®i chî CÇu §«ng Xem mét quÎ bãi lÊy chång lîi ch¨ng ThÇy bãi gieo quÎ nãi r»ng Lîi th× cã lîi nhng r¨ng kh«ng cßn a)  Dùng từ đồng âm khác nghĩa.

(126) b)  Dïng tõ ®a nghÜa c)  Dïng tõ tr¸i nghÜa 4. Xếp các từ sau thành các nhóm từ đồng nghĩa: to, rộng, lớn, khổng lồ, bao la, bát ngát, vĩ đại, thênh thang, rộng lớn, đồ sộ. 5. Khi b¹n yªu cÇu HS t×m tõ tr¸i nghÜa víi tõ "lµnh", cã t×nh huèng x¶y ra nh sau, b¹n sÏ xö lý thÕ nµo: HS A: Lµnh tr¸i nghÜa víi r¸ch. HS B: B¹n A sai råi, lµnh tr¸i nghÜa víi vì. HS C: Lành trái nghĩa với độc mới đúng. HS D: Lµnh tr¸i nghÜa víi d÷ chø. Hoạt động 7: X©y dùng ph¬ng ph¸p d¹y häc vÒ tõ lo¹i Thêi gian: 1 tiÕt Nhiệm vụ của hoạt động 7 1. Hoạt động cá nhân ở nhà: Đọc SGK Tiếng Việt 4, Tiếng Việt 5 để thống kê nội dung kiến thức và các dạng bài tập về từ loại đợc dạy ở tiÓu häc. 2. Th¶o luËn nhãm t¹i líp vÒ: - Các nội dung đã nêu trên. - Cách nhận diện các từ loại: danh từ, động từ, tính từ. - Ph¬ng ph¸p d¹y häc vÒ tõ lo¹i cho HS tiÓu häc..

(127) Thông tin cho hoạt động 7 1. Kh¸i niÖm tõ lo¹i Dựa vào sự giống nhau về đặc điểm ngữ pháp, tức là đặc điểm ý nghĩa ngữ pháp khái quát và đặc điểm hoạt động ngữ pháp của từ (khi cấu tạo cụm từ và câu), các từ đợc phân ra thành từng loại, gọi là từ loại. Các từ loại lại đợc tiếp tục chia nhá ra thµnh c¸c tiÓu lo¹i. 2. Néi dung d¹y häc tõ lo¹i ë tiÓu häc ở tiểu học, từ loại đợc dạy từ lớp 2 đến lớp 5 nhng chủ yÕu lµ ë c¸c líp 4 vµ 5, gåm c¸c lo¹i tõ sau: * Líp 4: - Danh tõ, Danh tõ chung vµ danh tõ riªng, C¸ch viÕt tªn ngời tên địa lý Việt Nam, Luyện tập về cách viết tên ngời tên địa lý Việt Nam, Cách viết tên ngời tên địa lý nớc ngoài (5 tiÕt). - Động từ, Luyện tập về động từ (2 tiết). - TÝnh tõ, TÝnh tõ (tiÕp theo) (2 tiÕt). *Líp 5: - §¹i tõ, §¹i tõ xng h« (2 tiÕt) - Quan hÖ tõ, LuyÖn tËp vÒ quan hÖ tõ (3 tiÕt). Ngoài ra, trớc đó ở lớp 2 - 3, HS đã đơc làm quen với các khái niệm từ chỉ sự vật, hoạt động và đặc điểm. Những khái niệm này cũng đã đợc củng cố qua dạng bài tập Mở réng vèn tõ theo ý nghÜa kh¸i qu¸t. SGK TiÕng ViÖt tiÓu häc hiÖn nay, khi tr×nh bµy c¸c từ loại cơ bản mới chỉ nêu các đặc điểm chung về ý nghĩa.

(128) kh¸i qu¸t. ViÖc nghiªn cøu tõ lo¹i cÇn nh»m vµo c¶ hai môc đích: xác định và hiểu đợc đặc điểm của các từ loại, sự giống và khác nhau của chúng, đồng thời nắm đợc các qui tắc dùng từ, kết hợp từ để tạo cụm từ và câu. ở tiểu học, việc dạy từ loại nên gắn với đặc điểm của phơng diện thứ hai - đặc điểm hoạt động ngữ pháp (tạo cụm từ và câu) để giúp HS sử dụng các từ theo từ loại khi nói, viết. Đồng thời, qua đó giúp HS dÔ dµng h¬n trong viÖc nhËn diÖn tõ lo¹i cña tõ. 3. Ph¬ng ph¸p d¹y häc tõ lo¹i ë tiÓu häc VÒ ph¬ng ph¸p d¹y tõ lo¹i, GV cÇn chó ý c¸c ®iÓm sau: - CÇn sö dông ph¬ng ph¸p d¹y tõ lo¹i g¾n víi chøc n¨ng làm thành phần câu và khả năng kết hợp từ. Bởi mục đích của dạy từ loại là giúp HS phân loại, nhận diện đợc từ theo từ loại và sử dụng từ đúng với từ loại của chúng. - Để giúp HS xác định đợc đúng từ loại, trớc hết GV cÇn chó träng c¶ néi dung, ý nghÜa vµ c¸c dÊu hiÖu h×nh thøc của từng từ loại. GV cần biết một số phép thử để giúp HS xác định từ loại. Ngoài ra, trong quá trình dạy từ loại, GV cần chú trọng đến đặc điểm của từ trong hệ thống ngôn ngữ, cần biết cách xem xét từ trong các đơn vị ngôn ngữ lớn hơn để làm rõ chức năng, đặc điểm của chúng khi cần thiết. Cuối cùng, cần xây dựng hệ thống bài tập phong phú, đa dạng để rèn kỹ năng nhận diện và sử dụng từ trong hoạt động giao tiÕp..

(129) - §èi víi viÖc d¹y c¸c lo¹i bµi tËp thùc hµnh vÒ tõ lo¹i, SGK TiÕng ViÖt x©y dùng hÖ thèng bµi tËp vÒ tõ lo¹i bao gåm c¸c d¹ng sau: Dạng 1: Xác định từ loại, tiểu từ loại trong câu, đoạn Ví dụ: Gạch dới động từ trong các đoạn văn sau: a).... b) Thần Di-ô-ni-dốt mỉm cời ng thuận. Vua Mi-đát thử bẻ một cành sồi, cành đó liền biến thàmh vàng. Vua ngắt mét qu¶ t¸o, qu¶ t¸o còng thµnh vµng nèt. Tëng kh«ng cã ai trên đời sung sớng hơn thế nữa! (TiÕng ViÖt 4, tËp 1, tr.94) D¹ng 2: T×m tõ theo tõ lo¹i Ví dụ: Viết tên các hoạt động em thờng làm hằng ngày ở nhà và ở trờng. Gạch dới động từ trong các cụm từ chỉ những hoạt động ấy: - Các hoạt động ở nhà M: quÐt nhµ - Các hoạt động ở trờng M: lµm bµi (TiÕng ViÖt 4, tËp 1, tr.94) D¹ng 3: §iÒn tõ lo¹i vµo chç trèng VÝ dô: T×m quan hÖ tõ (vµ, nhng, trªn, th×, ë, cña) thÝch hîp víi mçi « trèng díi ®©y: a) Trêi b©y giê trong v¾t, th¨m th¼m...cao. b) Một vầng trăng tròn, to...đỏ hồng hiện lên...chân trời, sau rÆng tre ®en...mét ng«i lµng xa..

(130) (TiÕng ViÖt 5, tËp 1, tr.121) Dạng 4: Dùng từ loại đặt câu, viết đoạn. Ví dụ: Đặt câu với một danh từ chỉ khái niệm em vừa tìm đợc. (TiÕng ViÖt 4, tËp 1, tr.53) Dạng 5: Thay thế danh từ bằng đại từ Ví dụ: Dùng đại từ thích hợp thay thế cho danh từ bị lặp l¹i nhiÒu lÇn trong c©u chuyÖn sau: Con chuét tham lam Chuét ta gÆm v¸ch nhµ. Mét c¸i khe hë hiÖn ra. Chuét chui qua khe và tìm đợc rất nhiều thức ăn. Là một con chuột tham lam nên chuột ăn nhiều quá, nhiều đến mức bụng chuột phình to ra. Đến sáng chuột tìm đờng chạy về ổ, nhng bụng to quá, chuột không sao lách qua khe hở đợc. (TiÕng ViÖt 5, tËp 1, tr.93) D¹ng 6: Ch÷a lçi sö dông tõ lo¹i VÝ dô: Trong truyÖn vui sau, cã nhiÒu tõ chØ thêi gian dùng không đúng. Em hãy chữa lại cho đúng bằng cách thay đổi các từ ấy hoặc bỏ bớt từ. §·ng trÝ Một nhà bác học đã làm việc trong phòng. Bỗng ngời phôc vô ®ang bíc vµo, nãi nhá víi «ng: - Tha gi¸o s, cã trém lÎn vµo th viÖn cña ngµi. Nhµ b¸c häc hái:.

(131) - Nó sẽ đọc gì thế? (TiÕng ViÖt 4, tËp 1, tr.107) Về cách dạy, đối với dạng bài tập 1, trớc hết GV hớng dÉn HS v¹ch ranh giíi tõ trong c©u, ®o¹n. NÕu kh«ng ph©n định đúng ranh giới từ, HS rất đễ xác định sai từ loại. Tiếp theo, HS cÇn dùa vµo néi dung, ý nghÜa vµ kh¶ n¨ng kÕt hîp của từ để xác định từ loại cho từ đó. Tuy nhiên, các trờng hợp nghĩa và dấu hiệu hình thức của từ theo đặc trng từ loại không thể hiện rõ, GV cần gợi ý tỉ mỉ để giúp HS xác định từ lo¹i mét c¸ch chÝnh x¸c. §èi víi d¹ng bµi tËp 2, t×m tõ theo tõ lo¹i, GV cÇn c¨n cø vµo yªu cÇu bµi tËp t×m lo¹i tõ nµo. Tríc hÕt, HS ph¶i n¾m đợc định nghĩa về loại từ đó cùng với phạm vi sử dụng chúng mà bài tập yêu cầu. Sau đó, GV có thể tìm mẫu một vài ví dụ để HS định hớng và thực hiện bài tập còn lại. §èi víi d¹ng bµi tËp 3, ®iÒn tõ vµo chç trèng, GV híng dÉn HS thùc hiÖn tõng thao t¸c nh víi kiÓu bµi tËp nµy cña dạy sử dụng từ (xem hoạt động 3). Tuy nhiên, GV cần giúp HS có kỹ năng phân tích về đặc trng cña tõng lo¹i tõ vÒ néi dung, ý nghÜa vµ kh¶ n¨ng kÕt hợp của chúng để điền từ đợc chính xác. Đối với dạng bài tập 4, dùng từ đặt câu, viết đoạn, trớc hết GV cần hớng dẫn HS xác định mô hình câu phù hợp với mỗi loại từ cần đặt. Sau đó HS tự lấp đầy mô hình câu với nhiÒu néi dung kh¸c nhau. Víi bµi tËp viÕt ®o¹n, HS lu ý c¸c.

(132) c©u trong ®o¹n ph¶i cã sù liªn kÕt víi nhau vÒ c¶ néi dung vµ h×nh thøc. Đối với dạng bài tập 5, thay thế danh từ bằng đại từ, giúp HS nhận thấy tác dụng của đại từ thay thế khiến cho câu văn không bị lặp, tránh nặng nề trong diễn đạt. GV hớng dẫn HS xác định danh từ bị thay thế thuộc ngôi thứ mấy để tìm đúng đại từ chỉ ngôi thay vào. §èi víi d¹ng bµi tËp 6, ch÷a lçi dïng tõ, GV cÇn gióp HS phát hiện lỗi, tiếp theo xác định lỗi đó thuộc từ loại nào vµ mçi tõ lo¹i cã mét c¸ch ch÷a kh¸c nhau. Đánh giá hoạt động 7 1. Bạn sẽ giải thích nh thế nào nếu HS cho rằng từ đơn, từ ghÐp, tõ l¸y lµ c¸c tõ lo¹i? 2. Bạn có cách nào giúp HS để xác định từ loại của các từ nh: kØ niÖm, ¶nh hëng, ý thøc, t©m t×nh,...? 3. LËp b¶ng tãm t¾t néi dung d¹y häc vÒ tõ lo¹i ë tiÓu häc. (Gîi ý: nªn dùa vµo c¸c tiªu chÝ ph©n chia tõ lo¹i lµ ý nghÜa, chøc n¨ng có ph¸p vµ cÇn nªu vÝ dô cho mçi tõ lo¹i) 4. SGK TiÕng ViÖt 5 kh«ng d¹y ph©n lo¹i quan hÖ tõ mµ chỉ giới thiệu các cặp quan hệ từ thờng gặp, mục đích là: a) Gióp HS sö dông quan hÖ tõ trong giao tiÕp. b) Gióp HS dÔ dµng nhËn biÕt c¸c quan hÖ tõ trong c©u. c) Gióp HS häc thuéc c¸c quan hÖ tõ vµ nghÜa cña chóng..

(133) 5. SGK Tiếng Việt 5 giới thiệu hai loại đại từ, đó là: đại từ xng hô và đại từ thay thế.. .  sai. Chủ đề 6 Tæ chøc d¹y häc c¸c néi dung LuyÖn c©u (7 tiÕt) Môc tiªu KiÕn thøc: + Giải thích đợc mục đích, cơ sở khoa học của các nội dung ngữ pháp, xây dựng đợc phơng pháp dạy học phù hợp. + Thể hiện đợc sự hiểu biết về đặc trng của ngữ pháp và d¹y häc ng÷ ph¸p. Kü n¨ng: + Sử dụng các phơng pháp đề xuất vào thiết kế giáo án vµ tiÕn hµnh lªn líp. Thái độ: + Cã ý thøc rÌn luyÖn c¸c kü n¨ng sö dông ng«n ng÷ còng nh h×nh thµnh kiÕn thøc vÒ c©u cho HS tiÓu häc. các Hoạt động. Hoạt động 1:. đúng.

(134) X©y dùng ph¬ng ph¸p d¹y häc bµi tËp §Æt c©u theo mÉu Thêi gian: 0,5 tiÕt Nhiệm vụ của hoạt động 1 1. Kh¶o s¸t SGK TiÕng ViÖt c¸c líp 2, 3: a) Thèng kª c¸c d¹ng bµi tËp §Æt c©u theo mÉu b) Xác định mục đích, ý nghĩa của việc dạy các dạng bµi tËp §Æt c©u theo mÉu (Thùc hiÖn ë nhµ) 2. Th¶o luËn nhãm vÒ ph¬ng ph¸p d¹y c¸c d¹ng bµi tËp §Æt c©u theo mÉu. ( Thùc hiÖn ë líp) Thông tin cho hoạt động 1 1. Mục đích, ý nghĩa của bài tập đặt câu theo mẫu Bài tập đặt câu theo mẫu là nhóm bài tập đợc sử dụng để rèn luyện kỹ năng tạo lập cấu trúc câu cho HS lớp 2-3. Đồng thời, qua các mẫu câu cụ thể HS hình thành đợc biểu tîng vÒ c¸c kiÓu c©u c¬ b¶n trong tiÕng ViÖt: Ai lµ g×?, Ai thÕ nµo?, Ai lµm g×?.. 2. Các dạng bài tập đặt câu theo mẫu Bài tập đặt câu theo mẫu xuất hiện rất nhiều, phân bố ở tÊt c¶ c¸c kú cña líp 2, 3 vµ bao gåm ba kiÓu: s¾p xÕp tõ thành câu, lựa chọn từ đặt câu và đặt câu theo đề tài đã cho..

(135) Đặc điểm chung của ba kiểu bài tập này là đều đa ra cho HS c¸c mÉu c©u cô thÓ, HS ph©n tÝch, n¾m v÷ng mÉu vµ sau đó mới tạo lập các câu phù hợp với mẫu đã cho. Mẫu câu mµ SGK ®a ra cho HS võa cã t¸c dông cô thÓ ho¸ yªu cÇu của bài tập, giảm độ khó của các bài tập tạo câu lại tiêu biểu cho c¸c kiÓu c©u c¬ b¶n trong tiÕng ViÖt. - Bµi tËp s¾p xÕp tõ thµnh c©u lµ kiÓu bµi tËp cã yªu cÇu "nhÑ nhµng" nhÊt trong ba kiÓu. Thao t¸c mµ HS thùc hiện chỉ là lựa chọn các từ nhất định trong các nhóm đã cho sắp xếp chúng thành câu theo mẫu qui định. Mặc dầu vậy, bµi tËp vÉn cã t¸c dông h×nh thµnh cho HS kü n¨ng t¹o lËp c©u vµ ý thøc vÒ trËt tù, vÞ trÝ cña c¸c tõ trong c©u. MÆt kh¸c, HS ý thức đợc rằng với những từ nhất định nhng đợc sắp xếp theo c¸c trËt tù kh¸c nhau sÏ t¹o thµnh c¸c c©u kh¸c nhau. VÝ dô: Chän vµ s¾p xÕp c¸c tõ ë ba nhãm sau thµnh c©u: 1 2 3 anh khuyªn b¶o anh chÞ ch¨m sãc chÞ em tr«ng nom em chÞ em giúp đỡ nhau MÉu:. Ai ChÞ em 1, tr. 116). lµm g× giúp đỡ nhau (TiÕng ViÖt 2, tËp.

(136) - Bài tập lựa chọn từ đặt câu thờng cung cấp một số từ cïng ph¹m trï ý nghÜa, HS ph¶i cã kh¶ n¨ng c¶m nhËn ý nghĩa tinh tế để lựa chọn từ có sắc thái ý nghĩa phù hợp với nội dung đề tài và mẫu câu đã cho. Ngoài việc rèn luyện kỹ năng tạo câu đúng ngữ pháp, bài tập này còn có tác dụng rèn luyÖn kü n¨ng hiÓu nghÜa tõ vµ sö dông tõ. Ví dụ: Chọn từ thích hợp rồi đặt câu với từ ấy để tả: a) M¸i tãc cña «ng (hoÆc bµ) em: b¹c tr¾ng, ®en nh¸nh, hoa r©m... b) TÝnh t×nh cña bè (hoÆc mÑ) em: hiÒn hËu, vui vÎ, điềm đạm... c) Bµn tay cña em bÐ: mòm mØm, tr¾ng hång, xinh x¾n... d) Nô cêi cña anh (hoÆc chÞ) em: t¬i t¾n, r¹ng rì, hiÒn lµnh... MÉu:. Ai (c¸i g×, con g×...). thÕ nµo? b¹c tr¾ng. M¸i tãc cña «ng em (TiÕng ViÖt 2, tËp 1, tr123) - Bài tập đặt câu theo đề tài đã cho không cho sẵn các từ để HS lựa chọn, HS phải tự huy động các từ trong vốn từ của mình. Chẳng hạn: Em hãy đặt câu theo mẫu a) Giíi thiÖu trêng em. b) Giíi thiÖu mét m«n häc mµ em yªu thÝch..

(137) c) Giíi thiÖu lµng (xãm, b¶n, Êp, bu«n, sãc, phè cña em). MÉu:. Ai (c¸i g×...) M«n häc em yªu thÝch. lµ g× lµ m«n TiÕng ViÖt. (TiÕng ViÖt 2, tËp. 1, tr. 44) Lo¹i bµi tËp nµy kh«ng chØ dõng l¹i ë viÖc h×nh thµnh cho HS kỹ năng tạo lập câu với kiểu cấu trúc đã cho mà còn cã t¸c dông rÌn luyÖn kü n¨ng t¹o lËp v¨n b¶n nãi vµ viÕt nãi chung trong c¸c lÜnh vùc giao tiÕp cô thÓ. HS cã thÓ t¹o ra hàng loạt câu khác nhau theo đề tài và mẫu đã cho, không bị bã hÑp víi c¸c tõ ng÷ cho s½n. 3. Ph¬ng ph¸p híng dÉn HS thùc hiÖn bµi tËp §Æt c©u theo mÉu - Khi híng dÉn HS thùc hiÖn c¸c d¹ng bµi tËp §Æt c©u theo mÉu, GV ph¶i chó ý thao t¸c ph©n tÝch mÉu vµ c¬ chÕ cña mÉu. Ph¶i gióp HS hiÓu râ mÉu c©u trong bµi tËp thuéc d¹ng nµo: Ai lµm g×, Ai lµ g×? hay Ai thÕ nµo? Tõ ng÷ nµo cã thÓ xuÊt hiÖn ë vÞ trÝ tr¶ lêi c©u hái Ai? Tõ nµo cã thÓ xuÊt hiÖn ë c¸c vÞ trÝ tr¶ lêi c©u hái lµm g×?, lµ g×?, nh thÕ nµo?. NÕu HS lóng tóng khi ph©n tÝch mÉu, GV cã thÓ liªn hÖ, củng cố lại kiến thức về từ chỉ sự vật, từ chỉ hoạt động, từ chỉ đặc điểm để giúp HS hiểu đợc cơ chế của ba mẫu câu này. Khi HS tiÕn hµnh viÖc b¾t chíc mÉu, t¹o ra c¸c c©u kh¸c nhau, GV nên tuỳ vào năng lực của HS để đặt ra các yêu cầu.

(138) bổ sung về độ khó, hay về nội dung của câu. Thông thờng, bài tập đặt câu theo mẫu chỉ yêu cầu đặt câu đúng mẫu cho nên đối với những HS khá, giỏi rất dễ có cảm giác nhàm ch¸n. GV nªn yªu cÇu c¸c HS nµy t¹o ra c¸c c©u hay, cã néi dung tinh tÕ, tr¸nh t×nh tr¹ng HS lêi suy nghÜ, t¹o ra c¸c c©u có nội dung quá đơn giản nhng có cấu tạo đúng mẫu. Phải gắn yêu cầu HS huy động những hiểu biết thu nhận đợc khi học Mở rộng vốn từ, tập đọc, tập làm văn để giải quyÕt lo¹i bµi tËp nµy, cã nh vËy c¸c c©u HS t¹o ra míi sinh động, sáng tạo, gần gũi thực tế giao tiếp. §èi víi bµi tËp S¾p xÕp tõ thµnh c©u, sau khi ph©n tÝch mÉu, cÇn híng dÉn HS lùa chän c¸c tõ cã néi dung t¬ng hîp và có khả năng kết hợp với nhau để tạo thành câu đúng mẫu. Đối với bài tập Lựa chọn từ đặt câu, khi đánh giá, GV nªn chó ý xem xÐt kh¶ n¨ng hiÓu nghÜa, sù t¬ng hîp vÒ s¾c thái ngữ nghĩa giữa từ HS lựa chọn với đối tợng HS nói đến. Đối với bài tập Đặt câu theo đề tài đã cho, GV nên cho HS ph¸t huy tÝnh s¸ng t¹o cña tõng em. Cã thÓ cho mét HS đặt nhiều câu nói về một đề tài mà các câu đó có sự liên kết víi nhau t¹o thµnh mét ®o¹n. Nh thÕ, sÏ cã t¸c dông ph¸t huy khả năng diễn đạt ở dạng văn bản độc thoại cho HS. - §Ó d¹y tèt c¸c kiÓu bµi tËp §Æt c©u theo mÉu, GV ph¶i nắm chắc đặc điểm ngữ pháp của ba kiểu câu trần thuật đơn trong tiếng Việt. Nh vậy, GV mới có cơ sở đánh giá chính xác những câu HS đặt đợc, và cũng có cơ sở đa ra những yêu cÇu bæ sung cho HS..

(139) Đánh giá hoạt động 1 Bạn hãy đánh dấu  vào ô trống trớc câu trả lời đúng nhÊt: 1. Bµi tËp §Æt c©u theo mÉu ë tiÓu häc cã: a) 1 d¹ng b) 2 d¹ng c)  3 d¹ng 2. Mục đích của việc dạy bài tập Đặt câu theo mẫu cho HS tiÓu häc lµ: a)  Rèn luyện kỹ năng đặt câu đúng cho HS. b) H×nh thµnh biÓu tîng vÒ ba kiÓu c©u Ai lµ g×?, Ai lµm g×?, Ai thÕ nµo? cho HS. c)  Cả hai mục đích trên. 3. Khi híng dÉn HS gi¶i c¸c bµi tËp §Æt c©u theo mÉu, GV phải lu ý những vấn đề nào sau đây: a) Giúp HS nắm đợc mẫu câu và hiểu đặc điểm của mÉu c©u. b)  Tuỳ vào năng lực của HS để đặt ra yêu cầu bổ sung cho bµi tËp. c)  Gióp HS liªn hÖ, vËn dông hiÓu biÕt vÒ tõ chØ sù vËt, từ chỉ hoạt động, từ chỉ đặc điểm vào phân tích mẫu và đặt c©u. d)  Gióp HS vËn dông nh÷ng hiÓu biÕt khi häc Më réng vốn từ, tập đọc, tập làm văn vào giải quyết bài tập..

(140) e)  Tất cả các vấn đề trên. 4. §iÓm kh¸c nhau vÒ ph¬ng ph¸p híng dÉn HS gi¶i c¸c d¹ng bµi tËp §Æt c©u theo mÉu? Hoạt động 2 : X©y dùng ph¬ng ph¸p d¹y häc bµi tËp §Æt vµ tr¶ lêi c©u hái Thêi gian: 0,5 tiÕt Nhiệm vụ của hoạt động 2 1. Đọc SGK Tiếng Việt các lớp 2, 3 để: a) Thèng kª vµ ph©n lo¹i bµi tËp §Æt vµ tr¶ lêi c©u hái. b) Phân tích mục đích, ý nghĩa của bài tập Đặt và trả lời c©u hái; chØ râ ®iÓm kh¸c nhau cña c¸c d¹ng bµi tËp. (Thùc hiÖn ë nhµ) 2. Th¶o luËn nhãm vÒ ph¬ng ph¸p d¹y c¸c d¹ng bµi tËp §Æt vµ tr¶ lêi c©u hái; ghi l¹i thu ho¹ch cña b¶n th©n vÒ nh÷ng ®iÓm cÇn lu ý khi híng dÉn HS thùc hiÖn c¸c d¹ng bµi tËp nµy. (Thùc hiÖn ë líp) Thông tin cho hoạt động 2 1. Mục đích, ý nghĩa của bài tập Đặt và trả lời câu hái Bài tập đặt và trả lời câu hỏi nhằm mục đích dạy cho HS sử dụng các thành phần câu trong hoạt động nói, viết. Mỗi thành phần chính, phụ trong câu đều có các chức năng.

(141) ngữ pháp - ngữ nghĩa nhất định. Phơng pháp đặt và trả lời câu hỏi là phơng pháp cụ thể hoá các chức năng đó bằng các dấu hiệu hình thức tơng ứng, để HS nhỏ dễ nhận diện, dễ nhớ vµ dÔ vËn dông. Nhãm bµi tËp nµy rÌn luyÖn cho HS kü n¨ng sö dông c¸c thµnh phÇn chñ ng÷, vÞ ng÷ vµ thµnh phÇn phô tr¹ng ng÷, bæ ng÷. 2. Các dạng bài tập đặt và trả lời câu hỏi Bài tập đặt và trả lời câu hỏi có ba dạng: trả lời câu hỏi, tìm bộ phận trả lời câu hỏi và đặt câu hỏi cho bộ phận in ®Ëm. - Bµi tËp tr¶ lêi c©u hái thùc chÊt còng lµ bµi tËp yªu cầu HS tạo lập các câu theo mẫu nhng mẫu ở đây đợc đa ra ở d¹ng c©u hái. Trong mçi c©u hái bao giê còng cã träng ®iÓm hỏi và đoạn câu trả lời cho trọng điểm hỏi đó chính là thành phÇn c©u mµ SGK yªu cÇu HS luyÖn tËp. Ch¼ng h¹n, bµi tËp cña bµi §Æt vµ tr¶ lêi c©u hái khi nµo ë tuÇn 19, líp 2. Tr¶ lêi c¸c c©u hái sau: - Khi nào em đợc nghỉ hè? - Khi nào HS đợc tựu trờng? - MÑ thêng khen em khi nµo? - ë trêng, em vui nhÊt khi nµo? Mẫu: ở trờng, em vui nhất khi đạt điểm tốt. (TiÕng ViÖt 2, tËp 2, tr 8) Träng ®iÓm hái cña c¸c c©u hái trong bµi lµ khi nµo. Tr¶ lời các câu hỏi này HS đã đợc rèn luyện về kỹ năng xây dựng kiểu câu có trạng ngữ chỉ thời gian của hành động..

(142) Dạng bài tập trả lời câu hỏi này đợc triển khai thành ba dạng: dựa vào tranh trả lời câu hỏi, dựa vào bài tập đọc trả lời câu hỏi hoặc tự huy động vốn hiểu biết của mình để trả lêi c©u hái. - T×m bé phËn c©u tr¶ lêi c©u hái: Hai dạng bài tập tìm bộ phận câu trả lời câu hỏi và đặt c©u hái cho bé phËn in ®Ëm trong c©u thùc chÊt lµ hai thao tác thực hành ngợc nhau nhng cùng một mục đích là dạy cho HS nhËn diÖn ra thµnh phÇn c©u trong giao tiÕp. Kh¸c c¸c bµi tËp nhËn diÖn trong SGK tríc ®©y, ë c¸c d¹ng bµi tËp nµy, HS nhận diện một đơn vị ngữ pháp với hình thức cụ thể và ý nghĩa sinh động. VÝ dô: T×m bé phËn tr¶ lêi c©u hái "v× sao?" a) C¶ líp å lªn v× c©u th¬ v« lý qu¸. b) Nh÷ng chµng man-g¸t rÊt b×nh tÜnh v× hä thêng lµ nh÷ng ngêi phi ngùa giái nhÊt. c) Chị em Xô - phi đã về ngay vì nhớ lời mẹ dặn không đợc làm phiền ngời khác. (TiÕng ViÖt 3, t 2, tr. 62) - Bài tập đặt câu hỏi cho các bộ phận trong câu còn có tác dụng rèn luyện kỹ năng đặt và trả lời câu hỏi cho HS. Với các bài tập đặt câu hỏi cho các bộ phận trong câu, HS đợc thực hành với cả vai ngời trao và ngời đáp trong đối thoại. Bài tập kiểu này đợc xây dựng trên cơ sở lý thuyết phân đoạn thực tại câu của ngữ pháp hiện đại..

(143) VÝ dô : §Æt c©u hái cho bé phËn in ®Ëm díi ®©y: a) Tr©u cµy rÊt khoÎ. b) Ngùa phi nhanh nh bay. c) ThÊy mét chó ngùa bÐo tèt ®ang ¨n cá, sãi thÌm râ d·i. d) §äc xong néi qui, KhØ N©u cêi khµnh kh¹ch. (TiÕng ViÖt 2, t2, tr. 45) Thực chất, với bài tập trên, HS tiểu học đã đợc học về c¸ch sö dông bæ ng÷ chØ c¸ch thøc trong giao tiÕp. 3. Ph¬ng ph¸p híng dÉn HS thùc hiÖn bµi tËp §Æt vµ tr¶ lêi c©u hái - Trong thùc tÕ, khi d¹y bµi tËp §Æt vµ tr¶ lêi c©u hái, có tình trạng GV không nắm vững mục đích của các bài tập, d¹y "chÖch" yªu cÇu cña SGK. Ch¼ng h¹n, sau khi d¹y bµi tập đặt câu hỏi cho bộ phận in đậm trong các câu nh Trâu cày rất khoẻ, Ngựa phi nhanh nh bay có GV đã cho thêm ng÷ liÖu bæ sung lµ Nô cêi cña bµ em r¹ng rì. Qua ng÷ liÖu này, chứng tỏ GV trên đã nhầm việc dạy bổ ngữ chỉ cách thøc vµ vÞ ng÷ tr¶ lêi c©u hái thÕ nµo?. V× vËy, tríc hÕt GV ph¶i n¾m c¬ së ng÷ ph¸p cña tõng loại bài tập; phải xác định rõ bài tập mình đang dạy có mục đích giúp HS sử dụng thành phần ngữ pháp nào trong câu. MÆc dï SGK kh«ng chñ tr¬ng cung cÊp cho HS tªn gäi vµ khái niệm về thành phần câu đó, nhng nếu GV không xác.

(144) định đợc thành phần câu mình đang dạy thì khó dạy "trúng" ý đồ của SGK. §èi víi tÊt c¶ c¸c d¹ng bµi tËp §Æt vµ tr¶ lêi c©u hái, GV đều nên cho HS hoạt động theo nhóm đôi, một em đặt câu hỏi, một em trả lời. Nh thế vừa dạy đợc cách dùng các bộ phận trong câu, vừa rèn đợc cho HS khả năng phản ứng ngôn ng÷ trong héi tho¹i. §©y chÝnh lµ viÖc sö dông ph¬ng ph¸p giao tiÕp khi d¹y vÒ thµnh phÇn c©u. - Để dạy tốt các bài tập đặt và trả lời câu hỏi, ngoài các hiÓu biÕt vÒ c¸c kiÓu c©u Ai lµ g×? Ai lµm g×? Ai thÕ nµo?, GV cần nắm đợc đặc điểm của trạng ngữ và bổ ngữ. Tuy nhiªn, khi d¹y vÒ tr¹ng ng÷ vµ bæ ng÷ ë líp 2-3, chØ yªu cÇu HS biết đặt và trả lời các câu hỏi về thời gian, nơi chốn, cách thức, nguyên nhân, mục đích diễn ra những điều đợc nói đến trong c©u. GV kh«ng cÇn vµ kh«ng nªn gi¶ng lý thuyÕt cho HS; kh«ng nªn dïng c¸c thuËt ng÷ tr¹ng ng÷, bæ ng÷. - GV nªn tæ chøc cho HS thùc hµnh nhiÒu víi c¸c bµi tËp §Æt vµ tr¶ lêi c©u hái cña SGK, h×nh thøc thùc hµnh ph¶i phong phú, đa dạng, luôn thay đổi các hình thức hoạt động nh làm bài tập cá nhân, nhóm đôi, lớp... Có nh vậy, HS mới khắc sâu đợc đặc điểm, tác dụng của các thành phần câu và biÕt sö dông c¸c thµnh phÇn c©u trong khi nãi, viÕt tù nhiªn, hiÖu qu¶. Đánh giá hoạt động 2 Bạn hãy đánh dấu  vào ô trống trớc câu trả lời đúng nhÊt:.

(145) 1. Bµi tËp §Æt vµ tr¶ lêi c©u hái ë tiÓu häc cã: a) 1 d¹ng b) 2 d¹ng c)  3 d¹ng 2. Mục đích của việc dạy bài tập Đặt và trả lời câu hỏi cho HS tiÓu häc lµ: a)  Rèn luyện kỹ năng đặt câu đúng cho HS. b) RÌn luyÖn kü n¨ng sö dông c¸c thµnh phÇn c©u cho HS. c)  Cả hai mục đích trên. 3. §Ó d¹y tèt c¸c d¹ng bµi tËp §Æt c©u theo mÉu, GV ph¶i lu ý những vấn đề nào sau đây: a) Tæ chøc cho HS thùc hiÖn bµi tËp th«ng qua giao tiÕp theo nhóm đôi. b)  Xác định đúng cơ sở ngữ pháp của bài tập. c)  Phong phó ho¸ h×nh thøc thùc hiÖn bµi tËp; lu«n lu«n thay đổi hình thức hoạt động nh làm bài tập cá nhân, nhóm đôi, lớp. d)  Tất cả các vấn đề trên. Hoạt động 3 : X©y dùng ph¬ng ph¸p d¹y häc c¸c kiÓu c©u Ai lµ g×?, Ai lµm g×?, Ai thÕ nµo? Thêi gian: 1 tiÕt.

(146) Nhiệm vụ của hoạt động 3 1.Thèng kª néi dung d¹y häc vÒ c¸c kiÓu c©u Ai lµ g×?, Ai lµm g×?, Ai thÕ nµo? trong SGK TiÕng ViÖt líp 4. (Thùc hiÖn ë nhµ) 2. Ph©n tÝch c¬ së khoa häc cña viÖc d¹y c¸c kiÓu c©u Ai lµ g×?, Ai lµm g×?, Ai thÕ nµo? ë tiÓu häc. (Thùc hiÖn ë nhµ) 3. Thảo luận nhóm để trả lời các câu hỏi sau: a) Theo b¹n, khi h×nh thµnh kiÕn thøc vÒ c¸c kiÓu c©u Ai lµ g×?, Ai lµm g×?, Ai thÕ nµo? cho HS líp 4, chóng ta cÇn lu ý vấn đề gì? b) Bµi tËp thùc hµnh vÒ c¸c kiÓu c©u Ai lµ g×?, Ai lµm g×?, Ai thÕ nµo? bao gåm nh÷ng d¹ng nµo? Ph¬ng ph¸p híng dÉn HS thùc hiÖn c¸c d¹ng bµi tËp nµy? (Thùc hiÖn ë líp) Thông tin cho hoạt động 3 1. VÒ c¸c kiÓu c©u Ai lµ g×?, Ai lµm g×?, Ai thÕ nµo? trong SGK TiÕng ViÖt tiÓu häc a) C¸c bµi häc vÒ c¸c kiÓu c©u Ai lµ g×?, Ai lµm g×?, Ai thÕ nµo? NÕu nh ë c¸c líp 2-3, ch¬ng tr×nh cho HS lµm quen víi c¸c kiÓu c©u Ai lµ g×?, Ai lµm g×?, Ai thÕ nµo? qua c¸c bµi tËp đặt câu theo mẫu thì lên lớp 4, việc dạy các kiểu cấu trúc câu đơn và các thành phần chính của câu đợc lồng ghép với việc dạy các kiểu câu phân loại theo mục đích nói thể hiện qua c¸c bµi: C©u kÓ Ai lµm g×?, VÞ ng÷ trong c©u kÓ Ai lµm g×?, Chñ ng÷ trong c©u kÓ Ai lµm g×?, LuyÖn tËp vÒ c©u kÓ Ai lµm.

(147) g×, C©u kÓ Ai thÕ nµo?, VÞ ng÷ trong c©u kÓ Ai thÕ nµo?, Chñ ng÷ trong c©u kÓ Ai thÕ nµo, C©u kÓ Ai lµ g×?,VÞ ng÷ trong c©u kÓ Ai lµ g×?, Chñ ng÷ trong c©u kÓ Ai lµ g×?, LuyÖn tËp vÒ c©u kÓ Ai lµ g×?(tuÇn 17 - tuÇn 26). Qua các bài học này, SGK giúp HS hình thành đợc các néi dung kiÕn thøc: - C¸c kiÓu cÊu tróc cña c©u kÓ Ai lµm g×?, Ai thÕ nµo? Ai lµ g×?: - VÒ vÞ ng÷ vµ chñ ng÷ trong c©u: b) Mét sè nhËn xÐt Chñ tr¬ng cña SGK TiÕng ViÖt lµ th«ng qua kiÓu c©u kÓ, cñng cè kü n¨ng sö dông c¸c kiÓu c©u Ai lµm g×?, Ai thÕ nào?, Ai là gì? HS đã đợc luyện tập thực hành ở lớp 2,3; hình thành các khái niệm về các kiểu cấu trúc câu kể đơn, về vị ng÷, chñ ng÷. §©y lµ c¸ch lµm hîp lý, khoa häc, bëi v×, c©u kÓ lµ lo¹i câu có tạo ổn định, điển hình của câu tiếng Việt; các kiểu câu kh¸c nh c©u hái, c©u cÇu khiÕn, c©u c¶m th¸n chØ kh¸c c©u kÓ ở một số phơng tiện hình thức nhất định. Ngoài ra, cách dạy nµy khiÕn viÖc tiÕp thu kiÕn thøc vÒ c©u, vÒ c¸c thµnh phÇn chính trong câu của HS trở nên sinh động, nhẹ nhàng. HS sẽ thÊy r»ng t×m hiÓu vÒ c©u lµ t×m hiÓu vÒ chÝnh nh÷ng c©u nãi mình thờng sử dụng hàng ngày và đã đợc luyện tập - thực hành ở lớp 2,3. Khái niệm vị ngữ, chủ ngữ đến với HS cũng rÊt tù nhiªn, dÔ hiÓu, kh«ng qu¸ trõu tîng. NÕu n¾m v÷ng ý.

(148) đồ của SGK, GV sẽ xác định đợc phơng pháp dạy học phù hîp h¬n cho nh÷ng bµi häc vÒ c¸c kiÓu c©u kÓ. 2. Ph¬ng ph¸p d¹y häc vÒ c¸c kiÓu c©u Ai lµ g×?, Ai lµm g×?, Ai thÕ nµo? 2.1. Ph¬ng ph¸p h×nh thµnh kiÕn thøc vÒ c¸c kiÓu c©u kÓ Ai lµ g×?, Ai lµm g×?, Ai thÕ nµo? Khi h×nh thµnh c¸c kiÕn thøc lý thuyÕt vÒ c¸c kiÓu c©u kÓ cho HS tiÓu häc, GV cÇn ph¶i lu ý sau: Thø nhÊt, vÒ mÆt ng÷ ph¸p, ba kiÓu c©u nãi trªn cã chñ ngữ giống nhau, đều do một từ hoặc một cụm từ đảm nhiệm, chñ yÕu lµ danh tõ hoÆc côm danh tõ. Sù kh¸c nhau ë ba kiÓu c©u nµy chñ yÕu lµ ë vÞ ng÷. - Câu kể Ai làm gì? có vị ngữ là động từ; chủ ngữ thờng là danh từ chỉ ngời hay động vật. - Câu kể Ai thế nào? có vị ngữ là tính từ, động từ chỉ tr¹ng th¸i hoÆc côm chñ vÞ. - C©u kÓ Ai lµ g×? cã vÞ ng÷ lµ tæ hîp cña tõ lµ víi danh từ, động từ, tính từ hoặc cụm chủ vị. Vì mỗi kiểu câu có đặc điểm cấu trúc riêng nên phải dạy riêng từng kiểu câu mới xác định chủ ngữ, vị ngữ đợc dễ dµng. VÒ chøc n¨ng giao tiÕp, mçi kiÓu c©u trªn thÝch hîp víi mét chøc n¨ng kh¸c nhau: - Câu kể Ai là gì? dùng để định nghĩa, giới thiệu, nhận xÐt. VÝ dô: §©y lµ b¹n Nam. B¹n Nam lµ líp trëng líp t«i..

(149) - Câu kể Ai làm gì? dùng để kể về họat động của ngời, động vật hoặc tĩnh vật đợc nhân hoá. - Câu kể Ai thế nào? dùng để miêu tả đặc điểm, tính chÊt hoÆc tr¹ng th¸i cña ngêi, vËt. Để HS nắm đợc một cách hệ thống về các kiểu câu, GV phải có thao tác so sánh, đối chiếu, nhấn mạnh khi hình thµnh kiÕn thøc vÒ mçi kiÓu. Thø hai, chñ ng÷ trong kiÓu c©u kÓ Ai lµ g×?, kh«ng chØ do danh từ hoặc cụm danh từ đảm nhiệm, mà còn có thể là động từ (cụm động từ), tính từ (cụm tính từ) hoặc là một cụm chñ vÞ. VÝ dô: Chủ ngữ là động từ hoặc cụm động từ: Lao động là vinh quang., Lao động giỏi là vinh quang. Chñ ng÷ lµ tÝnh tõ hoÆc côm tÝnh tõ: KhoÎ lµ h¹nh phóc., KhoÎ nh voi cha ph¶i lµ h¹nh phóc. Chñ ng÷ lµ côm chñ - vÞ: DÕ mÌn trªu chÞ Cèc lµ nã d¹i. GV kh«ng cung cÊp nh÷ng kiÕn thøc nµy cho HS khi d¹y c¸c bµi häc lý thuyÕt, nhng nÕu HS b¾t gÆp nh÷ng ng÷ liệu có dạng trên GV phải nắm vững đặc điểm ngữ pháp này để giải thích cho HS rõ. Có thể cung cấp thêm những kiến thøc nµy cho HS kh¸, giái. Thø ba, c¶ hai kiÓu c©u kÓ Ai lµm g×? vµ Ai thÕ nµo?, xÐt về mặt chức năng, đều chứa dạng câu có tác dụng thông báo vÒ sù xuÊt hiÖn, tån t¹i hoÆc tiªu biÕn cña sù vËt, hiÖn tîng.

(150) nêu ở chủ ngữ. Chúng đợc gọi là câu tồn tại. ở dạng câu này, chủ ngữ thờng đứng sau vị ngữ. VÝ dô: C©u kiÓu Ai lµm g×?: Díi bãng tre cña ngµn xa, thÊp thoáng mái đình, mái chùa cổ kính. Câu kiểu Ai thế nào?: Khắp vờn đỏ rực những bông hång XÐt vÒ mÆt cÊu t¹o, hai c©u trªn thuéc hai kiÓu kh¸c nhau nhng xÐt vÒ mÆt néi dung hai c©u trªn gièng nhau. Mét sè GV tiÓu häc lóng tóng khi gi¶i thÝch c¸c trêng hîp nµy cho HS. - Mục đích của các bài về các kiểu câu kể là giúp HS thùc hµnh ph©n tÝch c¸c kiÓu c©u thêng gÆp, nhËn xÐt vµ ghi nhớ về chúng để vận dụng trong thực tế giao tiếp. Vì thế, khi dạy GV nên để HS tự phân tích ngữ liệu thông qua các bài tập thực hành, tự rút ra các nhận xét về đặc điểm của các loại câu. Thực chất, về các kiểu câu này, HS đã đợc tiếp xúc từ các lớp 2-3, thông qua các bài tập đặt câu theo mẫu, vì vậy, thao tác nhận diện, phân tích, rút ra các kết luận lý thuyết đối víi HS kh«ng ph¶i lµ khã kh¨n. 2.2. Ph¬ng ph¸p híng dÉn HS thùc hµnh vÒ c¸c kiÓu c©u kÓ Ai lµ g×?, Ai lµm g×?, Ai thÕ nµo? Häc vÒ c¸c kiÓu c©u kÓ nµy, HS sÏ ph¶i thùc hiÖn c¸c thao tác thực hành nh nhận diện, phân tích, đặt câu, viết đoạn v¨n, t¬ng øng víi c¸c kiÓu bµi tËp t×m c¸c c©u kÓ trong ®o¹n văn (thơ), xác định chủ ngữ, vị ngữ trong câu, nối cột A cột.

(151) B, dùng từ ngữ đã cho đặt câu, viết đoạn văn có sử dụng kiểu câu đã học. - Khi híng dÉn HS gi¶i bµi tËp nhËn diÖn kiÓu c©u (t×m c©u kÓ trong ®o¹n v¨n (th¬), GV nªn lu ý c¸c thao t¸c sau: Thø nhÊt, cho HS nhËn diÖn vÒ h×nh thøc cÊu t¹o. VÒ mặt hình thức, thao tác thuận lợi nhất đối với HS tiểu học là đặt câu hỏi. Chẳng hạn, Câu có chủ ngữ trả lời câu hỏi Ai, c¸i g×, con g×? vµ vÞ ng÷ tr¶ lêi c©u hái Lµ ai, c¸i g×, con g×? lµ c©u kÓ Ai lµ g×?. Thø hai, cho HS nhËn diÖn vÒ chøc n¨ng. VÒ mÆt chøc n¨ng, mçi lo¹i c©u kÓ cã mét chøc n¨ng riªng. Ch¼ng h¹n, câu đợc dùng để giới thiệu, nhận định là câu kể Ai là gì? Câu đợc dùng để miêu tả về hoạt động là câu kể Ai làm gì?, Câu kể Ai thế nào? đợc dùng để miêu tả trạng thái, tính chất. Bªn c¹nh yªu cÇu nhËn diÖn kiÓu c©u, SGK cßn cã bµi tập yêu cầu nhận diện thành phần câu (xác định chủ ngữ, vị ngữ trong câu). Đối với bài tập này, bên cạnh thao tác đặt câu hái, cÇn híng dÉn HS dùa vµo b¶n chÊt tõ lo¹i cña tõ hoÆc cụm từ làm thành phần câu để xác định chủ ngữ, vị ngữ của c©u. - §Ó híng dÉn HS thùc hiÖn c¸c bµi tËp vËn dông, tøc nối cột A cột B, đặt câu hoặc viết đoạn văn, trớc hết, GV phải giúp HS nắm đợc đặc điểm về cấu tạo và công dụng của mỗi kiÓu c©u, mçi thµnh phÇn c©u. Víi bµi tËp nèi cét A vµ cét B, GV ph¶i cho HS thö ghÐp lÇn lît tõng tõ ng÷ ë cét A víi c¸c tõ ng÷ ë cét B sao.

(152) cho tạo ra đợc những câu kể thích hợp về mặt nội dung. Sau đó, mới cho HS thảo luận và GV chốt lại lời giải đúng. Bài tập đặt câu thờng cho trớc vị ngữ hoặc chủ ngữ, GV gợi ý cho HS tìm các từ ngữ phù hợp đảm nhiệm bộ phận còn lại. Nếu cần tìm các từ ngữ làm chủ ngữ GV hớng dẫn HS đặt c©u hái Ai?, c¸i g×?, nÕu cÇn t×m c¸c tõ ng÷ lµm vÞ ng÷, GV hớng dẫn HS đặt câu hỏi là gì?, làm gì? nh thế nào. Sẽ có nh÷ng trêng hîp cã nhiÒu ph¬ng ¸n tr¶ lêi, nhng còng cã những trờng hợp chỉ có một phơng án trả lời đúng. Bài tập viết đoạn văn có mục đích tạo ra một tình huống giao tiếp để HS sử dụng kiểu câu mình vừa học. Ví dụ, Có lần, em cùng một số bạn trong lớp đến thăm bạn Hà bị ốm. Em giíi thiÖu víi bè mÑ b¹n Hµ tõng ngêi trong nhãm. H·y viết một đoạn văn ngắn kể lại chuyện đó, trong đoạn văn có sö dông c©u kÓ Ai lµ g×? Thông thờng, tình huống mà bài tập cho đã là tình huèng b¾t buéc HS ph¶i sö dông kiÓu c©u bµi tËp yªu cÇu. Chẳng hạn, ở bài tập trên, khi giới thiệu, nhất định HS phải dïng c¸c c©u thuéc kiÓu Ai lµ g×?. Tuy nhiªn, GV kh«ng nªn quá gò bó HS trong một kiểu câu, nên để cho HS viết tự do, miễn sao trong đoạn văn có sử dụng một số câu đúng kiểu bài tập yêu cầu. HS phải tự chỉ ra đợc những câu đó. Đánh giá hoạt động 3 Bạn hãy đánh dấu  vào ô trống trớc câu trả lời đúng nhất:.

(153) 1. Ai lµ g×?, Ai lµm g×?, Ai thÕ nµo? lµ c¸c kiÓu cÊu tróc c©u trần thuật (câu kể) đơn.  đúng  sai 2.ở tiểu học, HS đợc học về chủ ngữ, vị ngữ thông qua các bµi häc vÒ c©u kÓ.  đúng  sai 3. LËp b¶ng tãm t¾t nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau cña ba kiÓu c©u Ai lµ g×?, Ai lµm g×?, Ai thÕ nµo? (Gîi ý: dùa theo c¸c tiªu chÝ: cÊu t¹o ng÷ ph¸p, chøc n¨ng giao tiÕp) 4. Khi híng dÉn HS thùc hµnh nhËn diÖn c¸c kiÓu c©u Ai lµ g×?, Ai lµm g×?, Ai thÕ nµo? , GV cÇn chó ý thao t¸c nµo? a)  Cho HS nhËn diÖn vÒ cÊu t¹o ng÷ ph¸p. b)  Cho HS nhËn diÖn vÒ chøc n¨ng giao tiÕp. c)  C¶ hai thao t¸c trªn. 5. Khi híng dÉn HS thùc hµnh nhËn diÖn c¸c thµnh phÇn chñ ng÷, vÞ ng÷ trong c©u, GV cã thÓ sö dông nh÷ng c¸ch nµo? a)  Hớng dẫn HS đặt câu hỏi để xác định thành phần c©u. b)  Híng dÉn HS dùa vµo b¶n chÊt tõ lo¹i cña c¸c tõ ng÷ trong câu để xác định thành phần câu. c)  C¶ hai c¸ch trªn. 6. Bµi tËp vËn dông vÒ c¸c kiÓu c©u Ai lµ g×?, Ai lµm g×?, Ai thÕ nµo? bao gåm nh÷ng d¹ng nµo? a)  Nèi cét A víi cét B.

(154) b)  §Æt c©u víi c¸c tõ ng÷ cho tríc. c)  ViÕt ®o¹n v¨n d)  C¶ ba d¹ng trªn. Hoạt động 4 : X©y dùng ph¬ng ph¸p d¹y häc vÒ thµnh phÇn tr¹ng ng÷ Thêi gian: 1 tiÕt Nhiệm vụ của hoạt động 4 1.Thèng kª néi dung d¹y häc vÒ thµnh phÇn tr¹ng ng÷ trong SGK TiÕng ViÖt líp 4. (Thùc hiÖn ë nhµ) 2. Đọc sách Hỏi đáp về dạy học Tiếng Việt 4 tr.155- tr. 162 để nắm đợc các vấn đề sau: - Kh¸i niÖm tr¹ng ng÷ - §Æc ®iÓm cña tr¹ng ng÷: vai trß ng÷ ph¸p, cÊu t¹o, vÞ trÝ, c¸ch ph©n biÖt víi c¸c thµnh phÇn kh¸c. - C¬ së khoa häc cña viÖc d¹y tr¹ng ng÷ ë tiÓu häc. (Thùc hiÖn ë nhµ) 3. Thảo luận nhóm về các vấn đề: a) Nh÷ng lu ý vÒ ph¬ng ph¸p h×nh thµnh kh¸i niÖm tr¹ng ng÷ vµ híng dÉn HS thªm c¸c lo¹i tr¹ng ng÷ cho c©u. b) C¸c d¹ng bµi tËp thùc hµnh vÒ tr¹ng ng÷ vµ ph¬ng pháp hớng dẫn HS thực hiện các dạng bài tập đó..

(155) (Thùc hiÖn ë líp) Thông tin cho hoạt động 4 1. VÒ thµnh phÇn tr¹ng ng÷ trong SGK TiÕng ViÖt líp 4 a) C¸c bµi häc vÒ tr¹ng ng÷ Trạng ngữ đợc dạy 6 tiết từ tuần 31 đến tuần 34 qua các bµi: Thªm tr¹ng ng÷ cho c©u, Thªm tr¹ng ng÷ chØ n¬i chèn cho c©u, Thªm tr¹ng ng÷ chØ thêi gian cho c©u, Thªm tr¹ng ngữ chỉ nguyên nhân cho câu, Thêm trạng ngữ chỉ mục đích cho c©u, Thªm tr¹ng ng÷ chØ ph¬ng tiÖn cho c©u. b) Mét sè nhËn xÐt - Việc hình thành các kiến thức về trạng ngữ cho HS đợc tiến hành theo trình tự diễn dịch. Đầu tiên, HS đợc hiểu khái quát về thành phần trạng ngữ, sau đó đi sâu tìm hiểu và luyện tËp c¸ch sö dông tõng lo¹i tr¹ng ng÷ cô thÓ. Sau khi h×nh thµnh kh¸i niÖm tr¹ng ng÷, ch¬ng tr×nh híng dÉn HS c¸ch sö dông c¸c tr¹ng ng÷. §iÒu nµy thÓ hiÖn rÊt râ ë trËt tù s¾p xÕp c¸c bµi häc vµ c¸ch tr×nh bµy kiÕn thøc cÇn ghi nhí cña tõng bài. ở bài đầu tiên, phần Ghi nhớ đợc diễn đạt nh một định nghĩa:"Trạng ngữ là....", ở những bài sau đó, phần Ghi nhớ đợc trình dới dạng qui tắc:" Để...., ta có thể thêm trạng ngữ..." - Còng nh khi d¹y vÒ hai thµnh phÇn chÝnh cña c©u, ®i đôi với việc hình thành kiến thức về chức năng của các loại trạng ngữ, SGK đã cung cấp các dấu hiệu hình thức tơng ứng với từng chức năng. Chẳng hạn, với chức năng chỉ mục đích, tr¹ng ng÷ cã thÓ tr¶ lêi c©u hái §Ó lµm g×?, víi chøc n¨ng chØ.

(156) ph¬ng tiÖn tr¹ng ng÷ tr¶ lêi c©u hái B»ng g×? Víi c¸i g×?. Nếu chỉ nguyên nhân dẫn đến kết quả tốt trạng ngữ bắt đầu bằng từ nhờ, nếu chỉ nguyên nhân dẫn đến kết quả xấu trạng ng÷ b¾t ®Çu b»ng c¸c tõ t¹i, t¹i v×. C¸ch d¹y nµy kh«ng chØ nhằm mục đích giúp HS nhận diện các loại trạng ngữ trong câu mà hớng đến mục đích cao hơn là giúp HS sử dụng trạng ng÷ trong khi nãi, viÕt mét c¸ch dÔ dµng. 2. Ph¬ng ph¸p d¹y häc vÒ thµnh phÇn tr¹ng ng÷ 2.1. Ph¬ng ph¸p híng dÉn HS t×m hiÓu vÒ tr¹ng ng÷ vµ c¸ch thªm c¸c lo¹i tr¹ng ng÷ cho c©u a) Ph¬ng ph¸p h×nh thµnh kh¸i niÖm tr¹ng ng÷ Mục đích của bài Thêm trạng ngữ cho câu (Tiếng Việt 4, t2, tr.126) lµ h×nh thµnh cho HS kh¸i niÖm vÒ tr¹ng ng÷. a) I-ren trë thµnh nhµ khoa häc næi tiÕng b) Nhê tinh thÇn ham häc hái, sau nµy, I-ren trë thµnh nhµ khoa häc næi tiÕng. Víi ng÷ liÖu nµy GV híng dÉn HS thùc hiÖn ba thao t¸c, víi phÇn in nghiªng: - So sánh để thấy đợc tác dụng của trạng ngữ - Đặt câu hỏi để biết trạng ngữ thờng trả lời cho câu hỏi nµo - Thử thay đổi vị trí để biết trạng ngữ có thể tồn tại ở vị trÝ nµo trong c©u Sau khi HS thùc hiÖn xong c¸c thao t¸c, GV ®a thuËt ngữ để HS tự rút ra các đặc điểm của trạng ngữ..

(157) b) Ph¬ng ph¸p híng dÉn HS t×m hiÓu vÒ c¸ch thªm c¸c lo¹i tr¹ng ng÷ cho c©u TÊt c¶ c¸c bµi häc vÒ c¸ch thªm c¸c lo¹i tr¹ng ng÷ cho câu, ở phần Nhận xét, đều có hai bài tập: tìm trạng ngữ, cho biết tác dụng bổ sung ý nghĩa của trạng ngữ; đặt câu với trạng ngữ vừa tìm đợc. Mục đích của hai bài tập này là giúp HS thấy đợc ý nghĩa mà các loại trạng ngữ có tác dụng bổ sung. VÝ dô: Bµi Thªm tr¹ng ng÷ chØ n¬i chèn cho c©u 1.T×m tr¹ng ng÷ trong nh÷ng c©u sau vµ cho biÕt chóng bæ sung ý nghÜa g× cho c©u: a) Tríc nhµ, mÊy c©y hoa giÊy në tng bõng. b) Trên các hè phố, trớc cổng các cơ quan, trên mặt đờng nhựa, từ khắp năm cửa ô trở về, hoa sấu vẫn nở, vẫn vơng vãi khắp Thủ đô. 2. Đặt câu hỏi cho các trạng ngữ vừa tìm đợc trong các c©u trªn. Thực hiện các bài tập này, GV phải yêu cầu HS rút ra đợc: - §Ó lµm râ n¬i chèn diÔn ra sù viÖc nªu trong c©u ngêi ta thªm c¸c tr¹ng ng÷ trªn - C¸c tr¹ng ng÷ nµy cã thÓ tr¶ lêi c©u hái ë ®©u? Đối với các trạng ngữ chỉ nguyên nhân, mục đích thờng gắn liền với các quan hệ từ nhất định, số lợng quan hệ từ đó khá nhiều, không thể xuất hiện đầy đủ trong ngữ liệu, SGK thêng cã thªm bµi tËp yªu cÇu HS tù t¹o ng÷ liÖu b»ng c¸ch.

(158) đặt câu. Chẳng hạn, ở bài Thêm trạng ngữ chỉ nguyên nhân cho c©u, cã bµi tËp §Æt víi mçi tõ v×, do, bëi, t¹i mét c©u cã trạng ngữ chỉ nguyên nhân. Sau các bài tập đặt câu này, GV phải yêu cầu HS rút ra đợc đặc điểm về hình thức (từ mở đầu) cña mçi lo¹i tr¹ng ng÷. 2.2. Ph¬ng ph¸p híng dÉn HS thùc hµnh vÒ tr¹ng ng÷ a) C¸c d¹ng bµi tËp thùc hµnh vÒ tr¹ng ng÷ Cã s¸u d¹ng bµi tËp thùc hµnh vÒ tr¹ng ng÷: Dạng thứ nhất, tìm trạng ngữ trong các câu đã cho. Ví dô: T×m tr¹ng ng÷ chØ n¬i chèn trong c¸c c©u sau: - Tríc r¹p, ngêi ta dän dÑp s¹ch sÏ, s¾p mét hµng ghÕ dµi. - Trªn bê, tiÕng trèng cµng thóc d÷ déi. - Díi m¸i nhµ Èm níc, mäi ngêi vÉn thu m×nh trong giấc ngủ mệt mỏi, sau một ngày lao động cật lực. (TiÕng ViÖt 4, t 2, tr.129) Dạng thứ hai, điền trạng ngữ đã cho vào chỗ thích hợp trong ®o¹n v¨n. Ví dụ: Thêm trạng ngữ cho trong ngoặc đơn vào những chỗ thích hợp để đoạn văn đợc mạch lạc. a)... b) ë Trêng S¬n, mçi khi trêi næi giã, c¶nh tîng thËt lµ dữ dội. Những cây đại thụ có khi cũng bị bật gốc cuốn tung xuống vực thẳm. Cánh chim đại bàng vẫn bay lợn trên nền trêi. Cã lóc, chim côp c¸nh lao vót ®i nh mét mòi tªn. Chim lại vẫy cánh, đạp gió vút lên cao..

(159) (Tr¹ng ng÷: cã lóc; gi÷a lóc giã ®ang gµo thÐt Êy) D¹ng thø ba, thªm tr¹ng ng÷ vµo c©u. VÝ dô: T×m c¸c trạng ngữ thích hợp chỉ mục đích để điền vào chỗ trống: a) Xã em vừa đào một con mơng... b)..., chóng em quyÕt t©m häc tËp vµ rÌn luyÖn thËt tèt. c) Hôm nay, chúng em đến trờng... (TiÕng ViÖt 4, t2, tr.151) Dạng thứ t, cho trạng ngữ, thêm bộ phận cần thiết để hoµn chØnh c©u. VÝ dô: C¸c c©u díi ®©y chØ míi cã tr¹ng ng÷ chỉ nơi chốn. Hãy thêm những bộ phận cần thiết để hoàn chØnh nh÷ng c©u Êy? a) Ngoài đờng,... b) Trong nhµ,... c) §Õn cæng trêng,... d) ë bªn kia sên nói, ... (TiÕng ViÖt 4, t2, tr.130) Dạng thứ năm, điền các quan hệ từ vào chỗ trống để tạo thµnh tr¹ng ng÷ thÝch hîp. VÝ dô: §iÒn c¸c tõ nhê, v× hoÆc t¹i v× vµo chç trèng: a)...học giỏi, Nam đợc cô giáo khen. b)...b¸c lao c«ng, s©n trêng lóc nµo còng s¹ch sÏ. c)...m·i ch¬i, TuÊn kh«ng lµm bµi tËp. (TiÕng ViÖt 4, t2, tr.141) Dạng thứ sáu, viết câu hoặc đoạn văn trong đó có trạng ng÷. VÝ dô:ViÕt mét ®o¹n v¨n ng¾n t¶ con vËt mµ em yªu.

(160) thích, trong đó có ít nhất một câu có trạng ngữ chỉ phơng tiÖn. (TiÕng ViÖt 4, t 2, tr.160) b) Ph¬ng ph¸p híng dÉn HS thùc hiÖn c¸c lo¹i bµi tËp vÒ tr¹ng ng÷ Nhìn chung, các bài tập về trạng ngữ đều vừa sức với HS, hầu hết HS đều có thể giải quyết hết các bài tập trong SGK. Tuy nhiên, mỗi bài tập có đặc điểm riêng về cách hớng dÉn thùc hiÖn. Đối với dạng bài tập tìm trạng ngữ trong câu đã cho, GV cã thÓ híng dÉn HS hai c¸ch: Thø nhÊt, sö dông c¸c c©u hỏi để tìm bộ phận câu có thể trả lời câu hỏi tơng ứng với mỗi loại trạng ngữ. Thao tác này HS đã thực hiện ở lớp 2 - 3. Ch¼ng h¹n, bµi tËp yªu cÇu t×m tr¹ng ng÷ chØ n¬i chèn, GV híng dÉn HS t×m bé phÇn c©u tr¶ lêi c©u hái ë ®©u?. Thứ hai, căn cứ vào các quan hệ từ để xác định trạng ng÷. Ch¼ng h¹n, trong c©u V× rÐt, nh÷ng c©y lan trong chËu sắt lại, HS dễ dàng xác định Vì rét là trạng ngữ chỉ nguyên nh©n do bé phËn nµy b¾t ®Çu b»ng tõ v×. Trong mét sè trêng hîp, GV ph¶i híng dÉn HS sö dông c¶ hai c¸ch nhËn diÖn, bëi tr¹ng ng÷ chØ ®iÒu kiÖn cã khi còng b¾t ®Çu b»ng tõ v×. NÕu chØ c¨n cø vµo h×nh thøc, HS cã thÓ nhÇm víi tr¹ng ng÷ chØ nguyªn nh©n vµ tr¹ng ng÷ chØ ®iÒu kiÖn. Đối với dạng bài tập điền trạng ngữ đã cho vào chỗ thích hợp trong đoạn văn. GV nên hớng dẫn HS đọc để nắm.

(161) các trạng ngữ bài tập cho, sau đó, đọc lần lợt từng câu trong đoạn để điền các trạng ngữ vào chỗ thích hợp. HS có thể điền thử, đọc lại đoạn văn xem đã hợp lý cha, cuối cùng chọn c¸ch ®iÒn chÝnh x¸c. Đối với dạng thêm trạng ngữ vào câu, bài tập đã cho nòng cốt câu, GV hớng dẫn HS thêm trạng ngữ để bổ sung ý nghÜa cô thÓ ho¸ t×nh huèng x¶y ra sù kiÖn trong nßng cèt câu. Đề bài đã yêu cầu cụ thể về loại trạng ngữ cần thêm, GV lu ý HS đảm bảo sự tơng hợp về nội dung, ý nghĩa giữa trạng ng÷ vµ nßng cèt c©u. Dạng bài tập cho trạng ngữ, thêm bộ phận cần thiết để hoµn chØnh c©u, cã yªu cÇu ngîc l¹i víi d¹ng trªn, yÕu tè cÇn thêm là nòng cốt câu, yếu tố đã biết là trạng ngữ. Thao tác hớng dẫn HS thực hiện nh dạng trên. §èi víi d¹ng bµi tËp ®iÒn c¸c quan hÖ tõ vµo chç trèng để tạo thành trạng ngữ thích hợp, GV hớng dẫn HS đọc để nắm các quan hệ từ bài tập cho, đọc từng câu có chỗ trống và ®iÒn thö. Sau khi thö lÇn lît c¸c chç trèng, sö dông hÕt c¸c quan hệ từ, HS sẽ lựa chọn đợc cách điền phù hợp. D¹ng bµi tËp viÕt c©u hoÆc viÕt ®o¹n v¨n cã tr¹ng ng÷ lµ bài tập ứng dụng trạng ngữ sinh động nhất. GV nên để HS ph¸t huy tÝnh s¸ng t¹o cña m×nh, vËn dông c¸c kiÕn thøc vÒ tập làm văn, tập đọc, luyện từ... vào giải quyết bài tập này. Khi trình bày bài làm của mình, HS phải tự chỉ ra đợc câu có trạng ngữ mà mình đã dùng. Đánh giá hoạt động 4.

(162) Bạn hãy đánh dấu  vào ô trống trớc câu trả lời đúng nhất: 1. Ch¬ng tr×nhTiÕng ViÖt líp 4 d¹y cho HS c¸ch sö dông c¸c lo¹i tr¹ng ng÷ sau : a)  Trạng ngữ chỉ nguyên nhân, nơi chốn, thời gian, phơng tiện, mục đích b)  Tr¹ng ng÷ chØ nguyªn nh©n, n¬i chèn, ph¬ng tiÖn, mục đích, điều kiện c)  Tr¹ng ng÷ chØ nguyªn nh©n, nhîng bé, ph¬ng tiÖn, mục đích, tăng tiến 2. Bµi tËp thùc hµnh vÒ tr¹ng ng÷ bao gåm nh÷ng d¹ng nµo? a)  Tìm trạng ngữ trong các câu đã cho. b)  Thªm tr¹ng ng÷ cho c©u. c)  Điền trạng ngữ đã cho vào chỗ thích hợp trong đoạn v¨n . d)  Thªm c¸c bé phËn cÇn thiÕt vµo tr¹ng ng÷ cho tríc để hoàn chỉnh câu. e)  Điền quan hệ từ vào chỗ trống để tạo thành trạng ng÷ thÝch hîp. g)  ViÕt c©u hoÆc ®o¹n v¨n cã sö dông tr¹ng ng÷. f)  TÊt c¶ c¸c d¹ng trªn. 3. Bạn có thể sử dụng cách nào để hớng dẫn HS tìm trạng ngữ trong các câu đã cho?.

(163) a)  Hớng dẫn HS sử dụng biện pháp đặt câu hỏi cho các bộ phận câu để tìm trạng ngữ. b)  Hớng dẫn HS căn cứ vào các quan hệ từ để xác định tr¹ng ng÷. c)  Dïng c¶ hai c¸ch trªn. d)  Kh«ng dïng c¸ch nµo trong hai c¸ch trªn. 4. §iÓm chung vÒ ph¬ng ph¸p d¹y häc c¸c d¹ng bµi tËp thªm tr¹ng ng÷ vµo c©u, ®iÒn tr¹ng ng÷ vµo ®o¹n v¨n, thªm c¸c bộ phận cần thiết vào trạng ngữ cho trớc để hoàn chỉnh câu, điền quan hệ từ để tạo trạng ngữ là lu ý HS về sự tơng hợp ý nghÜa gi÷a tr¹ng ng÷ vµ nßng cèt c©u.  đúng  sai 5. Bµi tËp viÕt c©u hoÆc ®o¹n v¨n cã sö dông tr¹ng ng÷ lµ dạng bài tập ứng dụng trạng ngữ vào hoạt động giao tiếp sinh động nhất.  đúng  sai Hoạt động 5 : X©y dùng ph¬ng ph¸p d¹y häc vÒ c©u ghÐp vµ c¸ch nèi c¸c vÕ c©u ghÐp Thêi gian: 1 tiÕt Nhiệm vụ của hoạt động 5 1.Thèng kª néi dung d¹y häc vÒ c©u ghÐp vµ c¸ch nèi c¸c vÕ c©u ghÐp trong SGK TiÕng ViÖt líp 5. (Thùc hiÖn ë nhµ).

(164) 2. Đọc sách Hỏi đáp về dạy học Tiếng Việt 5 từ tr. 149 đến tr. 156 để nắm đợc cơ sở khoa học của việc dạy câu ghép ở lớp 5. (Thùc hiÖn ë nhµ) 2. Th¶o luËn trªn c¸c bµi häc cô thÓ vÒ c©u ghÐp vµ c¸ch nèi c¸c vÕ c©u ghÐp, rót ra nh÷ng ®iÓm cÇn lu ý vÒ ph¬ng ph¸p h×nh thµnh kh¸i niÖm c©u ghÐp, ph¬ng ph¸p híng dÉn HS nèi c¸c vÕ c©u ghÐp, gi¶i c¸c bµi tËp thùc hµnh vÒ c©u ghÐp. (Thùc hiÖn ë líp) Thông tin cho hoạt động 5 1. Ph¬ng ph¸p h×nh thµnh kiÕn thøc vÒ c©u ghÐp vµ c¸ch nèi c¸c vÕ c©u ghÐp 1.1. Ph¬ng ph¸p híng dÉn HS t×m hiÓu kh¸i niÖm c©u ghÐp §Þnh nghÜa c©u ghÐp cña SGK TiÕng ViÖt 5 lµ "C©u ghÐp lµ c©u do nhiÒu vÕ ghÐp l¹i. Mçi vÕ c©u ghÐp thêng cã cấu tạo giống một câu đơn (có đủ chủ ngữ, vị ngữ) và thể hiÖn mét ý cã quan hÖ chÆt chÏ víi ý cña nh÷ng vÕ c©u kh¸c." (TiÕng ViÖt 5, tËp 2, tr.8) §Ó h×nh thµnh kh¸i niÖm c©u ghÐp cho HS, GV ph¶i sö dông ®o¹n ng÷ liÖu: "Mçi lÇn dêi nhµ ®i, bao giê con khØ còng nh¶y phãc lªn ngåi lªn lng con chã to. HÔ con chã ®i chËm, con khØ c©u hai tai chã giËt giËt. Con chã ch¹y s¶i th× khØ gß lng nh ngêi phi ngùa. Chã ch¹y thong th¶, khØ bu«ng thâng hai tay, ngåi ngóc nga ngóc ng¾c." Các câu hỏi để giúp HS phân tích đoạn ngữ liệu, nắm đợc khái niệm câu ghép là:.

(165) 1. §¸nh sè thø tù c¸c c©u trong ®o¹n v¨n trªn råi x¸c định chủ ngữ, vị ngữ trong từng câu. 2. XÕp c¸c c©u trªn vµo nhãm thÝch hîp: a) Câu đơn (câu do một cụm chủ ngữ - vị ngữ tạo thµnh) b) C©u ghÐp (c©u do nhiÒu côm chñ ng÷ - vÞ ng÷ ngang hµng víi nhau t¹o thµnh) 3. Cã thÓ t¸ch mçi côm chñ ng÷ - vÞ ng÷ trong c¸c c©u ghép nói trên thành một câu đơn đợc không? Vì sao? Câu hỏi thứ nhất yêu cầu HS xác định đợc các câu và ph©n tÝch chñ ng÷, vÞ ng÷ trong mçi c©u. Yªu cÇu nµy HS cã thể thực hiện một cách dễ dàng, kỹ năng xác định chủ ngữ, vị ngữ đã đợc hình thành và luyện tập từ các lớp dới. Thực hiện xong câu hỏi thứ nhất, GV nên giúp HS thấy đợc câu thứ 2, 3, 4 trong ®o¹n v¨n bao gåm hai côm chñ ng÷ - vÞ ng÷, trong khi câu 1 chỉ gồm một cụm c-v. Kết quả này là cơ sở để HS ph©n lo¹i, thùc hiÖn yªu cÇu cña c©u hái 2. GV nªn lu ý r»ng, gi¶i quyÕt c©u hái 2, HS sÏ h×nh thành đợc hai khái niệm câu đơn và câu ghép. Bởi vì, mặc dầu đã tiếp xúc và sử dụng nhiều câu đơn nhng HS cha bao giê dïng thuËt ng÷ nµy. Víi c¸ch dÉn d¾t trªn, HS tiÕp nhËn khái niệm câu đơn, câu ghép và đặc điểm về cấu tạo của mỗi vÕ c©u dÔ dµng h¬n. Tuy nhiên, thông qua câu hỏi 3, SGK muốn HS nắm đợc r»ng, gi÷a c¸c vÕ c©u ghÐp cã quan hÖ ý nghÜa rÊt chÆt chÏ,.

(166) không thể chia tách một câu ghép thành nhiều câu đơn. Rất nhiều GV gặp khó khăn khi hớng dẫn HS nắm đặc điểm này. GV nªn gióp HS hiÓu r»ng, trong ®o¹n v¨n trªn, t¸c gi¶ kÓ vÒ mèi th©n t×nh cña hai con vËt vµ nh÷ng trß nghÞch ngợm của con khỉ đối với con chó. Tác giả viết ba câu ghép liên tiếp để thuật lại cách ứng xử nghịch ngợm của con khỉ trong ba trêng hîp: khi con chã ®i chËm, khi con chã ch¹y nhanh vµ khi con chã ch¹y thong th¶. NÕu t¸ch mçi vÕ c©u ghép nói trên thành hai câu đơn thì mối quan hệ chặt chẽ về ý nghÜa gi÷a c¸c vÕ c©u vµ gi÷a c¸c c©u trong ®o¹n sÏ bÞ ph¸ vì, khiÕn cho c©u chuyÖn trë nªn rêi r¹c. V× vËy, kh«ng thÓ t¸ch mçi côm chñ - vÞ trong c¸c c©u ghÐp ë ®o¹n v¨n trªn thành một câu đơn. Mỗi vế câu ghép chỉ tách đợc thành các câu đơn khi tách câu hoàn toàn ra khỏi ngữ cảnh. Khi híng dÉn HS gi¶i quyÕt bµi tËp 2, môc LuyÖn tËp, GV một lần nữa, phải củng cố cho HS về đặc điểm này của c©u ghÐp. C¸c c©u ghÐp n»m trong ®o¹n v¨n sau th× kh«ng thÓ t¸ch ra thành hai câu đơn: "Biển luôn thay đổi màu tuỳ theo sắc mây trời. Trời xanh th¼m, biÓn còng xanh th¼m nh d©ng cao lªn , ch¾c nÞch. Trêi r¶i m©y tr¾ng nh¹t, biÓn m¬ mµng dÞu h¬i s¬ng. Trêi ©m u m©y ma, biÓn x¸m xÞt, nÆng nÒ. Trêi Çm Çm gi«ng gió, biển đục ngầu, giận giữ. Biển nhiều khi rất đẹp, ai cũng thấy nh thế. Nhng có một điều rất ít ai chú ý là: vẻ đẹp của.

(167) biển, vẻ đẹp kỳ diệu muôn màu muôn sắc ấy phần rất lớn là do m©y, trêi vµ ¸nh s¸ng t¹o nªn." Bởi vì, đoạn văn trên đợc viết theo kiểu tổng - phân hợp. Mở đầu tác giả nêu lên một nhận xét khái quát định hớng cho toàn bộ đoạn văn:Biển luôn thay đổi màu tuỳ theo sắc mây trời. Mỗi câu sau đó đều triển khai theo hớng này để minh hoạ cho câu mở đoạn. Câu kết đoạn vừa tổng kết những điều đã nói trong đoạn văn vừa nâng những ý kiến ấy lên thành một nhận xét mới: vẻ đẹp của biển, vẻ đẹp kỳ diệu mu«n mµu mu«n s¾c Êy phÇn rÊt lín lµ do m©y, trêi vµ ¸nh s¸ng t¹o nªn. V× vËy, nÕu t¸ch c¸c vÕ cña c¸c c©u ghÐp sau câu mở đoạn thành hai câu đơn thì không thể nào nói lên đợc sù liªn quan gi÷a s¾c m©y trêi vµ mµu níc biÓn. 1.2. Ph¬ng ph¸p híng dÉn HS t×m hiÓu vÒ c¸ch nèi c¸c vÕ c©u ghÐp Chó träng tÝnh hµnh dông, SGK TiÕng ViÖt 5 kh«ng d¹y ph©n lo¹i c©u ghÐp mµ tËp trung d¹y cho HS c¸ch nèi c¸c vÕ c©u ghÐp. " Cã hai c¸ch nèi c¸c vÕ trong c©u ghÐp: - Nèi b»ng nh÷ng tõ cã t¸c dông nèi. - Nèi trùc tiÕp (kh«ng dïng tõ nèi). Trong trêng hîp nµy, gi÷a c¸c vÕ cÇn cã dÊu phÈy, dÊu chÊm phÈy hoÆc dÊu hai chÊm." Để nắm đợc kiến thức nêu trên, HS chỉ cần thực hiện hai bài tập tìm các vế câu ghép và dấu hiệu đánh dấu ranh giíi gi÷a mçi c©u..

(168) ë c¸c bµi sau, SGK híng dÉn HS nh÷ng c¸ch nèi vÕ c©u ghép cụ thể. Các bài học đợc trình bày theo kiểu diễn dịch, đi tõ nh÷ng hiÓu biÕt chung vÒ c¸ch nèi c¸c vÕ c©u ghÐp (nèi trực tiếp và nối bằng từ nối), đến hai cách nối bằng từ nối là nối bằng quan hệ từ và nối bằng cặp từ hô ứng. Sau đó, là c¸ch nèi b»ng c¸c lo¹i quan hÖ tõ cô thÓ. Qua viÖc häc c¸ch nèi c¸c vÕ c©u ghÐp, HS cã thÓ nhËn ra c¸c m« h×nh c©u ghÐp. Tuy nhiªn, nhËn biÕt c¸c kiÓu c©u ghÐp kh«ng ph¶i lµ mục đích của những bài này. Cái mà HS cần đạt là biết thể hiÖn mèi quan hÖ gi÷a nh÷ng sù viÖc nªu nªu ë c¸c vÕ c©u b»ng ph¬ng tiÖn ng«n ng÷ thÝch hîp. ë c¸c bµi d¹y vÒ c¸ch nèi vÕ c©u b»ng c¸c cÆp quan hÖ tõ nguyªn nh©n - kÕt qu¶, ®iÒu kiÖn (gi¶ thiÕt) - kÕt qu¶, t¬ng ph¶n, t¨ng tiÕn, SGK thêng cã hai bµi tËp: yªu cÇu so s¸nh c¸ch nèi, c¸ch s¾p xÕp c¸c vÕ c©u vµ yªu cÇu t×m thªm c¸c cặp quan hệ từ biểu thị quan hệ ý nghĩa đợc dạy trong bài. VÝ dô: ë bµi Nèi c©u ghÐp b»ng quan hÖ tõ, TiÕng ViÖt 5, tËp 2, tr.32: 1. C¸ch nèi vµ c¸ch s¾p xÕp c¸c vÕ c©u trong hai c©u ghÐp sau ®©y cã g× kh¸c nhau? a) V× con khØ nµy rÊt nghÞch nªn c¸c anh b¶o vÖ thêng ph¶i cét d©y. b) Thầy phải kinh ngạc vì chú học đến đâu hiểu ngay đến đó và có trí nhớ lạ thờng. 2. Tìm thêm những quan hệ từ và cặp quan hệ từ dùng để nèi c¸c vÕ c©u cã quan hÖ nguyªn nh©n - kÕt qu¶..

(169) Đối với các bài này, GV phải giúp HS thấy đợc, đối với các câu ghép đợc nối bởi các quan hệ từ hoặc cặp quan hệ từ biểu thị ý nghĩa nguyên nhân - kết quả, điều kiện (giả thiết) kết quả, tơng phản, tăng tiến các vế câu có thể đảo vị trí, các cÆp quan hÖ tõ cã thÓ tØnh lîc mét yÕu tè; cã nhiÒu quan hÖ tõ, cÆp quan hÖ tõ cïng biÓu thÞ mét quan hÖ ý nghÜa. Đối với bài dạy về các câu ghép có phơng tiện để nối là các cặp từ hô ứng, bài tập 2, phần Nhận xét có mục đích giúp HS thấy, khi dùng các từ hô ứng để nối các vế câu ghép thì phải dùng cả hai từ, không thể đảo trật tự các vế câu cũng nh vÞ trÝ cña c¸c tõ h« øng Êy. GV ph¶i gióp HS thÊy nÕu lîc bá các từ ...vừa...đã, ...đâu...đấy thì quan hệ giữa các vế câu kh«ng cßn chÆt chÏ nh tríc, c©u v¨n sÏ trë nªn kh«ng hoµn chỉnh. Đây là đặc điểm riêng của các câu ghép đợc nối bằng tõ h« øng. 2.Ph¬ng ph¸p híng dÉn HS thùc hµnh vÒ c©u ghÐp vµ c¸ch nèi c¸c vÕ c©u ghÐp 2.1. C¸c d¹ng bµi tËp thùc hµnh vÒ c©u ghÐp vµ c¸ch nèi c¸c vÕ c©u ghÐp Bµi tËp thùc hµnh ë môc LuyÖn tËp c¸c bµi d¹y vÒ c©u ghÐp vµ c¸ch nèi c¸c vÕ c©u ghÐp rÊt ®a d¹ng. a) Bµi tËp cã tÝnh chÊt cñng cè, nhËn diÖn, bao gåm c¸c d¹ng sau: Dạng thứ nhất, tìm câu ghép và xác định vế câu ghép. Ví dụ: Tìm câu ghép trong đoạn văn dới đây. Xác định c¸c vÕ c©u trong tõng c©u ghÐp:.

(170) Biển luôn thay đổi màu tuỳ theo sắc mây trời. Trời xanh th¼m, biÓn còng xanh th¼m nh d©ng cao lªn , ch¾c nÞch. Trêi r¶i m©y tr¾ng nh¹t, biÓn m¬ mµng dÞu h¬i s¬ng. Trêi ©m u m©y ma, biÓn x¸m xÞt, nÆng nÒ. Trêi Çm Çm gi«ng giã, biÓn đục ngầu, giận giữ. Biển nhiều khi rất đẹp, ai cũng thấy nh thế. Nhng có một điều rất ít ai chú ý là: vẻ đẹp của biển, vẻ đẹp kỳ diệu muôn màu muôn sắc ấy phần rất lớn là do mây, trêi vµ ¸nh s¸ng t¹o nªn. (TiÕng ViÖt 5, t2, tr.8) Dạng thứ hai, tìm câu ghép và xác định cách nối, phơng tiÖn nèi c¸c vÕ c©u ghÐp. VÝ dô: Trong nh÷ng c©u díi ®©y, c©u nµo lµ c©u ghÐp? Các vế câu ghép đợc nối với nhau bằng cách nào? a) D©n ta cã mét lßng nång nµn yªu níc. §ã lµ mét truyền thống quí báu của ta. Từ xa đến nay, mỗi khi Tổ quốc bÞ x©m l¨ng, th× tinh thÇn Êy l¹i s«i næi, nã kÕt thµnh mét lµn sãng v« cïng m¹nh mÏ, to lín, nã lít qua mäi nguy hiÓm, khã kh¨n, nã nhÊn ch×m tÊt c¶ lò b¸n níc vµ cíp níc. b)... (TiÕng ViÖt 5, t2, tr.13) VÝ dô 2: T×m c©u ghÐp trong ®o¹n v¨n díi ®©y. X¸c định các vế câu và các cặp quan hệ từ trong câu: Nếu trong công tác, các cô, các chú đợc nhân dân ủng hộ, làm cho dân tin, dân phục, dân yêu thì nhất định các cô,.

(171) các chú thành công. Muốn đợc nh vậy, phải trau dồi đạo đức c¸ch m¹ng. (TiÕng ViÖt 5, t 2, tr.22) D¹ng thø ba, t×m vÕ c©u ghÐp vµ ph¬ng tiÖn nèi c¸c vÕ câu đó. VÝ dô: T×m vÕ c©u chØ ®iÒu kiÖn (gi¶ thiÕt), vÕ c©u chØ kÕt qu¶ vµ c¸c quan hÖ tõ nèi chóng trong nh÷ng vÝ dô sau: a) Nếu ông trả lời đúng ngựa của ông đi một ngày đợc mÊy bíc th× t«i sÏ nãi cho «ng biÕt tr©u cña t«i cµy mét ngµy đợc mấy đờng. b) NÕu lµ chim, t«i sÏ lµ lo¹i bå c©u tr¾ng NÕu lµ hoa, t«i sÏ lµ mét ®o¸ híng d¬ng NÕu lµ m©y, t«i sÏ lµ mét vÇng m©y Êm Lµ ngêi, t«i sÏ chÕt cho quª h¬ng. (TiÕng ViÖt 5, t2, tr.39) D¹ng thø t, ph©n tÝch cÊu t¹o cña c©u ghÐp. VÝ dô 1: Ph©n tÝch cÊu t¹o cña c¸c c©u ghÐp sau: a) MÆc dï giÆc T©y hung tµn nhng chóng kh«ng thÓ ng¨n c¶n c¸c ch¸u häc tËp, vui t¬i, ®oµn kÕt, tiÕn bé. b) Tuy rét vẫn kéo dài, mùa xuân đã đến bên bờ Sông Lơng. (TiÕng ViÖt 5, t2, tr.45) VÝ dô 2: T×m chñ ng÷, vÞ ng÷ cña mçi vÕ c©u ghÐp trong mÈu chuyÖn vui sau: C« gi¸o viÕt lªn b¶ng mét c©u ghÐp:.

(172) '' MÆc dï tªn cíp rÊt hung h¨ng, gian x¶o nhng cuèi cïng h¾n vÉn ph¶i ®a hai tay vµo cßng sè 8" Råi c« hái: - Em nµo cho c« biÕt chñ ng÷ cña c©u trªn ë ®©u? Hïng nhanh nh¶u: Tha c«, chñ ng÷ ®ang ë trong nhµ giam ¹. (TiÕng ViÖt 5, t2, tr.45) b) Bµi tËp cã tÝnh chÊt vËn dông, bao gåm nh÷ng d¹ng sau: Dạng thứ nhất, thêm một vế câu để tạo thành câu ghép. Ví dụ: Thêm một vế câu vào chỗ trống để tạo thành câu ghÐp. a) Mùa xuân đã về,... b) MÆt trêi mäc,... c) Trong truyÖn cæ tÝch C©y khÕ, ngêi em ch¨m chØ, hiÒn lµnh, cßn... d) V× trêi ma to.. .(TiÕng ViÖt 5, t2, tr.9) D¹ng thø hai, viÕt mét ®o¹n v¨n cã sö dông c©u ghÐp. Ví dụ: Viết đoạn văn từ ba đến năm câu tả ngoại hình mét ngêi b¹n cña em, trong ®o¹n v¨n cã Ýt nhÊt mét c©u ghép. Cho biết các vế câu trong câu ghép đợc nối với nhau b»ng c¸ch nµo. (TiÕng ViÖt 5, t2, tr.14).

(173) D¹ng thø ba, kh«i phôc l¹i c¸c quan hÖ tõ bÞ lîc trong các câu ghép, giải thích nguyên nhân lợc các từ đó. VÝ dô: Trong hai c©u ghÐp ë cuèi ®o¹n v¨n díi ®©y, t¸c giả đã lợc bớt quan hệ từ. Hãy khôi phục lại những từ bị lợc và giải thích vì sao tác giả lợc các từ đó: Th¸i hËu ng¹c nhiªn nãi: - Vò T¸n §êng hÕt lßng v× «ng, sao «ng kh«ng tiÕn cö? T« HiÕn Thµnh t©u: - (...) Th¸i hËu hái ngêi hÇu h¹ giái th× t«i xin cö Vò T¸n §êng. Cßn Th¸i hËu hái ngêi tµi ba gióp níc (...) t«i xin cö TrÇn Trung T¸. (TiÕng ViÖt 5, t2, tr.23) D¹ng thø t, ®iÒn quan hÖ tõ vµo chç trèng trong c©u ghÐp. VÝ dô: t×m quan hÖ tõ thÝch hîp víi mçi chç trèng: a) Tấm chăm chỉ, hiền lành.... Cám thì lời biếng, độc ¸c. b) Ông đã nhiều lần can gián... vua không nghe. c) Mình đến nhà bạn.... bạn đến nhà mình? (TiÕng ViÖt 5, t2, tr.23) D¹ng thø n¨m, t¹o c©u ghÐp míi tõ mét c©u cho tríc. Ví dụ: Từ một câu ghép đã dẫn ở bài tập 1, hãy tạo ra một câu ghép mới bằng cách thay đổi vị trí của các vế câu (cã thÓ thªm bít tõ nÕu thÊy cÇn thiÕt)..

(174) (TiÕng ViÖt 5, t 2, tr.33) 2.2. Ph¬ng ph¸p híng dÉn HS thùc hiÖn c¸c d¹ng bµi tËp thùc hµnh vÒ c©u ghÐp a) Bµi tËp nhËn diÖn thùc chÊt cã bèn lo¹i: nhËn diÖn c©u ghÐp, nhËn diÖn vÕ c©u ghÐp, nhËn diÖn thµnh phÇn c©u, nhËn diÖn ph¬ng tiÖn nèi c¸c vÕ c©u. §Ó gióp HS nhËn ra c©u ghÐp trong ®o¹n v¨n, GV híng dẫn HS xác định số lợng vế câu (số lợng cụm chủ ngữ, vị ng÷), nh÷ng c©u cã nhiÒu vÕ c©u lµ c©u ghÐp. Khi gi¶i c¸c bµi tập này, HS có thể sẽ gặp một số ngữ liệu đặc biệt, GV nên hớng dẫn HS sử dụng thao tác thử khôi phục đầy đủ chủ ngữ, vÞ ng÷ cña c¸c vÕ c©u. Sau khi kh«i phôc, c©u nµo c¶ hai vÕ cùng một chủ ngữ, chứng tỏ câu đó có chủ ngữ bị tỉnh lợc, đó là câu ghép. Ví dụ: Vì ăn uống điều độ nên tôi chóng lớn lắm lµ c©u ghÐp v× cã thÓ kh«i phôc l¹i chñ ng÷: V× t«i ¨n uèng điều độ nên tôi chóng lớn lắm. Câu thứ nhất là dạng tỉnh lợc cña c©u thø hai v× mét c©u cã hai vÕ cïng mét chñ ng÷, ngêi ta thờng tĩnh lợc đi một chủ ngữ để câu đợc ngắn gọn, mạch lạc. Câu Vì ma nên tôi đến lớp muộn là câu đơn có trạng ngữ chØ nguyªn nh©n. Cïng mét néi dung víi c©u nµy cã thÓ cã câu Vì trời ma nên tôi đến lớp muộn. Tuy nhiên, đây là hai câu hai câu hoàn toàn khác nhau: câu thứ nhất là câu đơn, c©u thø hai lµ c©u ghÐp; kh«ng thÓ coi c©u thø nhÊt lµ d¹ng tØnh lîc cña c©u thø hai..

(175) Thao tác nhận diện vế câu ghép cũng tơng tự nh vậy, nhng để xác định đợc ý nghĩa của mỗi vế, GV phải hớng dẫn HS c¨n cø vµo quan hÖ tõ hoÆc cÆp quan hÖ tõ, v× mçi lo¹i ý nghÜa cã thÓ biÓu hiÖn qua mét sè quan hÖ tõ hoÆc cÆp quan hệ nhất định. Những câu không dùng từ để nối hoặc từ để nối bị tỉnh lợc thì cần đọc kỹ để xác định đợc lô gíc ý nghĩa giữa c¸c vÕ. ViÖc nhËn diÖn c¸c ph¬ng tiÖn nèi vÕ c©u th× kh«ng cã gì khăn. HS căn cứ vào bề mặt của câu để chỉ ra các phơng tiện đó. Tuy nhiên, để tìm các từ để nối nhanh, GV phải hớng dẫn HS xác định nhanh vế câu ghép, ranh giới giữa các vế câu đó. b) Bµi tËp vËn dông, ë néi dung nµy, thùc chÊt cã hai mục đích: vận dụng kiến thức về khái niệm câu ghép, vận dông kiÕn thøc vÒ c¸ch nèi c¸c vÕ c©u ghÐp. Với dạng bài tập, thêm vế một câu để tạo thành câu ghép, GV nên lu ý HS chú ý đến lôgic ý nghĩa giữa các vế câu trong từng trờng hợp cụ thể. Chẳng hạn, nếu vế câu đã cho Mùa xuân đã về,... thì phải tạo một vế câu có nội dung nói liên quan đến mùa xuân. Víi d¹ng bµi tËp viÕt ®o¹n v¨n cã sö dông c©u ghÐp, GV nên cho HS viết tự do theo đề tài mà đề bài cho. Sau đó, yêu cầu các em chỉ ra đợc câu ghép mà mình đã sử dụng. Không nªn qu¸ gß bã HS vµo yªu cÇu sö dông c©u ghÐp khiÕn ®o¹n v¨n HS viÕt thiÕu tù nhiªn. Nªn cho HS vËn dông c¸c kiÕn.

(176) thức đợc học trong Tập làm văn, Tập đọc vào các bài tập này để hiệu quả dạy học cao hơn. Víi c¸c bµi tËp vËn dông kiÕn thøc vÒ c¸ch nèi c¸c vÕ câu ghép, GV lu ý mục đích của bài tập là HS sử dụng đợc các quan hệ từ (cặp quan hệ từ), cặp từ hô ứng, thấy đợc giá trị của các phơng tiện đó; đồng thời biết liên kết vế câu theo c¸c c¸ch kh¸c nhau, víi trËt tù kh¸c nhau. Dï híng dÉn HS ®iÒn ph¬ng tiÖn, kh«i phôc ph¬ng tiÖn, ph©n tÝch gi¸ trÞ hay biến đổi trật tự vế câu GV cũng nên nắm vững yêu cầu để thực hiện trúng đích của bài tập. Đánh giá hoạt động 5 Bạn hãy đánh dấu  vào ô trống trớc câu trả lời đúng nhất: 1. Trong SGK Tiếng Việt 5, các bài học về câu ghép đợc tr×nh bµy theo tr×nh tù diÔn dÞch, ®i tõ nh÷ng hiÓu biÕt chung về câu ghép đến hai cách nối các vế câu ghép (nối trực tiếp vµ nèi b»ng tõ nèi) vµ sau cïng lµ c¸ch nèi c¸c vÕ c©u b»ng nh÷ng lo¹i quan hÖ tõ cô thÓ.  đúng  sai 2. Thông qua bài học đầu tiên về câu ghép, GV đồng thời phải giải thích cho HS khái niệm câu đơn.  đúng  sai 3. Bµi tËp thùc hµnh nhËn diÖn c©u ghÐp bao gåm nh÷ng d¹ng nµo? a) Tìm câu ghép và xác định vế câu ghép..

(177) b) Tìm câu ghép và xác định cách nối, phơng tiện nối c¸c vÕ c©u. c) T×m vÕ c©u ghÐp vµ ph¬ng tiÖn nèi c¸c vÕ c©u. d)  Ph©n tÝch cÊu t¹o cña c©u ghÐp. e)  C¶ 4 d¹ng nªu trªn. 4. Bµi tËp thùc hµnh sö dông c©u ghÐp bao gåm nh÷ng d¹ng nµo? a)  Thêm một vế câu để tạo thành câu ghép. b) ViÕt ®o¹n v¨n cã sö dông c©u ghÐp. c)  §iÒn quan hÖ tõ vµo chç trèng trong c©u ghÐp. d)  Kh«i phôc c¸c quan hÖ tõ bÞ lîc trong c©u ghÐp, gi¶i thích lý do bị tỉnh lợc của các từ đó. e)  T¹o c©u ghÐp tõ mét c©u cho tríc. g)  TÊt c¶ c¸c d¹ng nªu trªn. 5. Cần giúp HS thấy đợc điểm khác nhau nào giữa câu ghép có các vế câu đợc nối bằng quan hệ từ (cặp quan hệ từ) và câu ghép có các vế câu đợc nối bằng cặp từ hô ứng? 6. C©u "NÕu lµ hoa, t«i sÏ lµ mét ®o¸ híng d¬ng" kh«ng ph¶i lµ c©u ghÐp chØ gi¶ thiÕt- kÕt qu¶.  đúng.  sai. Hoạt động 6: X©y dùng ph¬ng ph¸p d¹y häc vÒ c©u ph©n.

(178) loại theo mục đích nói Thêi gian: 1 tiÕt Nhiệm vụ của hoạt động 6 1. Thèng kª vµ ph©n lo¹i c¸c bµi häc vÒ c©u ph©n lo¹i theo mục đích nói trong SGK Tiếng Việt lớp 4. 2. Tổ chức thảo luận theo nhóm để trả lời các câu hỏi sau: a) XÐt vÒ mÆt ph¬ng ph¸p d¹y häc, viÖc h×nh thµnh kiÕn thức về các kiểu câu phân loaị theo mục đích nói có gì cần lu ý? b) Qui tr×nh híng dÉn HS gi¶i mét bµi tËp vÒ c©u ph©n loại theo mục đích nói bao gồm mấy bớc? Đó là những bớc nµo? C¬ së khoa häc cña qui tr×nh? Thông tin cho hoạt động 6 1. Nội dung dạy câu phân loại theo mục đích nói 1.1. Các bài học về câu phân loại theo mục đích nói Nội dung câu phân loại theo mục đích nói đợc dạy ở líp 4, víi thêi lîng 20 tiÕt. Cã thÓ ph©n lo¹i c¸c bµi häc vÒ câu chia theo mục đích nói nh sau: a) Lo¹i bµi h×nh thµnh kiÕn thøc míi vÒ c¸c kiÓu c©u phân loại theo mục đích nói bao gồm 5 bài: Câu hỏi và dấu chấm hỏi, Câu kể, Câu khiến, Cách đặt câu khiến, Câu cảm. b) Lo¹i bµi h×nh thµnh kiÕn thøc vÒ cÊu t¹o c©u kÓ bao gåm 9 bµi: C©u kÓ Ai lµm g×?, VÞ ng÷ trong c©u kÓ Ai lµm g×?, Chñ ng÷ trong c©u kÓ Ai lµm g×?, C©u kÓ Ai thÕ nµo?, VÞ ng÷ trong c©u kÓ Ai thÕ nµo?, Chñ ng÷ trong c©u kÓ Ai thÕ.

(179) nµo?, C©u kÓ Ai lµ g×?,VÞ ng÷ trong c©u kÓ Ai lµ g×?, Chñ ng÷ trong c©u kÓ Ai lµ g×? c) Lo¹i bµi h×nh thµnh kiÕn thøc vÒ viÖc sö dông c©u phân loại theo mục đích nói bao gồm 3 bài: Giữ phép lịch sự khi đặt câu hỏi, Dùng câu hỏi vào mục đích khác, Giữ phép lịch sự khi bày tỏ yêu cầu đề nghị. d) Lo¹i bµi luyÖn tËp thùc hµnh vÒ c¸c néi dung trªn bao gåm 3 bµi: LuyÖn tËp vÒ c©u hái, LuyÖn tËp vÒ c©u kÓ Ai lµm g×? LuyÖn tËp vÒ c©u kÓ Ai lµ g×? 1.2. Mét sè nhËn xÐt a) Ch¬ng tr×nh d¹y cho HS kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ c¸c kiÓu câu hỏi, kể, cầu khiến, cảm chính danh, có mục đích nói và hình thức thống nhất với nhau. Chẳng hạn, "câu hỏi dùng để hái vÒ nh÷ng ®iÒu cha biÕt...thßng cã c¸c tõ nghi vÊn (ai, sao, nµo, g×, kh«ng...). Khi viÕt cuèi c©u hái cã dÊu chÊm hái (?)". (Tiếng Việt 4,Tập 1, tr131). Hoặc " Câu khiến dùng để nêu yêu cầu, đề nghị, mong muốn của ngời nói, ngời viết với ngêi kh¸c. Khi viÕt, cuèi c©u khiÕn cã dÊu chÊm than (!) hoặc dấu chấm." (Tiếng Việt 4,Tập 2, tr 88); " muốn đặt câu khiÕn, cã thÓ dïng mét trong nh÷ng c¸ch sau: 1. Thêm các từ hãy, đừng, chớ, nên, phải... vào trớc động từ. 2. Thªm c¸c tõ lªn, ®i, th«i, nµo... vµo cuèi c©u. 3. Thêm các từ đề nghị, xin, mong.... vào đầu câu. 4. Dïng giäng ®iÖu phï hîp víi c©u khiÕn." (TiÕng ViÖt 4,TËp 2, tr 92).

(180) Nội dung này đợc thể hiện trong các bài Câu hỏi và dÊu chÊm hái (TuÇn 13), C©u kÓ (TuÇn 16), C©u khiÕn (TuÇn 27), Cách đặt câu khiến (Tuần 27) Câu cảm (Tuần 30). b) Thông qua kiểu câu kể, SGK đã thể hiện mục đích cñng cè kü n¨ng sö dông c¸c kiÓu c©u Ai lµm g×?, Ai thÕ nào?, Ai là gì? mà HS đã đợc cung cấp mẫu và luyện tập thực hành ở lớp 2,3. Đồng thời, hình thành đợc cho HS các khái niÖm vÒ vÞ ng÷, chñ ng÷, vÒ c¸c kiÓu cÊu tróc néi dung cña c©u. Nội dung này đợc thể hiện trong các bài : Câu kể Ai làm g×?(TuÇn 17), VÞ ng÷ trong c©u kÓ Ai lµm g×?(TuÇn 17), Chñ ng÷ trong c©u kÓ Ai lµm g×?(TuÇn 19), C©u kÓ Ai thÕ nµo? (TuÇn 21), VÞ ng÷ trong c©u kÓ Ai thÕ nµo?(TuÇn 21), Chñ ng÷ trong c©u kÓ Ai thÕ nµo?(TuÇn 22), C©u kÓ Ai lµ g×? (TuÇn 24), VÞ ng÷ trong c©u kÓ Ai lµ g×?(TuÇn 24), Chñ ng÷ trong câu kể Ai là gì?(Tuần 25). (Nội dung này đã tìm hiểu ở Hoạt động 3, chủ đề này) c) Chơng trình còn đề cập đến các hành vi ngôn ngữ gi¸n tiÕp qua viÖc d¹y cho HS c¸ch sö dông kiÓu c©u nµy vµo một mục đích nói khác. Bài Dùng câu hỏi vào mục đích khác ở tuần 14 đã dạy cho HS:" Nhiều khi, ta có thể dùng câu hỏi để thể hiện: 1. Thái độ khen chê. 2. Sự khẳng định, phủ định. 3. Yªu cÇu, mong muèn..." (TiÕng ViÖt 4, TËp 1, tr. 142).

(181) d) Ch¬ng tr×nh chó träng rÌn luyÖn c¸ch gi÷ phÐp lÞch sù khi giao tiÕp, híng dÉn HS sö dông c¸c ph¬ng tiÖn h×nh thức để tạo tính lịch sự khi giao tiếp. Đó là nội dung của các bài Giữ phép lịch sự khi đặt câu hỏi (Tuần 15), Giữ phép lịch sự khi bày tỏ yêu cầu, đề nghị (Tuần 29). 2. Ph¬ng ph¸p d¹y häc c¸c kiÓu c©u ph©n lo¹i theo môc đích nói 2.1. Ph¬ng ph¸p h×nh thµnh kiÕn thøc vÒ c©u ph©n lo¹i theo mục đích nói CÊu t¹o cña c¸c bµi h×nh thµnh kiÕn thøc vÒ c©u ph©n loại theo mục đích nói không có gì khác với kiểu bài này ở nh÷ng néi dung kh¸c. V× thÕ, ph¬ng ph¸p lªn líp còng c¬ b¶n gièng víi ph¬ng ph¸p lªn líp kiÓu bµi H×nh thµnh kiÕn thøc míi nãi chung. Tuy nhiªn, trong c¸c thao t¸c lªn líp, GV luôn luôn phải bám sát đặc trng của các kiểu câu chia theo mục đích nói. §èi víi bíc 1, Híng dÉn HS ph©n tÝch ng÷ liÖu, GV nªn lu ý r»ng ng÷ liÖu cña c¸c bµi d¹y c©u ph©n lo¹i theo môc đích nói luôn phải đặt trong ngữ cảnh. Bởi đây là các kiểu câu đợc nghiên cứu từ góc độ sử dụng. Chẳng hạn, ở bài Câu hái vµ dÊu chÊm hái. NÕu kh«ng yªu cÇu HS ph©n tÝch hai câu hỏi Vì sao quả bóng không có cánh mà vẫn bay đợc?, Cậu làm thế nào mà mua đợc nhiều sách và dụng cụ thí nghiệm nh thế? trong ngữ cảnh cụ thể là bài Tập đọc Ngời tìm đờng lên các vì sao, thì HS không thể xác định đợc mỗi câu hỏi là của ai, dùng để hỏi ai. Đặc biệt, ở các bài dạy cách.

(182) sử dụng câu hỏi vào mục đích nói khác và cách giữ phép lịch sự, có đặt các câu trong cặp đối thoại cụ thể thì mới hiểu đúng ý nghĩa mà chúng biểu đạt. Chẳng hạn, nếu xét một m×nh Sao chó mµy nh¸t thÕ? th× HS chØ nhËn ra ®©y lµ c©u hỏi hỏi về nguyên nhân. Đặt câu trong đoạn đối thoại cụ thể HS sẽ nhận ra mục đích nói của nó là chê bai. §èi víi bíc 2, Híng dÉn HS tr×nh bµy kiÕn thøc cÇn ghi nhí, GV cã thÓ dïng mét sè c©u hái, bµi tËp thuéc ba lo¹i nh nói, viết và điền tiếp câu để giúp HS có khả năng t duy chủ động, mạch lạc đồng thời rèn khả năng diễn đạt nói, viÕt. Ch¼ng h¹n, sau khi hoµn thµnh c¸c bµi tËp ph©n tÝch ng÷ liệu, để làm rõ các kiến thức về phép lịch sự khi đặt câu khiến GV có thể đa ra câu hỏi: "Muốn cho lời yêu cầu, đề nghị đợc lịch sự ta phải làm gì?" hoặc "Tại sao khi yêu cầu, đề nghị cần có cách xng hô phù hợp hay thêm vào trớc động tõ c¸c tõ lµm ¬n, gióp, giïm..." HoÆc ë bµi C©u c¶m, sau khi HS kÕt thóc c¸c bµi tËp ph©n tÝch ng÷ liÖu cã thÓ sö dông bµi tËp sau: Em h·y ®iÒn tiÕp vµo c¸c c©u sau: - Câu cảm là loại câu dùng để... - Trong c©u c¶m thêng cã c¸c tõ ng÷... §èi víi bíc 3, Híng dÉn HS cñng cè, kh¾c s©u c¸c kiÕn thøc võa häc, GV còng sö dông c¸c bµi tËp nhËn diÖn cña SGK. Tuy nhiên, đặc trng riêng của bài tập nhận diện về câu phân loại theo mục đích nói là không chỉ yêu cầu nhận diện.

(183) kiÓu c©u, dÊu hiÖu h×nh thøc cña c©u mµ chñ yÕu lµ nhËn diÖn mục đích nói, nhận diện tình huống lời nói. Ví dụ: bài tập 1, mục Luyện tập, bài Dùng câu hỏi vào mục đích khác: Các câu hỏi sau đây đợc dùng để làm gì? a) Dç m·i mµ em bÐ vÉn khãc, mÑ b¶o: "Cã nÝn ®i kh«ng? C¸c chÞ Êy cêi cho ®©y nµy." b) ¸nh m¾t c¸c b¹n nh×n t«i nh tr¸ch mãc: "V× sao cËu l¹i lµm phiÒn lßng c« nh vËy?" c) ChÞ t«i cêi: " Em vÏ thÕ nµy mµ b¶o lµ con ngùa µ?" d) Bà cụ hỏi một ngời đang đứng vơ vẩn trớc bến xe: "Chó cã thÓ xem gióp t«i mÊy giê cã xe ®i miÒn §«ng kh«ng?" (TiÕng ViÖt 4, tËp 1, tr .142) §èi víi c¸c bµi tËp nµy, GV híng dÉn HS c¨n cø vµo ngữ cảnh để suy ý, từ ý nghĩa bề mặt của câu và ngữ cảnh để suy ra ý nghÜa thùc cña c©u. Ch¼ng h¹n, c©u hái "Cã nÝn ®i không?" đặt trong tình huống là "Dỗ mãi mà em bé vẫn khóc" và câu nói sau đó là "Các chị cời cho đây này" HS sẽ suy ra ý nghÜa lµ yªu cÇu. MÆc dÇu, nÕu c¨n cø vµo h×nh thøc th× ®©y lµ c©u hái. Tuy nhiªn, nÕu bµi tËp cho c¸c ng÷ liÖu t¸ch rêi ng÷ c¶nh th× tiªu chÝ nhËn diÖn l¹i lµ dùa vµo c¸c dÊu hiÖu h×nh thức. ở dạng này, mục đích của SGK là củng cố kiến thức về c¸c kiÓu c©u chÝnh danh, cã néi dung vµ h×nh thøc thèng nhÊt víi nhau cho HS. VÝ dô: Trong c¸c c©u díi ®©y, c©u nµo không phải là câu hỏi và không đợc dùng dấu chấm hỏi?.

(184) a) B¹n cã thÝch ch¬i diÒu kh«ng? b) T«i kh«ng biÕt b¹n cã thÝch ch¬i diÒu kh«ng? c) H·y cho biÕt b¹n thÝch trß ch¬i nµo nhÊt? d) Ai dạy bạn làm đèn ông sao đấy? e) Thö xem ai khÐo tay h¬n nµo? GV híng dÉn HS c¨n cø vµo dÊu hiÖu h×nh thøc cña c©u hỏi là từ nghi vấn để nhận diện câu hỏi. Câu a), d) là câu hỏi. Ba câu còn lại không phải là câu hỏi và không đợc dùng dấu chÊm hái. Đối với bớc 4, Hớng dẫn HS vận dụng kiến thức đã học, đặc trng của việc dạy các kiểu câu phân loại theo mục đích nãi lµ ph¶i d¹y cho HS sö dông c¸c kiÓu c©u vµo t×nh huèng lời nói cụ thể. Loại bài tập đặc trng của phần này là bài tập t×nh huèng lêi nãi. GV nªn t¹o ®iÒu kiÖn cho HS thùc hµnh theo các yêu cầu của bài tập một cách tự nhiên, để HS có điều kiện ứng dụng các tri thức mình đợc học vào giao tiếp một cách hiệu quả. Khâu xác định các nhân tố mà đề bài cho rất quan trọng cho việc thực hành của HS và việc đánh giá cña GV. 2.2. Ph¬ng ph¸p híng dÉn HS thùc hµnh c©u ph©n lo¹i theo mục đích nói 2.2.1. §Æc ®iÓm cña bµi tËp thùc hµnh vÒ c©u ph©n lo¹i theo mục đích nói Bài tập thực hành về câu phân loại theo mục đích nói bao gåm hai lo¹i: bµi tËp nhËn diÖn vµ bµi tËp vËn dông..

(185) a) Bài tập nhận diện có mục đích giúp HS củng cố các kiến thức lí thuyết HS đã đợc học. ở mỗi bài dạy, thờng có mét hoÆc hai bµi tËp nhËn diÖn. Ch¼ng h¹n, ë bµi C©u khiÕn cã hai bµi tËp nhËn diÖn nh sau: 1. T×m c©u khiÕn trong nh÷ng c©u sau: a) Cuèi cïng, nµng quay l¹i b¶o thÞ n÷: - H·y gäi ngêi hµng hµnh vµo cho ta! b) Một anh chiến sĩ đến nâng con cá lên hai bàn tay nói nùng: "Cã ®au kh«ng chó m×nh? LÇn sau, khi nh¶y móa ph¶i chó ý nhÐ! §õng cã nh¶y lªn boong tµu!"(...) 2. T×m ba c©u khiÕn trong SGK TiÕng ViÖt hoÆc To¸n cña em. (TiÕng ViÖt 4, TËp 2, tr. 88 ) Bµi tËp nhËn diÖn còng cã néi dung rÊt phong phó t¬ng ứng với các vấn đề lí thuyết. Qua các bài tập này HS củng cố đợc tri thức lí thuyết về các kiểu câu hỏi, kể, khiến, cảm th¸n; c¸ch sö dông c¸c kiÓu c©u chÝnh danh vµ kh«ng chÝnh danh, các thành phần cấu tạo câu để từ đó có thể vận dụng vµo qu¸ tr×nh nãi vµ viÕt. b) Bài tập vận dụng có mục đích giúp HS ứng dụng những kiến thức về câu đã đợc học vào hoạt động giao tiếp hµng ngµy. Bµi tËp vËn dông vÒ c¸c kiÓu c©u chia theo môc đích nói có hai dạng: bài tập xây dựng cấu trúc câu và bài tËp t×nh huèng lêi nãi..

(186) - Bµi tËp x©y dùng cÊu tróc c©u xuÊt hiÖn trong c¸c bµi dạy về câu hỏi, kể, khiến, cảm chính danh. Mục đích của lo¹i bµi tËp nµy võa lµ cñng cè kiÕn thøc vÒ cÊu t¹o c©u cho HS võa rÌn luyÖn kü n¨ng x©y dùng c©u hái, kÓ, khiÕn, c¶m chÝnh danh víi nh÷ng m« h×nh cÊu t¹o vµ ph¬ng tiÖn h×nh thøc t¬ng øng. Ch¼ng h¹n, " ChuyÓn c¸c c©u kÓ sau ®©y thµnh c©u c¶m: a) Con mÌo nµy b¾t chuét giái. b) Trêi rÐt. c) B¹n Ng©n ch¨m chØ. d) B¹n Giang häc giái." (TiÕng ViÖt 4, TËp 2, tr.120) - Bài tập tình huống lời nói là kiểu bài tập đặc trng của phần câu phân loại theo mục đích nói. Bài tập tình huống lời nãi yªu cÇu HS s¶n sinh ra c¸c c©u hái, kÓ, cÇu khiÕn, c¶m th¸n phï hîp víi c¸c t×nh huèng giao tiÕp cô thÓ. NÕu nh lo¹i bµi tËp x©y dùng cÊu tróc cã t¸c dông rÌn luyÖn kh¶ n¨ng nói, viết câu đúng ngữ pháp thì loại bài tập này giúp HS có khả năng nói, viết hay, tinh tế, đạt hiệu quả giao tiếp cao. Bài tập tình huống lời nói về câu chia theo mục đích nói còng cã hai d¹ng: cho t×nh huèng yªu cÇu HS s¸ng t¹o lêi nãi phï hîp víi t×nh huèng, vÝ dô:" §Æt c©u phï hîp víi t×nh huèng sau: trong giê kiÓm tra em lµm sai mét bµi tËp, m·i khi về đến nhà em mới nghĩ ra. Em có thể tự trách mình bằng c©u hái nh thÕ nµo?"; yªu cÇu HS ®a ra t×nh huèng phï hîp với việc sử dụng một lời nói nào đó, ví dụ: " Hãy nêu một vài.

(187) tình huống có thể dùng câu hỏi để: a) Tỏ thái độ khen, chê; b) Khẳng định, phủ định; c) Thể hiện yêu cầu, mong muốn." (TiÕng ViÖt 4, tËp 1, tr. 143) Bµi tËp t×nh huèng lêi nãi lµ lo¹i bµi tËp thÓ hiÖn râ nhÊt của quan điểm dạy câu trong hoạt động giao tiếp. Loại bài tập này là điều kiện để dạy các nội dung nh hành vi gián tiếp trong câu, cách giữ phép lịch sự khi đặt câu. Bài tập nhận diện có mục tiêu củng cố kiến thức đã học là chủ yếu cho nên phải là bài tập đợc giải quyết đầu tiên. Khi HS đã nắm vững kiến thức cơ bản rồi, GV mới tiến hành híng dÉn HS rÌn luyÖn kü n¨ng sö dông.Tuy nhiªn, bµi tËp nhËn diÖn còng cã thÓ tiÕn hµnh xen gi÷a c¸c bµi tËp vËn dông, cã thÓ kÕt hîp gi÷a thùc hµnh cñng cè vµ thùc hµnh sö dông. 2.2.2.Ph¬ng ph¸p híng dÉn HS thùc hiÖn bµi tËp thùc hµnh về câu phân loại theo mục đích nói Xuất phát từ đặc trng của việc dạy câu phân loại theo mục đích nói, dạy câu trong sử dụng, để giải quyết một bài tËp, GV cÇn híng dÉn HS thùc hiÖn c¸c bíc sau: Bớc 1: Mô tả các dữ kiện của bài tập: HS phải thấy đợc bµi tËp cô thÓ cho nh÷ng d÷ kiÖn nµo vµ mèi quan hÖ gi÷a chúng để từ đó biết sử dụng khi thực hiện lệnh của bài tập. §Ó thùc hiÖn bíc nµy, GV cÇn híng dÉn HS thùc hiÖn c¸c thao tác nh nhắc lại, đọc thầm, nói lên... những yếu tố đã cho cña bµi tËp..

(188) Ch¼ng h¹n, khi híng dÉn HS gi¶i bµi tËp nhËn diÖn môc đích nói gián tiếp của câu: "Câu in nghiêng sau đây đợc dùng để làm gì? Dç m·i mµ em bÐ kh«ng nÝn, c« chÞ b¶o: Em cã nÝn ®i kh«ng? " Hoạt động của GV Hoạt động cña HS - C©u in nghiªng thuéc kiÓu c©u - C©u hái. nµo? - C©u hái nµy cña ai hái ai? - ChÞ hái em. - C©u hái nµy ngêi chÞ hái em khi nµo ? - Khi em khãc mµ chÞ dç m·i kh«ng nÝn. Thông qua các hoạt động trên, HS nắm đợc các dữ kiện mµ bµi tËp cho lµ: kiÓu c©u (c©u hái), vai giao tiÕp chÞ - em, t×nh huèng giao tiÕp (em khãc, chÞ dç m·i kh«ng nÝn). Tuy nhiªn, nÕu bµi tËp cÇn gi¶i quyÕt lµ bµi tËp vËn dông th× viÖc m« t¶ c¸c d÷ kiÖn cña bµi tËp ph¶i cô thÓ, tØ mØ để HS nắm đợc các nhân tố giao tiếp đã cho chắc chắn hơn: ai nói với ai, trong hoàn cảnh nào, nhằm mục đích gì, nói về ®iÒu g×, b»ng kiÓu c©u nµo....Ch¼ng h¹n, víi bµi tËp " §Æt c©u khiÕn phï hîp víi t×nh huèng: Em gäi ®iÖn tho¹i cho b¹n, gÆp ngêi ®Çu d©y bªn kia lµ bè cña b¹n. H·y nãi mét câu với bác ấy để bác ấy chuyển máy cho em nói chuyện với bạn em", thì các nhân tố giao tiếp cần đợc làm rõ là: vai giao.

(189) tiÕp lµ ch¸u - b¸c, t×nh huèng giao tiÕp lµ gÆp trªn ®iÖn tho¹i, mục đích giao tiếp là để bác chuyển máy cho bạn - con bác, kiÓu c©u lµ c©u khiÕn. Víi bµi tËp nµy, cã mét nh©n tè giao tiÕp HS ph¶i tù x©y dùng khi t¹o lËp c©u lµ néi dung giao tiếp. Tất cả các nhân tố khác bài tập đã cho. Bớc 2: Xác định lệnh (yêu cầu) của bài tập Bớc này giúp HS chỉ ra đợc hoạt động cụ thể mà bài tập yêu câu thực hiện.: gạch chân, nối, lựa chọn, nói, đọc, viết hay đóng vai...GV phải yêu cầu HS nói lại lệnh của bài tập. Tuy nhiªn, lÖnh cña bµi tËp th«ng thêng rÊt ng¾n gän, dÔ hiểu, khi HS đã thực hiện tốt bớc 1 thì sẽ thực hiện tốt bớc nµy. Bíc 3: Thùc hiÖn lÖnh cña bµi tËp. HS sÏ thùc hiÖn yªu cÇu cña bµi tËp theo h×nh thøc tæ chøc (c¸ nh©n, nhãm...) mµ GV qui định và trình bày kết quả đạt đợc. Đối với kiểu bài tËp nhËn diÖn nh»m cñng cè kiÕn thøc lý thuyÕt nªn kÕt qu¶ lµm viÖc cña HS sÏ cã sù ph©n ho¸. NÕu cã HS lµm bµi kÐm vì cha nắm vững lý thuyết GV cần dùng biện pháp đàm thoại gióp HS nhí l¹i c¸c tri thøc lý thuyÕt cÇn thiÕt. Cã nghÜa lµ nh÷ng HS nµy sÏ lÆp l¹i thao t¸c ph©n tÝch- chøng minh, trong khi c¸c HS kh¸c thùc hiÖn thao t¸c ph©n tÝch - ph¸n ®o¸n. §èi víi bµi tËp vËn dung, HS ph¶i lùa chän hoÆc t¹o lËp c¸c c©u nãi, c¸c t×nh huèng cho phï hîp víi d÷ kiÖn cña bµi tËp..

(190) Khi HS thùc hiÖn xong, GV cÇn lùa chän mét sè kÕt qu¶ tiêu biểu để nhấn mạnh hoặc ghi trên bảng lớp.Với bài tập "Đặt câu khiến phù hợp với tình huống" để dạy bài Luyện tập về cách giữ phép lịch sự khi đặt câu khiến ở trên bớc này cã thÓ thùc hiÖn nh sau: GV: Với tình huống trên, em sẽ đặt câu thế nào? HS1: B¸c h·y cho ch¸u gÆp b¹n Lan! HS 2: B¸c ¬i, xin b¸c cho ch¸u gÆp b¹n Lan! HS 3: B¸c ¬i, xin b¸c cho ch¸u gÆp b¹n Lan mét chót ¹! Bớc 4: Phân tích kết quả, đối chiếu kết quả với dữ kiện và lệnh của bài tập. Bớc này nhằm giúp HS thấy đợc mức độ chính xác của đáp án mà mình tìm ra so với yêu cầu và dữ kiÖn mµ bµi tËp cho. Bíc nµy cÇn thùc hiÖn thËt tØ mØ. GV cần định hớng cho HS những nội dung cần phân tích: đã thực hiện đúng những thao tác nh phân tích ở bớc 2 cha; kết quả làm bài đạt đợc đến mức độ nào so với dữ kiện đã phân tích ở bíc 1.. Bíc 5: §iÒu chØnh, söa ch÷a kÕt qu¶ bµi tËp: GV hớng dẫn HS tự điều chỉnh bài làm của mình để đa ra kÕt qu¶ nhËn diÖn chÝnh x¸c hoÆc c¸c c©u nãi, c¸c t×nh huèng lêi nãi hay, tinh tÕ. Tuú theo kÕt qu¶ ph©n tÝch ë bíc 4 mµ HS tù ®iÒu chØnh. Ch¼ng h¹n, víi vÝ dô ë bíc 3, GV vµ HS cã thÓ tiÕp tôc:.

(191) GV HS - Ba câu các bạn vừa đặt đã phải là - C¶ ba câu đều là câu khiến. c©u khiÕn cha? - Trong ba c©u, c©u nµo lÔ phÐp nhÊt, - C©u thø ba lÔ phÐp nhÊt, v× cã tõ "lµm ¬n, mét t¹i sao? chót vµ ¹" - T¹i sao c©u thø nhÊt cha lÔ phÐp? - C©u thø nhÊt cha phï hîp víi c¸ch nãi gi÷a "ch¸u víi b¸c' - T¹i sao c©u thø hai kh«ng lÔ phÐp C©u thø hai thiÕu c¸c tõ"mét chót", "¹". b»ng c©u thø ba? - Nh vậy, câu nói đúng và hay nhất? B¸c ¬i, xin b¸c cho ch¸u gÆp b¹n Lan mét chót ¹! Bíc 6: Rót ra kÕt luËn vÒ kiÕn thøc cÇn nhí hoÆc bµi học về tạo lập câu. Bớc này, GV sử dụng phơng pháp đàm thoại với ý đồ giúp HS một lần nữa nhắc lại các qui tắc cần ghi nhớ khi sử dụng các kiểu câu chia theo mục đích nói, rút kinh nghiÖm vÒ viÖc sö dông c¸c kiÓu c©u trong nãi, nghe, đọc, viết. Các kết luận GV rút ra cho HS nên ở dạng qui tắc ng¾n gän, sóc tÝch, dÔ nhí..

(192) Khi tiến hành tổ chức hoạt động giải bài tập cho HS, GV cÇn vËn dông linh ho¹t c¸c h×nh thøc tæ chøc d¹y häc (nhãm, cá nhân...); lệnh của bài tập cũng có thể thay đổi cho phù hợp với điều kiện tổ chức hoạt động cụ thể từng lớp, từng trờng (nói, viết, nối, dán, gạch chân, đóng vai, trò chơi...). Môc tiªu cuèi cïng cña bµi tËp ë kiÓu bµi luyÖn tËp thùc hành là HS đạt đến đáp án đúng, hay và ý thức hoá đợc quá tr×nh sö dông c¸c kiÓu c©u cña m×nh. V× thÕ, c¸c thao t¸c cña giờ luyện tập thực hành đều phải gắn liền với sự phân tích lý gi¶i mét c¸ch cã c¬ së, cã nghÜa lµ giê luyÖn tËp thùc hµnh phải sử dụng nhuần nhuyễn, sinh động những qui tắc đã xây dùng ë bµi lý thuyÕt. Đánh giá hoạt động 6 1. Ch¬ng tr×nh TiÕng ViÖt tiÓu häc chØ d¹y cho HS c¸c kiÓu c©u chÝnh danh.  đúng.  sai. 2. Thông qua các bài học về câu phân loại theo mục đích nói, ch¬ng tr×nh TiÕng ViÖt tiÓu häc rÌn luyÖn cho HS c¸ch gi÷ phÐp lÞch sù khi giao tiÕp.  đúng  sai 3. Khi phân tích, nhận diện các câu phân loại theo mục đích nói, phải luôn đặt chúng trong ngữ cảnh.  đúng  sai 4. Kiểu bài tập vận dụng đặc trng của các bài học về câu phân loại theo mục đích nói là.....

(193) 5. Qui h×nh híng dÉn HS gi¶i bµi tËp thùc hµnh vÒ c©u ph©n loại theo mục đích nói bao gồm 6 bớc: Bíc 1:.. Bíc 2:... Bíc 3:... Bíc 4:... Bíc 5:... Bíc 6:.... Hoạt động 7: X©y dùng ph¬ng ph¸p d¹y häc vÒ DÊu c©u Thêi gian: 1 tiÕt Nhiệm vụ của hoạt động 7 1. Kh¶o s¸t c¸c bµi häc vÒ dÊu c©u trong SGK TiÕng ViÖt líp 2 - lớp 5 để: a) Thèng kª c¸c d¹ng bµi tËp vÒ dÊu c©u ë SGK TiÕng ViÖt líp 2-3. b) HÖ thèng ho¸ c¸c kiÕn thøc vÒ dÊu c©u ë SGK TiÕng ViÖt líp 4 -5. c) So s¸nh hÖ thèng bµi tËp dÊu c©u ë kiÓu bµi ¤n tËp (TiÕng ViÖt 5) víi hÖ thèng bµi tËp dÊu c©u ë SGKTiÕng ViÖt líp 2 -3. (Thùc hiÖn ë nhµ) 2. Trao đổi với các thành viên trong nhóm để rút ra những ®iÓm kh¸c nhau vÒ ph¬ng ph¸p d¹y dÊu c©u ë líp 2, líp3 víi ph¬ng ph¸p d¹y dÊu c©u ë líp 4, líp 5. (Thùc hiÖn ë líp) Thông tin cho hoạt động 7 1. Ph¬ng ph¸p d¹y dÊu c©u cho HS líp 2-3.

(194) 1.1. Néi dung d¹y dÊu c©u ë líp 2-3 ở lớp 2, từ tuần 2 đến tuần 32, dấu câu đợc dạy ở 12 bài. Các dấu câu HS đợc luyện tập sử dụng là dấu phẩy, dấu chÊm, dÊu chÊm hái vµ dÊu chÊm than. Lªn líp 3, tõ tuÇn 6 đến tuần 34, dấu câu đợc dạy ở 15 bài. Ngoài việc luyện tập về các dấu đã học ở lớp 2, HS đợc học thêm về dấu hai chấm. Những nội dung này đợc tích hợp trong hệ thống bài tËp thùc hµnh vÒ dÊu c©u. 1.2. C¸c d¹ng bµi tËp vÒ dÊu c©u ë líp 2 -3 Bµi tËp vÒ dÊu c©u ë líp 2 -3 gåm c¸c d¹ng: ®iÒn dÊu câu đã cho vào chỗ thích hợp, chọn (tìm) dấu câu điền vào chç trèng dÊu c©u ®iÒn vµo chç trèng, söa lçi dïng dÊu c©u, ng¾t c©u b»ng dÊu thÝch hîp. a) Bài tập điền dấu câu đã cho vào chỗ thích hợp: yêu cầu HS xác định vị trí đặt một dấu câu nào đó trong câu, trong ®o¹n. Ví dụ: Có thể đặt dấu phẩy vào những chỗ nào trong mçi c©u sau: a) Lớp em học tập tốt lao động tốt. b) C« gi¸o chóng em rÊt yªu th¬ng quÝ mÕn HS. c) Chóng em lu«n kÝnh träng biÕt ¬n c¸c thÇy gi¸o c« gi¸o. (TiÕng ViÖt 2, tËp 1, tr. 67).

(195) b) Bµi tËp chän (t×m) dÊu c©u ®iÒn vµo chç trèng: vÞ trÝ đặt dấu câu đã xác định, HS phải lựa chọn trong các dấu đã cho hoặc tìm dấu phù hợp để điền vào từng ô trống. Ví dụ 1: Em chọn dấu chấm hay dấu chấm hỏi để điền vµo chç trèng? BÐ nãi víi mÑ: - Con xin mẹ tờ giấy để viết th cho bạn Hà  MÑ ng¹c nhiªn: - Nhng con đã biết viết đâu Bé đáp: - Không sao đâu mẹ ạ! Bạn Hà cũng cha biết đọc  (TiÕng ViÖt 2, tËp 1, t. 116) Ví dụ 2: Em chọn dấu câu nào để điền vào mỗi ô trống? a) Mét ngêi kªu lªn  " C¸ heo"! b) Nhµ an dìng trang bÞ cho c¸c cô nh÷ng thø cÇn thiÕt  ch¨n mµn, giêng chiÕu, xoong nåi, Êm chÐn pha trµ... c) §«ng Nam ¸ gåm 11níc lµ  Brun©y, Cam-pu-chia, Đông Ti-mo, In-đô nê-xi-a, Lào, Ma-lai-xi-a, Mi-an-ma, Philip-pin, Thái Lan, Việt Nam, Xin-ga-po. (TiÕng ViÖt 3, tËp 2, tr. 102) c) Bµi tËp ng¾t c©u b»ng dÊu thÝch hîp: HS ph¶i cã hiÓu biÕt vÒ tÝnh trän vÑn cña c©u ë c¶ mÆt ý nghÜa vµ mÆt ng÷ pháp để lựa chọn dấu câu và điểm ngắt câu. Ví dụ: Chép đoạn văn dới đây vào vở sau khi đặt dấu chÊm vµo chç thÝch hîp vµ viÕt hoa nh÷ng ch÷ ®Çu c©u:.

(196) ¤ng t«i vèn lµ thî gß hµn vµo lo¹i giái cã lÇn, chÝnh mắt tôi đã thấy ông tán đinh đồng chiếc búa trong tay ông hoa lên, nhát nghiêng, nhát thẳng, nhanh đến mức tôi chỉ c¶m thÊy tríc mÆt «ng phÊt ph¬ nh÷ng sîi t¬ máng «ng lµ niềm tự hào của cả gia đình tôi. (TiÕng ViÖt 3, tËp 1, tr. 25) d) Bài tập phát hiện và sửa lỗi dấu câu: HS phải xác định dÊu c©u nµo trong c©u, trong ®o¹n dïng sai vµ söa l¹i cho đúng. VÝ dô: B¹n Hoa tËp ®iÒn dÊu c©u vµo « trèng trong truyÖn vui díi ®©y. Ch¼ng hiÓu v× sao b¹n Êy ®iÒn toµn dÊu chấm. Theo em dấu chấm nào dùng đúng, dấu chấm nào dïng sai? H·y söa l¹i nh÷ng chç dïng sai. - Anh ơi (.) Ngời ta phát minh ra điện để làm gì (.) - Điện quan trọng lắm em ạ, vì nếu đến bây giờ vẫn cha phát minh ra điện thì anh em mình phải thắp đèn dầu để xem v« tuyÕn (.) (TiÕng ViÖt 3, tËp 2, tr. 36) e) Bµi tËp gi¶i thÝch c¸ch dïng dÊu c©u: Cã yªu cÇu cao h¬n c¸c d¹ng kh¸c, HS kh«ng chØ biÕt sö dông dÊu c©u mµ còn phải diễn đạt đợc thành lời cách sử dụng dấu câu đó. Qua thực hành sử dụng dấu câu, HS phải rút ra đợc các kiến thức lý thuyÕt. VÝ dô: T×m dÊu hai chÊm trong ®o¹n v¨n sau. Cho biÕt mỗi dấu hai chấm đợc dùng để làm gì..

(197) Bå Chao kÓ tiÕp: - §Çu ®u«i lµ thÕ nµy: T«i vµ Tu Hó ®ang bay däc mét con s«ng lín. Chît Tu Hó gäi t«i:" K×a, hai c¸i trô chèng trêi!" (TiÕng ViÖt 3, tËp 2, tr. 117) 1.3. Ph¬ng ph¸p híng dÉn HS thùc hiÖn bµi tËp vÒ dÊu c©u §Ó híng dÉn HS thùc hiÖn c¸c lo¹i bµi tËp dÊu c©u, GV cã thÓ sö dông c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc sau ®©y: a) Ph¬ng ph¸p rÌn luþªn theo mÉu: §©y lµ ph¬ng ph¸p mµ GV ®a ra c¸c mÉu lêi nãi hoÆc cïng x©y dùng mÉu lêi nói, để từ mẫu đó, các em tạo ra các lời nói tơng tự bằng cách làm theo mẫu. Chẳng hạn, với bài tập: Có thể đặt dấu phẩy vµo nh÷ng chç nµo trong mçi c©u sau: a) Lớp em học tập tốt lao động tốt. b) C« gi¸o chóng em rÊt yªu th¬ng quÝ mÕn HS. c) Chóng em lu«n kÝnh träng biÕt ¬n c¸c thÇy gi¸o c« gi¸o. (TiÕng ViÖt 2, tËp 1, tr. 67) §Ó gióp HS lµm nh÷ng bµi tËp nµy, GV cã thÓ lµm mÉu hoÆc híng dÉn HS lµm mÉu mét phÇn. VÝ dô, khi lµm mÉu câu a) ở bài tập nêu trên, GV có thể đọc câu đó lên (thể hiện râ chç nghØ h¬i gi÷a hai vÞ ng÷) råi nãi: trong c©u Líp em học tập tốt lao động tốt chúng ta cần dùng dấu phẩy để tách hai bộ phận cùng chỉ đặc điểm học tập tốt và lao động tốt..

(198) Khi đọc, ta nghỉ hơi nhẹ sau dấu phẩy. Bài làm đúng là: Lớp em học tập tốt, lao động tốt. HS quan s¸t mÉu vµ suy ra c¸ch lµm c¸c bµi tËp t¬ng tù cßn l¹i. GV cã thÓ lu ý HS: nÕu trong c©u cã nhiÒu bé phËn cïng chØ mét néi dung, tøc lµ cïng tr¶ lêi mét c©u hái th× phải dùng nhiều dấu phẩy để tách các bộ phận đó với nhau. Lu ý này sẽ giúp HS làm đúng câu (c). Ph¬ng ph¸p rÌn luyÖn theo mÉu nµy rÊt phï hîp viÖc d¹y dÊu c©u cho HS líp 2-3, khi SGK chñ tr¬ng cho HS luyÖn tËp thùc hµnh, cha cung cÊp kh¸i niÖm lý thuyÕt. b) Phơng pháp phân tích ngôn ngữ: tức là chia đối tợng ra thµnh nh÷ng bé phËn, nh÷ng khÝa c¹nh, nh÷ng mÆt kh¸c nhau... để lần lợt tìm hiểu, nhằm giúp HS nhận thức về đối tợng một cách đầy đủ, chính xác. Khi hớng dẫn HS làm bài tập, GV cho HS đọc, phân tích để nhận ra các câu đợc viết ra theo mẫu câu đã học. Chẳng hạn, bài tập: Ngắt đoạn dới đây thành năm câu và chép lại cho đúng chính tả: Trên nơng, mỗi ngời một việc ngời lớn thì đánh trâu ra cày các bà mẹ cúi lom khom tra ngô các cụ già nhặt cỏ, đốt lá mấy chú bé đi b¾c bÕp thæi c¬m. (TiÕng ViÖt 3, tËp 1, tr.8) HS đã đợc học ba mẫu câu: Ai là gì?, Ai làm gì?, Ai thế nào?, GV có thể hớng dẫn các em xác định vị trí các dấu chấm trong đoạn văn trên bằng cách tìm ra các câu đợc viết theo mẫu đã học (Ai làm gì), mỗi câu đó sẽ đợc ngăn cách víi nhau b»ng dÊu chÊm(.)..

(199) Víi nh÷ng bµi tËp phøc t¹p h¬n, GV cã thÓ cho HS võa quan sát bằng mắt để phân tích, tìm ra các câu đợc viết theo mẫu đã học, vừa kết hợp với việc cho các em đọc và phân tích ngữ điệu khi đọc để lựa chọn cách đặt dấu chấm chính xác nhất. Ví dụ, bài tập ngắt câu bằng dấu thích hợp đã dẫn trên đây. GV nên hớng dẫn HS đọc lớt, tìm các câu đợc viết theo mẫu câu đã học Ai là gì?, Ai làm gì?, Ai thế nào?rồi tách riêng các câu đó ra. ¤ng t«i vèn lµ thî gß hµn vµo lo¹i giái.// cã lÇn, chÝnh mắt tôi đã thấy ông tán đinh đồng chiếc búa trong tay ông hoa lên, nhát nghiêng, nhát thẳng, nhanh đến mức tôi chỉ c¶m thÊy tríc mÆt «ng phÊt ph¬ nh÷ng sîi t¬ máng.// «ng lµ niềm tự hào của cả gia đình tôi. Ngoài các câu đã xác định đợc theo mẫu đã học, các câu còn lại HS dùng cách đọc, căn cứ vào ngữ điệu để ngắt. c) Ph¬ng ph¸p thùc hµnh giao tiÕp dùa vµo chøc n¨ng giao tiÕp cña ng«n ng÷. Ngoµi viÖc híng dÉn HS vËn dông kiến thức, kỹ năng đợc học vào thực hiện các nhiệm vụ của qu¸ tr×nh giao tiÕp cßn cung cÊp kiÕn thøc, kü n¨ng cho HS trong chÝnh qu¸ tr×nh giao tiÕp. Phơng pháp này có thể vận dụng để dạy các bài tập về dấu câu có ngữ liệu là các mẩu chuyện vui. GV có thể đặt HS vào một tình huống giao tiếp giả định để thực hiện yêu cầu cña bµi tËp. Ch¼ng h¹n, víi bµi tËp díi ®©y:.

(200) Em chọn dấu chấm, dấu chấm hỏi hay dấu chấm than để ®iÒn vµo tõng « trèng trong truyÖn vui sau: Nh×n bµi cña b¹n Phong ®i häc vÒ  ThÊy em rÊt vui, mÑ hái: - Hôm nay con đợc điểm tốt à  - Vâng  Con đợc điểm 9 nhng đó là nhờ con nhìn bạn Long  nếu không bắt chớc bạn ấy thì chắc con không đợc ®iÓm cao nh thÕ. MÑ ng¹c nhiªn: - Sao con nh×n bµi cña b¹n  - Nhng thÇy gi¸o cã cÊm nh×n b¹n tËp ®©u! Chóng con thi thÓ dôc Êy mµ! Để hớng dẫn HS làm bài tập này, GV có thể cho HS đọc theo vai hoặc đóng vai. Các lời thoại, lời dẫn chuyện phải làm sao thể hiện đúng mục đích nói của câu. Sau khi nghe đợc giọng nói, ngữ điệu lời nói, các em sẽ xác định đợc loại dấu cần đặt vào mỗi chỗ trống. Khi sử dụng phơng pháp này, chúng ta đã tận dụng vốn hiểu biết về ngôn ngữ nói của HS vµo d¹y häc dÊu c©u, viÖc häc tËp cña HS trë nªn nhÑ nhµng h¬n. 2. Ph¬ng ph¸p d¹y häc dÊu c©u cho HS líp 4-5 2.1. Néi dung d¹y dÊu c©u cho HS líp 4-5 a) C¸c bµi häc vÒ dÊu c©u ë líp 4: ở lớp 4, HS đợc học về dấu hai chấm (tuần 1), dấu ngoÆc kÐp (tuÇn 8), dÊu g¹ch ngang (tuÇn 23) vµ vÒ dÊu chÊm.

(201) hái, dÊu chÊm, dÊu chÊm than qua c¸c bµi häc vÒ c©u hái (tuÇn 13), c©u kÓ (tuÇn 16), c©u khiÕn (tuÇn 27), c©u c¶m (tuÇn 30). b) C¸c bµi häc vÒ dÊu c©u ë líp 5: Lên lớp 5, từ tuần 29 đến tuần 34, HS đợc học 8 tiết Ôn tËp vÒ dÊu c©u: 2 tiÕt vÒ dÊu chÊm, dÊu chÊm hái, dÊu chÊm than; 3 tiÕt vÒ dÊu phÈy; 1 tiÕt vÒ dÊu hai chÊm; 1 tiÕt vÒ dÊu ngoÆc kÐp vµ 1 tiÕt vÒ dÊu g¹ch ngang. ë líp 5, kh«ng cã bµi Hình thành kiến thức mới về dấu câu mà HS đợc ôn tập cách sử dụng tất cả các dấu câu đợc học từ lớp 2- lớp 4. Có 3 dấu câu trong hệ thống 10 dấu câu tiếng Việt cha đợc đa vào chơng trình tiểu học. Đó là dấu chấm phẩy, dấu ngoặc đơn và dÊu ba chÊm. Nội dung ôn tập đợc xây dựng dới dạng hệ thống bài tËp, bao gåm c¸c kiÓu c¬ b¶n sau: ®iÒn dÊu c©u, ch÷a lçi vÒ dÊu c©u, ph©n tÝch t¸c dông cña dÊu c©u, lËp b¶ng tæng kÕt c«ng dông cña dÊu c©u, viÕt c©u cã sö dông dÊu c©u cho tríc. - Bµi tËp ®iÒn dÊu c©u: ë líp 5, kiÓu bµi tËp nµy chØ khác các lớp dới về độ khó. Yêu cầu của các bài tập này phức t¹p h¬n, ng÷ liÖu thêng lµ mét ®o¹n v¨n hoÆc mét mÈu chuyện có độ dài lớn hơn ở lớp 2-3. Ví dụ, khi ôn tập về dấu chÊm, dÊu chÊm hái vµ dÊu chÊm than, SGK ®a ra bµi tËp: T×m dÊu c©u thÝch hîp víi mçi « trèng: Tïng b¶o Vinh: - Ch¬i cê ca r« ®i .

(202) - §Ó tí thua µ  CËu cao thñ l¾m  - A Tí cho cËu xem c¸i nµy  Hay l¾m  Vừa nói, Tùng vừa mở tủ lấy quyển ảnh lu niệm gia đình ®a cho Vinh xem  ¶nh chôp cËu lóc lªn mÊy mµ nom ngé thÕ  - Cậu nhầm to rồi  Tớ đâu mà tớ  Ông tớ đấy  - ¤ng cËu  - õ  ¤ng tí ngµy cßn bÐ mµ  Ai còng b¶o tí gièng «ng tí nhÊt nhµ  (TiÕng ViÖt 5, tËp 2, tr.115) - Bài tập chữa lỗi về dấu câu: cũng là loại bài tập đã xuÊt hiÖn ë líp 2-3. Ng÷ liÖu cña c¸c bµi tËp d¹ng nµy cã rÊt nhiÒu chuyÖn vui, th«ng qua c¸c chuyÖn vui vÒ viÖc sö dông dÊu c©u sai HS tù rót kinh nghiÖm vµ t×m ra c¸ch sö dông đúng. Ví dụ, trong đoạn văn sau có ba dấu phẩy bị đặt sai vị trí. Em hãy sửa lại cho đúng. S¸ch Ghi - nÐt ghi nhËn, chÞ Ca - r«n lµ ngêi phô n÷ nÆng nhÊt hµnh tinh. Ca - r«n nÆng gÇn 700 kg nhng l¹i m¾c bệnh còi xơng. Cuối mùa hè, năm 1994 chị phải đến cấp cứu t¹i mét bÖnh viÖn ë thµnh phè Ph¬ - lin, bang Mi - chi - g©n, nớc Mĩ. Để có thể, đa chị đến bện viện ngời ta phải nhờ sự giúp đỡ của 22 nhân viên cứu hoả..

(203) (TiÕng ViÖt 5, tËp 2, tr. 134) - Bµi tËp ph©n tÝch t¸c dông cña dÊu c©u: bµi tËp nµy cũng đã xuất hiện ở các lớp dới nhng ở dạng rất đơn giản, chỉ là giải thích tác dụng của một dấu câu nào đó. ở các bài Ôn tËp ë líp 5, yªu cÇu cña bµi tËp lµ ph©n tÝch t¸c dông cña nhiÒu dÊu c©u xuÊt hiÖn trong mét ®o¹n (bµi). KÕt qu¶ cña bài tập chính là các vấn đề lý thuyết về tác dụng của dấu câu mµ HS cÇn «n tËp. VÝ dô, t×m c¸c dÊu chÊm, chÊm hái, chÊm than trong mẩu chuyện vui dới đây. Cho biết mỗi dấu câu ấy đợc dùng để làm gì? KØ lôc thÕ giíi Một vận động viên đang tích cực luyện tập đẻ tham gia ThÕ vËn héi. Kh«ng may, anh bÞ c¶m nÆng. B¸c sÜ b¶o: - Anh sốt cao lắm! Hãy nghỉ ngơi ít ngày đã? Ngêi bÖnh hái: - Tha bác sĩ, tôi sốt bao nhiêu độ? Bác sĩ đáp: - Bốn mơi mốt độ. Nghe thÊy thÕ, anh chµng ngåi ph¾t dËy: - ThÕ kØ lôc thÕ giíi lµ bao nhiªu? (TiÕng ViÖt 5, tËp 2, tr. 110) - Bµi tËp lËp b¶ng tæng kÕt t¸c dông cña dÊu c©u: lµ lo¹i bài tập đặc trng của kiểu bài Ôn tập về dấu câu. Kiểu bài tập.

(204) nµy cã hai d¹ng: cho t¸c dông vµ ng÷ liÖu, yªu cÇu ®iÒn ng÷ liÖu vµo t¸c dông t¬ng øng; cho ng÷ liÖu, yªu cÇu tæng kÕt vÒ tác dụng. Hai dạng này chỉ khác nhau về mức độ khó dễ. Giải các bài tập này HS hệ thống hoá đợc kiến thức về dấu câu đã học thông qua các ngữ liệu sinh động. VÝ dô: XÕp c¸c vÝ dô cho díi ®©y vµo « thÝch hîp trong b¶ng tæng kÕt vÒ dÊu phÈy: a) Khi phơng đông vừa vẩn bụi hồng, con họa mi ấy lại hãt vang lõng. b)... c)..... B¶ ng tæng kÕt T¸c dông cña dÊu phÈy VÝ dô Ng¨n c¸ch c¸c bé phËn cïng chøc vô ... trong c©u Ng¨n c¸ch bé phËn tr¹ng ng÷ víi chñ ... ng÷ vµ vÞ ng÷ Ng¨n c¸ch c¸c vÕ trong c©u ghÐp ... (TiÕng ViÖt 5, tËp 2, tr.124) - Bài tập viết câu có sử dụng dấu câu đã cho: cũng nh kiểu bài tập trên, kiểu bài tập viết câu có sử dụng dấu câu đã cho chØ xuÊt hiÖn ë c¸c bµi ¤n tËp vÒ dÊu c©u ë líp 5. §©y lµ kiÓu bµi tËp vËn dông dÊu c©u trong c¸c t×nh huèng giao tiÕp cô thÓ..

(205) VÝ dô: ViÕt mét ®o¹n v¨n kho¶ng 5 c©u thuËt l¹i mét phần cuộc họp của tổ em, trong đó có dùng dấu ngoặc kép để dẫn lời nói trực tiếp hoặc đánh dấu những từ ngữ có ý nghĩa đặc biệt. (TiÕng ViÖt 5, tËp 2, tr. 152) 2.2. Ph¬ng ph¸p d¹y häc dÊu c©u ë líp 4 -5 a) Ph¬ng ph¸p h×nh thµnh kiÕn thøc vÒ dÊu c©u Mục đích các bài dạy về dấu câu ở tiểu học là dạy cho HS công dụng cuả các dấu câu, để từ đó HS sử dụng dấu câu khi viết, đọc.Vì vậy, ở các bài Hình thành kiến thức mới về dÊu c©u, phÇn NhËn xÐt thêng cung cÊp c¸c ng÷ liÖu vµ c¸c c©u hái gîi ý gióp HS ph©n tÝch t¸c dông cña dÊu c©u. Ch¼ng h¹n, ë bµi DÊu ngoÆc kÐp (TiÕng ViÖt 4, tËp 1, tr. 82): 1. Những từ ngữ và câu đặt trong dấu ngoặc kép dới đây lµ cña ai? Nªu t¸c dông cña dÊu ngoÆc kÐp: B¸c tù cho m×nh lµ "ngêi lÝnh v©ng lÖnh quèc d©n ra mÆt trËn", lµ "®Çy tí trung thµnh cña nh©n d©n". ë B¸c, lòng yêu mến nhân dân đã trở thành một sự say mê mãnh liÖt. B¸c nãi: "T«i chØ cã mét sù ham muèn, ham muèn tét bậc, là làm sao cho nớc ta hoàn toàn độc lập, dân ta đợc hoàn toàn tự do, đồng bào ta ai cũng có cơm ăn, áo mặc, ai cũng đợc học hành.".

(206) 2. Trong đoạn văn trên, khi nào dấu ngoặc kép đợc dùng độc lập? Khi nào dấu ngoặc kép đợc dùng phối hợp với dấu hai chÊm? 3. Trong khổ thơ sau, từ "lầu" đợc dùng với ý nghĩa gì? Dấu ngoặc kép trong trờng hợp này đợc dùng làm gì? Cã b¹n t¾c kÌ hoa X©y "lÇu" trªn c©y ®a RÐt, ch¬i trß ®i trèn §îi Êm trêi míi ra. Với ba bài tập của phần Nhận xét, SGK nhằm mục đích giúp HS rút ra đợc các ghi nhớ sau: Dấu ngoặc kép thờng đợc dùng để dẫn lời nói trực tiếp của nhân vật hoặc của ngời nào đó. NÕu lêi nãi trùc tiÕp lµ mét c©u trän vÑn hay mét ®o¹n v¨n th× tríc dÊu ngoÆc kÐp ta thêng ph¶i thªm dÊu hai chÊm. Dấu ngoặc kép còn đợc dùng để đánh dấu những từ ngữ đợc dùng với ý nghĩa đặc biệt. §èi víi bµi d¹y cô thÓ nµy, GV híng dÉn HS gi¶i quyÕt từng bài tập một để rút ra các kiến thức cần ghi nhớ tơng ứng. Với bài 1, HS sẽ thấy đợc các từ ngữ, câu trong ngoặc kép là của Bác Hồ, tác giả đã dùng dấu ngoặc kép để dẫn lời nói trực tiếp. Với bài 2, HS sẽ biết đợc rằng, nếu lời nói trực tiÕp lµ mét c©u trän vÑn hoÆc mét ®o¹n v¨n th× tríc dÊu ngoặc kép phải thêm dấu hai chấm. Bài tập 3 giúp HS thấy đợc tác dụng thứ hai của dấu ngoặc kép dùng để đánh dấu những từ ngữ đợc dùng với ý nghĩa đặc biệt. Các bài dạy về.

(207) dÊu hai chÊm, dÊu g¹ch ngang còng t¬ng tù nh vËy. Sau khi thùc hiÖn c¸c bµi tËp hoÆc tr¶ lêi c¸c c©u hái gîi ý HS sÏ hình thành đợc các kiến thức về công dụng của dấu câu. ở mục Luyện tập của tất cả các bài dạy đều có bài tập nhËn diÖn t¸c dông cña dÊu c©u. VÝ dô, t×m dÊu g¹ch ngang trong mÈu chuyÖn díi ®©y vµ nªu t¸c dông cña mçi dÊu. (TiÕng ViÖt 4, tËp 2, Tr.46). HoÆc trong c¸c c©u sau, mçi dÊu hai chÊm cã t¸c dông g×? TiÕng ViÖt 4, tËp 1, Tr.23). Sau khi gi¶i bµi tËp nhËn diÖn t¸c dông dÊu c©u võa míi häc, HS ph¶i thùc hiÖn bµi tËp vËn dông víi c¸c d¹ng: ®iÒn dÊu c©u vµo chç thÝch hîp, viÕt ®o¹n v¨n cã sö dông dÊu c©u. Ch¼ng h¹n, ở bài Dấu ngoặc kép, bài tập vận dụng dấu câu là: Em đặt dÊu ngoÆc kÐp vµo chç nµo trong c¸c c©u sau? a) C¶ bÇy ong cïng nhau x©y tæ. Con nµo con nÊy hÕt søc tiÕt kiÖm v«i v÷a. b) Trạng Quỳnh thấy có ngời dâng vua một mâm đào gọi là đào trờng thọ thì thản nhiên lấy một quả mà ăn. Vua giËn, ra lÖnh chÐm ®Çu Quúnh. Quúnh bÌn t©u: - Tâu bệ hạ, thần thấy quả đào gọi là trờng thọ mới lấy ăn, tởng ăn vào thì đợc sống lâu thờ vua. Không ngờ, nuốt cha khỏi miệng mà chết đã đến cổ. Vì vậy, xin đức vua đổi tên quả ấy là đoản thọ và trị tội kẻ xu nịnh dâng đào. Vua nghe vËy bËt cêi, tha téi cho Tr¹ng Quúnh. (TiÕng ViÖt 4, tËp 2, Tr.46).

(208) ë bµi DÊu g¹ch ngang, bµi tËp vËn dông lµ: ViÕt ®o¹n v¨n kÓ l¹i mét cuéc nãi chuyÖn gi÷a bè hoÆc mÑ víi em vÒ tình hình học tập của em trong tuần qua, trong đó có dùng dấu gạch ngang để đánh dấu các câu đối thoại và đánh dấu phÇn chó thÝch. (TiÕng ViÖt 4, tËp 2, Tr.46). §èi víi c¸c bµi tËp nµy, tríc hÕt, GV tæ chøc cho HS thực hiện, sau đó, yêu cầu HS căn cứ vào công dụng của từng dấu câu đã học tự đánh giá bài làm của mình. GV là ngời tæng kÕt vµ ®a ra nhËn xÐt cuèi cïng. b) Ph¬ng ph¸p híng dÉn HS thùc hiÖn c¸c bµi tËp ¤n tËp dÊu c©u §Ó «n tËp c¸c kiÕn thøc vÒ dÊu c©u, GV tæ chøc cho HS gi¶i c¸c bµi tËp trong mçi bµi. Cã nhiÒu d¹ng bµi tËp ë c¸c bµi ¤n tËp gièng víi bµi tËp thùc hµnh dÊu c©u ë líp 2 -3 nhng ph¬ng ph¸p híng dÉn HS thùc hiÖn bµi tËp ph¶i kh¸c nhau. ở lớp 2-3, HS cha đợc trang bị các kiến thức lý thuyết vÒ dÊu c©u nªn ph¬ng ph¸p GV sö dông chñ yÕu lµ rÌn luyÖn theo mÉu vµ thùc hµnh giao tiÕp. HS thùc hiÖn c¸c bµi tËp vÒ dÊu c©u theo mÉu cña GV vµ dùa vµo c¶m thøc ng«n ng÷ tù nhiªn. ë líp 4-5, GV ph¶i híng dÉn HS dùa vµo c¸c kiÕn thức lý thuyết mình đã đợc học để giải quyết bài tập. Ngoài ra, còn thông qua bài tập để tổng kết, hệ thống hoá các kiến thức lý thuyết đã học. Víi d¹ng bµi tËp ®iÒn dÊu c©u, GV híng dÉn HS c¨n cø vào kiểu câu, mục đích nói, thành phần câu để lựa chọn dấu c©u thÝch hîp víi tõng chç trèng. Víi bµi tËp söa lçi dÊu c©u,.

(209) GV cho HS nhí l¹i c«ng dông cña dÊu c©u mµ bµi tËp yªu cầu sửa lỗi. Sau đó, đọc ngữ liệu để phát hiện lỗi sai và sửa ch÷a. Víi bµi tËp ph©n tÝch t¸c dông cña dÊu c©u, GV cho HS thực hành ngợc lại, căn cứ vào ngữ liệu để thấy đợc tác dụng, giá trị của từng dấu câu và diễn đạt lại tác dụng đó bằng cách nãi hoÆc viÕt. Bµi tËp lËp b¶ng tæng kÕt t¸c dông cña dÊu c©u, thùc chÊt lµ bµi tËp nhËn diÖn vµ ph©n lo¹i ng÷ liÖu. GV híng dẫn HS đọc các tác dụng của dấu câu trong bảng. Sau đó, đọc l¹i ng÷ liÖu vµ lÇn lît ®iÒn vµo « t¬ng øng trong b¶ng. Víi d¹ng bµi tËp viÕt c©u, ®o¹n v¨n cã sö dông dÊu c©u, GV tæ chức cho HS thực hiện theo nội dung mà đề bài yêu cầu, sau đó chỉ ra dấu câu mà mình đã sử dụng. Đánh giá hoạt động 6 Bạn hãy đánh dấu  vào ô trống trớc câu trả lời đúng nhÊt: 1. ở tiểu học, HS đợc học về những dấu câu nào? a) DÊu chÊm, dÊu phÈy, dÊu chÊm hái, dÊu chÊm than, dÊu hai chÊm, dÊu ngoÆc kÐp, dÊu g¹ch ngang b)  DÊu chÊm, dÊu phÈy, dÊu chÊm hái, dÊu chÊm than, dấu hai chấm, dấu ngoặc kép, dấu ngoặc đơn c)  DÊu chÊm, dÊu phÈy, dÊu chÊm hái, dÊu chÊm phÈy, dÊu hai chÊm, dÊu ngoÆc kÐp, dÊu chÊm löng 2. Bµi tËp thùc hµnh vÒ dÊu c©u bao gåm nh÷ng d¹ng nµo? a)  §iÒn dÊu c©u b)  Ch÷a lçi vÒ dÊu c©u.

(210) c)  Ph©n tÝch t¸c dông cña dÊu c©u d)  LËp b¶ng tæng kÕt t¸c dông cña dÊu c©u e)  ViÕt c©u cã sö dông dÊu c©u g)  TÊt c¶ c¸c d¹ng trªn 3. Ph¬ng ph¸p d¹y c¸c bµi tËp dÊu c©u cho HS líp 2 -3 cã g× kh¸c víi ph¬ng ph¸p d¹y dÊu c©u cho HS líp 4 -5?. Hoạt động 8: X©y dùng ph¬ng ph¸p d¹y häc Liªn kÕt c©u Thêi gian: 1 tiÕt Nhiệm vụ của hoạt động 8 1. Đọc SGK và SGV Tiếng Việt 5(tập 2) để: a) Thèng kª néi dung d¹y häc vÒ liªn kÕt c©u trong SGK TiÕng ViÖt 5. b) Suy nghÜ vÒ ph¬ng ph¸p d¹y c¸c bµi häc phÐp liªn kÕt c©u cho HS líp 5. (Thùc hiÖn ë nhµ) 2. Trao đổi với các thành viên trong nhóm về các nội dung trªn. (Thùc hiÖn ë líp) 3. Ghi lại những điều bạn thu hoạch đợc sau khi trao đổi. (Thùc hiÖn ë líp) Thông tin cho hoạt động 8 1. Néi dung d¹y häc vÒ liªn kÕt c©u Trong ch¬ng tr×nh TiÕng ViÖt tiÓu häc, néi dung liªn kÕt câu đợc dạy ở cuối lớp 5 (từ tuần 25 đến tuần 27), bao gồm.

(211) c¸c bµi: Liªn kÕt c¸c c©u trong bµi b»ng c¸ch lÆp tõ ng÷, Liªn kÕt c¸c c©u trong bµi b»ng c¸ch thay thÕ tõ ng÷, Liªn kÕt c¸c c©u trong bµi b»ng c¸c tõ ng÷ nèi vµ mét bµi LuyÖn tập thay thế từ ngữ để liên kết câu. Qua các bài học HS đợc hình thành các kiến thức về các c¸ch liªn kÕt c©u: - Liªn kÕt c¸c c©u trong bµi b»ng c¸ch lÆp tõ ng÷: + Trong bµi v¨n, ®o¹n v¨n, c¸c c©u ph¶i liªn kÕt chÆt chÏ víi nhau. + Để liên kết một câu với câu đứng trớc nó, ta có thể lặp lại trong câu ấy những từ ngữ đã xuất hiện ở câu đứng trớc. - Liªn kÕt c¸c c©u trong bµi b»ng c¸ch thay thÕ tõ ng÷: Khi c¸c c©u trong ®o¹n v¨n cïng nãi vÒ mét ngêi, mét vật, một việc, ta có thể dùng đại từ hoặc những từ ngữ đồng nghĩa thay thế cho những từ ngữ đã dùng ở câu đứng trớc để t¹o mèi liªn hÖ gi÷a c¸c c©u vµ tr¸nh lÆp tõ nhiÒu lÇn. - Liªn kÕt c¸c c©u trong bµi b»ng tõ ng÷ nèi: + §Ó thÓ hiÖn mèi quan hÖ vÒ néi dung gi÷a c¸c c©u trong bµi, ta cã thÓ liªn kÕt c¸c c©u Êy b»ng quan hÖ tõ hoÆc mét sè tõ ng÷ cã t¸c dông kÕt nèi nh: nhng, tuy nhiªn, thËm chí, cuối cùng, ngoài ra, mặt khác, trái lại, đồng thời... Thùc chÊt, néi dung c¸c bµi häc nµy d¹y vÒ c¸c phÐp liªn kÕt liªn c©u cña ng÷ ph¸p v¨n b¶n. 2. Ph¬ng ph¸p d¹y häc vÒ liªn kÕt c©u 2.1. Phơng pháp dạy về phép lặp: Lặp đợc giới thiệu ®Çu tiªn trong c¸c kiÓu liªn kÕt c©u (tuÇn 25). §©y lµ c¸ch.

(212) liên kết câu rất phổ biến lại khá đơn giản, dễ thực hiện. Cùng víi viÖc giíi thiÖu mét kiÓu liªn kÕt, bµi häc vÒ phÐp lÆp cßn có mục đích giới thiệu cho HS biết thế nào là liên kết câu. Vì vậy, để có cơ sở cho HS học tốt về phép lặp và các phép liên kÕt kh¸c, ngay tõ khi híng dÉn HS lµm bµi tËp ph©n tÝch ng÷ liÖu ë phÇn NhËn xÐt, GV cÇn gióp HS hiÓu liªn kÕt lµ g× mét c¸ch hÕt søc tù nhiªn. Trong bµi häc vÒ phÐp lÆp, bµi tËp 1 ë phÇn NhËn xÐt cho sẵn 2 câu: Đền Thợng nằm chót vót trên đỉnh núi Nghĩa Lĩnh. Trớc đền, những khóm hải đờng đâm bông rực đỏ, nh÷ng c¸nh bím nhiÒu mµu s¾c bay dËp dên nh ®ang móa quạt xoè hoa. Sau đó, yêu cầu HS tìm ở câu sau từ lặp lại từ đã dùng ở câu đứng trớc. Việc tìm hiểu một kiểu liên kết đợc b¾t ®Çu tõ thao t¸c nhËn diÖn ph¬ng tiÖn liªn kÕt. Tuy nhiªn, HS chØ thÊy râ vai trß liªn kÕt c©u cña c¸c tõ ng÷ lÆp l¹i khi thö thay thÕ chóng b»ng c¸c tõ kh¸c. Bµi tËp 2 yªu cÇu HS thay thÕ chóng b»ng mét c¸c tõ nhµ, chïa, trêng, líp lµ nhằm dụng ý đó. Thử thay thế từ ngữ nh yêu cầu của bài tập, HS sÏ thÊy gi÷a c¸c c©u kh«ng cßn sù g¾n kÕt v× mçi c©u nãi đến một sự vật khác nhau. Tới đây, các em hiểu rằng cách lặp tõ ng÷ nh ë vÝ dô 1 trong bµi tËp 1 cã t¸c dông lµm c¸c c©u g¾n bã chÆt chÏ víi nhau, hay nãi kh¸c ®i, lµm cho c¸c c©u liên kết với nhau vì chúng cùng nói đến một sự vật. Nh vậy, với lời dẫn dắt của GV, HS đã làm quen với khái niệm liên kÕt c©u mét c¸ch tù nhiªn..

(213) Sau khi đã hiểu thế nào là liên kết câu bằng cách lặp từ ng÷, HS cã thÓ vËn dông nh÷ng hiÓu biÕt ban ®Çu cña m×nh vµo c¸c t×nh huèng nãi n¨ng míi. Ngoµi c¸c bµi tËp nhËn diÖn tõ ng÷ lÆp cã t¸c dông liªn kÕt hay chän tõ ng÷ thÝch hợp với mỗi ô trống để liên kết nh ở SGK, với HS khá, có thể yªu cÇu c¸c em viÕt mét sè c©u liªn kÕt víi nhau theo kiÓu lÆp vµ g¹ch ch©n tõ ng÷ lÆp cã t¸c dông liªn kÕt c©u. Tuy nhiên, lặp từ ngữ để liên kết câu cho đúng là không khó nhng lặp để liên kết câu cho hay lại không hoàn toàn đơn giản. Khi gặp một đoạn văn có một từ ngữ lặp lại ở nhiều câu (và đặc biệt là khi chúng cùng giữ một chức năng ngữ pháp) ngời đọc dễ có ấn tợng về sự đơn điệu trong cách biểu hiện và sự nghÌo nµn vÒ vèn tõ ng÷. §Ó tr¸nh Ên tîng nµy, khi liªn kÕt câu theo kiểu lặp, ngời viết phải dùng đồng thời nhiều chuỗi tõ ng÷ lÆp vµ h¹n chÕ viÖc tõ ng÷ sau cã cïng mét chøc n¨ng ngữ pháp với hình thức từ tơng ứng ở câu đứng trớc; đôi khi cÇn phèi hîp lÆp víi c¸c kiÓu liªn kÕt kh¸c. Ch¼ng h¹n: ...Lìi xÎng cña anh chiÕn sÜ xóc lªn mét m¶nh gèm cã nÐt hoa v¨n mµu n©u vµ xanh, h×nh ®u«i rång. Anh chiÕn sÜ qu¶ quyÕt r»ng nh÷ng nÐt hoa v¨n nµy y nh hoa v¨n trªn hò rợu thờ ở đình làng anh. ( Hà Đình Cẩn) Vấn đề này quá khó đối với khả năng HS tiểu học. Do vËy, kh«ng nªn yªu cÇu c¸c em viÕt qu¸ nhiÒu c©u cã sö dông từ ngữ lặp để liên kết (chỉ cần yêu cầu các em viết 2-3 câu là võa søc)..

(214) 2.2. Ph¬ng ph¸p d¹y vÒ phÐp thÕ: trong ch¬ng tr×nh Tiếng Việt lớp 5, hai bài dạy về phép thế đợc bố trí ở tuần 25 vµ 26. C¸ch giíi thiÖu phÐp thÕ ngay sau phÐp lÆp nh SGK lµ hîp lý, v× phÐp thÕ vµ phÐp lÆp gièng nhau ë chç cïng liªn kết duy trì đối tợng. Sự khác biệt giữa so với lặp là ở thế mặc dù các câu cùng nói về một đối tợng, nhng đối tợng này đợc gọi bằng các tên khác nhau, do vậy tránh đợc sự trùng lặp, gây ít cảm giác về một đoạn lời tẻ nhạt, đơn điệu. Đây chính lµ u ®iÓm næi bËt cña thÕ. Trong bµi häc vÒ phÐp thÕ ë tuÇn 25, HS lµm quen víi phÐp thÕ b¾t ®Çu tõ viÖc nhËn diÖn tõ ng÷ thay thÕ, t×m ra mét c¸ch tù nhiªn mèi quan hÖ còng nh sù kh¸c biÖt gi÷a thÕ vµ lặp. Ngoài ra, các em còn đợc tập chuyển đổi kiểu liên kết từ lÆp thµnh thÕ. Víi d¹ng bµi tËp nµy, kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i thay thÕ tÊt c¶ tõ ng÷ lÆp b»ng tõ kh¸c, v× nh vËy lµ khã so víi kh¶ n¨ng cña HS trong bµi ®Çu lµm quen. V¶ l¹i còng kh«ng cÇn thay thÕ tÊt c¶ c¸c tõ ng÷ lÆp b»ng tõ ng÷ kh¸c v× lÆp còng lµ mét biÖn ph¸p liªn kÕt rÊt hiÖu qu¶. Nh vËy, víi ®o¹n v¨n cã nhiÒu tõ ng÷ lÆp l¹i, khi chuyÓn lÆp thµnh thÕ, HS cã thÓ ®a ra nhiÒu lêi gi¶i kh¸c nhau. VÝ dô, víi bµi tËp 2, môc LuyÖn tËp, tuÇn 25: H·y thay thÕ nh÷ng tõ ng÷ lÆp l¹i trong mçi c©u cña đoạn văn sau bằng những từ ngữ có giá trị tơng đơng để đảm b¶o liªn kÕt mµ kh«ng lÆp tõ: 1) Vî An Tiªm lo sî v« cïng. 2)Vî An Tiªm b¶o An Tiªm:.

(215) 3)- ThÕ nµy th× vî chång m×nh chÕt mÊt th«i. 4)- An Tiªm lùa lêi an ñi vî: 5)- Còn hai bàn tay, vợ chồng mình còn sống đợc. Víi ®o¹n v¨n cô thÓ nµy, ta cã thÓ t×m thÊy kh¸ nhiÒu tõ ngữ lặp lại (đã đợc đánh dấu ở trên), chúng là phơng tiện liên kÕt theo kiÓu lÆp. NÕu yªu cÇu HS líp 5 thay thÕ tÊt c¶ c¸c tõ ngữ đó bằng từ ngữ khác thì quá khó với các em và hoàn toàn kh«ng cÇn thiÕt, bëi v× sù phèi hîp nhiÒu kiÓu liªn kÕt kh¸c nhau chính là một cách thể hiện sinh động mối quan hệ giữa các câu. Thực tế, với bài tập này, HS có thể đa ra nhiều đáp án đúng khác nhau. Ví dụ, có thể chọn chấp nhận các biến thÓ cña c¸c c©u 2, 4, 5 nh díi ®©y: 2') Nµng b¶o chång: 2'') Nµng bµo An Tiªm: 2''') Nµng b¶o chµng: 4') Chµng lùa lêi an ñi vî: 4'') An Tiªm lùa lêi an ñi nµng: 4''') Chµng lùa lêi an ñi nµng: 5') Còn hai bàn tay, chúng mình còn sống đợc. 5'') Còn hai bàn tay, mình còn sống đợc. 5''') Còn hai bàn tay, ta còn sống đợc. GV cã thÓ c¨n cø vµo t×nh h×nh thùc tÕ mµ ph©n tÝch hiÖu qu¶ liªn kÕt c©u trong mçi trêng hîp. NÕu HS thay thÕ đợc nhiều từ ngữ, cần khen ngợi, đánh giá cao sự tích cực suy nghÜ vµ hiÖu qu¶ lµm viÖc cña c¸c em. Víi nh÷ng bµi lµm chØ thay thế một số từ ngữ, có thể phân tích để HS thấy đó chính.

(216) là phối hợp phép lặp với phép thế để liên kết câu, cũng là c¸ch liªn kÕt thêng thÊy trong thùc tÕ. Khi HS đã quen với việc chuyển lặp thành thế, có thể yêu cầu HS thực hiện các bài tập viết đoạn văn ngắn trong đó sử dụng phép thay thế từ ngữ để liên kết câu. Với dạng bài tập này, HS phải chủ động tạo lời nói liên kÕt. §©y chÝnh lµ bíc cao nhÊt cña viÖc s¶n sinh lêi nãi. Nh×n chung HS không xa lạ với thao tác này, nhng đôi khi vẫn sử dông c¸c tõ thay thÕ kh«ng chÝnh x¸c, vÝ dô, cã em viÕt: - Cã kh«ng biÕt bao nhiªu lµ bím tr¾ng tõ tø xø rñ nhau đến chơi ở vờn cải. Nó hợp thành từng đàn, bay rập rờn trên cánh hoa. (thay cho từ ngữ có nội dung chỉ số nhiều bằng đại tõ chØ sè Ýt nã) HoÆc: - Nhµ em cã mét con mÌo tam thÓ rÊt xinh x¾n. Bé l«ng cã ba mµu vµng, tr¾ng, ®en. Em rÊt yªu chó. (thay thÕ mét tõ ngữ bằng hai đại từ không thực sự tơng hợp nhau trong ngữ c¶nh cô thÓ) CÇn chó ý híng dÉn HS lùa chän tõ ng÷ thay thÕ cho phï hîp trong tõng t×nh huèng cô thÓ; thËm chÝ, cã thÓ híng dÉn c¸c em ph¸t hiÖn vµ ch÷a lçi dïng sai tõ ng÷ thay thÕ. 2.3. Ph¬ng ph¸p d¹y phÐp nèi: Bµi Liªn kÕt c©u trong bµi b»ng tõ ng÷ nèi (tuÇn 27) gióp HS hiÓu r»ng quan hÖ tõ vµ c¸c tõ ng÷ cã t¸c dông kÕt nối ngoài việc liên kết các bộ phận trong câu còn đợc dùng để liên kết câu. Học bài này, các em làm quen với kiểu liên.

(217) kÕt c©u b»ng quan hÖ tõ vµ c¸c tõ ng÷ nèi - mét kiÓu liªn kÕt khá thuận lợi cho việc mở rộng đối tợng phản ánh của đoạn v¨n, bµi v¨n. §Ó HS cã hiÓu biÕt ban ®Çu vÒ phÐp nèi, GV cÇn gîi ý gióp c¸c em nhËn ra ph¬ng tiÖn liªn kÕt. Tuy nhiªn, do quan hÖ tõ vµ tõ ng÷ nèi võa cã t¸c dông liªn kÕt bé phËn c©u, võa cã t¸c dông liªn kÕt c©u, GV cÇn híng dÉn c¸c em ph©n tÝch và nhận rõ khi nào các từ ngữ này đợc dùng vào việc nối kết c©u víi c©u. Kh«ng dõng l¹i ë viÖc nhËn diÖn ph¬ng tiÖn, khi häc vÒ phép nối, HS còn cần dùng những kiến thức sơ giản đã có vµo viÖc thùc hµnh liªn kÕt c©u hoÆc ph¸t hiÖn vµ ch÷a lçi sö dông tõ ng÷ nèi. Muèn vËy, GV ph¶i gióp HS t×m hiÓu ý nghĩa của mỗi từ ngữ nối. Ví dụ, nhng chỉ quan hệ đối lập, thÕ th× chØ quan hÖ keo theo cã tÝnh hÖ qu¶, råi chØ quan hÖ nèi tiÕp...Do vËy, dïng tõ nh÷ng trong chuyÖn vui sau ®©y lµ không đúng, phải thay bàng thế thì hoặc (nếu) vậy (thì): - Bố ơi, bố có thể viết trong bóng tối đợc không? - Bố viết đợc. - Nhng bố hãy tắt đèn đi và kí vào sổ liên lạc cho con. KiÓu liªn kÕt nµo còng cã u ®iÓm vµ nhîc ®iÓm. PhÐp nèi lµm cho c¸c c©u liªn kÕt chÆt chÏ víi nhau nhng cã thÓ g©y Ên tîng vÒ mét c¸ch hµnh v¨n nÆng nÒ. VÝ dô, víi c¸c c©u v¨n díi ®©y, nÕu g¹ch bá c¸c tõ ng÷ nèi, dÔ thÊy r»ng lêi v¨n sÏ nhÑ nhµng h¬n..

(218) [...] Tâm rút khẩu súng ra định bắn. Vì vậy, Mai giật m×nh khiÕp h·i. Còng v× vËy, c« bÐ bçng thÊy t©m trë thµnh mèi tai ho¹ cho bÇy chim[...] B»ng c¸c vÝ dô cô thÓ, cÇn lµm cho HS hiÓu mét c¸ch tù nhiªn r»ng, kh«ng nªn l¹m dông bÊt cø kiÓu liªn kÕt nµo, mµ cần phối hợp nhiều kiểu liên kết để có một hiệu quả biểu đạt tèt nhÊt. Đánh giá hoạt động 8 1. Chơng trình Tiếng Việt tiểu học đã dạy cho HS các phép liªn kÕt nµo? a)  PhÐp thÕ, phÐp nèi, phÐp liªn tëng b)  PhÐp lÆp, phÐp nèi, phÐp liªn tëng c)  PhÐp lÆp, phÐp thÕ, phÐp nèi 2. Muốn cho HS thấy đợc vai trò của các từ ngữ lặp trong ®o¹n v¨n, GV nªn lµm g×? 3. PhÐp thÕ cã u ®iÓm næi bËt g× so víi phÐp lÆp trong liªn kÕt? 4. Làm thế nào để giúp HS thấy đợc sự khác nhau giữa việc dùng các quan hệ từ để nối các vế câu với việc dùng quan hệ từ để liên kết các câu với nhau? Chủ đề 7 Mét sè biÖn ph¸p Båi dìng høng thó vµ n¨ng khiÕu häc tËp luyÖn tõ vµ c©u (3 tiÕt).

(219) Môc tiªu KiÕn thøc: + Giải thích đợc tầm quan trọng của việc bồi dỡng høng thó häc tËp vµ n©ng cao kiÕn thøc vÒ LuyÖn tõ vµ c©u cho HS. + Xác định đợc các kỹ năng và nội dung kiến thức về LuyÖn tõ vµ c©u cÇn båi dìng cho HS. + Lý giải đợc các biện pháp cần sử dụng trong quá trình båi dìng høng thó vµ n¨ng khiÕu vÒ LuyÖn tõ vµ c©u. Kü n¨ng: + Cã kü n¨ng t¹o høng thó häc tËp vµ båi dìng n¨ng khiÕu vÒ LuyÖn tõ vµ c©u cho HS. + Vận dụng đợc các biện pháp dạy học đã đề xuất vào thùc tÕ. Thái độ: + Quan t©m vµ s¸ng t¹o trong viÖc rÌn luyÖn, båi dìng høng thó häc tËp vµ n¨ng khiÕu tõ ng÷, ng÷ ph¸p cho HS løa tuæi tiÓu häc. các Hoạt động. Hoạt động 1: Ph©n tÝch biÖn ph¸p båi dìng høng thó häc tËp LuyÖn tõ vµ c©u cho HS Thêi gian: 1 tiÕt Nhiệm vụ của hoạt động 1 Đọc phần Thông tin cho hoạt động 1, thảo luận về các biÖn ph¸p båi dìng høng thó häc tËp LuyÖn tõ vµ c©u cho HS.

(220) tiÓu häc vµ tÇm quan träng cña høng thó trong häc tËp LuyÖn tõ vµ c©u. Thông tin cho hoạt động 1 1. TÇm quan träng cña høng thó trong häc tËp LuyÖn tõ vµ c©u " Thiên tài nảy nở từ tình yêu đối với công việc" (M. Gorki), nÕu kh«ng cã høng thó kÕt qu¶ häc tËp cña HS sÏ kh«ng cao. HiÖn nay, cã t×nh tr¹ng HS kh«ng thÝch häc ph©n m«n LuyÖn tõ vµ c©u, kh«ng thÝch häc m«n tiÕng ViÖt mÆc dÇu ng«n ng÷ lµ mét thø c«ng cô kú diÖu vµ nã g¾n bã víi mçi con ngêi tõ thuë Êu th¬. Høng thó häc tËp LuyÖn tõ vµ câu không tự nhiên nảy sinh và khi đã nảy sinh nếu không đợc duy trì nó cũng sẽ mất đi, vì vậy, trong dạy học Luyện từ vµ c©u ph¶i chó träng viÖc båi dìng vµ duy tr× høng thó häc tËp cho HS. 2. C¸c biÖn ph¸p båi dìng høng thó häc tËp LuyÖn tõ vµ c©u cho HS - Tõng giê tõng phót, trong mäi bµi d¹y cña m×nh ngêi GV ph¶i cã ý thøc h×nh thµnh vµ duy tr× høng thó cho HS bằng cách giúp HS thấy đợc vẻ đẹp của từ và câu trong tiếng ViÖt. Ch¼ng h¹n, khi d¹y vÒ tõ l¸y, cã thÓ cho HS so s¸nh hai tõ l¸y cïng chøa tiÕng "l¹nh" l¹nh lïng, l¹nh lÏo nhng cã sù khác nhau rất tinh tế về nghĩa: lạnh lùng nói về thái độ tình c¶m cña con ngêi víi nhau, cßn l¹nh lÏo l¹i nãi vÒ thêi tiÕt. HoÆc khi d¹y vÒ §¹i tõ nh©n xng tiÕng ViÖt, cÇn gióp HS thÊy r»ng, kh¸c víi nhiÒu ng«n ng÷ kh¸c, hÖ thèng c¸c tõ x-.

(221) ng h« cña tiÕng ViÖt g¾n liÒn víi s¾c th¸i t×nh c¶m, vÞ thÕ x· hội, thái độ ứng xử của con ngời trong giao tiếp. Đặc biệt là việc ngời Việt thờng sử dụng các danh từ làm đại từ xng hô, ®©y chÝnh lµ c¸i thÇn trong c¸ch xng h« cña ngêi ViÖt. - C¸c kiÕn thøc tõ ng÷, ng÷ ph¸p trong ch¬ng tr×nh nªn đợc xem xét dới góc độ sử dụng ngôn ngữ để tạo hứng thú cho HS. Ch¼ng h¹n, khi d¹y bµi Danh tõ riªng cã thÓ b¾t ®Çu bằng nhận xét về cách đặt tên riêng của ngời Việt. Ngời Việt thờng đặt tên bằng các từ Hán Việt nh Hải, Sơn, Vân, Giang... ít khi đặt các tên nh Biển, Núi, Mây, Sông... Tên riªng cña ngêi ViÖt thêng cã hä tríc, tªn sau; kh¸c víi tªn riªng c¸c níc ph¬ng T©y lµ tªn tríc, hä sau. Trong giao tiÕp thêng ngµy, ngêi ViÖt thêng dïng tªn nh anh H¶i, anh S¬n, chị Vân... trong khi đó ngời nớc ngoài thờng dùng họ, ví dụ, anh NguyÔn, cô TrÇn... Hoặc khi dạy bài Giữ phép lịch sự khi đặt câu hỏi có thÓ b¾t ®Çu b»ng viÖc t¹i sao khi sö dông c©u hái thêng hay bất lịch sự hơn câu kể, câu cảm; tại sao khi muốn hỏi đờng ta thờng phải xin lỗi ngời đợc hỏi mà mình cha quen biết trớc, sau đó mới đặt câu hỏi. - CÇn gióp HS t×m vÒ lai lÞch, céi nguån cña c¸c tõ, ng÷ bằng các mẩu chuyện về ngôn ngữ để sinh động hoá các bài d¹y Më réng vèn tõ, thµnh ng÷, tôc ng÷. Ch¼ng h¹n, c¸c c©u chuyện Đẽo cày giữa đờng, Há miệng chờ sung, Thầy bói xem voi... lµ nh÷ng giai tho¹i gióp GV d¹y tèt c¸c thµnh ng÷.

(222) nµy, g©y høng thó häc tËp cho HS. Khi gi¶i nghÜa tõ ghÐp khang trang (rộng rãi, thoáng đãng, đẹp đẽ) có thể cho HS biÕt nghÜa cña hai tiÕng khang, trang trong ng«n ng÷ H¸n: khang là đờng năm ngả, trang là đờng sáu ngả. Chắc chắn, những thông tin này rất thú vị đối với các em. Ngoài ra, nh÷ng mÈu chuyÖn vui vÒ viÖc sö dông tõ ng÷, dÊu c©u lµ nh÷ng nguån t¹o høng thó häc tËp v« tËn mµ GV cã thÓ khai th¸c. - Khi dạy các vấn đề lý thuyết về từ ngữ, ngữ pháp GV nên sử dụng phơng pháp nêu vấn đề để kích thích hứng thú t×m hiÓu, kh¸m ph¸ nh÷ng kh¸i niÖm cã phÇn kh« khan, trõu tîng. VÝ dô, khi d¹y vÒ tõ ghÐp, tõ l¸y, cã thÓ cho HS mét tiÕng "nhá", yªu cÇu HS tù t¹o ra c¸c tõ phøc kh¸c nhau: nhá nhÑ, nhá bÐ, to nhá, lín nhá, bÐ nhá; nhá nh¾n, nhá nhen, nhỏ nhoi, nhỏ nhẻ, nho nhỏ. Qua thao tác tạo các từ phức đó, HS sẽ tự rút ra đợc hai cách tạo từ phức trong tiếng Việt là ghÐp vµ l¸y. H×nh thµnh kh¸i niÖm lý thuyÕt tõ c¸c vÝ dô lêi nói cụ thể sinh động do HS tự tạo ra là phơng pháp tạo hứng thó häc tËp rÊt hiÖu qu¶ trong d¹y häc LuyÖn tõ vµ c©u. - Coi träng viÖc sö dông ph¬ng ph¸p trß ch¬i häc tËp trong giê häc còng lµ biÖn ph¸p t¹o høng thó häc tËp LuyÖn từ và câu. Phơng pháp này phù hợp với đặc điểm tâm lý lứa tuæi cña HS tiÓu häc nªn cã kh¶ n¨ng t¹o høng thó, kÝch thÝch sù say mª häc tËp cña HS kh«ng chØ trong ph©n m«n LuyÖn tõ vµ c©u mµ c¶ ë c¸c m«n häc kh¸c. GV cã thÓ s¸ng t¹o hoÆc su tÇm c¸c trß ch¬i häc tËp vµ sö dông vµo c¸c thêi.

(223) ®iÓm kh¸c nhau cña giê lªn líp nh giíi thiÖu bµi, h×nh thµnh kiến thức hoặc luyện tập, củng cố. Mục đích đặt ra của các trò chơi là sau khi chơi HS tiếp nhận đợc các kiến thức và kỹ n¨ng vÒ tõ vµ c©u cÇn thiÕt. - Cần tổ chức các hoạt động ngoại khoá về Luyện từ và c©u, kÕt hîp d¹y c¸c kiÕn thøc vµ rÌn luyÖn kü n¨ng vÒ tõ vµ c©u cho HS th«ng qua c¸c buæi sinh ho¹t ngo¹i kho¸ vÒ tiÕng ViÖt, sinh ho¹t tËp thÓ, c©u l¹c bé tiÕng ViÖt, trß ch¬i häc tËp tiÕng ViÖt. Nh÷ng sinh ho¹t ngoµi giê häc nµy kh«ng chØ cã vai trò củng cố các kiến thức về từ và câu đã học trên giờ LuyÖn tõ vµ c©u mµ cßn cã vai trß t¹o høng thó häc tËp, niÒm say mª t×m hiÓu, kh¸m ph¸ c¸c kiÕn thøc vÒ tõ vµ c©u cho HS. Đánh giá hoạt động 1 Bạn hãy đánh dấu vào ô trống trớc các ý trả lời đúng: 1. Ph¶i cã c¸c biÖn ph¸p båi dìng høng thó häc tËp LuyÖn tõ vµ c©u cho HS tiÓu häc v×: a)  NÕu HS cã høng thó kÕt qu¶ häc tËp LuyÖn tõ vµ c©u sÏ cao h¬n. b)  HiÖn nay cã t×nh tr¹ng HS kh«ng thÝch häc LuyÖn tõ vµ c©u. c)  Høng thó häc tËp LuyÖn tõ vµ c©u kh«ng tù nhiªn n¶y sinh vµ ph¶i cã biÖn ph¸p duy tr×. d)  Tất cả HS đều không thích học Luyện từ và câu..

(224) 2. Nh÷ng biÖn ph¸p nµo sau ®©y cã thÓ t¹o høng thó häc tËp LuyÖn tõ vµ c©u cho HS? a)  Xem xét các kiến thức từ ngữ, ngữ pháp dới góc độ sử dụng ngôn ngữ và giúp HS thấy đợc vẻ đẹp của từ và câu trong tiÕng ViÖt. b)  Gióp HS t×m vÒ lai lÞch, céi nguån cña c¸c tõ, ng÷ b»ng c¸c mÈu chuyÖn vÒ ng«n ng÷. c)  Sử dụng phơng pháp nêu vấn đề, phơng pháp trò chơi học tập để kích thích hứng thú tìm hiểu, khám phá những kh¸i niÖm ng«n ng÷ trõu tîng. d)  Thờng xuyên tổ chức các hoạt động ngoại khoá về LuyÖn tõ vµ c©u. e)  TÊt c¶ c¸c biÖn ph¸p trªn. Hoạt động 2: X©y dùng néi dung, biÖn ph¸p båi dìng kiÕn thøc, kü n¨ng sö dông tõ vµ c©u cho HS kh¸ giái Thêi gian: 1 tiÕt Nhiệm vụ của hoạt động 2 Thảo luận nhóm về các vấn đề sau: 1.ý nghÜa cña viÖc båi dìng kiÕn thøc, kü n¨ng vÒ tõ vµ c©u cho HS kh¸ giái. 2. C¸c néi dung LuyÖn tõ vµ c©u cÇn båi dìng cho HS kh¸ giái..

(225) 3. C¸c biÖn ph¸p båi dìng kiÕn thøc, kü n¨ng vÒ tõ vµ c©u cho HS kh¸ giái. Thông tin cho hoạt động 2 1. ý nghÜa cña viÖc båi dìng kiÕn thøc, kü n¨ng vÒ tõ vµ c©u cho HS kh¸ giái Theo "chiÕn lîc con ngêi" cña §¶ng lµ "N©ng cao d©n trí, đào tạo nhân lực, bồi dỡng nhân tài", nhà trờng hớng đến ph¸t triÓn tèi ®a nh÷ng n¨ng lùc cßn tiÒm Èn trong mçi HS. ë trêng tiÓu häc, viÖc ch¨m lo ph¸t hiÖn vµ båi dìng HS giái góp phần đào tạo nhân tài cho đất nớc đợc xem là một nhiệm vô quan träng. Các kết quả nghiên cứu cho thấy số HS đợc xem là phát triÓn (cã n¨ng lùc nhËn thøc, t duy, vèn sèng... næi tréi h¬n các em khác) chiếm từ 5-10% trong tổng số HS đến trờng. §ång thêi, nh÷ng con sè thèng kª còng cho thÊy, c¸c tµi năng xuất hiện từ rất sớm, hơn 1/3 những ngời đợc xem là có tài năng đã là những thần đồng khi cha đầy 10 tuổi. Vì vậy, trên thế giới, ngời ta luôn quan tâm đến việc phát hiện và bồi dỡng nhân tài ngay từ những năm tháng đứa trẻ còn nhỏ tuổi. ở nớc ta, từ nhiều năm nay, vấn đề này cũng đợc quan tâm. §èi víi m«n häc tiÕng ViÖt, bªn c¹nh bé s¸ch TiÕng ViÖt, cßn cã bé s¸ch TiÕng ViÖt n©ng cao, bªn c¹nh k× thi tèt nghiÖp cßn cã c¸c kú thi HS giái c¸c cÊp. Ngµnh gi¸o dôc quan tâm đến các hình thức bồi dỡng HS giỏi tiếng Việt, trong đó, chú trọng bồi dỡng kiến thức, kỹ năng về từ ngữ,.

(226) ngữ pháp. Trong các đề thi HS giỏi, các câu hỏi, bài tập về LuyÖn tõ vµ c©u thêng chiÕm mét nöa. Môc tiªu cña viÖc båi dìng c¸c kiÕn thøc, kü n¨ng tõ ngữ, ngữ pháp cho HS khá, giỏi không phải là đào tạo ra các nhµ ng«n ng÷ häc, mÆc dÇu trong sè nh÷ng HS kh¸, giái nµy, cã nh÷ng em trë thµnh c¸c nhµ ng«n ng÷ häc tµi n¨ng. Môc tiªu chÝnh cña viÖc lµm nµy lµ båi dìng n¨ng lùc ng«n ng÷, kh¶ n¨ng t duy, gãp phÇn h×nh thµnh nh©n c¸ch con ngêi ViÖt Nam hiện đại. NhiÖm vô cña viÖc båi dìng c¸c HS kh¸, giái vÒ LuyÖn tõ vµ c©u lµ: ph¸t hiÖn ra nh÷ng HS cã n¨ng khiÕu vÒ LuyÖn tõ vµ c©u; båi dìng n©ng cao kiÕn thøc vµ kü n¨ng vÒ ph©n m«n nµy cho c¸c em. 2. Néi dung vµ biÖn ph¸p båi dìng kiÕn thøc, kü n¨ng vÒ tõ vµ c©u cho HS kh¸ giái Båi dìng HS kh¸, giái vÒ LuyÖn tõ vµ c©u lµ mét viÖc làm lâu dài và đồng bộ ở nhà trờng và ở nhà, trong cả giờ chính khoá và ngoại khoá, từng ngày, từng giờ. Việc xác định c¸c kiÕn thøc, kü n¨ng cÇn båi dìng cho HS lµ rÊt quan träng. Mçi ch¬ng tr×nh cã mét môc tiªu riªng, båi dìng HS kh¸, giái còng ph¶i b¸m môc tiªu cña ch¬ng tr×nh. 2.1. Båi dìng kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng tõ ng÷ a) Båi dìng kiÕn thøc lý thuyÕt vÒ tõ cho HS Các kiến thức về từ ngữ HS cần đợc bồi dỡng nâng cao đó là: cấu tạo của tiếng, từ đơn, từ phức, từ ghép, từ láy; từ.

(227) đồng nghĩa, từ trái nghĩa, từ nhiều nghĩa, từ đồng âm. ở mỗi nội dung phải lu ý một số vấn đề nhất định. Về vấn đề cấu tạo của tiếng, cần lu ý đến những tiếng đặc biệt, có sự không tơng ứng giữa ngữ âm và chữ viết. Ch¼ng h¹n, cã thÓ yªu cÇu c¸c HS kh¸, giái líp 4 gi¶i quyÕt bµi tËp sau: T×m bé phËn ©m ®Çu trong c¸c tiÕng in ®Ëm díi ®©y: lµm g×, gi÷ g×n, giÆc gi·, giÕt giÆc, th¸ng giêng, giếng khơi, gia đình. Âm đầu /z/ trong tiếng Việt có thÓ ghi b»ng ba ch÷ kh¸c nhau d, gi, g. Bµi tËp nµy yªu cÇu HS xác định bộ phận âm đầu /z/ trong các tiếng chứa các chữ g, gi. Trong gì, gìn, giết, giêng, giếng âm đầu /z/ đợc viết là g, trong giữ, giặc, giã, gia âm đầu đợc viết là gi. Những kiến thøc nµy cßn gãp phÇn n©ng cao kü n¨ng chÝnh t¶ cho HS. Về vấn đề cấu tạo từ (từ đơn, từ láy, từ ghép), cần lu ý đến kỹ năng nhận diện, phân loại từ. Xét về mặt cấu tạo, dựa vµo sè lîng tiÕng, ngêi ta chia tõ thµnh hai nhãm: tõ cã mét tiếng là từ đơn và từ có hai tiếng trở lên là từ phức. Để tiếp tôc ph©n lo¹i tõ phøc, ngêi ta dùa vµo mèi quan hÖ gi÷a c¸c tiÕng trong tõ. NÕu gi÷a c¸c tiÕng trong tõ cã mèi quan hÖ vÒ nghĩa thì đó là từ ghép, nếu các tiếng trong từ chỉ có quan hệ về âm thì đó là từ láy. Vì thế, mối quan hệ giữa các tiếng trong từ là căn cứ để phân biệt từ ghép và từ láy. Ngoµi c¸c trêng hîp rÊt tiªu biÓu cho tõ ghÐp nh nhµ cửa, sách vở, xe đạp, học sinh..., tiêu biểu cho từ láy nh xanh xao, đẹp đẽ, nhỏ nhắn..., trong thực tế, khi phân loại từ theo cÊu t¹o, cã c¸c trêng hîp cÇn lu ý sau: cã nh÷ng tõ mµ c¸c.

(228) tiÕng võa cã quan hÖ vÒ nghÜa võa cã quan hÖ vÒ ©m nh thúng mủng, tơi tốt, đi đứng... thì xếp vào từ ghép theo nguyên tắc u tiên về nghĩa, sự giống nhau về âm ở đây đợc xem là sự trùng hợp ngẫu nhiên. Có những từ đứng trên quan điểm lịch đại thì cả hai tiếng cùng có nghĩa, nhng trên quan điểm đồng đại thì chỉ còn một tiếng có nghĩa, một tiếng đã bị mất nghĩa nh chùa chiền, đất đai, chim chóc, xe cộ, tre pheo, gà qué...Những từ này sẽ đợc chia làm hai loại. Loại thứ nhất cã mét tiÕng mÊt nghÜa nhng gi÷a hai tiÕng l¹i cã quan hÖ vÒ âm nh chùa chiền, đất đai, chim chóc thì đợc xếp vào từ láy. Lo¹i thø hai lµ nh÷ng tõ cã mét tiÕng mÊt nghÜa vµ gi÷a hai tiếng không có quan hệ về âm thì lại đợc xếp vào từ ghép. Nh÷ng tõ thuÇn ViÖt nh t¾c kÌ, må hãng, bå kÕt...hay c¸c tõ vay mîn nh m× chÝnh, xµ phßng, mÝt tinh... lµ nh÷ng tõ mà cả hai tiếng dù xét theo quan điểm nào cũng đều không cã quan hÖ vÒ ©m lÉn vÒ nghÜa. ë tiÓu häc, kh«ng d¹y lý thuyết về loại từ này, nếu HS chủ động đa ra các từ này, chúng ta sẽ giải thích đây là những từ ghép đặc biệt. C¸c tõ cã hai tiÕng mµ c¸c tiÕng cña chóng cã sù gièng nhau về âm, bất kể có tìm đợc tiếng gốc hay không, ở tiểu học, đều xếp vào từ láy. Ví dụ: chôm chôm, thằn lằn, ba ba, ngµy ngµy, gËt gËt... C¸c tõ kiÓu ån µo, Çm Ü, äc ¹ch, án În... đều đợc xem là từ láy và đợc giải thích là các tiếng trong từ gièng nhau ë chç cïng v¾ng khuyÕt phô ©m ®Çu. Ngoµi ra, khi xÐt tõ l¸y, lu ý kh«ng bá qua c¸c trêng hîp tõ l¸y phô ©m.

(229) đầu nhng trên chữ viết lại đợc viết bằng các con chữ khác nhau nh cong queo, cuèng quÝt, kÝnh koong... Tuy nhiªn, còng cÇn lu ý, kh«ng xÕp nhÇm c¸c trêng hîp cÇn mÉn, chuyªn chÝnh... vµo tõ l¸y v× gi÷a c¸c tiÕng cã h×nh thøc ng÷ ©m gièng nhau nhng ®©y lµ nh÷ng tõ H¸n ViÖt, mỗi tiếng đều có nghĩa và giữa các tiếng trong từ có quan hệ vÒ nghÜa. Về vấn đề các lớp từ có quan hệ về nghĩa, cần lu ý về từ đồng nghĩa và từ nhiều nghĩa. Thực chất, không bao giờ có sự đồng nghĩa hoàn toàn giữa các từ. SGK phân ra hai loại đồng nghĩa hoàn toàn và đồng nghĩa không hoàn toàn chỉ là tơng đối. Những từ nào trùng nhau về nghĩa biểu vật thì đợc xếp vào đồng nghĩa hoàn toàn, những từ nào chỉ trùng nhau một số nét nghĩa biểu niệm thì đợc xếp vào đồng nghĩa không hoàn toàn. Thật ra, những từ đồng nhất về biểu vật vẫn có thể khác nhau về biểu niệm, những từ đồng nhất về biểu niÖm cã thÓ kh¸c nhau vÒ nghÜa biÓu th¸i (s¾c th¸i t×nh c¶m). §èi víi nh÷ng HS cã n¨ng khiÕu vÒ tõ vµ c©u, cÇn yªu cÇu các em thấy đợc sự khác nhau tinh tế về các loại nghĩa trên cña tõ. Ch¼ng h¹n, cã thÓ ra bµi tËp: Ph©n biÖt s¾c th¸i nghÜa của những từ đồng nghĩa (in đậm) trong các tập hợp từ sau: a) Nh÷ng khu«n mÆt tr¾ng bÖch, nh÷ng bíc ch©n nÆng nề nh đeo đá. b) B«ng hoa huÖ tr¾ng muèt. c) H¹t g¹o tr¾ng ngÇn. d) §µn cß tr¾ng phau. e) Hoa ban në tr¾ng xo¸ nói rõng..

(230) Đối với hiện tợng từ nhiều nghĩa, HS cần nắm đợc nghĩa gèc vµ nghÜa chuyÓn cña c¸c tõ g¾n víi c¸c v¨n c¶nh cô thÓ. GV cÇn n¾m v÷ng hai c¬ chÕ chuyÓn nghÜa cña tõ nhiÒu nghÜa tiÕng ViÖt lµ Èn dô vµ ho¸n dô víi c¸c d¹ng cô thÓ cña chúng để xây dựng bài tập, giúp HS nắm vững sự chuyển nghÜa cña tõ vµ c¸ch sö dông c¸c nghÜa chuyÓn. Cã thÓ x©y dùng c¸c bµi tËp nh sau: Trong nh÷ng c©u nµo díi ®©y, c¸c tõ sên, tai mang nghÜa gèc vµ trong nh÷ng c©u nµo chóng mang nghÜa chuyÓn? a) Sên: - Nã hÝch vµo sên t«i. - Con đèo chạy ngang sờn núi. - T«i ®i qua phÝa sên nhµ. - Dùa vµo sên cña b¶n b¸o c¸o... b) Tai: - §ã lµ ®iÒu t«i m¾t thÊy tai nghe. - ChiÕc cèi xay lóa còng cã hai tai rÊt ®iÖu. - §Õn c¶ c¸i Êm, c¸i chÐn còng cã tai. b) LuyÖn kü n¨ng n¾m nghÜa tõ vµ sö dông tõ cho HS §Ó rÌn luyÖn kü n¨ng n¾m nghÜa tõ vµ sö dông tõ cho HS, cÇn cã c¸c d¹ng bµi tËp sau: - Bµi tËp kiÓm tra, rÌn luyÖn kü n¨ng n¾m nghÜa tõ cña HS: thêng lµ yªu cÇu HS gi¶i nghÜa tõ hoÆc thµnh ng÷, tôc ng÷ cô thÓ. VÝ dô: 1) Ph©n biÖt nghÜa cña hai tõ: gan d¹, gan gãc 2) Gi¶i nghÜa thµnh ng÷: Vµo sinh ra tö.

(231) 3) Em hiÓu thÕ nµo vÒ néi dung c©u tôc ng÷ "C¸i nÕt đánh chết cái đẹp" - Bµi tËp ph¸t triÓn vèn tõ vµ kiÓm tra sù phong phó vÒ vèn tõ cña HS, thêng bao gåm c¸c d¹ng sau: + Yêu cầu HS tìm từ theo một trờng liên tởng nào đó: LiÖt kª mét sè tõ, thµnh ng÷, tôc ng÷ nãi vÒ chñ ®iÓm t×nh yªu cuéc sèng. + Yªu cÇu HS ph©n nhãm nghÜa: VÝ dô: XÕp nh÷ng tõ ngữ sau vào hai nhóm: trẩy hội, hội làng, đại hội, hội nghị, dạ hội, vũ hội, hội đàm, hội thảo. + Yªu cÇu HS t×m tõ l¹c (tõ tr¸i víi hÖ thèng): Tõ nµo (trong mçi d·y tõ díi ®©y) cã tiÕng nh©n kh«ng cïng nghÜa víi tiÕng nh©n trong c¸c tõ cßn l¹i? a) nhân loại, nhân tài, nhân đức, nhân dân b) nh©n ¸i, nh©n vËt, nh©n nghÜa, nh©n hËu c) nh©n qu¶, nh©n tè, nh©n chøng, nguyªn nh©n - Bµi tËp luyÖn sö dông tõ vµ kiÓm tra kh¶ n¨ng sö dông từ của HS, bao gồm bài tập điền từ, đặt câu, viết đoạn văn, ch÷a lçi dïng tõ + Yªu cÇu HS chän tõ thÝch hîp ®iÒn vµo chç trèng: Chọn từ thích hợp trong các từ sau để điền vào chỗ trống: xanh biÕc, xanh ng¾t, xanh r×, xanh rên, xanh l¬, xanh xao. - Trêi thu.... - Lóa con g¸i.... - Hµng c©y ... bªn s«ng - Chó mÌo míp m¾t.....

(232) - Têng quÐt v«i mµu.... - Khu«n mÆt...., hèc h¸c - Cá mäc.... + Yêu cầu HS đặt câu: Đặt câu với mỗi thành ngữ sau: tài cao đức trọng, tài hèn đức mọn. (Gîi ý: NghÜa cña hai thµnh ng÷ nµy: -Tài cao đức trọng: Ngời tài giỏi, đạo đức, đợc kính träng. - Tài hèn đức mọn: ngời tài và đức đều kém cỏi (có khi lµ c¸ch nãi khiªm tèn) + Yêu cầu HS viết đoạn văn với từ đã cho: Viết 2-3 câu nói về lời khuyên của ông bà hoặc bố mẹ đối với con cháu, trong đó, có dùng câu tục ngữ "Cái nết đánh chết cái đẹp". + Yªu cÇu HS ch÷a c¸c lçi dïng tõ sai. VÝ dô: T×m tõ dïng sai trong c¸c c©u råi söa l¹i: a) B¹n Lan rÊt ch©n chÝnh, nghÜ sao nãi vËy. b) Ngời nào tự tin, ngời đó sẽ không tiến bộ đợc. 2.2. Båi dìng kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng ng÷ ph¸p a) Về vấn đề từ loại, nên chú ý hiện tợng chuyển loại. Cã thÓ yªu cÇu HS nhËn diÖn c¸c tõ lo¹i trong c¸c v¨n c¶nh cô thÓ. Ví dụ: Tìm động từ (trong các từ in đậm) ở từng cặp câu díi ®©y: a) - Nh©n d©n thÕ giíi mong muèn cã hoµ b×nh..

(233) - Nh÷ng mong muèn cña nh©n d©n thÕ giíi vÒ hoµ b×nh sÏ thµnh hiÖn thùc. b) - §Ò nghÞ c¶ líp im lÆng. - Đó là một đề nghị hợp lý. c) - Bè mÑ hi väng rÊt nhiÒu ë con. - Nh÷ng hi väng cña bè mÑ ë con lµ cã c¬ së. d) - Yªu cÇu mäi ngêi gi÷ trËt tù. - Bµi to¸n nµy cã hai yªu cÇu cÇn thùc hiÖn. b) Về vấn đề câu, các kiến thức cần bồi dỡng cho HS là: c¸c kiÓu c©u hái, c©u kÓ, c©u khiÕn, c©u c¶m; c¸c thµnh phÇn c©u chñ ng÷, vÞ ng÷, tr¹ng ng÷; c©u ghÐp vµ c¸c c¸ch nèi c¸c vÕ c©u ghÐp; dÊu c©u. - Về các kiểu câu phân loại theo mục đích nói, GV nên yêu cầu HS phân biệt đợc các câu đợc dùng với mục đích nói chính danh và các câu đợc dùng với mục đích nói khác. Vì vËy, c¸c bµi tËp nhËn diÖn d¹ng n©ng cao nªn chó träng yªu cầu nhận diện mục đích nói hơn là nhận diện kiểu câu. Các bµi tËp vËn dông nªn yªu cÇu HS t¹o c©u g¾n liÒn víi c¸c t×nh huống giao tiếp cụ thể và chú trọng các yếu tố đảm bảo phép lịch sự trong giao tiếp. Kiểu câu đợc quan tâm nhiều nhất là câu hỏi vì nó có thể đợc dùng với nhiều mục đích nói khác. §èi víi c¸c kiÓu c©u kÓ, khã nhÊt lµ kü n¨ng nhËn diÖn, đặc biệt là có trờng hợp một câu nhng vị ngữ có hai khả năng tr¶ lêi c©u hái (thÕ nµo?, lµm g×?). Ví dụ, có thể đặt hai câu hỏi cho câu Đàn voi chậm rãi bíc ®i lµ (1)§µn voi thÕ nµo?, (3) §µn voi lµm g×?..

(234) Thực chất, khi từ ngữ nào trong câu đợc nhấn giọng khi nói, từ ngữ đó là bộ phận chính của vị ngữ. Trong trờng hợp (1), chậm rãi là bộ phận chính của vị ngữ. Câu đã cho thuộc c©u kÓ Ai thÕ nµo?. Trong trêng hîp (2), bíc ®i lµ bé phËn chính của vị ngữ. Câu đã cho thuộc kiểu Ai làm gì?. - VÒ thµnh phÇn c©u, tr¹ng ng÷ lµ thµnh phÇn cÇn chó träng. Tr¹ng ng÷ lµ thµnh phÇn dÔ lÉn víi c¸c thµnh phÇn kh¸c. Cã thÓ rÌn cho HS kü n¨ng ph©n biÖt tr¹ng ng÷ víi thµnh tè phô cña côm tõ (bæ ng÷), tr¹ng ng÷ vµ chñ ng÷ chØ n¬i chèn, tr¹ng ng÷ víi mét vÕ cña c©u ghÐp. - Ngoµi ra, c¸c kiÕn thøc vÒ dÊu c©u, c©u ghÐp còng cÇn đợc rèn luyện, củng cố, nângh cao cho HS. * Bµi tËp rÌn luyÖn kü n¨ng ng÷ ph¸p gåm c¸c d¹ng sau: + Yêu cầu HS nhận diện câu, mục đích nói, tính lịch sự, thµnh phÇn c©u: Trong các câu hỏi dới đây, câu nào thể hiện đợc phép lÞch sù: - Em lấy giúp chị cốc nớc đợc không? - Nam ơi, cho chị xin cốc nớc đợc không? - Ngồi đấy mà không lấy cho ngời ta cốc nớc à? + Yªu cÇu HS ph©n lo¹i c©u: Ví dụ: Phân các câu dới đây thành hai loại: câu đơn và câu ghép. Em dựa vào đâu để phân chia nh vậy? a) Trªn c¸c tr¶ng réng vµ chung quanh nh÷ng lïm bôi thÊp mäc theo c¸c l¹ch níc, ta cã thÓ nghe tiÕng vï vï bÊt.

(235) tËn cña hµng ngh×n lo¹i c«n trïng cã c¸nh kh«ng ngít bay ®i bay lại trên những bông hoa nhiệt đới sặc sỡ. b) Mét vµi giät ma lo¸ng tho¸ng r¬i trªn chiÕc kh¨n quàng đỏ và mái tóc xoã ngang vai của Thuỷ; những sợi cỏ ®Ém níc lµu vµo dÐp Thuû lµm cho bµn ch©n nhá bÐ cña em ít l¹nh. c) C©y chuèi còng ngñ, tµu l¸ lÆng ®i nh thiÕp vµo trong n¾ng. d) Trong im ¾ng, h¬ng vên th¬m tho¶ng b¾t ®Çu rãn rÐn bíc ra, vµ tung t¨ng trong giã nhÑ, nh¶y trªn cá, trên theo nh÷ng th©n cµnh. + Yêu cầu HS đặt câu: Em hãy đặt câu hỏi thể hiện đợc phép lịch sự. Nói rõ tình huống mà em đặt câu hỏi là tình huèng nµo. + Yªu cÇu thªm thµnh phÇn c©u: ë mçi chç trèng díi đây, em hãy thêm một hoặc một số trạng ngữ chỉ nơi chốn để hoµn chØnh c¸c c©u v¨n t¶ c¶nh vËt. a)...b«ng hoa dËp dên tríc giã, khi Èn khi hiÖn. b)...chim hãt lÝu lo t¹o thµnh mét b¶n nh¹c vui t¬i. c)... nh÷ng con sãng nhÌ nhÑ liÕm lªn b·i c¸t, bät sãng màu bởi đào. + Yªu cÇu HS chuyÓn c©u: ChuyÓn tõng c©u díi ®©y thµnh c©u kh«ng dïng dÊu chÊm hái sao cho néi dung, môc đích của câu không thay đổi. a) Anh (chị) nói chuyện nhỏ hơn một chút đợc không ạ? b) Các bạn có thể ra chỗ khác đá bóng đợc không?.

(236) c) Môc "Nh÷ng kØ lôc ViÖt Nam" trªn truyÒn h×nh hay nhØ? d) Chơi đá cầu mà cậu bảo không thú vị à? + Yªu cÇu HS ch÷a lçi c©u sai, lçi sö dông dÊu c©u sai: Trong c¸c c©u díi ®©y, quan hÖ gi÷a chñ ng÷ vµ vÞ ng÷ cha phù hợp. Em hãy chữa lại cho đúng. a) H×nh ¶nh bµ ch¨m sãc t«i tõng li, tõng tÝ. b) Tâm hồn em vô cùng xúc động khi nhìn thấy ánh mắt th¬ng yªu tr×u mÕn cña B¸c. + Yªu cÇu HS ®iÒn quan hÖ tõ: T×m quan hÖ tõ hoÆc cÆp quan hÖ tõ thÝch hîp ®iÒn vµo chç trèng: a) ...cụ ún tin tởng ở bác sĩ trong việc chữa bệnh...cụ đã kh«ng trèn viÖn vÒ nhµ. b)...cụ ún đến bệnh viện kịp thời....cụ không phải chịu nh÷ng c¬n ®au qu»n qu¹i, khæ së nh vËy. c)...con trai cụ nói đến chuyện đi bệnh vịên chữa bÖnh...cô ón l¹i nãi l·ng sang chuyÖn kh¸c. d)...cụ ún đi viện từ sớm...bệnh sỏi thận của cụ đã khỏi tõ l©u råi. Với các nội dung đã xác định ở trên, có thể tổ chức bồi dỡng cho HS theo c¸c h×nh thøc sau: - Ph©n ho¸ HS, cã bµi tËp riªng cho HS kh¸, giái trong giê LuyÖn tõ vµ c©u ë líp. - Tæ chøc båi dìng kiÕn thøc vµ kü n¨ng n©ng cao t¹i t¹i c¸c c©u l¹c bé TiÕng ViÖt..

(237) - Tổ chức thiết kế các hệ thống bài tập nâng cao để HS thùc hµnh thªm. - Cã kÕ ho¹ch cho HS tù häc n©ng cao ë nhµ Đánh giá hoạt động 2 1. T¹i sao ph¶i tæ chøc båi dìng kiÕn thøc vµ kü n¨ng sö dông tõ, c©u cho HS kh¸ giái? 2. X©y dùng mét bµi kiÓm tra vÒ kü n¨ng hiÓu nghÜa vµ sö dông tõ dïng cho HS kh¸, giái líp 5. 5. X©y dùng mét bµi kiÓm tra kiÕn thøc vµ kü n¨ng sö dông c¸c kiÓu c©u ph©n lo¹i theo mục đích nói cho HS khá, giỏi lớp 4.. Hoạt động 3: T×m hiÓu c¸c h×nh thøc hoạt động ngoại khoá Luyện từ và câu Thêi gian: 1 tiÕt Nhiệm vụ của hoạt động 3 Thảo luận nhóm về các hình thức hoạt động ngoại khoá vÒ LuyÖn tõ vµ c©u cho HS tiÓu häc vµ nhiÖm vô cña nã. Thông tin cho hoạt động 3 1. Khái niệm hoạt động ngoại khoá Luyện từ và câu Hoạt động ngoại khoá môn tiếng Việt là hình thức học tập ngoài giờ lên lớp. Nó đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra những hình thức học tập sinh động, đa dạng, phong phó vµ gãp phÇn n©ng cao chÊt lîng m«n TiÕng ViÖt. §èi víi phân môn Luyện từ và câu, hoạt động ngoại khoá có những đặc điểm riêng, những đặc điểm này đợc qui định bởi mục tiêu của phân môn và đặc trng của các kiến thức từ ngữ, ngữ.

(238) pháp. Môn tiếng Việt có các hình thức hoạt động ngoại khoá nh báo tờng, thi sáng tác văn học, thi vở sạch chữ đẹp, thi đọc thơ, ngâm thơ, kể chuyện, dạ hội văn học, sổ tay chính t¶, sæ tay tõ ng÷, c¸c trß ch¬i tiÕng ViÖt, su tÇm thµnh ng÷, tôc ng÷, ca dao, tham quan, gÆp gì c¸c t¸c gi¶ cã bµi trÝch trong s¸ch tiÕng ViÖt... Ph©n m«n LuyÖn tõ vµ c©u cã thÓ cã những hình thức hoạt động ngoại khoá riêng nh Thi kể chuyện vui về từ và câu, Thi viết kịch bản và đóng kịch, Su tÇm thµnh ng÷, tôc ng÷, Sæ tay dïng tõ, Trß ch¬i LuyÖn tõ vµ c©u, D¹ héi tiÕng ViÖt, C©u l¹c bé tiÕng ViÖt... 2. Nhiệm vụ của hoạt động ngoại khoá Luyện từ và câu Tham gia hoạt động ngoại khoá về Luyện từ và câu HS cã ®iÒu kiÖn sö dông tõ vµ c©u trong nh÷ng hoµn c¶nh giao tiÕp cô thÓ vµ ®a d¹ng, hiÓu s©u h¬n vµ øng dông nhanh c¸c kiến thức về ngữ âm, từ ngữ, ngữ pháp... đã đợc học. Theo quan điểm dạy tiếng thông qua hoạt động giao tiếp, thì tổ hợp các tiết học chính khoá với các hoạt động ngo¹i kho¸ t¹o nªn m«i trêng häc tËp hµi hoµ, trän vÑn. Chính nhờ hoạt động ngoại khoá với các tình huống giao tiếp muôn màu, muôn vẻ, chân thực và sinh động HS có điều kiện tham gia giao tiếp, ứng dụng các kiến thức về từ và câu đã häc mét c¸ch tù nhiªn, hån nhiªn, tù ph¸t triÓn vµ trau dåi ngôn ngữ một cách hiệu quả. Hoạt động ngoại khoá Luyện từ vµ c©u lµ nh÷ng "tiÕt häc LuyÖn tõ vµ c©u ngoµi giê lªn líp", bæ trî cho c¸c tiÕt häc H×nh thµnh kiÕn thøc míi vµ LuyÖn tËp thùc hµnh chÝnh kho¸..

(239) Hoạt động ngoại khoá Luyện từ và câu có những nhiệm vô sau: - Gãp phÇn kh¾c s©u c¸c kiÕn thøc vÒ tõ vµ c©u, ph¸t triển các kỹ năng dùng từ đặt câu, sử dụng câu trong giao tiếp cho HS. Các hoạt động ngoại khoá tạo nên môi trờng thùc hµnh giao tiÕp ch©n thùc, gÇn víi cuéc sèng giao tiÕp đời thờng. Vì vậy, HS có điều kiện, động cơ rèn luyện kỹ năng dùng từ đặt câu, sử dụng câu đúng, hay, tinh tế. Các kiến thức đợc học trong chơng trình thực sự trở thành cơ sở lý thuyết để HS tiến hành các hoạt động thực hành nói, viết cña m×nh. - Gãp phÇn kh¬i dËy vµ nu«i dìng høng thó häc tËp LuyÖn tõ vµ c©u. HiÖn nay, vÉn cã t×nh tr¹ng HS kh«ng thÝch häc LuyÖn từ và câu bằng các phân môn khác. Hoạt động ngoại khoá gióp cho vÞÖc häc tËp c¸c kiÕn thøc vÒ tõ ng÷, ng÷ ph¸p trë nên sinh động, hấp dẫn đối với HS. Những buổi sinh hoạt C©u l¹c bé tiÕng ViÖt, nh÷ng trß ch¬i häc tËp LuyÖn tõ vµ câu, các đợt thi kể chuyện vui về từ và câu... sẽ tạo nên niềm say mª, høng thó häc tËp ph©n m«n LuyÖn tõ vµ c©u cho HS. Trong thực tế, các hoạt động ngoại khoá đã đợc các thầy c« gi¸o ë tiÓu häc sö dông hç trî cho viÖc häc chÝnh kho¸. Tuy nhiên, việc thực hiện ngoại khoá tiếng Việt, trong đó có ngoại khoá Luyện từ và câu cha thành một hoạt động thờng xuyên có nề nếp. Hoạt động này còn phụ thuộc vào sự hứng thó cña c¸c c¸ nh©n GV. Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ kh«ng ph¶i.

(240) tất cả các GV tiểu học đã nhận thức đầy đủ, sâu sắc tầm quan träng cña c¸c h×nh thøc häc tËp ngo¹i kho¸ LuyÖn tõ vµ c©u và họ cũng cha đợc chuẩn bị đầy đủ năng lực tổ chức các hoạt động này. 3. Các hình thức hoạt động ngoại khoá Luyện từ và câu Lâu nay, ngời ta chỉ đề cập đến khái niệm hoạt động ngoại khoá tiếng Việt. Thực chất, một hình thức hoạt động ngo¹i kho¸ nh C©u l¹c bé tiÕng ViÖt, D¹ héi tiÕng ViÖt, Thi viết kịch bản và đóng kịch... có thể góp phần củng cố và rèn luyÖn kiÕn thøc, kü n¨ng cña nhiÒu ph©n m«n TiÕng ViÖt trong đó có Luyện từ và câu. Tuy nhiên, có những hình thức hoạt động ngoại khoá phù hợp hơn với đặc điểm của phân m«n LuyÖn tõ vµ c©u. a) Thi kÓ chuyÖn vui vÒ tõ vµ c©u HS tiÓu häc rÊt thÝch kÓ chuyÖn, su tÇm chuyÖn kÓ. Ph¸t huy đặc điểm này, khi dạy Luyện từ và câu, GV có thể su tầm và lựa chọn các mẫu chuyện vui liên quan đến nội dung bài học để góp phần kích thích hứng thú học tập của HS. Ví dô, khi d¹y vÒ dÊu phÈy, cã thÓ kÓ cho HS nghe c©u chuyện"Bò cày không đợc thịt". Có một bác nông dân đến UBND xã xin đợc giết thịt bò. ¤ng c¸n bé Uû ban sau mét håi gi¶i thÝch cho b¸c hiÓu r»ng, con bò bác nuôi đang còn rất khoẻ, phải để lại để cày ruộng, không đợc giết thịt, bèn phê vào lá đơn của bác câu "Bò cày không đợc thịt". Bác nông dân cầm lá đơn về nhà và vẫn b×nh th¶n giÕt bß, ®em thÞt ra chî b¸n. Khi ngêi c¸n bé qu¶n.

(241) lý thị trờng hỏi, bác liền chìa lá đơn có chữ ký của ông cán bộ UBND xã với dòng chữ "Bò cày không đợc, thịt". Thì ra, một dấu phẩy đã làm thay đổi nội dung của câu. Bác nông d©n thËt lµ hãm hØnh, th«ng minh. Ngoµi ra, GV cã thÓ tæ chøc c¸c cuéc thi Su tÇm vµ kÓ chuyện vui về từ và câu. Các cuộc thi này đặt ra hai yêu cầu: Thø nhÊt, mçi em su tÇm c¸c c©u chuyÖn vui liªn quan đến việc dùng từ, đặt câu, sử dụng dấu câu. Thứ hai, kể lại các câu chuyện đó cho thầy cô và các b¹n nghe vµ b×nh luËn vÒ ý nghÜa cña c©u chuyÖn. Với hình thức hoạt động ngoại khoá này, HS không chỉ đợc mở rộng, củng cố những hiểu biết về cách dùng từ, đặt câu, sử dụng dấu câu mà còn đợc rèn luyện về kỹ năng kể. Qua các mẩu chuyện vui su tầm hoặc đợc nghe kể, HS sẽ có ý thøc h¬n trau viÖc trau dåi ng«n ng÷ cña m×nh, cÈn thËn hơn trong việc dùng từ, đặt câu, sử dụng dấu câu. b) Thi viÕt vµ thÓ hiÖn kÞch b¶n H×nh thøc nµy chØ phï hîp víi HS líp 4-líp 5. KÞch b¶n, ở đây, đợc hiểu rất đơn giản, là những cuộc đối thoại ngắn, trong đó có sử dụng các câu hỏi, câu kể, câu khiến, câu cảm. Sau khi HS học xong các bài về câu phân loại theo mục đích nói, GV căn cứ vào chủ điểm đã học trong tuần, yêu cầu HS xây dựng các cuộc đối thoại nói về chủ điểm đã học, trong các cuộc đối thoại đó có sử dụng các kiểu câu vừa học. §iÓm cÇn chó ý lµ GV ph¶i yªu cÇu HS sö dông c¸c kiÓu c©u ở cả mục đích nói trực tiếp và gián tiếp, chú ý đến việc sử dụng các yếu tố đảm bảo tính lịch sự trong kịch bản. Tuy nhiªn, kÞch b¶n chØ míi lµ v¨n b¶n viÕt, ph¶i cã h×nh thøc thø hai, yªu cÇu HS thÓ hiÖn kÞch b¶n cña nhãm mình. Vào vai, thể hiện kịch bản chính là lúc HS đặt mình vào các tình huống giao tiếp một cách tự nhiên, để rèn luyện kỹ năng đối thoại..

(242) c) Su tÇm thµnh ng÷, tôc ng÷ Kh¸c tríc ®©y, ch¬ng tr×nh, SGK TiÕng ViÖt hiÖn nay, chó träng viÖc më réng vèn thµnh ng÷, tôc ng÷ cho HS qua c¸c bµi Më réng vèn tõ theo chñ ®iÓm. Để bổ sung vốn thành ngữ, tục ngữ đợc học trong giờ chính khoá, GV có thể tổ chức các đợt su tầm thành ngữ, tục ng÷ theo chñ ®iÓm. Còng cã thÓ tæ chøc thªm h×nh thøc Su tÇm c¸c chuyÖn kÓ thµnh ng÷, tôc ng÷; th«ng qua nh÷ng c©u chuyÖn nµy HS đợc hiểu nội dung các thành ngữ, tục ngữ sinh động hơn, sâu s¾c h¬n. Hoạt động này nên tổ chức thành nhiều đợt trong năm, b¸m s¸t chñ ®iÓm cña c¸c tuÇn häc. d) Sæ tay sö dông tõ ng÷ Mỗi loại sổ tay có một mục đích riêng, do đó mỗi loại l¹i cã c¸ch s¾p xÕp, cÊu t¹o riªng. Sæ tay sö dông tõ ng÷ nh»m gióp HS tÝch luü vµ sö dông tõ ng÷ thuËn lîi nªn cÇn ph¶i ghi theo chñ ®iÓm. VÝ dô: Tõ ng÷ nãi vÒ h×nh d¸ng con ngêi: thon th¶, mÒm m¹i, thanh m¶nh, m¶nh mai, lßng khßng, gÇy gß, m¶nh kh¶nh, lÐp kÑp, mËp m¹p, ôc Þch..... Sổ tay còn thể ghi những cách dùng từ, đặt câu hay mà HS thu nhận đợc qua các giờ tập đọc, tập làm văn... Sổ tay từ ngữ đợc tích luỹ vốn từ ngữ theo đặc điểm ng«n ng÷, së trêng hoÆc nhu cÇu cña tõng c¸ nh©n nªn cã thÓ gióp HS n©ng cao n¨ng lùc tõ ng÷ cña m×nh mét c¸ch thuËn tiÖn. Sè tay sö dông tõ ng÷ cã t¸c dông kh¸c h¼n víi c¸c lo¹i tõ ®iÓn. e) Trß ch¬i LuyÖn tõ vµ c©u Hiện nay, ngời ta đề cao phơng pháp trò chơi học tập, đây là phơng pháp dạy học phù hợp với đặc trng tâm lý lứa tuæi HS tiÓu häc, cã t¸c dông kÝch thÝch høng thó häc tËp cña HS. V× thÕ, GV nªn tæ chøc cho HS tham gia c¸c trß ch¬i cã néi dung g¾n liÒn víi c¸c kiÕn thøc vµ kü n¨ng luyÖn tõ vµ.

(243) c©u cña ch¬ng tr×nh. Trß ch¬i LuyÖn tõ vµ c©u cã thÓ sö dông xen kÏ trong tõng bµi häc, trong giê ra ch¬i, trong c¸c ngµy lÔ cña trêng, còng cã thÓ tæ chøc trong c¸c buæi D¹ héi hoÆc C©u l¹c bé tiÕng ViÖt... C¸c trß ch¬i cã t¸c dông cñng cè tri thøc, ph¸t triÓn vèn từ, phát hiện và sửa lỗi dùng từ, đặt câu. Có rất nhiều trò chơi LuyÖn tõ vµ c©u, ch¼ng h¹n, t×m nhanh c¸c cÆp tõ tr¸i nghÜa, đồng nghĩa, dùng tay phát hiện tên gọi đồ vật, điền nhanh từ tợng thanh, ghép từ và nghĩa, thi điền nhanh danh từ, thi đặt c©u theo mÉu... HiÖn nay, cã rÊt nhiÒu tËp s¸ch giíi thiÖu c¸c trß ch¬i häc tËp tiÕng ViÖt. VÝ dô, Vui häc tiÕng ViÖt cña t¸c gi¶ TrÇn M¹nh Hëng, Trß ch¬i thùc hµnh tiÕng ViÖt cña t¸c gi¶ Lª Ph¬ng Nga (Chñ biªn)... Ngoµi c¸c trß ch¬i do m×nh tự sáng tạo, GV có thể sử dụng các trò chơi đợc giới thiệu trong c¸c tËp s¸ch trªn. g) D¹ héi tiÕng ViÖt Dạ hội tiếng Việt là những đêm sinh hoạt về tiếng Việt. Đây là cuộc trình diễn các hoạt động liên quan đến tiếng Việt, trong đó có Luyện từ và câu. HS có thể tham gia các trò chơi, giải các bài tập Luyện từ và câu lí thú, giải câu đố về ngôn ngữ, đóng kịch...Trong Dạ hội tiếng Việt có thể có các cuéc thi KÓ chuyÖn vui vÒ tõ vµ c©u, KÓ chuyÖn thµnh ng÷, tôc ng÷, Gi¶i nhÜa tõ, §Æt c©u nhanh... Cã thÓ tæ chøc D¹ héi tiÕng ViÖt cña líp, còng cã thÓ tæ chøc D¹ héi tiÕng ViÖt ë qui m« trêng vµ thêng ph¶i cã c¸c tên gọi cụ thể, hấp dẫn, chẳng hạn nh "Sự ra đời của từ", "C©u chuyÖn vÒ c¸c kiÓu c©u".... D¹ héi tiÕng ViÖt gãp phÇn rÌn luyÖn nhiÒu kü n¨ng sö dụng tiếng Việt cho HS, trong đó có các kỹ năng dùng từ, đặt câu, kỹ năng kể....Đây cũng chính cơ hội để HS giao lu, trao đổi, tâm tình cũng nh trau dồi cách dùng tiếng Việt trong những tình huống giao tiếp đa dạng, đời thờng. h) C©u l¹c bé tiÕng ViÖt.

(244) C©u l¹c bé tiÕng ViÖt lµ n¬i sinh ho¹t cña nh÷ng HS yªu tiếng Việt. Đây đợc xem là hình thức họat động ngoại khoá có hiệu quả nhất bởi vì hoạt động của câu lạc bộ đợc tiến hành có hệ thống, theo kế hoạch đã định, số lợng các HS tham gia vào câu lạc bộ ổn định và đó là sự tham gia tự nguyÖn. Néi dung cña c¸c buæi sinh ho¹t c©u l¹c bé lµ nh÷ng vÊn đề bất kỳ, gắn với các bài học, các phần học của chơng trình tiếng Việt trong đó có Luyện từ và câu. Ví dụ nh về Câu hỏi vµ c¸ch dïng c©u hái, vÒ Tõ ghÐp vµ tõ l¸y, vÒ Tõ nhiÒu nghÜa... C©u l¹c bé tiÕng ViÖt ë nhµ trêng tiÓu häc kh«ng ph¶i lµ mét tËp thÓ nghiªn cøu s©u h¬n vÒ tiÕng ViÖt mµ chØ lµ mét sè c¸c HS yªu thÝch m«n tiÕng ViÖt. C¸c HS nµy sÏ lµ c¸c thµnh viªn tham gia mét c¸ch thêng xuyªn vµo c«ng viÖc ngo¹i kho¸ tiÕng ViÖt, còng nh sÏ tÝch cùc gióp GV chuÈn bÞ đồ dùng trực quan, phân phát tài liệu học tập cho các bạn, giúp đỡ những bạn HS yếu... Đánh giá hoạt động 3 Bạn hãy đánh dấu  vào ô trống trớc các ý trả lời đúng. 1. Nhiệm vụ của hoạt động ngoại khoá Luyện từ và câu ở tiểu häc lµ: a)  Góp phần khắc sâu các kiến thức về từ và câu đã đợc học, phát triển các kỹ năng dùng từ đặt câu, sử dụng câu trong giao tiÕp cho HS b)  Gãp phÇn kh¬i dËy vµ nu«i dìng høng thó häc tËp LuyÖn tõ vµ c©u. c)  H×nh thµnh cho HS c¸c tri thøc míi vÒ tõ vµ c©u. 2. Các hình thức hoạt động ngoại khoá nào sau đây có thể sử dông hiÖu qu¶ trong d¹y häc LuyÖn tõ vµ c©u ë tiÓu häc?  Thi kÓ chuyÖn vui vÒ tõ vµ c©u  Thi viÕt vµ thÓ hiÖn kÞch b¶n  Su tÇm thµnh ng÷, tôc ng÷  Lµm b¸o têng.

(245)  Sæ tay chÝnh t¶  Sæ tay sö dông tõ ng÷  Trß ch¬i LuyÖn tõ vµ c©u  D¹ héi tiÕng ViÖt  C©u l¹c bé tiÕng ViÖt  Ng©m th¬ 3. Thiết kế ba trò chơi Luyện từ và câu và su tầm 5 câu đố về tõ ng÷. 4. ChuÈn bÞ néi dung ch¬ng tr×nh cho mét buæi D¹ héi tiÕng ViÖt cho HS líp 4- 5. Đánh giá toàn chuyên đề 1. Quan ®iÓm giao tiÕp thÓ hiÖn nh thÕ nµo trong d¹y häc LuyÖn tõ vµ c©u ë tiÓu häc? 2. §Ó d¹y tèt mét kiÓu bµi LuyÖn tõ vµ c©u, GV cÇn lu ý vÊn đề gì? 3. §Ó d¹y tèt mét néi dung LuyÖn tõ vµ c©u, GV cÇn ph¶i lu ý những vấn đề gì? Th«ng tin ph¶n håi 1. Thông tin phản hồi cho hoạt động đánh giá của các chủ đề 1.1. Thông tin phản hồi cho hoạt động đánh giá của chủ đề 1 a) Thông tin phản hồi cho hoạt động1: 1. Dạy từ cho HS tiểu học phải chú trọng cả ba tiêu chí số lợng từ, tính đa dạng, tính năng động của từ. Mục tiêu của viÖc d¹y tõ lµ lµm giµu vèn tõ cho HS, vèn tõ cµng nhiÒu, càng phong phú thì khả năng diễn đạt càng tốt. Tuy nhiên, có vốn từ nhiều cha đủ mà vốn từ phải đa dạng: tính đa dạng này phải xét từ nhiều mặt. Từ góc độ cấu tạo từ, phải dạy cho HS cả từ đơn , từ láy, từ ghép; phải vừa mở rộng vốn từ vừa.

(246) mở rộng vốn thành ngữ, tục ngữ. Từ góc độ nguồn gốc, phải dạy cả từ thuần Việt và từ vay mợn. Từ góc độ sử dụng, phải dạy cả các từ đơn phong cách và đa phong cách. Từ góc độ ngữ nghĩa, phải dạy cho HS các quan hệ đồng nghĩa, trái nghĩa, nhiều nghĩa, đồng âm. Bên cạnh đó, phải coi trọng việc hớng dẫn HS sử dụng các từ ngữ đã học vào hoạt động nói, viết hàng ngày. Có nh vậy, mới tạo đợc tính năng động cho vèn tõ cña HS. Kh«ng ph¶i cø cã vèn tõ nhiÒu, ®a d¹ng lµ cã thÓ ®a vµo sö dông nhanh, chÝnh x¸c, tinh tÕ, muèn sö dông tõ hiÖu qu¶ HS ph¶i luyÖn tËp tÝch cùc ho¸ vèn tõ cña m×nh. 2. Việc dạy luyện từ gắn liền với luyện câu là đảm bảo tính tÝch hîp, viÖc tÝch hîp nµy gióp cho viÖc d¹y häc hiÖu qu¶ hơn, tiết kiệm đợc thời gian, công sức. Mặt khác, từ là đơn vị sẵn có, cơ bản của ngôn ngữ nhng cha phải là đơn vị có thể dùng để giao tiếp. Muốn giao tiếp đợc ngời ta phải dùng từ đặt câu, sử dụng câu để giao tiếp. Vì vậy, nếu kết hợp việc rèn luyện việc sử dụng hai đơn vị ngôn ngữ này với nhau thì hiÖu qu¶ d¹y häc sÏ cao h¬n, viÖc häc tËp cña HS sÏ sinh động hơn, tạo đợc tình huống học tập chân thực hơn. b) Thông tin phản hồi cho hoạt động 2: 1. Ph©n m«n LuyÖn tõ vµ c©u thùc hiÖn môc tiªu rÌn luyÖn c¸c kỹ năng giao tiếp nói, nghe, đọc, viết cho HS bằng cách làm giàu vốn từ, rèn luyện kỹ năng đặt câu, sử dụng từ và câu. Nhờ đó này HS sẽ viết, nói chính xác, thuyết phục, đạt hiệu quả.

(247) giao tiếp cao; khi nghe, đọc HS sẽ phân tích và tiếp thu thông tin từ lời nói của đối tợng giao tiếp tốt, nhạy bén. 2. "Lµm giµu vèn tõ" bao gåm c¸c c«ng viÖc cô thÓ lµ: d¹y nghÜa tõ, hÖ thèng ho¸ vèn tõ ( cßn gäi lµ Më réng vèn tõ vµ ph©n lo¹i, qu¶n lý vèn tõ), tÝch cùc ho¸ vèn tõ, v¨n ho¸ ho¸ vèn tõ. 3. ViÖc d¹y luyÖn c©u hiÖn nay, bªn c¹nh c¸c nhiÖm vô cña ph©n m«n ng÷ ph¸p tríc ®©y, ph¶i rÌn luyÖn cho HS kü n¨ng sử dụng các kiểu câu phù hợp mục đích nói, với tình huống lời nói để đạt hiệu quả giao tiếp cao, kỹ năng liên kết các câu để tạo thành đoạn văn, văn bản. 4. Ngêi häc tù thùc hiªn. 1.2. Thông tin phản hồi cho hoạt động đánh giá của chủ đề 2 a) Thông tin phản hồi cho hoạt động1: 1. Nội dung lý thuyết về từ đợc dạy trong chơng trình tiểu học hiện nay: - Về cấu tạo từ: từ đơn và từ phức; từ ghép và từ láy - Về các lớp từ: từ đồng nghĩa, từ trái nghĩa, từ nhiều nghĩa, từ đồng âm - VÒ c¸c biÖn ph¸p tu tõ: so s¸nh, nh©n ho¸ - Về từ loại: danh từ, động từ, tính từ, đại từ, quan hệ từ - VÒ tiÕng: cÊu t¹o cña tiÕng, c¸c bé phËn cña vÇn 2. Néi dung lý thuyÕt vÒ tõ trong ch¬ng tr×nh míi gi¶n lîc nhiÒu so víi ch¬ng tr×nh CCGD. Tuy nhiªn, sè lîng tiÕt d¹y lý thuyÕt vÒ tõ l¹i kh«ng gi¶m ®i v× ch¬ng tr×nh bæ sung c¸c bµi luyÖn tËp thùc hµnh (®i kÌm víi mçi bµi lý thuyÕt). MÆt.

(248) khác, các kiến thức lý thuyết về từ đợc hình thành ở dạng qui tắc tạo lập, sử dụng các đơn vị từ vựng. Chẳng hạn, khi học về từ trái nghĩa, HS đợc biết về tác dụng của từ trái nghĩa trong giao tiếp; khi học về từ đồng âm, HS đợc học các cách chơi chữ đồng âm; khi học về từ phức HS biết về các cách chính để tạo từ phức... 3. Các chủ đề Mở rộng vốn từ của chơng trình mới có quan hệ đồng tâm. Mỗi chủ đề đợc lần lợt trở đi trở lại theo kiểu đồng tâm xoáy trôn ốc, mỗi lần trở đi trở lại là một lần đợc khai th¸c s©u h¬n. b) Thông tin phản hồi cho hoạt động 2: 1. C¸ch lùa chän vµ s¾p xÕp néi dung luyÖn c©u trong ch¬ng tr×nh míi thÓ hiÖn râ môc tiªu rÌn luyÖn kü n¨ng giao tiÕp cho HS: - ë giai ®o¹n líp 2-3, chØ cho HS lµm quen vµ luyÖn tËp cách sử dụng các kiểu câu kể đơn, các thành phần câu chủ ng÷, vÞ ng÷, tr¹ng ng÷, bæ ng÷ vµ mét sè dÊu c©u. Lªn líp 45, cung cÊp c¸c kiÕn thøc lý thuyÕt vµ tiÕp tôc luyÖn tËp thùc hµnh c¸c néi dung trªn. - Chú trọng dạy các kiểu câu phân loại theo mục đích nãi, chó träng d¹y c¸ch sö dông c¸c kiÓu c©u nµy vµ phÐp lÞch sù khi giao tiÕp. Kh«ng d¹y nhiÒu vÒ c¸ch ph©n lo¹i nhËn diÖn c¸c kiÓu c©u theo cÊu t¹o. - Khi d¹y vÒ c©u ghÐp, thµnh phÇn tr¹ng ng÷, c¸c phÐp liên kết câu đều đi từ nội dung đến hình thức, coi trọng việc.

(249) h×nh thµnh c¸c qui t¾c sö dông h¬n lµ h×nh thµnh kh¸i niÖm về các đơn vị này. 2. Xem h×nh vÏ sau: Néi dung luyÖn c©u. C¸c kiÓu c©u. C©u hái. C©u kÓ. C©u C©u khiÕn c¶m. PhÐp liªn kÕt c©u. Thµnh phÇn c©u. VÞ ng÷. Chñ ng÷. Tr¹ng ng÷. PhÐp lÆp. PhÐp PhÐp thÕ nèi. DÊu c©u. DÊu gi÷a c©u. DÊu cuèi c©u. c) Thông tin phản hồi cho hoạt động 3: 1. Ngêi häc tù thùc hiÖn (dùa vµo môc Th«ng tin cho ho¹t động 3 của chủ đề 2) 2. -VÒ kiÓu bµi: ch¬ng tr×nh CCGD, hai ph©n m«n Tõ ng÷ vµ Ng÷ ph¸p bao gåm c¸c kiÓu bµi sau: - Më réng vèn tõ (líp 2- líp 5) - Lý thuyÕt vÒ tõ (líp 5).

(250) - H×nh thµnh kiÕn thøc vµ qui t¾c ng÷ ph¸p (líp 2 -3) - H×nh thµnh kh¸i niÖm ng÷ ph¸p (Líp 4-5) - ¤n tËp ng÷ ph¸p (líp 4-5) Ph©n m«n LuyÖn tõ vµ c©u, ch¬ng tr×nh míi còng cã 5 kiÓu bµi: Thùc hµnh tõ vµ c©u (Líp 2-3), Më réng vèn tõ (líp 45), H×nh thµnh kiÕn thøc míi (líp 4-5), LuyÖn tËp thùc hµnh (líp 4-5), ¤n tËp (Líp 4-5). - Về mục đích ý nghĩa của các kiểu bài: Mục đích của hai kiÓu bµi Më réng vèn tõ vµ ¤n tËp cña hai ch¬ng tr×nh c¬ b¶n gièng nhau. Ba kiÓu bµi Lý thuyÕt vÒ tõ, H×nh thµnh kiÕn thøc vµ qui t¾c ng÷ ph¸p, H×nh thµnh kh¸i niÖm ng÷ pháp của chơng trình CCGD có mục đích giống kiểu bài H×nh thµnh kiÕn thøc míi cña ch¬ng tr×nh míi. - VÒ cÊu t¹o cña c¸c kiÓu bµi: Trõ kiÓu bµi H×nh thµnh kiến thức mới, các kiểu bài còn lại của chơng trình mới đều lµ mét hÖ thèng bµi tËp. ë ch¬ng tr×nh CCGD, bµi tËp chØ n»m ë môc LuyÖn tËp cña c¸c kiÓu bµi vµ mét sè bµi ¤n tËp ng÷ ph¸p. KiÓu bµi Më réng vèn tõ cña ch¬ng tr×nh CCGD bao gåm hai môc Tõ ng÷ vµ LuyÖn tËp, môc thø nhÊt chØ ®a ra một bảng từ. ở chơng trình mới, bảng từ này đã đợc xây dùng thµnh bµi tËp. KiÓu bµi Lý thuyÕt cña hai ch¬ng tr×nh c¬ b¶n cã cÊu t¹o gièng nhau nhng tªn môc vµ néi dung c¸c môc kh¸c nhau. 1.3. Thông tin phản hồi cho hoạt động đánh giá của chủ đề 3 a) Thông tin phản hồi cho hoạt động1:.

(251) 1. e)  2. NÕu thùc hiÖn nh gi¸o viªn nä th× sÏ vi ph¹m yªu cÇu vÒ ng÷ liÖu cña nguyªn t¾c giao tiÕp. Víi t×nh huèng trªn, trong thùc tÕ giao tiÕp, ngêi ta thêng sö dông c©u "§©y lµ b¹n DiÖu Chi, b¹n míi cña líp ta" chø kh«ng dïng c©u"B¹n nµy lµ b¹n DiÖu Chi, b¹n míi cña líp ta". C©u thø hai nÆng nÒ vµ thiÕu tÝnh th©n thiÖn. V× vËy, nªn sö dông c©u thø nhÊt khi d¹y vÒ câu kể Ai là gì? để đảm bảo tính chân thực, sinh động của ng÷ liÖu. 3. Kh¸i niÖm ng«n ng÷ cã tÝnh trõu tîng vµ kh¸i qu¸t cao. Khi tiÕp thu kh¸i niÖm HS nhá gÆp nhiÒu khã kh¨n. MÆt kh¸c, viÖc n¾m v÷ng kh¸i niÖm vµ viÖc øng dông kh¸i niÖm vµo giao tiÕp rÊt kh¸c nhau, cã HS n¾m v÷ng c¸c kh¸i niÖm ng«n ng÷ nhng nãi, viÕt rÊt kÐm. Cßn qui t¾c lµ nh÷ng chØ dẫn hành động rất cụ thể, có thể giúp HS thực hiện các hoạt động giao tiếp trực tiếp và dễ dàng. b) Thông tin phản hồi cho hoạt động 2: 1. Mục đích của GV là đồng thời tác động vào nhiều giác quan cña HS cïng mét lóc. 2. §óng. 3. b). Vì các từ xanh xanh, nhỏ nhắn, khéo léo đều là những vÝ dô ®iÓn h×nh vÒ tõ l¸y. C¸c tõ chuån chuån, chÌo bÎo ë vÝ dô a) lµ nh÷ng trêng hîp c¸c nhµ nghiªn cøu ®ang tranh c·i lµ tõ l¸y hay tõ ghÐp ngÉu kÕt..

(252) 4. ViÖc sö dông biÖn ph¸p trùc quan trong giê LuyÖn tõ vµ c©u, cã thÓ ph©n thµnh hai giai ®o¹n: giai ®o¹n h×nh thµnh kiÕn thøc míi vµ giai ®o¹n «n tËp, tæng kÕt kiÕn thøc. ë giai ®o¹n thø nhÊt, ph¬ng tiÖn trùc quan lµ lêi nãi, ë giai ®o¹n thø hai phơng tiện trực quan là sơ đồ, bảng biểu. c) Thông tin phản hồi cho hoạt động 3: 1. Do đặc trng của quy luật hình thành vốn từ và do mối quan hÖ chÆt chÏ cña c¸c b×nh diÖn tõ vùng, ng÷ ph¸p trong ng«n ng÷ häc còng nh mèi quan hÖ gi÷a viÖc tiÕp thu kiÕn thøc vµ rÌn luyÖn kü n¨ng nªn trong d¹y häc LuyÖn tõ vµ c©u ph¶i đảm bảo tính tích hợp, đồng bộ. 2. Trong ch¬ng tr×nh, SGK ph©n m«n LuyÖn tõ vµ c©u, nguyªn t¾c tÝch hîp thÓ hiÖn ë nh÷ng ®iÓm sau: - X©y dùng theo chñ ®iÓm, cïng xoay quanh trôc chñ ®iÓm víi c¸c ph©n m«n kh¸c. - C¸c bµi tËp LuyÖn tõ vµ luyÖn c©u cã quan hÖ chÆt chÏ, kÕ thõa lÉn nhau, tÝch hîp víi nhau trong mét bµi. - Các kiến thức đợc dạy theo cấu trúc đồng âm, đó chÝnh lµ sù tÝch hîp theo chiÒu däc. 3.d)  d) Thông tin phản hồi cho hoạt động 4: 1.e) 2.e) e) Thông tin phản hồi cho hoạt động 5: 1. §óng 2. Sai.

(253) 3. §óng 4. b) 1.4. Thông tin phản hồi cho hoạt động đánh giá của chủ đề 4 a) Thông tin phản hồi cho hoạt động1: 1.a)  2. §óng 3. Qui tr×nh híng dÉn HS gi¶i mét bµi tËp LuyÖn tõ vµ c©u bao gåm bèn bíc: Bíc 1: Gióp HS n¾m v÷ng yªu cÇu cña bµi tËp Bớc 2: Hớng dẫn HS chữa một phần của bài tập để làm mẫu Bíc 3: Híng dÉn HS lµm bµi tËp vµo vë Bớc 4: Tổ chức cho HS trao đổi, nhận xét về kết quả; rút ra nh÷ng ®iÓm cÇn ghi nhí vÒ tri thøc Để tổ chức tốt qui trình này GV cần lu ý những vấn đề sau: - Xác định đúng mục đích, ý nghĩa của từng bài tập - Nắm đợc cơ sở khoa học của việc xây dựng bài tập - N¾m v÷ng néi dung vµ c¸ch gi¶i chÝnh x¸c bµi tËp - Biết trình tự hoá các bớc giải bài tập để hớng dẫn cho HS - Ph¶i chuÈn bÞ lêi gi¶i mÉu vµ dù tÝnh nh÷ng sai ph¹m mà HS mắc phải và cách điều chỉnh để đa về lời giải đúng Trong đó, quan trọng nhất là nắm vững mục đích, ý nghĩa của từng bài tập. Mỗi loại bài tập có mục đích riêng, phải nắm vững mục đích của từng kiểu thì GV thực hiện "trúng" ý đồ của SGK, đạt hiệu quả dạy học cao..

(254) b) Thông tin phản hồi cho hoạt động 2: 1.c) 2. Ngêi häc tù thùc hiÖn. 1.5. Thông tin phản hồi cho hoạt động đánh giá của chủ đề 5 a) Thông tin phản hồi cho hoạt động1: 1. X©y dùng bµi tËp Më réng vèn tõ ngêi ta dùa vµo c¸c c¬ së sau: - Tõ tån t¹i trong ®Çu ãc chóng ta theo mét trËt tù, hÖ thống nhất định. Nhờ đó, chúng ta có thể tích lũy từ một cách nhanh chãng vµ sö dông tõ mét c¸ch dÔ dµng. - Khi sử dụng từ trong hoạt động giao tiếp, ngời ta thờng dùa vµo c¸c qui luËt liªn tëng kh¸c nhau, nh dùa vµo quan hÖ nghÜa cña tõ, dùa vµo quan hÖ cÊu t¹o tõ, dùa vµo ph¹m vi sö dông tõ, dùa vµo trêng nghÜa... 2. Mục đích, ý nghĩa của các dạng bài tập Mở rộng vốn từ: - MRVT qua tranh vÏ: gióp HS MRVT, nhËn biÕt nghÜa biÓu vËt cña tõ. - MRVT theo quan hÖ ng÷ nghÜa: gióp HS MRVT, ph¸t triÓn t duy hÖ thèng, tao sù tinh tÕ nh¹y c¶m trong dïng tõ. - MRVT theo cÊu t¹o tõ: gióp HS MRVT, ph¸t triÓn t duy hÖ thèng - MRVT qua trß ch¬i gi¶i « ch÷: Gióp HS MRVT, t¸c dông tæng hîp - Ph©n lo¹i, qu¶n lý vèn tõ: gióp HS: qu¶n lý vèn tõ, ph¸t triÓn t duy hÖ thèng, thu nhËn tõ nhanh chãng, sö dông tõ dÔ dµng. 3. §óng..

(255) 4. Tóm tắt các loại bài tập MRVT theo sơ đồ hình cây: Më réng vèn tõ. Theo tranhvẽ. Nối từ vớí tranh. Cho tranh tìm từ. Tìm SV ẩn trong tranh. Theo quan hệ ngữ nghĩa. Tìm từ theo chủ điểm. Tìm từ đồng nghia,. trái nghĩa. Theo quan hệ cấu tạo từ. Tìm từ theo ý nghĩa khái quát. Tìm từ biết một yếu tố. Theo trò chơi giải ô chữ. Tìm từ biết các yếu tố. Theo tiêu chí nghĩa. Phân loại, quản lý vốn từ. Theo phạm vi sử dụng. Theo yếu tố Hán Việt. Theo cấu tạo. từ. b) Thông tin phản hồi cho hoạt động 2: 1. C¬ së ng«n ng÷ häc cña tõng biÖn ph¸p gi¶i nghÜa tõ ë tiÓu häc: - Gi¶i nghÜa tõ b»ng trùc quan: dùa vµo nghÜa biÓu vËt cña tõ. - Gi¶i nghÜa tõ b»ng ng÷ c¶nh: dùa vµo kh¶ n¨ng kÕt hîp cña tõ. - Giải nghĩa từ bằng từ đồng nghĩa, trái nghĩa: vào các lo¹i quan hÖ ng÷ nghÜa cña tõ..

(256) - Giải nghĩa từ bằng phân tích từ thành từ tố: dựa vào đặc điểm cÊu t¹o tõ. - Giải nghĩa từ bằng so sánh, đối chiếu từ với từ khác: dựa vào sự tơng đồng và khác biệt về các nét nghĩa biểu niệm nghÜa cña tõ. - Giải nghĩa từ bằng định nghĩa: dựa vào nghĩa biểu niÖm cña tõ. 2. Ngêi häc tù gi¶i quyÕt. 3. Khi d¹y nghÜa cña tõ cho HS tiÓu häc, GV cÇn lu ý: + Tạo điều kiện cho HS quan sát sự vật, hoạt động, tính chất mà từ đó biểu thị (cho HS quan sát đồ thật, vật thật, tranh ¶nh, m« h×nh...). + §Æt tõ cÇn gi¶i nghÜa, cÇn t×m hiÓu nghÜa trong mèi quan hÖ víi c¸c tõ kh¸c trong hÖ thèng ng«n ng÷. §Æt tõ trong c©u, trong ®o¹n, trong bµi, trong t¬ng quan víi tõ gÇn nghÜa, tõ tr¸i nghÜa... + Híng dÉn HS tËp tra tõ ®iÓn, h×nh thµnh cho HS ý thức và thói quen tra từ điển để tìm hiểu nghĩa từ. + Sö dông biÖn ph¸p gi¶i thÝch nghÜa cña tõ s¸t hîp với từng loại từ cụ thể và phù hợp với đặc điểm tâm, sinh lý cña HS tiÓu häc. 4. Ngêi häc tù thùc hiÖn. 5. Nèi 1 víi d, 2 víi e, 3 víi b, 4 víi f, 5 víi c, 6 víi a. c) Thông tin phản hồi cho hoạt động 3: 1. §óng. 2. e).

(257) 3. Lo¹i bµi tËp t¹o ng÷ nh»m luyÖn cho HS kü n¨ng kÕt hîp các từ với nhau theo những qui tắc nhất định về ngữ nghĩa, ng÷ ph¸p t¹o thµnh c¸c côm tõ. Cßn lo¹i bµi tËp t¹o c©u rÌn luyện cho HS kỹ năng đặt câu đúng ngữ pháp. 4. §óng. 5. Ngêi häc tù gi¶i quyÕt. d) Thông tin phản hồi cho hoạt động 4: 1. §èi chiÕu víi m« h×nh cÊu tróc cña biÖn ph¸p tu tõ so sánh, câu ca dao trên thiếu yếu tố 2: đặc điểm so sánh. Chóng ta cã thÓ liªn tëng: TrÎ em t¬i non nh bóp trªn cµnh TrÎ em ®Çy søc sèng nh bóp trªn cµnh TrÎ em ®Çy høa hÑn nh bóp trªn cµnh 2. b) 3. Cách nhân hóa trong câu ca dao trên là coi đối tợng không ph¶i lµ con ngêi nh con ngêi vµ t©m t×nh trß chuyÖn víi chóng. 4. c) 3 c¸ch. e) Thông tin phản hồi cho hoạt động 5: 1. C¸ch tr×nh bµy nµy mang tÝnh hµnh dông, phï hîp h¬n víi yªu cÇu rÌn luyÖn kü n¨ng sö dông tiÕng ViÖt cho HS. 2. CÇn híng dÉn HS xem xÐt c¶ vÒ cÊu t¹o h×nh thøc vµ néi dung ý nghÜa cña tæ hîp: - Thø nhÊt, xem xÐt quan hÖ gi÷a c¸c yÕu tè. NÕu quan hệ giữa các yếu tố chặt chẽ, không chia nhỏ ra đợc thì tổ hợp.

(258) đó là từ ghép. Nếu quan hệ giữa các yếu tố lỏng lẻo, chia tách ra một cách dễ dàng thì đó là một cụm từ. - Thứ hai, xem xét đặc điểm ý nghĩa của các tổ hợp. Nếu nghĩa của tổ hợp mang tính khái quát, tính thành ngữ thì đó là tõ ghÐp. NÕu nghÜa cña tæ hîp lµ phÐp céng vÒ nghÜa cña c¸c yếu tố trong tổ hợp thì đó là cụm từ. VÝ dô: m¸y bay lµ tõ ghÐp nhng chim bay lµ côm tõ. 3. XÐt tËp hîp tõ trªn c¸c mèi quan hÖ: quan hÖ vÒ nghÜa vµ quan hÖ vÒ ©m: NghÜaCã. Kh«ng. ¢m A B Cã C D Kh«ng KÕt qu¶ ph©n lo¹i nh sau: C: điển hình cho từ ghép, gồm: máy cày, đờng ray, quần áo, ruéng vên, nhµ cöa. B: ®iÓn h×nh cña tõ l¸y, gåm: xanh xanh, nhá nh¾n, bång bÒnh, l¬ löng, gËp ghÒnh, rÐo r¾t. C: tõ ghÐp, gåm: mïa mµng, chim chãc, mÆt mòi, ®i đứng, tơi tốt, săn bắn, hốt hoảng, nhỏ nhẹ, bao biện, bảo bối, hoan hØ, c¨n c¬, h÷u h×nh. (v× mèi quan hÖ gi÷a c¸c tiÕng chñ yÕu lµ quan hÖ vÒ nghÜa, cßn quan hÖ vÒ ©m chØ lµ ngÉu nhiªn). D: từ ngẫu kết (là loại từ ghép đặc biệt, HS tiểu học kh«ng häc lo¹i tõ nµy):bï nh×n, xµ phßng, bå hãng. 4. §óng..

(259) 5. Sai. g) Thông tin phản hồi cho hoạt động 6: 1. Cã thÓ híng dÉn HS tiÓu häc nhËn biÕt mét tõ cã nhiÒu nghÜa b»ng c¸ch: - Tõ nµo chØ lµ tªn gäi cña mét sù vËt, hiÖn tîng th× tõ Êy chØ cã mét nghÜa. - Từ nào có thể gọi tên nhiều sự vật, hiện tợng, biểu đạt nhiều khái niệm thì đợc gọi là từ nhiều nghĩa. 2. Biện pháp giúp HS phân biệt từ đồng âm và từ đa nghĩa: - Từ đồng âm là những từ chỉ các sự vật, hiện tợng khác nhau nhng h×nh thøc ©m thanh trïng nhau mét c¸ch ngÉu nhiªn. Cßn tõ nhiÒu nghÜa thùc chÊt lµ mét tõ nhng cã thÓ gọi tên nhiều sự vật, hiện tợng, tính chất, đặc điểm khác nhau (vÝ dô: t«i ¨n c¬m vµ tµu vµo ¨n than). HS tiÓu häc hay nhÇm lẫn hai loại từ này vì chúng đều là những từ có hình thức âm thanh giống nhau. Cần hớng dẫn HS dựa vào ngữ cảnh để nhận biết nghĩa của từ đồng âm, nhiều nghĩa. 3. §¸p ¸n a) 4. Các từ đã cho đều có một nét nghĩa chung là chỉ kích thớc lín h¬n møc b×nh thêng, nhng xÐt vÒ s¨c th¸i nghÜa vµ c¸ch thøc sö dông chóng cã thÓ chia thµnh: thênh thang, bát ngát, mênh mông, bao la/ to, rộng, lớn, vĩ đại, khổng lồ, đồ sộ 5. Gióp HS hiÓu r»ng: mét tõ cã thÓ cã nhiÒu tõ tr¸i nghÜa, nếu nh từ đó là từ nhiều nghĩa..

(260) Trong c¸c v¨n c¶nh kh¸c nhau ë trªn, tõ lµnh cã nhiÒu nghÜa kh¸c nhau nªn cã thÓ cã nhiÒu tõ tr¸i nghÜa. f) Thông tin phản hồi cho hoạt động 7: 1. Khi lµm bµi tËp thùc hµnh vÒ tõ lo¹i, HS thêng nhÇm lÉn gi÷a tõ lo¹i cña tõ víi tõ xÐt vÒ mÆt cÊu t¹o, GV cÇn gi¶i thích cho HS hiểu: từ loại danh từ, động từ, tính từ... và từ đơn từ láy từ ghép là các lớp từ đợc phân loại theo những tiêu chuẩn khác nhau. Từ loại là các lớp từ đợc phân loại dựa vào các đặc điểm ngữ pháp: ý nghĩa khái quát và khả năng kết hîp. Từ đơn, từ láy, từ ghép là những lớp từ đợc phân loại dựa theo các đặc điểm từ vựng, cụ thể là đặc điểm cấu tạo. GV cho HS nhớ lại định nghĩa về các từ loại và về từ đơn, từ phức; từ láy từ ghép để thấy đợc điều này. 2. GV hớng dẫn HS đặt câu hỏi để nhận diện. Chẳng hạn, kỉ niÖm cã thÓ tr¶ lêi c©u hái lµm g×? cho nªn cã thÓ xÕp lµ danh từ. Tuy nhiên, các từ trên đều là những từ có hiện tợng chuyển loại cho nên GV nên hớng dẫn HS đặt các từ này vào các cụm từ và câu khác nhau để có thể xác định chính xác và đầy đủ các dạng chuyển loại của chúng. VÝ dô: a) Nh÷ng kØ niÖm vÒ tuæi häc trß thËt khã quªn. b) Trêng em kØ niÖm 35 n¨m ngµy thµnh lËp. Trong ví dụ a) kỉ niệm là danh từ, trong ví dụ b) kỉ niệm là động từ. 3.Tóm tắt nội dung dạy học về từ loại đợc ở tiểu học (xem bảng ở trang 161, trang tiÕp theo) 4. a).

(261) 5. §óng.. B¶ng tãm t¾t néi dung d¹y häc vÒ tõ lo¹i ë tiÓu häc Tõ lo¹i Danh tõ §éng tõ. TÝnh tõ. ý nghÜa kh¸i qu¸t Chøc vô ng÷ ph¸p VÝ dô Lµ nh÷ng tõ chØ sù vËt xe đạp, ô tô, bàn, ghÕ, nhµ.. CN, (lµ) VN Là những từ chỉ hoạt động, ®i, ch¹y, ¨n, uèng, nãi, cêi.. tr¹ng th¸i cña sù vËt VN đẹp, xấu, trắng, đỏ, nhanh, chậm Lµ nh÷ng tõ miªu t¶ tÝnh VN chÊt, đặc điểm của sự vật. §¹i tõ. Là những từ dùng để x t«i, ta, hä, chóng nã, vËy, thÕ... h« CN, VN hoÆc thay thÕ DT, §T, TT biÓu thÞ quan hÖ vµ, ng÷ víi, hay, th×, Quan hệ từLà những từ dùng để nối tuy..nhng,... c¸c tõ ng÷ hoÆc c©u ph¸p, kh«ng lµm thµnh phÇn c©u 1.6. Thông tin phản hồi cho hoạt động đánh giá của chủ đề 6 a) Thông tin phản hồi cho hoạt động 1 1. c) .

(262) 2. c)  3. e)  4. Ngoµi nh÷ng ®iÓm chung, ph¬ng ph¸p híng dÉn HS gi¶i c¸c d¹ng §Æt c©u theo mÉu cã nh÷ng ®iÓm cÇn lu ý riªng: - §èi víi bµi tËp S¾p xÕp tõ thµnh c©u, sau khi ph©n tÝch mÉu cÇn híng dÉn HS lùa chän c¸c tõ cã néi dung t¬ng hîp và có khả năng kết hợp với nhau để tạo thành câu đúng mẫu. - Đối với bài tập Lựa chọn từ đặt câu, khi đánh giá GV nªn chó ý xem xÐt kh¶ n¨ng hiÓu nghÜa, sù t¬ng hîp vÒ s¾c thái ngữ nghĩa giữa từ HS lựa chọn với đối tợng HS nói đến. - Đối với bài tập Đặt câu theo đề tài đã cho, GV nên cho HS ph¸t huy tÝnh s¸ng t¹o cña tõng em. Cã thÓ cho mét HS đặt nhiều câu nói về một đề tài mà các câu đó có sự liên kÕt víi nhau t¹o thµnh mét ®o¹n. Nh thÕ, sÏ cã t¸c dông ph¸t huy khả năng diễn đạt ở dạng văn bản độc thoại cho HS. b) Thông tin phản hồi cho hoạt động 2 1. c)  2. b)  3. d)  c) Thông tin phản hồi cho hoạt động 3 1. §óng 2. §óng 3. B¶ng tãm t¾t nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau cña ba kiÓu c©u kÓ Ai lµ g×?, Ai lµm g×?, Ai thÕ nµo?.

(263) KiÓu c©u C©u Ai lµ g×?. §Æc ®iÓm cÊu t¹o §Æc ®iÓm chøc ng÷ ph¸p n¨ng giao tiÕp có vị ngữ là tổ hợp của dùng để định nghĩa, giới từ là với danh từ, động thiệu, nhận xét. tõ, tÝnh tõ hoÆc côm chñ vÞ.. Câu Ai có vị ngữ là động từ; chủ dùng để kể về họat động làm gì? ngữ thờng là danh từ chỉ của ngời, động vật hoặc ngời hay động vật. tĩnh vật đợc nhân hoá. Câu Ai có vị ngữ là tính từ, dùng để miêu tả đặc điểm, thế nào? động từ chỉ trạng thái tính chất hoặc trạng thái hoÆc côm chñ vÞ. cña ngêi, vËt. 4. c)  5. c)  6. d)  d) Thông tin phản hồi cho hoạt động 4 1. a) 2. f)  3. c)  4. §óng 5. §óng e) Thông tin phản hồi cho hoạt động 5 1. §óng.

(264) 2. §óng 3. e)  4. g)  5. Câu ghép có các vế câu đợc nối bằng quan hệ từ (cặp quan hệ từ) và câu ghép có các vế câu đợc nối bằng các cặp từ hô øng cã nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau: - Các câu ghép đợc nối bởi các quan hệ từ hoặc cặp quan hÖ tõ biÓu thÞ ý nghÜa nguyªn nh©n - kÕt qu¶, ®iÒu kiÖn (gi¶ thiÕt) - kÕt qu¶, t¬ng ph¶n, t¨ng tiÕn c¸c vÕ c©u cã thÓ đảo vị trí, các cặp quan hệ từ có thể tỉnh lợc một yếu tố; có nhiÒu quan hÖ tõ, cÆp quan hÖ tõ cïng biÓu thÞ mét quan hÖ ý nghÜa. - Các câu ghép có phơng tiện để nối là các cặp từ hô ứng, bài tập 2, phần Nhận xét có mục đích giúp HS thấy, khi dùng các từ hô ứng để nối các vế câu ghép thì phải dùng cả hai từ, không thể đảo trật tự các vế câu cũng nh vị trí của các tõ h« øng Êy. GV ph¶i gióp HS thÊy nÕu lîc bá c¸c tõ ...vừa...đã, ...đâu...đấy thì quan hệ giữa các vế câu không còn chÆt chÏ nh tríc, c©u v¨n sÏ trë nªn kh«ng hoµn chØnh. GV cần phải lu ý HS đặc điểm này khi hớng dẫn các em nối các vế câu ghép, biến đổi câu ghép hoặc đặt câu ghép. 6. Sai. g) Thông tin phản hồi cho hoạt động 6 1. a)  2. g) .

(265) 3. Ph¬ng ph¸p d¹y dÊu c©u ë líp 2-3 lµ ph¬ng ph¸p luyÖn tËp thực hành, HS không đợc cung cấp các qui tắc lý thuyết mà chØ thùc hiÖn bµi tËp theo mÉu cña GV vµ c¶m thøc ng«n ng÷ tù nhiªn. V× thÕ, ph¬ng ph¸p d¹y häc mµ GV sö dông lµ rÌn luyÖn theo mÉu, thùc hµnh giao tiÕp lµ chñ yÕu, ph¬ng ph¸p phân tích ngôn ngữ đợc sử dụng ít hơn và chủ yếu là dựa vào m« h×nh cña c¸c kiÓu c©u. Ph¬ng ph¸p d¹y dÊu c©u ë líp 4-5 chñ yÕu lµ ph¬ng ph¸p ph©n tÝch ng«n ng÷, bëi ë líp 4-5, SGK cung cÊp c¸c qui tắc sử dụng dấu câu cho HS, sau đó mới tổ chức cho HS luyÖn tËp thùc hµnh. h) Thông tin phản hồi cho hoạt động 7 1. Sai 2. §óng 3. §óng 4. Tæ hîp tõ cÇn ®iÒn lµ "bµi tËp t×nh huèng lêi nãi". 5. Sau khi điền các tổ hợp từ cần thiết sẽ thu đợc đoạn văn b¶n sau: "Qui h×nh híng dÉn HS gi¶i bµi tËp thùc hµnh vÒ c©u phân loại theo mục đích nói bao gồm 6 bớc: Bíc 1: M« t¶ c¸c d÷ kiÖn cña bµi tËp Bớc 2: Xác định lệnh của bài tập Bíc 3:Thùc hiÖn lÖnh cña bµi tËp Bớc 4: Phân tích kết quả, đối chiếu kết quả với dữ kiện vµ lÖnh cña bµi tËp Bíc 5: §iÒu chØnh, söa ch÷a kÕt qu¶ bµi tËp.

(266) Bíc 6: Rót ra kÕt luËn vÒ kiÕn thøc cÇn nhí hoÆc bµi häc vÒ t¹o lËp c©u" i) Thông tin phản hồi cho hoạt động 8 1. c)  2. Thö thay thÕ c¸c tõ ng÷ lÆp b»ng c¸c tõ ng÷ kh¸c. 3. Một đoạn văn dùng phép lặp dễ gây cho ngời đọc ấn tợng về sự đơn điệu trong cách biểu hiện và sự nghèo nàn về vốn từ ngữ. ở phép thế, cùng nói về một đối tợng nhng đối tợng này đợc gọi bằng các tên khác nhau, do vậy tránh đợc sự trùng lặp, gây cảm giac về một đoạn văn tẻ nhạt, đơn điệu. §©y lµ u ®iÓm næi bËt cña phÐp thÕ. 4. GV cho HS nhËn diÖn trªn ng÷ liÖu, híng dÉn c¸c em ph©n tích và nhận rõ khi nào các từ này đơc dùng nối câu với câu. Sau đó, cho HS sử dụng kiến thức đã biết vào thực hành liên kÕt c©u hoÆc ph¸t hiÖn vµ söa lçi sö dông tõ nèi. 1.7.Thông tin phản hồi cho hoạt động đánh giá của chủ đề 7 a) Thông tin phản hồi cho hoạt động 1 1. a) , b) ,. c). 2. e)  b) Thông tin phản hồi cho hoạt động 2 1. Kết quả nghiên cứu cũng nh thực tế dạy học đều cho thấy, cã mét sã HS cã kh¶ n¨ng nhËn thøc, t duy, vèn sèng vµ n¨ng lùc sö dông tõ ng÷ næi tréi h¬n c¸c em kh¸c. MÆt kh¸c, nh÷ng con sè thèng kª còng cho thÊy, c¸c tµi n¨ng xuÊt hiÖn từ rất sớm, hơn 1/3 những ngời đợc xem là có tài năng đã là những thần đồng khi cha đầy 10 tuổi . Vì thế, ngành giáo dục.

(267) quan tâm đến các hình thức bồi dỡng HS giỏi tiếng Việt, trong đó, chú trọng bồi dỡng kiến thức, kỹ năng về từ ngữ, ngữ pháp. Trong các đề thi HS giỏi, các câu hỏi, bài tập về LuyÖn tõ vµ c©u thêng chiÕm mét nöa. Môc tiªu cña viÖc båi dìng c¸c kiÕn thøc, kü n¨ng tõ ngữ, ngữ pháp cho HS khá, giỏi không phải là đào tạo ra các nhµ ng«n ng÷ häc, mÆc dÇu trong sè nh÷ng HS kh¸, giái nµy, cã nh÷ng em trë thµnh c¸c nhµ ng«n ng÷ häc tµi n¨ng. Môc tiªu chÝnh cña viÖc lµm nµy lµ båi dìng n¨ng lùc ng«n ng÷, kh¶ n¨ng t duy, gãp phÇn h×nh thµnh nh©n c¸ch con ngêi ViÖt Nam hiện đại. NhiÖm vô cña viÖc båi dìng c¸c HS kh¸, giái vÒ LuyÖn tõ vµ c©u lµ: p h¸t hiÖn ra nh÷ng HS cã kh¶ n¨ng häc giái LuyÖn tõ vµ c©u; båi dìng n©ng cao kiÕn thøc vµ kü n¨ng vÒ ph©n m«n nµy cho c¸c em. 2. Ngêi häc tù gi¶i quyÕt. 3. Ngêi häc tù gi¶i quyÕt. c) Thông tin phản hồi cho hoạt động 3 1. b)  2. Các hình thức hoạt động ngoại khoá sau () có thể sử dụng hiÖu qu¶ trong d¹y häc LuyÖn tõ vµ c©u ë tiÓu häc:  Thi kÓ chuyÖn vui vÒ tõ vµ c©u  Thi viÕt vµ thÓ hiÖn kÞch b¶n  Su tÇm thµnh ng÷, tôc ng÷  Lµm b¸o têng  Sæ tay chÝnh t¶  Sæ tay sö dông tõ ng÷.

(268)  Trß ch¬i LuyÖn tõ vµ c©u D¹ héi tiÕng ViÖt  C©u l¹c bé tiÕng ViÖt  Ng©m th¬ 3. Ngêi häc tù gi¶i quyÕt. 4. Ngêi häc tù gi¶i quyÕt. 2. Thông tin phản hồi cho hoạt động đánh giá toàn chuyên đề 1. Gîi ý: Quan ®iÓm giao tiÕp thÓ hiÖn trong tÊt c¶ c¸c ph¬ng diÖn cña qu¸ tr×nh d¹y häc LuyÖn tõ vµ c©u ë tiÓu häc: - ThÓ hiÖn ë môc tiªu cña ph©n m«n: Môc tiªu cña ph©n m«n LuyÖn tõ vµ c©u lµ sù cô thÓ ho¸ môc tiªu cña m«n häc TiÕng ViÖt - d¹y cho HS sö dông tiÕng ViÖt lµm c«ng cô giao tiÕp vµ häc tËp. - ThÓ hiÖn ë ch¬ng tr×nh, SGK: viÖc lùa chän s¾p xÕp nội dung cũng đảm bảo nguyên tắc giao tiếp: coi trọng thực hµnh giao tiÕp, coi trong viÖc t¹o t×nh huèng giao tiÕp cho ngời học; các khái niệm lý thuyết cũng đợc hình thành từ việc thực hành giao tiếp của ngời học và đợc xây dựng dới dạng qui tắc hớng dẫn hoạt động giao tiếp; ngữ liệu sinh động, chân thực gần gũi với đời sống giao tiếp hàng ngày... - ThÓ hiÖn ë ph¬ng ph¸p d¹y häc: sö dông ph¬ng ph¸p giao tiÕp, ph¬ng ph¸p luyÖn tËp thùc hµnh... 2. Gîi ý: §Ó d¹y tèt mét kiÓu bµi LuyÖn tõ vµ c©u, ngêi d¹y phải lu ý các vấn đề sau: - Nắm vững mục đích, ý nghĩa của kiểu bài - Phân tích đợc đặc điểm của kiểu bài.

(269) - Thiết kế hoặc vận dụng đợc qui trình lên lớp kiểu bài đó phù hợp với đặc trng kiến thức cụ thể của từng bài. 3. Gîi ý: §Ó d¹y tèt mét néi dung LuyÖn tõ vµ c©u cho HS tiểu học, ngời dạy phải lu ý những vấn đề sau: - N¾m v÷ng c¬ së tõ vùng häc hoÆc ng÷ ph¸p häc cña néi dung ®ang d¹y - Phân tích đợc tính mức độ của vấn đề từ vựng hoặc ng÷ ph¸p cÇn h×nh thµnh cho HS tiÓu häc (thÓ hiÖn trong s¸ch gi¸o khoa) - Hệ thống, phân loại, nắm vững đặc điểm của hệ thống bµi tËp thùc hµnh - X©y dùng hoÆc lùa chän c¸c ph¬ng ph¸p, biÖn ph¸p dạy học phù hợp với đặc trng của vấn đề đang dạy.

(270)

sang kien kinh nghiem mon LTC lop3

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về