Mệnh lệnh tuyệt đối trong đạo đức học của cantơ

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

VŨ THỊ THU LAN

MỆNH LỆNH TUYỆT ĐỐI TRONG ĐẠO ĐỨC HỌC CỦA CANTƠ
LUẬN VĂN THẠC SĨ
Mã số: 5 01 01

Ngƣời hƣớng dẫn: TS. Đỗ Minh Hợp

HÀ NỘI - 2004


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Lồi người ln có khát vọng hướng tới những giá trị nhân văn cao đẹp.
Những giá trị đó phải mang tính chất chung nhân loại, phải hướng tới ChânThiện- Mỹ (cái Vĩnh hằng). Đó vừa là điều kiện cần thiết, vừa là mục đích tối
cao của sự phát triển trong bối cảnh lồi người đã bước vào thiên niên kỷ thứ
ba với nhiều biến động khó lường và dữ dội. Hơn lúc nào hết, con người càng
phải đề cao và tôn vinh những giá trị chung đó, hướng tới hịa bình, hợp tác,
chuyển từ đối đầu sang đối thoại trong việc giải quyết các vấn đề nảy sinh
giữa các quốc gia, giữa các dân tộc, cùng chung sức giải quyết những vấn đề
toàn cầu cấp bách. Những ý tưởng đó đã được nhiều nhà tư tưởng lớn, nhiều
triết gia lỗi lạc đề cập đến. Tuy nhiên, người quan tâm đặc biệt đến những giá
trị chung đó chính là I.Cantơ- người sáng lập nền triết học cổ điển Đức, một
nền triết học có ảnh hưởng to lớn đến lịch sử văn hóa nhân loại nói chung và
là nguồn gốc lý luận trực tiếp của thế giới quan duy vật biện chứng, đồng thời
cũng đặt ra nhiều vấn đề cho triết học hiện đại với tư cách là một trong những
cội nguồn của triết học hiện đại. Cantơ được đánh giá là người có cơng rất lớn
tạo nên văn hóa hịa bình, là người gián tiếp tạo nên bộ mặt tinh thần cho văn

minh hiện đại.
Trên bức tường của thành phố Konisberg - nơi I.Cantơ ra đời ngày 22
tháng 4 năm 1724 có gắn một tấm bia đồng cịn giữ tới ngày nay, trong đó
khắc câu nói kết thúc quyển '' Phê phán lý tính thực tiễn'' của ơng:
'' Có hai thứ mà chúng ta suy nghĩ đến càng sâu sắc và càng lâu dài thì
sự kinh ngạc và kính sợ do chúng gây ra càng lúc càng lớn, sẽ tràn ngập tâm
linh của chúng ta. Đó chính là những vì sao xuất hiện dầy đặc trên bầu trời, và
qui tắc đạo đức trong lòng chúng ta''.


Hai điều nêu trên đó là việc tìm tịi chân lý trong khoa học có quan hệ đến
vấn đề nhận thức thế giới tự nhiên, và việc tìm tịi cái Thiện có quan hệ tới vấn
đề nền tảng của đời sống xã hội của con người. I.Cantơ đã cống hiến cả cuộc
đời mình cho những việc tìm tịi ấy. Theo ông, tất cả các vấn đề triết học đều
phải hướng vào việc giải quyêt những vấn đề trong cuộc sống và hoạt động
thực tiễn của con người. Triết học phải đem lại cho con người một nền tảng
thế giới quan mới, vạch ra những nguyên tắc cơ bản của cuộc sống và những
lý tưởng nhân đạo. Vì vậy, ơng đã đưa ra và giải quyết ba vấn đề cơ bản là:
1. Tơi có thể biết được cái gì?
2. Tơi cần phải làm gì?
3. Tơi có thể hy vọng cái gì?
Ba vấn đề này phản ánh ba khía cạnh cơ bản nhất trong mối quan hệ
''con người - thế giới'', đó là nhận thức, thực tiễn và giá trị. Vấn đề thứ nhất có
nghĩa là, con người với tư cách chủ thể nhận thức có thể biết được những gì về
thế giới. Đây là vấn đề tính nhận thức luận thuần túy, được nghiên cứu trong
triết học lý luận của Cantơ (trong ''Phê phán lý tính thuần túy''). Vấn đề thứ
hai là, con người phải làm gì để đem lại hạnh phúc cho chính mình. Đây là
vấn đề thực tiễn, được nghiên cứu trong triết học thực tiễn (trong ''Phê phán lý
tính thực tiễn''). Vấn đề thứ ba là, thế giới tinh thần, ước mơ, khát vọng vươn
tới sự hoàn thiện, tới tương lai. Vấn đề này bao hàm cả khía cạnh lý luận lẫn

khía cạnh thực tiễn, được nghiên cứu trong mỹ học Cantơ (trong ''Phê phán
năng lực phán đốn'').
Có thể nói, tồn bộ triết học Cantơ mang đậm tinh thần nhân văn với
mục đích đem lại cho con người một cách nhìn mới về thế giới và về chính
bản thân mình. Đặc biệt, tính chất nhân văn của triết học Cantơ biểu hiện rất
rõ và hết sức độc đáo trong học thuyết đạo đức của ơng. Ở đó, bản chất đạo
đức và khát vọng vươn tới đạo đức của con người được khẳng định như là một


giá trị cao cả nhất của lồi người. Ơng đã chứng minh rằng, ''trong con người
dù có thiện, có ác, đường đi của xã hội loài người là khúc khuỷu thăng trầm,
nhưng, về thực chất, từ trong thâm tâm của mình, con người bao giờ cũng tìm
cách vận động theo hướng phát huy mọi sức mạnh vốn có hết sức phong phú
của mình, vươn tới sự phát triển tối đa và hồn thiện''[1, tr. 43] (*)..
Những tư tưởng đó của Cantơ mang tính vạch thời đại và vượt thời đại,
hướng tới những giá trị mà toàn nhân loại khao khát, ni dưỡng và coi là mục
đích của mình. Vì vậy, nghiên cứu tiếp tục triết học Cantơ nói chung và đạo
đức học của ơng nói riêng là một việc làm hết sức quan trọng và cần thiết, đặc
biệt trong bối cảnh hiện nay.
Khi tìm hiểu và nghiên cứu đạo đức học Cantơ, cần phải làm sáng tỏ hạt
nhân cơ bản của nó, tức học thuyết ''mệnh lệnh tuyệt đối'', nguyên lý đạo đức
đóng vai trị là nền tảng của đạo đức học của Cantơ. Học thuyết ''mệnh lệnh
tuyệt đối'' của Cantơ đã đem lại cho đạo đức học Cantơ một giá trị to lớn vì nó
hình thành ngun tắc về phẩm giá tuyệt đối của cá nhân, đề cao giá trị của
con người và của cả loài người, xác lập địa vị tự chủ như là giá trị đạo đức của
lồi người, coi con người là mục đích của đạo đức, từ đó đề cao sự tự do của
cá nhân, góp phần thức tỉnh sự tự ý thức của con người. Mệnh lệnh tuyệt đối
của Cantơ nổi bật lên như một điểm tựa, kêu gọi lương tâm nhân loại, không
phân biệt giai cấp, dân tộc, chủng tộc,v.v.. hãy hướng tới những giá trị chung
của loài người, và hãy xứng với tên gọi ''Người''.

Những điều trình bày trên cho thấy, nghiên cứu học thuyết '' mệnh lệnh
tuyệt đối'' có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với việc tìm hiểu đạo đức học
Cantơ nói riêng, tìm hiểu di sản triết học vĩ đại của ơng nói chung - một cơng
việc khó khăn nhưng hết sức cần thiết. Trong khi đó, vấn đề nghiên cứu triết
(*).

Từ đây: - Số đầu là số thứ tự tà i liệu tham khảo.
- Số giữa (nếu có) là số tập của tà i liệu tham khảo.
- Số cuối là số trang của tà i liệu tham khảo.


học Cantơ, mà đặc biệt là đạo đức học của ông ở nước ta vẫn chưa tương xứng
với những gì mà ơng đã cống hiến, chưa có nhiều cơng trình nghiên cứu đầy
đủ và sâu sắc, đi vào những vấn đề cụ thể, nền tảng và quan trọng. Mặt khác,
việc giảng dạy lịch sử triết học phương Tây ở nước ta hiện nay đang được đẩy
mạnh, địi hỏi phải có thêm nhiều cơng trình đi vào tìm hiểu, nghiên cứu mảng
đề tài quan trọng và khó khăn này. Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi
mạnh dạn bước đầu tìm hiểu một trong những vấn đề cơ bản của triết học
Cantơ: vấn đề '' mệnh lệnh tuyệt đối trong đạo đức học I.Cantơ''.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Triết học Cantơ nói chung và học thuyết đạo đức của ông nói riêng là đề
tài nghiên cứu được một số nhà triết học, nhà nghiên cứu trong và ngoài nước
quan tâm. Các nhà triết học mácxít rất quan tâm đến triết học thực tiễn của
Cantơ do nhiều nguyên nhân. Thứ nhất, Cantơ là người đầu tiên đặt nền móng
cho dịng triết học vĩ đại có ảnh hưởng to lớn đến tiến trình phát triển của tư
duy nhân loại - triết học cổ điển Đức, và cũng đồng thời là một trong những
nguồn gốc lý luận của chủ nghĩa Mác. Sự tiếp thu có phê phán đạo đức học
Cantơ chiếm vị trí quan trọng để hình thành nên học thuyết đạo đức duy vật
biện chứng. Thứ hai, Cantơ là nhà đạo đức học tư sản vĩ đại, học thuyết đạo
đức của ông là một đỉnh cao trong lịch sử tư tưởng đạo đức. Thứ ba, nhiều

quan điểm đạo đức của ôngầphnr ánh những giá trị chung nhân loại và vẫn
cịn có một sức sống mãnh liệt trong thời đại hiện nay. Ở Liên xơ trước đây,
có rất nhiều những cơng trình nghiên cứu đạo đức học Cantơ. Nhìn chung,
cách tiếp cận của các tác giả Xô Viết là, bên cạnh việc lý giải học thuyết đạo
đức của Cantơ, tìm ra những giá trị của học thuyết đó, họ thường đi sâu vào
đánh giá, phê phán tính chất duy tâm, tiên nghiệm, chủ nghĩa hình thức và
những mâu thuẫn trong đạo đức học Cantơ.


Ngay từ những năm 20-40 của thế kỷ XX, đã xuất hiện nhiều cơng trình
nghiên cứu của một số nhà triết học Xơviết như: P. Vinagrátxkaia với cơng
trình:'' Đạo đức học I. Cantơ nhìn từ quan điểm duy vật lịch sử''; A.L. Khaikin
với tác phẩm:'' Những quan điểm đạo đức của I.Cantơ trong những năm 60-70
của thế kỷ XVIII''... đã đưa ra cái nhìn mang tính chất phê phán đối với đạo
đức học Cantơ. Còn vào thập niên 60 của thế kỷ XX , xuất hiện một loạt cơng
trình của các tác giả như V.N.Batin với '' Phạm trù hạnh phúc trong đạo đức
học Cantơ''; V.P.Skôrinnốp với '' Vấn đề bổn phận trong đạo đức học của các
nhà triết học duy tâm Đức''. Những tác giả này đã nghiên cứu sâu một số
phạm trù cơ bản của đạo đức học Cantơ và của các nhà triết học duy tâm Đức
chủ yếu là theo cách tiếp cận phê phán theo quan điểm của chủ nghĩa duy vật
biện chứng.
Việc nghiên cứu triết học thực tiễn của Cantơ đạt tới đỉnh cao mới
thông qua các cơng trình nghiên cứu của V.Ph.Axmux,của O.G. Đrốpnhixki,
của E. Xalavốp, của Guxâynốp,... Bài viết của V.Ph. Axmux: ''Đạo đức học
Cantơ'' làm tựa đề cho phần triết học thực tiễn (trong tác phẩm I.Cantơ 6 tập tập 4) đã đề cập đến kết cấu lơgíc và nội dung cơ bản của hệ thống đạo đức
học Cantơ từ góc độ nhận thức triết học- lịch sử. Trong các tác phẩm của O.G.
Đrốpnhixki, mà trước hết là trong tập chuyên khảo của ông với tên gọi:''Khái
niệm đạo đức'' (xuất bản Mátxcơva năm 1974) đã làm rõ những đóng góp của
Cantơ trong việc giải quyết vấn đề đặc điểm của đạo đức, trong việc luận giải
cho tính đặc thù của những cơ chế điều chỉnh đạo đức, đồng thời làm rõ ý

nghĩa khoa học của việc Cantơ phê phán thuyết duy hạnh phúc và chủ nghĩa tự
nhiên trong đạo đức học nói chung. Trong một số bài viết của mình như:
''Triết học I. Cantơ và tính thời đại'', '' Khoa học và đạo đức'' E. Xalavốp đã
xem xét mối quan hệ giữa lý tính lý luận và lý tính thực tiễn, mối quan hệ giữa
quan điểm đạo đức và quan điểm nhà nước pháp quyền trong triết học Cantơ,
và cả vai trò của đạo đức học Cantơ đối với việc xác định ý nghĩa nhân sinh


quan của đạo đức. Đặc biệt, cuốn sách của A.P. Xcrípnhíc: '' Mệnh lệnh tuyệt
đối của I.Cantơ'' đã nghiên cứu sâu nguyên tắc đạo đức cơ bản của đạo đức
học Cantơ.
Ở Việt Nam, đã có một số cơng trình của các nhà nghiên cứu viết về
Cantơ, mặc dù số lượng chưa nhiều. Trước đây ở miền Nam Việt Nam đã có
một số tác giả nghiên cứu triết học Cantơ, tuy nhiên những cơng trình đó cịn
mang tính chung chung, chưa có sự thống nhất về mặt thuật ngữ. Trước nhu
cầu ngày càng lớn đối với việc giảng dạy và học tập triết học Cantơ, nhiều nhà
nghiên cứu đã dành công sức tìm hiểu di sản triết học của ơng và ngày càng có
nhiều các bài viết, các cơng trình nghiên cứu về Cantơ. Viện Triết học thuộc
Viện khoa học xã hội Việt Nam năm 1997 đã xuất bản cơng trình:'' I.CantơNgười sáng lập nền triết học cổ điển Đức'' bao gồm các bài viết của nhiều tác
giả như: GS. TS Nguyễn Trọng Chuẩn, PGS.TS. Đặng Hữu Toàn, GS. TS Đỗ
Huy, PGS. TS Vũ Văn Viên, TS Hồ Sĩ Quý, TS Nguyễn Thế Nghĩa, TS Đỗ
Minh Hợp, TS Nguyễn Đình Tường, TS Nguyễn Văn Phúc, v.v.. Các tác giả
đề cập đến một số những vấn đề cơ bản của triết học Cantơ như: quan niệm
của I.Cantơ về tính tích cực của chủ thể nhận thức; vấn đề đạo đức và niềm tin
tôn giáo trong ''Triết học phê phán'' của I.Cantơ; tư tưởng đạo đức trong
những tác phẩm thời kỳ đầu của I.Cantơ; vai trò của triết học Cantơ đối với sự
phát triển của tư duy triết học nhân loại. Một công trình nghiên cứu quan trọng
khác về Cantơ của PGS. TS Nguyễn Văn Huyên được xuất bản năm 1996
với tiêu đề: '' Triết học I.Cantơ'' đã có đóng góp quý cho việc nghiên cứu di
sản triết học Cantơ. Ngồi ra, cịn có nhiều những bài viết đăng trên các tạp

chí Triết học, tạp chí liên ngành, trong các cuốn giáo trình ''Lịch sử triết học''
dành cho khối chuyên triết học lẫn khối khơng chun triết học cũng góp phần
đưa triết học Cantơ đến với mọi người.


3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn
- Mục đích của luận văn là bước đầu tìm hiểu một cách có hệ thống
nguyên tắc cơ bản của đạo đức học Cantơ - đó là nguyên tắc ''mệnh lệnh tuyệt
đối''. Trên cơ sở đó, nêu lên ý nghĩa của nguyên tắc này đối với học thuyết đạo
đức của Cantơ.
Để đạt được mục đích trên, luận văn giải quyết những nhiệm vụ sau:
+ Khái quát hệ thống phạm trù đạo đức học Cantơ và cấu trúc lơgíc của
''mệnh lệnh tuyệt đối''.
+Làm rõ tư tưởng ''tự do đạo đức'' và ''những giá trị đạo đức'' trong học
thuyết ''mệnh lệnh tuyệt đối''.
4. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu
Luận văn được thực hiện trên cơ sở nghiên cứu một số tác phẩm của
I.Cantơ bàn về lĩnh vực đạo đức, đồng thời kế thừa có chọn lọc những cơng
trình nghiên cứu về vấn đề này của các tác giả đi trước.
Luận văn dựa trên nền tảng lý luận là quan điểm của chủ nghĩa MácLênin về lịch sử triết học, về đạo đức. Phương pháp nghiên cứu mà chúng tôi
sử dụng là phương pháp nghiên cứu lịch sử triết học của chủ nghĩa Mác, cụ
thể là: phương pháp lơgíc kết hợp với phương pháp lịch sử, phương pháp phân
tích và tổng hợp, phương pháp so sánh,v.v..
5. Đóng góp mới của luận văn
Luận văn góp phần vào việc trình bày một cách rõ ràng và có hệ thống
vấn đề ''mệnh lệnh tuyệt đối'' trong đạo đức học Cantơ.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn
Về mặt lý luận, luận văn góp phần vào việc tìm hiểu và làm sáng tỏ học
thuyết đạo đức của Cantơ

Về mặt thực tiễn, luận văn có thể dùng làm tài liệu tham khảo phục vụ
cho công tác nghiên cứu và giảng dạy triết học và đạo đức học Cantơ.
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn
bao gồm hai chương, bốn tiết.


DANH MỤC CÁC CƠNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CƠNG BỐ
LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN VĂN
1. Vũ Thị Thu Lan (2003). Tự do đạo đức của chủ thể trong đạo đức họ c
Cantơ, Tạp chí Triết học (9), tr. 53-57.


DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
I. TIẾNG VIỆT
1. I.Cantơ (1980). Những luận văn và thư từ. NXB. Matxcơva.
2. Nguyễn Trọng Chuẩn (1997). Quan niệm của I. Cantơ về tính tích cực
của chủ thể nhận thức Trong cuốn Trong cuốn “I. Cantơ- Người sáng
lập nền triết học cổ điển Đức”. Nxb Khoa học xã hội. Hà Nội, tr.75-83.
3. Nguyễn Văn Huyên (1996). Triết học I.Cantơ. Nxb khoa học xã hội.
Hà Nội.
4. Nguyễn Văn Huyên (1997). Tư tưởng đạo đức trong những tác phẩm
thời kỳ đầu của I. Cantơ. Mối quan hệ đạo đức- thẩm mỹ. Trong cuốn
“I. Cantơ- Người sáng lập nền triết học cổ điển Đức”. Nxb Khoa học xã
hội. Hà Nội, tr.127-138.
5. Đỗ Minh Hợp (1997).. Vai trò của triết học Cantơ đối với sự phát triển
của triết học. Trong cuốn “I. Cantơ- Người sáng lập nền triết học cổ
điển Đức”. Nxb Khoa học xã hội. Hà Nội, tr.294-298.
6. V.I. Lênin (1995). Toàn tập, tập 25, Nxb. Tiến bộ Mátxcơva.

7. C. Mác và Ph. Enghen (1995). Toàn tập, T.4. Nxb Chính trị Quốc gia.
Hà Nội.
8. Nguyễn Thế Nghĩa (1997). Vấn đề tự do và tất yếu trong triết học
Cantơ. Trong cuốn “I. Cantơ- Người sáng lập nền triết học cổ điển
Đức”. Nxb. Khoa học xã hội. Hà Nội, tr.121-126.
9. Đặng Hữu Toàn (1997). Vấn đề đạo đức và niềm tin tôn giáo trong
“triết học phê phán” của Cantơ. Trong cuốn “I. Cantơ- Người sáng lập
nền triết học cổ điển Đức”. Nxb. Khoa học xã hội. Hà Nội, tr.139-150.
10. Nguyễn Đình Tường (1997). Triết học Cantơ và triết học phương Tây
hiện đại. Trong cuốn “I. Cantơ- Người sáng lập nền triết học cổ điển
Đức”. Nxb. Khoa học xã hội. Hà Nội, tr.231-239.


11. Vương Đức Phong, Ngô Hiểu Minh (2003). Thập đại tùng thư- mười
nhà tư tưởng lớn thế giới. Nxb. Văn hóa thơng tin.
12. Ngơ Quang Phục (1997). Về việc tiếp nhận triết học Cantơ. Trong cuốn
“I. Cantơ- Người sáng lập nền triết học cổ điển Đức”. Nxb. Khoa học
xã hội. Hà Nội, tr.221-230.