tiểu luận tâm lý học phương hướng, biện pháp nâng cao chất lượng và hiệu quả trong quá trình dạy học ở nhà trường quân sự hiện nay

MỞ ĐẦU

Q trình dạy học nói chung và ở nhà trường quân sự nói riêng là một lĩnh
vực đã và đang được nhiều cấp, nhiều ngành quan tâm cả trên phương diện lý luận
và thực tiễn. Trong đó, phương hướng, biện pháp nâng cao chất lượng, hiệu quả
quá trình dạy học trong nhà trường quân sự là một vấn đề lớn và quan trọng của
quá trình đổi mới giáo dục hiện nay. Nâng cao chất lượng, hiệu quả quá trình dạy
học trong nhà trường quân sự có mối quan hệ biện chứng với nâng cao chất lượng
hiệu quả của quá trình dạy học trong các nhà trường nói chung và đổi mới q trình
giáo dục của tồn xã hội.
Trước xu thế đổi mới phương pháp dạy học và yêu cầu cấp bách của thực
tiễn giáo dục và đào tạo, các trường đại học quân sự đã và đang có nhiều hoạt động
nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả quá trình dạy học và đã thu được những kết
quả nhất định. Tuy nhiên trong những năm qua cùng với những thành tựu đã đạt
được vẫn còn nhiều mâu thuẫn trong quá trình dạy học đại học qn sự, trong đó
một trong những mâu thuẫn cơ bản đó là nâng cao chất lượng, hiệu quả quá trình
dạy học trong các nhà trường quân sự chưa thực sự dựa chắc trên cơ sở lý luận sư
phạm quân sự khoa học, chưa nhất quán cả từ phương hướng, biện pháp, nội dung,
chương trình, quá trình nâng cao chất lượng hiệu quả quá trình dạy học còn chưa
theo kịp với sự phát triển kinh tế của đất nước…
Sự phát triển của xã hội, của quân đội, của sự nghiệp giáo dục - đào tạo
trong thời kỳ cơng nghiệp hố, hiện đại hố đặt các nhà trường quân đội đứng trước
những cơ hội phát triển mới, đồng thời cũng đứng trước những thách thức mới.
Trong đó vấn đề nâng cao chất lượng, hiệu quả quá trình dạy học có tầm quan trọng
đặc biệt đối với hiệu quả đào tạo. Đây là vấn đề bức thiết đặt ra cho các cơ quan
chức năng, những người quan tâm tới công tác giáo dục đào tạo trong các nhà


trường quân sự cần phải giải quyết để đảm bảo tính cơ bản, hệ thống, đồng bộ trong
giáo dục đào tạo của các nhà trường quân sự. Thấy được những địi hỏi đó, trong
q trình nghiên cứu thực tiễn, nhằm tìm ra những cơ sở khoa học, để từ đó đề xuất

những phương hướng, biện pháp nâng cao chất lượng hiệu quả quá trình dạy học
trong các nhà trường quân sự hiện nay là vấn đề cần kíp.
Dựa trên cơ sở lý luận và thực tiễn của vấn đề nâng cao chất lượng hiệu
quả quá trình dạy học đã được trình bày ở trên, em chọn tên tiểu luận: “ Phương
hướng, biện pháp nâng cao chất lượng, hiệu quả quá trình dạy học trong nhà
trường quân sự hiện nay”.


Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG,
HIỆU QUẢ QUÁ TRÌNH DẠY HỌC

1.1. Quan niệm chung về quá trình dạy học trong nhà trường quân sự
1.1.1. Khái niệm về quá trình dạy học trong nhà trường quân sự
Quá trình dạy học trong nhà trường quân sự: Là một bộ phận của quá trình
sư phạm nhà trường quân sự, q trình dạy học là một q trình có mục tiêu, có tổ
chức, phối hợp thống nhất giữa hoạt động của người dạy và người học nhằm trang
bị kiến thức, kỹ xảo, kỹ năng nghề nghiệp quân sự, phát triển khả năng tư duy sáng
tạo, giáo dục những phẩm chất nhân cách cần thiết cho học viên đáp ứng yêu cầu
của xã hội của quân đội.
Quá trình ạong nhà trường qn sự trước hết được hiểu là q trình có mục
tiêu rõ ràng, có tổ chức chặt chẽ, có chương trình nội dung xác định, có cơ sở vậ
chất, thiết bị kỹ thuật bảo đảm kết quả đào tạo theo yêu cầu của xã hội, của quân
đội đặt ra. Dấu hiệu nổi bật của quá trình này là sự phối hợp thống nhất giữa hoạt
động dạy và hoạt động học. Đây là mối liên hệ sinh thành quá trình dạy học, quy
định sự vận động, phát triển của quá trình này.
Mặt khác, q trình học có chức năng trội của là hình thành hệ thống kiến
thức, kỹ xảo, kỹ năng nghề nghiệp quân sự cho người học, trên cơ sở đó phát triển
trí tuệ, giáo dục nhân cách, chuẩn bị tâm lý cho họ bước vào cuộc sống hoạt động
quân sự. Quá trình dạy học trong nhà trường quân sự tiến hành đào tạo các đối

tượng là những nhân cách đã trưởng thành nhất định, một bộ phận có kinh nghiệm
thực tiễn quản lý, lãnh đạo xây dựng, chiến đấu, giảng dạy trong qn đội. Q
trình dạy học khơng chỉ diễn ra trong trường, lớp, phịng thí nghiệm mà cịn ở dã
ngoại, trên khơng, trên biển, trong những tình huống gần với chiến đấu. Quá trình


dạy học cịn được tiến hành trong mơi trường hoạt động quân sự, tuân theo những
yêu cầu kỷ luật quân sự. Mục tiêu đào tạo của nhà trường quân sự khơng chỉ theo
một trình độ học vấn nhất định, một ngành nghề quân sự nhất định mà còn đào tạo
theo một chức danh nhất định. Quá trình dạy học trong nhà trường qn sự khơng
chỉ góp phần đào tạo một chuyên gia quân sự đơn thuần mà còn nhằm đào tạo họ
trở thành nhà tổ chức, nhà sư phạm quân sự, nhà giáo dục, người thầy của cấp dưới.
Đặc điểm nổi bật của các nhà trường quân sự, chi phối đến tồn bộ q
trình đào tạo đó là đặc trưng vể mục tiêu đào tạo. Nếu như các nhà trường ngồi
qn đội có mục tiêu đào tạo chủ yếu là theo cấp học vấn thì mục tiêu đào tạo các
nhà trường quân sự là chức danh gắn với học vấn. Những năm gần đây học viên tốt
nghiệp ra trường có chất lượng tương đối toàn diện cả về phẩm chất chính trị, đạo
đức cách mạng, kiến thức và năng lực, đáp ứng nhiệm vụ theo chức danh ban đầu
và khả năng phát triển trong tương lai.
1.1.2. Cấu trúc hệ thống của quá trình dạy học trong nhà trường quân sự
Quá trình dạy học trong nhà trường quân sự là một chỉnh thể thống nhất với
sự tham gia của nhiều nhân tố: mục đích dạy học, giáo viên (hoạt động dạy), học
viên (hoạt động học),… Trong đó, mỗi nhân tố có vị trí xác định, có chức năng
riêng song chúng có mối quan hệ biện chứng với nhau, tạo nên sự vận động theo
những quy luật chung của một quá trình dạy học. Bên cạnh đó tồn bộ hệ thống
nhân tố dạy học đó nằm trong mơi trường kinh tế - xã hội và môi trường hoạt động
quân sự nhất định, chịu sự tác động chi phối của các môi trường ấy và tác động trở
lại các mơi trường ấy.
Mục đích dạy học
Nằm trong hệ thống các trường đại học quốc gia nhưng các nhà trường

quân sự Việt Nam lại có những đặc trưng riêng đó là các đặc trưng về mục tiêu đào
tạo, đây là đặc trưng nổi bật nhất, cơ bản nhất; đặc trưng thứ hai là tổ chức quá
trình đào tạo ở các nhà trường quân sự theo phương thức quản lý hành chính quân


sự kết hợp với quản lý chất lượng học tập; đặc trưng thứ ba là sự thay đổi của các
đối tượng đào tạo. Những đặc trưng này không chỉ quy định sự lựa chọn nội dung
mà còn tác động mạnh đến những phương hướng đổi mới phương pháp dạy học.
Quán triệt và thực hiện Nghị quyết 93/ĐUQSTƯ, các nhà trường quân sự đã chú
trọng đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tăng cường các phương pháp dạy
học trực quan, các phương pháp mơ hình hố, tăng thời gian tự học bắt buộc…tăng
cường việc hiện đại hoá cơ sở vật chất và phương tiện kỹ thuật dạy học. Đồng thời
tăng cường nghiên cứu khoa học tập trung vào cải tiến đổi mới phương pháp dạy
học…
Mục đích dạy học là nhân tố giữ vị trí hàng đầu trong hệ thống các nhân tố,
có vai trị định hướng cho sự vận động, phát triển của các nhân tố khác và cả quá
trình dạy học ở nhà trường quân sự. Trên cơ sở mục đích dạy học, xây dựng những
nhiệm vụ dạy học cụ thể của các nhà trường quân sự.
Mục đích dạy học là nhân tố phản ánh tập trung nhất những yêu cầu của xã
hội, quân đội đối với quá trình dạy học. Nó là sự cụ thể hố mục đích giáo dục của
xã hội, mục đích đào tạo cán bộ quân đội nói chung và mục tiêu đào tạo cụ thể của
nhà trường qn sự nói riêng trong q trình dạy học.
Giáo viên ( hoạt động dạy)
Đây là đội ngũ cán bộ giảng dạy ở nhà trường quân sự với tư cách vừ là
nhà sư phạm, vừa là nhà khoa học và nhà hoạt động chính trị - xã hội. Hoạt động
dạy của họ không đơn thuần là người truyền đạt các kiến thức mà còn là người tổ
chức, điều khiển, kiểm tra quá trình nắm kiến thức, kỹ xảo, kỹ năng và nghiên cứu
khoa học của học viên.
Học viên (hoạt động học)
Người học ở nhà trường quân sự là những học viên, họ vừa là người học,

vừa là người tập dượt nghiên cứu khoa học, đồng thời là người cán bộ quân đội
tương lai đảm nhiệm một chức vụ, chức danh nhất định sau này (người chỉ huy,


người giáo viên, người kỹ sư quân sự,…). Hoạt động của người học là hoạt động tự
giác, tích cực chiếm lĩnh các kiến thức khoa học, rèn luyện các kỹ xảo, kỹ năng
nghiệp vụ quân sự và tập dượt nghiên cứu khoa học.
Nội dung dạy học
Nội dung dạy học là toàn bộ hệ thống các kiến thức khoa học, các kỹ xảo,
kỹ năng, nghiệp vụ, kinh nghiệm hoạt động sáng tạo, hệ thống chuẩn mực giá trị
mà người học cần chiếm lĩnh để trở thành một chuyên gia quân sự sáng tạo và hình
thành, phát triển nhân cách người cán bộ quân đội cách mạng.
Phương pháp, hình thức, phương tiện dạy học
Là hệ thống các con đường, cách thức thao tác, cách thức tổ chức các buổi
học và cách thức sử dụng phương tiện kỹ thuật dạy học ở nhà trường quân sự nhằm
thực hiện các mục đích, nhiệm vụ dạy học đặt ra. Vì vậy, đây là những nhân tố trực
tiếp quy định kết quả hoạt động của người dạy và người học.
Kết quả dạy học
Kết quả dạy học là nhân tố phản ánh kết quả vận động và phát triển tổng
hợp của các nhân tố, đặc biệt là nhân tố người học với hoạt động học (bao gồm sự
phát triển về trình độ nhận thức, trình độ phát triển và trình độ được giáo dục của
họ). Kết quả dạy học là xuất phát điểm của các mối liên hệ ngược trong và ngồi ở
q trình dạy dọc.
Q trình dạy học ở các nhà trường quân đội bao gồm hệ thống các nhân
tố cơ bản trên đây. Mỗi nhân tố có vị trí, vai trị nhất định nhưng chúng có mối
quan hệ thống nhất biện chứng với nhau và chính mối quan hệ thống nhất biện
chứng giữa các nhân tố đó tạo nên sự vận động, phát triển của quá trình dạy học
theo các quy luật chung. Đồng thời, tồn bộ hệ thống các nhân tố đó ln ln nằm
trong một mơi trường kinh tế - chính trị - xã hội và môi trường hoạt động quân sự

nhất định, chịu sự chi phối của nó cũng như có những tác động trở lại đối với mơi
trường ấy.
1.1.3. Các nhiệm vụ của quá trình dạy học trong nhà trường quân sự
Với vai trò là một bộ phận của quá trình sư phạm tổng thể, quá trình dạy
học ở nhà trường quân sự có nhiều nhiệm vụ cơ bản đồng thời và các nhiệm vụ ấy
tác động qua lại lẫn nhau.
Các nhiệm vụ của quá trình dạy học trong nhà trường quân sự bao gồm:
Một là, trang bị hệ thống kiến thức, kỹ xảo, kỹ năng tương ứng với một
nghành nghề, một chức danh quân sự nhất định. Đây chính là nhiệm vụ “dạy chữ,
dạy nghề”, nhiệm vụ cơ bản, hàng đầu của quá trình dạy học trong nhà trường quân
sự.
Hai là, phát triển trí tuệ cho người học. Hoạt động trí tuệ được thể hiện ở
năng lực vận dụng các thao tác trí tuệ, đặc biệt là các thao tác tư duy. Đói với nghệ
thuật quân sự, cần đặc biệt quan tâm phát triển tư duy lý luận, tư duy nghề nghiệp,
bồi dưỡng phương pháp tự học, phương pháp nghiên cứu khoa học cho người học
để họ có thể sử dụng chúng trong hoạt động, trong tự học, tự hồn thiện phát triển
mình suốt đời.
Ba là, hình thành thế giới quan khoa học, lý tưởng, phẩm chất đạo đức cách
mạng. Đây chính là nhiệm vụ “dạy người” của quá trình dạy học trong nhà trường
quân sự. Nhiệm vụ này được thực hiện thông qua việc “dạy chữ, dạy nghề, dạy
phương pháp” nhằm hình thành ở học viên các quan điểm, niềm tin đúng đắn, các
chuẩn mực văn hoá, đạo đức, các nét tính cách, phẩm chất cần thiết của người cán
bộ quân đội cách mạng.
Bốn là, chuẩn bị tâm lý cho người học. Đây là nhiệm vụ đặc trưng của quá
trình dạy học trong nhà trường quân đội. Hoạt động quân sự là hoạt động đặc thù,
nó diễn ra trong những điều kiện hết sức khó khăn, gian khổ, có thể nguy hiểm đến


cả tính mạng. Vì vậy, trong q trình dạy học phải hình thành cho học viên tâm thế

sẵn sàng nhận nhiệm vụ và vượt qua mọi khó khăn để hồn thành nhiệm vụ.
Để thực hiện thành cơng q trình sư phạm tổng thể, thực hiện có hiệu quả
và chất lượng quá trình dạy học trong nhà trường quân sự thì quá trình dạy học
trong nhà trường quân sự phải nhằm thực hiện thống nhất các nhiệm vụ trên. Các
nhiệm vụ đó có mối quan hệ nhân quả với nhau, gắn bó chặt chẽ với nhau, nhiệm
vụ này là tiền đề cho nhiệm vụ kia và là hệ quả của các nhiệm vụ khác. Trong đó,
trang bị kiến thức, kỹ xảo, kỹ năng là nhiệm vụ cơ bản đầu tiên. Các nhiệm vụ phát
triển, giáo dục, chuẩn bị tâm lý chính là những nhiệm vụ cơ bản, có ý nghĩa lớn đối
với công cuộc xây dựng nhân cách người cán bộ, sĩ quan Quân đội trước tình hình
mới.
1.2. Bản chất, quy luật của quá trình dạy học trong nhà trường quân
sự
1.2.1. Bản chất của quá trình dạy học
Bản chất của quá trình dạy học ở nhà trường quân sự là quá trình nhận thức
có tính chất nghiên cứu của học viên được tổ chức trong điều kiện sư phạm nhất
định, dưới sự chỉ đạo của người dạy.
Hoạt động nhận thức đó của người học (học viên) chính là q trình phản
ánh thế giới khách quan vào trong ý thức người học, là q trình hoạt động tích
cực, sáng tạo, có tính chất tìm tịi, nghiên cứu từ thấp đến cao, song về cơ bản vẫn
tuân theo quy luật nhận thức chung của lồi người mà V.I. Lênin đã khái qt trong
cơng thức nổi tiếng: “Từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng và từ tư duy
trừu tượng đến thực tiễn đó là con đường biện chứng của sự nhận thức chân lý”.
Hoạt động nhận thức của người học tuân theo quy luật nhận thức chung của lồi
người nhưng khơng đồng nhất với quy luật nhận thức chung của loài người mà nó
có nét đặc thù riêng. Trong q trình dạy học, người học không phát hiện ra những
chân lý mới cho nhân loại mà chỉ khám phá lại và lĩnh hội các kiến thức đã được


khoa học khám phá ra. Ở các trường đại học, hoạt động nhận thức của người học có
tính chất nghiên cứu, đưa người học tiếp cận gần với hoạt động nhận thức khoa

học. Nét nổi bật của quá trình dạy học là hoạt động nhận thức của người học được
diễn ra trong những điều kiện sư phạm thuận lợi, có sự chỉ đạo, hướng dẫn của
người dạy, có giáo trình, tài liệu học tập và các phương tiện kỹ thuật hỗ trợ. Về
lơgíc hoạt động nhận thức của người học phải trải qua các khâu, các bước: chuẩn bị
tâm lý; tri giác; hình thành khái niệm; vận dụng; ơn tập, củng cố; thi, kiểm tra.
Ngồi ra, q trình nhận thức của người học cịn mang tính giáo dục sâu sắc, thể
hiện sự thống nhất biện chứng giữa kiến thức và tư tưởng.
Qua nghiên cứu về bản chất về bản chất của quá trình dạy học, quán triệt
nhận thức về bản chất của quá trình dạy học như trên cần phải định hướng hoạt
động dạy học ở nhà trường quân sự phát huy cao độ tính tích cực, độc lập nhận
thức của học viên, đề cao vai trò chỉ đạo, tổ chức của giáo viên, tạo ra các điều kiện
sư phạm thuận lợi giúp học viên tránh khỏi những sai lầm, vấp váp trong nhận thức
và cuộc sống.
1.2.2. Quy luật của quá trình dạy học trong nhà trường quân sự
Từ việc xem xét những mối lien hệ cơ bản, tất yếu quy định sự tồn tại, vận
động, phát triển của quá trình dạy học giúp chúng ta phát hiện, xác định những quy
luật của quá trình dạy học trong nhà trường quân sự.
Quy luật về tính quy định của chế độ kinh tế - xã hội đối với quá trình dạy
học trong nhà trường qn sự
Trình độ phát triển, tính chất, điều kiện kinh tế - xã hội quy định trình độ,
tính chất, hiệu quả dạy học ở nhà trường quân sự. Mục đích phát triển xã hội – kinh
tế quy định mục đích dạy học, ngược lại mục đích dạy học phải phục vụ cho chiến
lược phát triển xã hội – kinh tế, phát triển con người. Chính vì vậy mà quá trình dạy
học một mặt phản ánh trình độ phát triển cả chế độ kinh tế - xã hội, mặt khác tác


động tích cực trở lại đới với xã hội, góp phần nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực và
bồi dưỡng nhân tài cho xã hội.
Quy luật về tính quy định của thực tiễn hoạt động quân sự đối với quá
trình dạy học trong nhà trường quân sự

Sự phát triển của quân đội, thực tiễn xây dựng và chiến đấu của quân đội
thường xuyên đặt ra những yêu cầu mới cho dạy học ở nhà trường quân sự, tạo ra
những điều kiện vật chất cho dạy học phát triển. Mục đích, nội dung, phương pháp,
…dạy học ở nhà trường quân sự phản ánh trình độ, tính chất phát triển của các hoạt
động quân sự và tác động tích cực đối với sự phát triển của quân đội, góp phần xây
dựng bản lĩnh chính trị, bản lĩnh và trình độ chiến đấu của đội ngũ cán bộ quân đội.
Quy luật về sự thống nhất giữa dạy học và giáo dục nhân cách
Dạy học phải thực hiện một nhiệm vụ to lớn, phải hướng tới một cái đích
quan trọng là giáo dục nhân cách. Ngược lại, giáo dục nhân cách học viên trong
nhà trường quân sự được thực hiện chủ yếu bằng con đường dạy học. Dạy học và
giao dục nhân cách trong nhà trường quân sự không tách rời nhau, thống nhất với
nhau trong việc thực hiện mục tiêu, chương trình đào tạo học viên.
Quy luật về sự thống nhất giữa mục đích, nội dung, phương pháp dạy học
Quy luật này chỉ ra tính tất yếu của sự thống nhất, tương tác, hpuj thuộc lẫn
nhau giữa mục đích, nội dung và phương pháp dạy học. Mục đích dạy quy định nội
dung, phương pháp dạy học. Song mục đích dạy học chỉ đạt được khi quá trình dạy
học được tổ chức một các khoa học, có nội dung dạy học hiện đại và với một
phương pháp dạy học mang tính tích cực. Nói cách khác , tổ chức dạy học trong
nhà trường quân sự về thực chất là xác định chính xác mục đích cùng với việc hồn
thiện, phát triển khơng ngừng.
Quy luật về sự thống nhất biện chứng giữa hoạt động dạy và hoạt động
học.


Đây chính là quy luật cơ bản của q trình dạy trong nhà trường quân sự.
Quy luật này đề cập đến mới liên hệ giữa hai nhân tố trung tâm, năng động nhất của
quá trình dạy học, quy định sự tồn tại, phát triển của hai quá trình này là dạy và
học. Mặt khác, quy luật thống nhất biệ chứng giữa hoạt động dạy và hoạt động học
bao trùm, chi phối các quy luật khác của quá trình dạy học trong nhà trường quân
sự. Các quy luật khác chỉ phát huy được tác dụng tích cực trong sự tăng cường mối

liên hệ biện chứng giữa dạy và học.
1.3. Động lực, lơgíc của q trình dạy học trong nhà trường qn sự
1.3.1. Động lực của quá trình dạy học trong nhà trường quân sự
Xuất phát từ quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng: Sự thống nhất
và đấu tranh giữa các mặt đối lập là quy luật phát triển của các sự vật, hiện tượng
trong hiện thực khách quan. Nói cách khác, sự nảy sinh và giải quyết các mâu
thuẫn làm cho sự vật, hiện tượng vận động, phát triển không ngừng.
Động lực thúc đẩy sự phát triển của quá trình dạy học trong nhà trường
qn sự chính là việc phát hiện và giải quyết đúng đắn những mâu thuẫn của q
trình này. Q trình dạy học ln gặp phải những mâu thuẫn bên ngồi và bên trong
của q trình này. Việc giải quyết những mâu thuẫnbên ngoài sẽ tạo nên những lực
bên ngồi, thúc đẩy q trình dạy học phát triển. Nhưng động lực thực sự thúc đẩy
quá trình dạy học phát triển chính là việc giải quyết những mâu thuẫn bên trong của
q trình này. Đó là những mâu thuẫn giữa các nhân tố cơ bản của quá trình dạy
học và giữa các yếu tố của từng nhân tố.
Giữa các mâu thuẫn bên trong đa dạng ấy có một mâu thuẫn cơ bản, chủ
yếu tồn tại xuyên suốt quá trình dạy học, gắn chặt với hoạt động của người dạy và
người học, ảnh hưởng trực tiếp đến sự vận động và phát triển của q trình này, đó
là mâu thuẫn giữa một bên là yêu cầu nắm vững lý thuyết và thành thạo nghề
nghiệp, chức trách với một bên là trình độ kiến thức, kỹ xảo, kỹ năng còn hạn chế


của học viên. Việc giải quyết tốt mâu thuẫn này sẽ tạo nên động lực chủ yếu của
quá trình dạy học.
1.3.2. Lơgíc của q trình dạy học trong nhà trường qn sự
Lơgíc của q trình dạy học là trình tự vận động hợp lý của sự dạy học đi
từ chỗ người học chưa hiểu biết đến khi nắm vững vấn đề học tập.
Dựa vào các quy luật vận động của nội dung và quá trình nhận thức, dựa
vào các kinh nghiệm dạy học chung, có thể xác định cấu trúc lơgíc chung nhất của
q trình dạy học bao gồm các bước sau:

Chuẩn bị tâm lý cho việc học tập
Đây là bước làm cho người học tự giác ý thức về mục đích, ý nghĩa của
việc học tập, nhằm kích thích hứng thú nhận thức và hứng thú nghề nghiệp của học
viên. Trong quá trình dạy học, người dạy phải khéo léo dẫn dắt học viên vào các
tình huống có vấn đề để đề xuất nhiệm vụ nhận thức, khơi sâu mâu thuẫn giữa yêu
cầu học tập với trình độ hiện có của họ, kích thích hồi bão, khát vọng muốn biết
cái mới, muốn hiểu sâu sắc chính xác các vấn đề, muốn ứng dụng kiến thức vào
thực tiễn hoạt động quân sự. Chuẩn bị tâm lý tốt sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho các
bước học tập tiếp theo.
Tri giác tài liệu học tập mới
Đây là bước học viên sử dụng các giác quan để tiếp xúc với các tài liệu học
tập mới do người dạy giới thiệu nhằm thu thập các tài liệu cảm tính cần thiết. Tuỳ
theo mục đích, nội dung học tập, người dạy có thể tổ chức, chỉ đạo học viên tiếp
xúc với tài liệu học tập thông qua bài giảng, đọc sách hoặc xem các thao tác mẫu…
Người dạy cần tăng cường sử dụng các phương tiện trực quan, khai thác kinh
nghiệm vốn sống của người học nhằm làm cho các tài liệu cảm tính thêm phong
phú, đa dạng tạo cơ sở cho bước nhận thức lý tính, hình thành khái niệm.
Hình thành khái niệm


Đây là bước quan trọng nhất của sự lĩnh hội kiến thức. Ở bước này học
viên thực hiện việc chế biến, xử lý các thông tin thu thập được thông qua việc sử
dụng các thao tác tư duy nhằm hình thành khái niệm, nắm được bản chất của vấn
đề nghiên cứu. Người dạy cần giúp học viên sử dụng tốt các tài liệu cảm tính đã thu
thạp được, lơi kéo họ vào hoạt động tư duy tích cực, hướng dẫn họ khái quát, hệ
thống hoá cá tài liệu đã lĩnh hội được.
Củng cố kiến thức, kỹ xảo, kỹ năng
Đây là bước làm cho học viên ghi nhớ đầy đủ, chính xác, bền vững các
kiến thức, kỹ xảo, kỹ năng khi cần có thể vận dụng được nhanh chóng, đầy đủ
đồng thời tạo điều kiện cho việc lĩnh hội các vấn đề học tập mới.

Vận dụng kiến thức, kỹ xảo, kỹ năng
Học viên đem ứng dụng các kiến thức, kỹ xảo, kỹ năng đã lĩnh hội, rèn
luyện được vào giải quyết những nhiệm vụ nhận thức và thực tiễn đặt ra. Người
dạy cần chú ý bồi dưỡng cho học viên các kỹ năng tóm tắt tài liêu học tập, giải bài
tập, làm thí nghiệm, nghiên cứu khoa học, thực hành nghề nghiệp, chức trách…
Kiểm tra sự lĩnh hội của người học
Đây là bước xem xét, đánh giá kết quả sự lĩnh hội của người học thơng qua
các hình thức, phương pháp học tập và kiểm tra kiến thức, kỹ xảo, kỹ năng. Làm tốt
bước này sẽ tạo nên những đường liên hệ ngược cần thiết cho việc điều khiển của
người dạy và tự điều khiển của học viên. Trong quá trình dạy học trong nhà trường
quân sự, người dạy cần giúp học viên có ý thức, phương pháp và phương tiện tự
kiểm tra; cần đa dạng hố các hình thức, phương pháp kiểm tra, đánh giá; tích cực
vận dụng các phương pháp kiểm tra hiện đại.
Tất cả các bước của quá trình dạy học đều có quan hệ mật thiết với nhau,
tạo nên một q trình tồn vẹn để thực hiện tốt mục đích của q trình dạy học. Tuy
nhiên việc áp dụng lơgíc trên đây vào q trình dạy học trong nhà trường quân sự


phải hết sức linh hoạt, sáng tạo, tuỳ theo điều kiện cụ thể, tuỳ tính chất, nội dung và
tuỳ trình độ của học viên mà có tỷ trọng khác nhau đối với các bước.

Chương 2
BIỆN PHÁP TÂM LÝ SƯ PHẠM
NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG DẠY HỌC CÁC MÔN KHXHNV QUÂN SỰ
TRONG NHÀ TRƯỜNG QUÂN ĐỘI
Phương hướng nâng cao chất lượng, hiệu quả quá trình dạy học trong nhà
trường quân sự là những định hướng, những yêu cầu đặt ra cho việc sử dụng, cải
tiến, hồn thiện các chương trình, nội dung, phương pháp,... dạy học hiện có; thiết
kế, xây dựng chương trình, nội dung, phương pháp,… dạy học mới dựa vào những
căn cứ lý luận và thực tiễn nhất định.

Nâng cao chất lượng, hiệu quả quá trình dạy học trong nhà trường quân sự
cần thực hiện theo các yêu cầu sau:
Một là, cần quán triệt sâu sắc các quan điểm của chủ nghĩa Mác -Lênin, tư
tưởng Hồ Chí Minh, đường lối quan điểm của Đảng, đặc biệt là hệ thống tư tưởng
về giáo dục đào tạo trong sự nghiệp đổi mới mà Nghị quyết Đại hội Đảng toàn
quốc lần thứ VIII và Nghị quyết Trung ương II khoá VIII đã đề ra. Nâng cao chất
lượng, hiệu quả quá trình dạy học cần gắn với phát huy vai trò chủ động sáng tạo
của học viên.
Hai là, nâng cao chất lượng, hiệu quả q trình dạy học ở nhà trường qn
sự phải góp phần đắc lực cho việc hoàn thành nhiệm vụ xây dựng quân đội, bảo vệ
tổ quốc trong giai đoạn công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Phát huy cao nhất vai trò


làm chủ của học viên, giúp học viên có nhu cầu và có năng lực tự học, tự nghiên
cứu, ln chủ động tích cực và độc lập trong hoạt động nhận thức của mình.
Ba là, nâng cao chất lượng, hiệu quả quá trình dạy học phải trên cơ sở đặc
điểm của từng nhà trường, phải phù hợp với hoàn cảnh điều kiện của từng trường,
phát huy những ưu điểm, hạn chế nhược điểm, xây dựng những nội chương trình,
nội dung, phương pháp dạy học hiệu quả, tạo ra chất lượng mới của quá trình dạy
học.
Nâng cao chất lượng, hiệu quả quá trình dạy học trong nhà trường quân sự
là một đòi hỏi tất yếu để nâng cao chất lượng giao dục nói chung của các nhà trường quân
sự. Dựa trên những yêu đã nêu cần thưc hiện theo phương hướng, biện pháp nâng
cao chất lượng, hiệu quả quá trình dạy học sau:
2.2.1.. Phát huy cao độ tính tích cực nhận thức của học viên
Phát huy tính tích cực nhận thức của học viên trong quá trình dạy học là
một vấn đề có tính phổ biến của tồn bộ lịch sử giáo dục học nhân loại. Các nhà
nghiên cứu đã chỉ rõ: Tồn bộ q trình dạy học gồm nhiều nhân tố, nhưng nó vận
hành thơng qua hai nhân tố chủ yếu là giáo viên và học viên… từ đây xuất hiện các
xu hướng nhấn mạnh đến vai trò chủ thể của giáo viên hay của học viên, hay quá

trình dạy học có hai chủ thể ln biến đổi linh động, thay đổi vị trí, chức năng cho
nhau. Việc nghiên cứu tìm ra được phương pháp dạy học phát huy được tính tích
cực nhận thức của học viên theo các tư tưởng trên đây vì thế rất đa dạng và phong
phú.
Ln coi trọng và hướng vào phát huy vai trò chủ thể nhận thức của học
viên trong dạy học; học viên phải tự giác, tích cực thực hiện các hoạt động tìm tịi
khám phá để lĩnh hội tri thức, hình thành kỹ năng, kỹ xảo; nội dung học tập đặt ra
cho học viên dưới dạng các nhiệm vụ cần giải quyết, các yêu cầu phải đáp ứng, các
câu đố, bài tập, tình huống đầy kích thích, gợi trí tị mị ham hiểu biết của học viên;
học viên thực hiện hoạt động học tập trong tập thể có sự hợp tác chặt chẽ, tác động


qua lại với nhau, thúc đẩy nhau, kiểm soát nhau trong quá trình khám phá tri thức;
rèn luyện cho học viên năng lực tự kiểm tra, tự điều chỉnh ngay trong quá trình tiến
hành hoạt động nhận thức; phương pháp dạy học phát huy tính tích cực nhận thức
phải dựa trên cơ sở năng lực tự học và lại hướng vào phát triển chính năng lực tự
học của học viên; giáo viên có vai trị thiết kế, dàn dựng tình huống rồi kích thích
lơi cuốn , tổ chức cho học viên giải quyết tình huống đó…
Để phát huy tính tích cực nhận thức của học viên cần tiến hành tổ chức qua
các giai đoạn sau:
Giai đoạn chuẩn bị: là xây dựng một giáo án phương pháp để tổ chức cho
học viên lĩnh hội nội dung dạy học một cách tích cực.
Giai đoạn thi công giáo án trên lớp: Đây là giai đoạn quan trọng nhất, khó
khăn nhất, song cũng là giai đoạn hứng thú nhất. Giai đoạn này thường có các bước
sau: gợi những tri thức, kỹ năng mà học viên đã có làm tiền đề, cơng cụ cho việc
giải quyết tình huống của học viên; cung cấp cho học viên những tri thức, cơng cụ
cho việc giải quyết tình huống của học viên; đặt học viên vào tình huống và tổ chức
cho học viên thực hiện chuỗi hành động thao tác đã dự kiến trong giáo án; giáo
viên tác động, điều khiển khi cần thiết; giúp học viên xác nhận tri thức mà học viên
đã tìm ra.

Tiếp theo các giai đoạn trên là các giai đoạn, củng cố tri thức; giai đoạn
kiểm tra, đánh giá và điều chỉnh, bổ sung; giai đoạn chuẩn bị cho chu trình mới.
Mỗi giai đoạn có cách thức tổ chức và yêu cầu khác nhau, song để phát huy tính
tích cực trong nhận thức của học viên cần phải tiến hành đầy đủ và chặt chẽ các
giai đoạn trên, đó là yêu cầu đặt ra cho người giáo viên cần phải chủ động trong
thực các nội dung trên.
2.2.2. Tăng cường hiệu quả trong sử dụng các phương pháp dạy học
truyền thống, kết hợp dạy lý thuyết và thực hành


Lý luận dạy học đại học quân sự chỉ ra nhóm phương pháp dạy học dùng
ngơn ngữ là tổng hợp những cách thức dùng lời nói và chữ viết để truyền đạt, tiếp
nhận, chế biến và lưu giữ các thông tin dạy học. Nhóm phương pháp này bao gồm
các phương pháp cụ thể như phương pháp thuyết trình, phương pháp đàm thoại,
phương pháp sử dụng sách.
Bên cạnh việc sử dụng hiệu quả các phương pháp dạy học dùng ngôn ngữ
cần tăng cường sử dụng các phương pháp dạy học thực hành nhằm bồi dưỡng năng
lực thực hành cho học viên. Cần tăng cường sử dụng các phương pháp dạy học
thực hành nhằm bồi dưỡng năng lực thực hành cho học viên là vấn đề cần phải rất
coi trọng.
Hoạt động quân sự là loại hoạt động, một loại nghề nghiệp rất đặc biệt. tính
đặc biệt đó địi hỏi người học viên phải nắm vững và thành thạo nhiều tri thức, kỹ
năng nghề nghiệp ở trình độ cao. Tăng cường thực hành nghề nghiệp ngay trong
quá trình giảng dạy lý thuyết và các mơn lý luận; Tăng cường tính thực tiễn nghề
nghiệp quân sự trong các phương pháp dạy học thực hành; Gắn chặt mục tiêu rèn
luyện kỹ năng thực hành với phát triển thái độ nghề nghiệp quân sự đúng đắn trong
dạy học. Như vậy , tăng cường các phương pháp dạy học thực hành nghề nghiệp
quân sự trong quá trình dạy học phải được chú trọng cả trong giảng dạy lý thuyết
đến tổ chức thực hành. Mục tiêu cần đạt được trong các phương pháp dạy học thực
hành không dừng lại ở các kỹ năng nghề nghiệp mà phải phát triển thái độ đung

đắn cho học viên. Các phương pháp dạy học thực hành có vai trị to lớn đối với
kích thích tính tích cực nhận thức của học viên trong dạy học, đồng thời thực hiện
tốt phương hướng này sẽ loại trừ được cách thức dạy học “giáo điều, kinh viện”,
nặng về truyền thụ lý thuyết vốn là một nhược điểm còn tồn tại khá phổ biến trong
các nhà nhà quân sự.
2.2.3. Kết hợp quá trình dạy học với quá trình nghiên cứu khoa học, gắn
kết đề tài nghiên cứu của học viên với thực tiễn


Cần phải thấy rằng hoạt động học tập cùng với hoạt động nghiên cứu khoa
học là những nhiệm vụ trung tâm của các nhà trường quân sự. Do đó cần gắn hoạt
động dạy học với nghiên cứu khoa học trong nhà trường, tạo phong trào nghiên cứu
khoa học trong học viên, tổ chức vận dụng kết quả nghiên cứu khoa học của giảng
viên và học viên vào góp phần thức đẩy sự phát triển của thực tiễn quân sự.
Tổ chức thơng báo, trình bày những cơng trình nghiên cứu khoa học, những
tri thức, quan điểm, lý thuyết mới cho học viên trong q trình dạy học, khuyến
khích họ nhận xét, đnáh giá, phê phán. Ngay từ những năm đầu, đồng thời với việc
học tập cần khuyến khích, tổ chức cho học vieentam gia các bài tập nghiên cứu,
viết tiểu luận, khóa luận, luận văn,…để họ làm quen dần với hoạt động nghiên cứu
khoa học. Khuyến khích các giảng viên và học viên có khả năng tham gia các đề tài
ở cấp cao hơn để họ có thêm kinh nghiệm nghiên cứu và dần tạo thành nền nếp cho
việc nghiên cứu các đề tài vĩ mơ.
2.2.4. Sử dụng có hiệu quả công nghệ thông tin, các phương kỹ thuật
hiện đại đồng thời với sử dụng các phương pháp dạy học tiên tiến
Ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học đã được nhiều người bàn đến
từ nhiều góc độ tiếp cận khác nhau. Dưới góc độ ứng dụng cơng nghệ thơng tin
trong hoàn thiện các phương pháp dạy học ở nhà trường quân đội trước hết cần
phải xúc tiến xây dựng các bài giảng có sự hỗ trợ của phần mềm powerpoint và các
phần mềm tiên tiến khác.
Từ việc phân tích, luận giải các nội dung giải pháp, để sử dụng các phương

pháp dạy học đạt hiệu quả phải tuỳ theo mục đích, nội dung dạy học. Mỗi phương
pháp có chức năng trội khác nhau, phù hợp với mục đích dạy học khác nhau. Vì
vậy, trong quá trình dạy học phải sử dụng phối hợp các phương pháp hết sức linh
hoạt, không nên tách rời các mục tiêu một cách cứng nhắc. Phương pháp dạy học
trong nhà trường quân đội không chỉ là khoa học mà cịn là một loại hình nghệ


thuật đặc biệt, nghệ thuật định hướng, tổ chức và điều khiển sự phát triển bên trong
của người học.
Song song với việc tiếp tục đổi mới, hoàn thiện các phương pháp kích thích
tính tích cực hoạt động nhận thức của người học đã và đang được sử dụng, đồng
thời tăng cường vận dụng các phương pháp dạy học tiên tiến, phương tiện kỹ thuật
dạy học hiện đại trong dạy. Phương pháp dạy học kích thích tính tích cực hoạt động
nhận thức của người học được xây dựng dựa trên nguyên lý kết hợp ngoại lực với
nội lực và lấy nội lực làm chính
Phương pháp dạy học tiên tiến là những phương pháp dạy học được xây
dựng dựa trên thành tựu của khoa học và công nghệ, của tâm lý học, giáo dục học,
của khoa học quân sự hiện đại, có tác dụng phát huy cao độ vai trò chủ thể của
người học. Các phương pháp dạy học tiên tiến bao gồm cả các những phương pháp
đã có nguồn gốc trong lịch sử nhưng được phát triển hoàn thiện trong điều kiện
mới. Xây dựng phương pháp dạy học tiên tiến, một mặt phải nghiên cứu tìm kiếm
những phương pháp dạy học hiện đại mới, mặt khác phải nghiên cứu phát triển,
hoàn thiện các ý tưởng tiến bộ về phương pháp dạy học trong lịch sử. Đặc biệt phải
nghiên cứu phương pháp dạy học của các nhà trường đại học hiện đại trên thế giới,
mà trước hết là các trường đại học trong quân đội. Muốn áp dụng các phương pháp
dạy học tiên tiến đó phải tiếp tục nghiên cứu cải tiến nó, từng bước vận dụng sáng
tạo thích hợp cho các bậc học, ngành học và các điều kiện sư phạm cụ thể.


KẾT LUẬN

Chất lượng, hiệu quả của quá trình dạy học là một vấn đề lớn trong công tác
giáo dục – đào tạo nói chung ở các học viện nhà trường trong và ngoài quân đội.
Đối với nhà trường quân đội, nâng cao chất lượng hiệu quả của quá trình dạy học
sẽ góp phần vào q trình giáo dục nói chung, nhằm phát triển hoàn thiện nhân
cách người người cán bộ qn đội hài hịa, tồn diện, đảo bảo cho người cán bộ có
đủ năng lực, trình độ để hồn thành các nhiệm vụ được giao trong các điều kiện
hoàn cảnh khác nhau.
Nhóm phương hướng, biện pháp nâng cao chất lượng, hiệu quả quá trình
dạy học trong nhà trường quân sự hiện nay mà tiểu luận đã đề cập được đúc rút từ
nghiên cứu về lý luận dạy học trong nhà trường qn sự trong đó q trình dạy học
trong nhà trường quân sự là một bộ phận cấu thành. Thực hiện có hiệu quả các
phương hướng, biện pháp sẽ góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả quá trình giáo
dục trong nhà trường quân sự hiện nay.


DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO


1. Đặng Đức Thắng (chủ biên), (2001), Giáo dục học quân sự, Nxb. QĐND,
Hà Nội.
2. Đặng Đức Thắng (chủ biên), (2003), Lý luận dạy học đại học quân sự,
Nxb. QĐND, Hà Nội.
3. Hà Thế Ngữ - Đặng Vũ Hoạt (1997), Giáo dục học, Nxb GD.
4. Đảng cộng sản Việt Nam (2001), Văn kiện đại hội Đại biểu toàn quốc lần
thứ XI, Nxb. CTQG - ST, Hà Nội.