Một số giải pháp đổi mới công tác kiểm tra hoạt động dạy học ở các trường THCS quận 3 TPHCM

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH
----------------

TRẦN THỊ HỒNG HÀ

MỘT SỐ GIẢI PHÁP ĐỔI MỚI
CÔNG TÁC KIỂM TRA HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC
Ở CÁC TRƯỜNG THCS QUẬN 3 - TPHCM

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
Chuyên ngành: QUẢN LÝ GIÁO DỤC
Mã số: 60.14.05

Người hướng dẫn khoa học
PGS.TS NGUYỄN THỊ HƯỜNG

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - 2010


LỜI CẢM ƠN
Tôi xin trân trọng cảm ơn PGS. TS. Nguyễn Thị Hường, người hướng
dẫn khoa học đã tận tình chỉ bảo, hướng dẫn tơi trong suốt q trình nghiên
cứu và làm luận văn.
Với tình cảm chân thành, tơi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Khoa
đào tạo sau Đại học – trường Đại học Vinh và trường Đại học Sài Gịn, q
thầy giáo, cơ giáo đã tham gia quản lý, giảng dạy và giúp đỡ tôi trong suốt
q trình học tập, nghiên cứu, hồn thành khóa học.
Tơi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn đến các đồng chí lãnh đạo Phịng Giáo
dục và Đào tạo Quận 3, Ban giám hiệu, tổ trưởng, nhóm trưởng chun mơn,
q thầy cơ giáo của các trường Hai Bà Trưng, Đồn Thị Điểm, Bạch Đằng

và Lương Thế Vinh; cảm ơn gia đình, bạn bè cùng quý đồng nghiệp đã cung
cấp tài liệu, động viên, khích lệ và giúp đỡ về mọi mặt trong quá trình học
tập, nghiên cứu và làm luận văn.
Do điều kiện thời gian và phạm vi nghiên cứu có hạn, luận văn tốt
nghiệp của tôi không tránh khỏi những thiếu sót. Kính mong sự góp ý của hội
đồng khoa học, quý thầy cô và các bạn đồng nghiệp.
TP.HCM, tháng 05 năm 2010
Tác giả
Trần Thị Hồng Hà


MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU........................................................................................................01
1.Lý do chọn đề tài..........................................................................................01
2.Mục đích nghiên cứu....................................................................................03
3.Khách thể và đối tượng nghiên cứu..............................................................03
4.Giả thuyết khoa học......................................................................................03
5.Nhiệm vụ nghiên cứu...................................................................................03
6.Giới hạn của đề tài........................................................................................04
7.Phương pháp nghiên cứu..............................................................................04
8.Những đóng góp của luận văn......................................................................06
9.Cấu trúc của luận văn...................................................................................06
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI..............................................07
1.1 Lịch sử vấn đề nghiên cứu.......................................................................07
1.2 Một số khái niệm cơ bản liên quan đến đề tài.........................................10
1.3 Ý nghĩa và sự cần thiết phải đổi mới công tác kiểm tra hoạt động dạy
học ở trường THCS.................................................................................18
1.4 Nội dung kiểm tra hoạt động dạy học ở trường THCS............................21
1.5

Các nguyên tắc, phương pháp, hình thức kiểm tra, công cụ và phương
tiện kiểm tra hoạt động dạy học ở trường THCS....................................24
Kết luận Chương 1..................................................................................32

Chương 2. CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI.........................................33
2.1 Khái quát về đặc điểm Quận 3 – TPHCM...............................................33
2.2 Tình hình giáo dục Quận 3......................................................................34


4

2.3 Thực trạng công tác kiểm tra hoạt động dạy học ở các trường
THCS Quận 3.........................................................................................41


2.4 Đánh giá chung về thực trạng công tác kiểm tra hoạt động dạy học
ở các trường THCS Quận 3....................................................................59
Kết luận Chương 2..................................................................................64
Chương 3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP ĐỔI MỚI CÔNG TÁC KIỂM TRA
HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC Ở CÁC TRƯỜNG THCS QUẬN 3-TPHCM 65
3.1 Nguyên tắc đề xuất giải pháp...................................................................65
3.2 Các giải pháp đổi mới công tác kiểm tra hoạt động dạy học ở các
trường THCS Quận 3 -TP HCM..............................................................67
3.2.1 Giải pháp 1: Nâng cao nhận thức và định hướng đổi mới công tác
kiểm tra HĐDH.......................................................................................68
3.2.2 Giải pháp 2: Quy hoạch đội ngũ tổ trưởng chuyên môn và
giáo viên giỏi..........................................................................................70
3.2.3 Giải pháp 3: Chỉ đạo, hướng dẫn kiểm tra dạy học theo chuẩn
kiến thức, kỹ năng trong chương trình giáo dục phổ thông ....................73

3.2.4 Giải pháp 4: Bồi dưỡng kỹ năng kiểm tra và nâng cao ý thức
tự kiểm tra cho cán bộ, giáo viên..........................................................78
3.2.5 Giải pháp 5: Xây dựng kế hoạch, thời gian kiểm tra............................81
3.2.6 Giải pháp 6: Đổi mới cách thức kiểm tra, đánh giá..............................84
3.2.7 Giải pháp 7: Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong
giảng dạy và phục vụ đổi mới kiểm tra hoạt động dạy học và quản lý
nhân sự, công tác thi đua khen thưởng....................................................85
3.2.8 Giải pháp 8: Quản lý đổi mới phương pháp dạy học để xây dựng


6

nhà trường tiên tiến hội nhập quốc tế......................................................87


3.3 Khảo sát tính cần thiết và tính khả thi của các giải pháp.........................88
3.4 Mối quan hệ giữa các giải pháp...............................................................90
Kết luận Chương 3..................................................................................92
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.......................................................................93
TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................96
PHỤ LỤC


BẢNG KÝ HIỆU VIẾT TẮT
BGH

Ban giám hiệu

CBQL

Cán bộ quản lý

CNTT

Công nghệ thông tin

GD&ĐT

Giáo dục và đào tạo

GV

Giáo viên

HT

Hiệu trưởng

KT

Kiểm tra

HĐDH

Hoạt động dạy học

ND

Nội dung

PPDH

Phương pháp dạy học

PHT

Phó hiệu trưởng

PP

Phương pháp

PPDH

Phương pháp dạy học

QLGD

Quản lý giáo dục

PT

Phương tiện

THCS

Trung học cơ sở

PTTH

Phổ thông trung học

TTCM

Tổ trưởng chuyên môn

UBND

Ủy ban nhân dân

XHCN

Xã hội chủ nghĩa


1

MỞ ĐẦU
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Trong xu thế hội nhập nền kinh tế toàn cầu, cùng với sự phát triển
kinh tế – xã hội của đất nước thì ngành giáo dục cũng phải đổi mới về nội
dung, sách giáo khoa, phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá. Văn
kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X đã khẳng định: “Nâng cao chất
lượng giáo dục toàn diện; đổi mới cơ cấu tổ chức, cơ chế quản lý, nội
dung, phương pháp dạy và học; thực hiện chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội
hóa, chấn hưng nền giáo dục Việt Nam”. Trong đó, giáo dục rất coi trọng
đổi mới kiểm tra đánh giá trong quá trình dạy học, như nhà giáo dục
G.K.Miller đã nói : “Thay đổi chương trình hoặc phương pháp giảng dạy
mà không thay đổi hệ thống đánh giá thì chưa chắc đã thay đổi được chất
lượng dạy học. Nhưng khi thay đổi hệ thống đánh giá mà khơng thay đổi

chương trình giảng dạy thì lại có thể tạo nên sự thay đổi theo chiều hướng
tốt của chất lượng dạy học.” [53, tr.113]
Kiểm tra là một trong những chức năng cơ bản của quản lý, nhằm
thu nhận thông tin phản hồi, giúp đỡ, điều chỉnh, hướng mọi hoạt động
trong nhà trường đi đúng mục tiêu đã định. Những nhận thức sai lệch về
kiểm tra quản lý (của chủ thể hoặc khách thể quản lý) gây chia rẽ nội bộ,
làm giảm năng suất lao động, ảnh hưởng nhất định đến hiệu quả quản lý
nhà trường.
Đối với người Hiệu trưởng trường trung học cơ sở, kiểm tra là một
trong những chức năng cơ bản của công tác quản lý để thực hiện tốt, cụ
thể, đầy đủ những mục tiêu, kế hoạch, tiến trình làm việc, nhằm giúp cho


2

người quản lý có cái nhìn tổng thể, khách quan, khoa học về những công
việc và hiệu quả công việc do mình quản lý, là cơng cụ sắc bén góp phần
tăng cường hiệu lực quản lý giáo dục.
Muốn quản lý tốt phải tăng cường công tác kiểm tra những thông tin
phản hồi thu nhận được, người quản lý xác định được những sai lệch, điều
chỉnh các quyết định, các kế hoạch để có khả năng thực thi hơn. Vì thế,
kiểm tra giữ vai trò đặc biệt quan trọng; quản lý mà khơng kiểm tra thì
quản lý kém hiệu quả. Đúng như cố thủ tướng Phạm Văn Đồng đã từng
khẳng định:" Lãnh đạo mà khơng kiểm tra thì coi như khơng có lãnh đạo".
Theo Foch "Một mệnh lệnh được ban ra, nhưng khơng được kiểm
sốt việc thi hành là một mệnh lệnh vô dụng.”[27, tr.55]
Thực tế hiện nay, tổ chức kiểm tra hoạt động dạy học trên lớp ở một
số trường trung học cơ sở quận 3 TP Hồ Chí Minh chưa triệt để, chưa
thường xuyên, kiểm tra không theo kế hoạch, chỉ kiểm tra khi có tình
huống hoặc kiểm tra chiếu lệ vào các đợt thi đua, cuối học kì,….Điều đó

đưa đến tình trạng kiểm tra đối phó, gây áp lực làm cho mọi người chạy
theo thành tích ảo, hoặc chỉ có thành tích trong một thời điểm nhất định.
Đó chính là sự bất cập giữa lý thuyết và thực tế.
Vì các lý do trên, chúng tơi chọn đề tài nghiên cứu của mình là:
Một số giải pháp đổi mới công tác kiểm tra hoạt động dạy học ở các
trường THCS quận 3 - TP Hồ Chí Minh.


3

2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU.
Qua nghiên cứu lý luận và thực tiễn đề xuất một số giải pháp đổi
mới công tác kiểm tra hoạt động dạy học ở các trường THCS quận 3 - TP
Hồ Chí Minh, góp phần đổi mới công tác quản lý trường học
3. KHÁCH THỂ VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
3.1 Khách thể nghiên cứu.
Công tác kiểm tra hoạt động dạy học ở trường Trung học cơ sở
3.2 Đối tượng nghiên cứu.
Một số giải pháp đổi mới công tác kiểm tra hoạt động dạy học ở các
trường THCS quận 3 - TP Hồ Chí Minh.

4. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC.
Nếu đề xuất và thực hiện các giải pháp đổi mới công tác kiểm tra hoạt
động dạy học phù hợp với thực tiễn của nhà trường thì sẽ góp phần đổi mới
cơng tác quản lý giáo dục, qua đó nâng cao chất lượng dạy học.

5. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
5.1 Nghiên cứu cơ sở lý luận của đề tài
Tìm hiểu một số vấn đề về cơ sở lý luận của công tác kiểm tra hoạt
động dạy học.

5.2 Nghiên cứu cơ sở thực tiễn của đề tài
Điều tra thực trạng công tác kiểm tra hoạt động dạy học ở các trường
trung học cơ sở quận 3 - TP HCM.


4

5.3 Đề xuất một số giải pháp đổi mới công tác kiểm tra hoạt động dạy học
ở các trường THCS Quận 3 – TPHCM.
6. GIỚI HẠN CỦA ĐỀ TÀI:
Do điều kiện thời gian và cơng tác có hạn, chúng tơi chỉ nghiên cứu các
biện pháp tổ chức kiểm tra hoạt động dạy học tại một số trường Trung học
cơ sở cơng lập trong Quận 3 - TP Hồ Chí Minh: Hai Bà Trưng, Đoàn Thị
Điểm, Lương Thế Vinh, Bạch Đằng.

7. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
7.1 Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận: Nhằm xây dựng cơ sở lý
luận của vấn đề nghiên cứu, bao gồm các phương pháp: phân tích, tổng hợp,
nghiên cứu các văn bản pháp qui, các tài liệu khoa học và khái quát hóa hệ thống
lý luận có liên quan đến đề tài.
7.2 Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Nhằm xây dựng cơ sở
thực tiễn của vấn đề nghiên cứu, bao gồm các phương pháp: điều tra bằng phiếu
tìm hiểu, quan sát, phỏng vấn,…
7.2.1 Phương pháp quan sát
- Dự giờ nhằm quan sát diễn tiến giờ dạy, việc áp dụng các phương
thức kiểm tra đánh giá (Mẫu: phiếu dự giờ, đánh giá tiết dạy, …)
- Dự các buổi họp Hội đồng giáo dục, các buổi họp rút kinh nghiệm
sau kiểm tra giờ dạy, dự sinh hoạt chuyên mơn và các hoạt động có liên
quan.

5

7.2.2 Phương pháp trò chuyện, phỏng vấn:
- Trao đổi cùng với Hiệu trưởng nhà trường, Phó hiệu trưởng, giáo
viên, …để tìm hiểu những thơng tin bổ sung cho phương pháp quan sát.
7.2.3 Phương pháp điều tra bằng anket:
- Với các đối tượng: CBQL, GV nhằm làm rõ thực trạng và các kinh
nghiệm tổ chức kiểm tra trong quản lý
7.2.4 Phương pháp tổng kết kinh nghiệm giáo dục, nghiên cứu sản
phẩm hoạt động của đối tượng:
- Nghiên cứu các sản phẩm hoạt động của chủ thể và khách thể
kiểm tra nhằm tìm hiểu kỹ năng kiểm tra theo mục tiêu, việc đánh giá
sau dự giờ,…
- Các loại hồ sơ gồm: Kế hoạch năm học 2009-2010, tổng kết năm
học 2009-2010, quyết định thành lập ban kiểm tra, phiếu dự giờ, tiêu
chuẩn xếp loại thi đua, sổ biên bản họp Hội đồng, và các loại sổ sách có
liên quan đến cơng tác kiểm tra, các mẫu tìm hiểu.
7.2.5 Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia giáo dục
Tham khảo ý kiến của các chuyên viên Sở Giáo dục & Đào tạo
TPHCM, chuyên viên Phòng Giáo dục & Đào tạo Quận 3 cũng như các
đồng nghiệp là Ban giám hiệu các trường về kiểm tra hoạt động dạy học
để có thêm thơng tin và góp ý.
7.3 Phương pháp toán thống kê: nhằm xử lý số liệu thu được, nghiên cứu
để làm các cứ liệu, các chỉ số đánh giá.


6

8. NHỮNG ĐĨNG GĨP CỦA LUẬN VĂN

8.1 Hệ thống hóa những lý luận về công tác kiểm tra hoạt động dạy học
của Hiệu trưởng các trường THCS Quận 3.
8.2 Đánh giá thực trạng công tác quản lý hoạt động dạy học ở các trường
THCS, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý của Hiệu trưởng, nâng cao chất
lượng dạy học và giáo dục trong nhà trường, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục
trong giai đoạn hiện nay.
8.3 Đề xuất các giải pháp cho cán bộ quản lý và giáo viên ở các trường
tham khảo thêm việc đổi mới công tác kiểm tra hoạt động dạy học.

9. CẤU TRÚC CỦA LUẬN VĂN
Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn được chia làm ba chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận của quản lý công tác kiểm tra hoạt động dạy học.
Chương 2: Cơ sở thực tiễn của công tác kiểm tra hoạt động dạy học ở một
số trường THCS Quận 3 – TPHCM (Hai Bà Trưng, Đoàn Thị Điểm, Lương Thế
Vinh, Bạch Đằng).
Chương 3: Một số giải pháp đổi mới công tác kiểm tra hoạt động dạy học
ở các trường THCS Quận 3 – TPHCM.


7

CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI
1.1 Lịch sử vấn đề nghiên cứu
1.1.1 Các nghiên cứu ở nước ngoài
Những cơng trình ở nước ngồi về lĩnh vực này có thể kể đến: V.A
Xukhomlinxki trong “Một số kinh nghiệm lãnh đạo của Hiệu trưởng trường phổ
thông”; P.V.Zimin, M.I.Kôndakốp, N.I.Saxerđôlốp trong “Những vấn đề quản lý
trường học”.v.v… Các nhà nghiên cứu giáo dục Nga khẳng định: Kết quả toàn
bộ hoạt động quản lý của nhà trường phụ thuộc rất nhiều vào việc tổ chức đúng

đắn và hợp lý hoạt động giảng dạy của đội ngũ giáo viên. [52, tr.31]
V.A.Xukhomlinxki, V.P.Xtrezicondin, Jaxapob đã nghiên cứu và đề ra
một số vấn đề quản lý của Hiệu trưởng trường phổ thông như phân công giữa
Hiệu trưởng và Phó Hiệu trưởng. Các tác giả thống nhất khẳng định người Hiệu
trưởng là người lãnh đạo toàn diện và chịu trách nhiệm trong công tác quản lý
nhà trường. Điều đó sẽ tránh được sự giẫm đạp lên cơng việc của nhau đồng thời
tránh được tình trạng bng lỏng một số công việc trong hoạt động của nhà
trường [48, tr.16]. V.A.Xukhomlinxki đặc biệt chú trọng đến sự phân công hợp
lý, sự phối hợp chặt chẽ, sự thống nhất quản lý giữa Hiệu trưởng và Phó Hiệu
trưởng để tìm ra biện pháp quản lý tốt nhất. Tác giả cho rằng: “Trong những
cuộc trao đổi này như đòn bẩy đã nảy sinh ra những dự định mà sau này trong
công tác quản lý được phát triển trong lao động sáng tạo của tập thể sư phạm”.
[ 53, tr.24-25]. Tuy nhiên trong thực tế cùng tham gia kiểm tra hoạt động dạy
học là các tổ trưởng chun mơn, nhóm trưởng bộ mơn và các tổ chức đồn thể.
Trong trường học thì công tác kiểm tra hoạt động dạy học với mục đích nâng cao
hoạt động chun mơn của nhà trường, huy động tốt nhất sức mạnh, sự nhiệt tình


8

và tinh thần trách nhiệm, lòng yêu nghề của mỗi giáo viên. Đó là vấn đề mà tác
giả đặt ra trong cơng trình nghiên cứu của mình.
Về tổ chức dự giờ, phân tích bài giảng và sinh hoạt tổ nhóm chuyên môn
là một nhiệm vụ chủ yếu, thiết thực và thường xuyên của quá trình kiểm tra hoạt
động dạy học trong trường THCS. Tác giả V.A.Xukhomlinxki đã thấy rõ tầm
quan trọng của biện pháp này, là đòn bẩy quan trọng nhất trong cơng tác quản lý
chun mơn. Việc phân tích bài giảng mục đích là phân tích cho giáo viên nhận
ra và khắc phục những thiếu sót, đồng thời phát huy những mặt mạnh nhằm nâng
cao chất lượng bài giảng được tác giả nêu cụ thể trong cuốn “Vấn đề quản lý và
lãnh đạo nhà trường”.

Có thể nói, việc nghiên cứu về quản lý dạy và học ở các nước đã có những
thành quả lớn lao, đóng góp vào trào lưu cải cách giáo dục hiện đại.
1.1.2 Nghiên cứu ở Việt nam
Nghiên cứu về công tác kiểm tra hoạt động dạy học được nhiều tác giả quan
tâm như PGS. TS. Phạm Minh Hùng, PGS. TS. Thái Văn Thành, TS. Nguyễn
Thị Mỹ Trinh, Hà Sĩ Hồ - Lê Tuấn,... cũng đã có những giáo trình, cơng trình đi
sâu vào việc nghiên cứu từng lĩnh vực của công tác quản lý trường học.
Tác giả Hà Sĩ Hồ và Lê Tuấn đi sâu nghiên cứu về mục tiêu, nội dung,
biện pháp quản lý trường THCS khẳng định: “Việc quản lý hoạt động dạy và học
là nhiệm vụ quản lý trung tâm của nhà trường” và “Người Hiệu trưởng phải luôn
luôn kết hợp một cách hữu cơ quá trình dạy và học”. [26,tr. 28]
Như vậy, công tác quản lý trường học và nâng cao chất lượng dạy học đã
được các nhà nghiên cứu trong và ngồi nước quan tâm. Trong đó cơng tác kiểm
tra trường học, đặc biệt là kiểm tra hoạt động dạy học ở trường trung học cơ sở


9

là vấn đề ln được quan tâm và tìm hướng đi cho phù hợp. Các nhà nghiên cứu
cho rằng, kiểm tra hoạt động dạy học là để phát huy tính sáng tạo trong giảng
dạy của người giáo viên, kích thích sự cố gắng và tinh thần học hỏi vươn lên,
khắc phục những hạn chế trong giảng dạy chuyên môn, tạo khả năng cho giáo
viên ngày càng hoàn thiện tay nghề sư phạm, bồi dưỡng và phát huy tìm ra năng
khiếu, mặt mạnh để công tác kiểm tra hoạt động dạy học mà người quản lý thực
hiện trong trường mang ý nghĩa xây dựng và phát huy đội ngũ giáo viên có
chun mơn giỏi, phù hợp với xu thế đổi mới của đất nước, thúc đẩy xã hội phát
triển, hội nhập nền kinh tế toàn cầu, là vấn đề mà ngành giáo dục Việt Nam nói
chung, ngành giáo dục Quận 3 nói riêng rất quan tâm đang tìm hướng đi mới.
Cơng trình nghiên cứu chuyên sâu về đề tài kiểm tra hoạt động dạy học ở
Việt Nam thực sự vẫn đang mang tính nghiên cứu. Chúng ta có văn bản hướng

dẫn kiểm tra đánh giá nhưng chưa chuẩn và thực tế qui định đó cịn mang tính áp
đặt và khơng phù hợp với yêu cầu “đổi mới” giáo dục mà trong nghị quyết đại
hội Đảng toàn quốc lần thứ X đã khẳng định: “Ưu tiên hàng đầu cho việc nâng
cao chất lượng dạy và học. Đổi mới chương trình, nội dung, phương pháp dạy và
học, nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên và tăng cường cơ sở vật chất của nhà
trường, phát huy khả năng sáng tạo và độc lập suy nghĩ của học sinh, sinh viên”
[32].
Đối với ngành giáo dục Quận 3, là một trong những Quận trọng điểm, là
Quận đi đầu trong “đổi mới” phương pháp dạy học của Thành Hồ Chí Minh thì
sự đầu tư nâng cao chất lượng dạy học luôn đặt lên hàng đầu. Trong đó yếu tố
nâng cao chất lượng dạy học mà các nhà quản lý giáo dục quan tâm chính là
cơng tác kiểm tra hoạt động dạy học – hoạt động chuyên môn trong nhà trường.
Tuy nhiên, cho đến nay vẫn chưa có cơng trình khoa học nào nghiên cứu về cơng


10

tác kiểm tra hoạt động dạy học của giáo viên THCS trên địa bàn Quận. Đây cũng
chính là vấn đề mà chúng tôi quan tâm nghiên cứu trong luận văn này.
1.2 Một số khái niệm cơ bản liên quan đến đề tài
1.2.1 Kiểm tra
Có nhiều cách hiểu khác nhau về khái niệm kiểm tra. Có quan điểm cho
rằng:
Kiểm tra là quan sát và kiểm nghiệm sự phù hợp của quá trình hoạt động
khách thể với các quyết định quản lý đã lựa chọn: các đạo luật, các kế hoạch…
xác định kết quả tác động của chủ thể đến khách thể, xác định những sai lệch so
với yêu cầu quyết định quản lý, so với các nguyên tắc tổ chức và điều hòa đã áp
dụng. Khi phát hiện những sai lệch, nhân viên kiểm tra sẽ quyết định các biện
pháp điều chỉnh đối với tổ chức của khách thể quản lý, xác định các phương
pháp tác động đến khách thể nhằm khắc phục những sai lệch, loại trừ những trở

ngại trên con đường hoạt động tối ưu của hệ thống.(V.G.AFANAXEP-Con
người trong quản lý xã hội-Nhà xuất bản khoa học-Hà Nội- 1979).
Theo từ điển Giáo dục học: “ Kiểm tra là bộ phận hợp thành của quá trình
hoạt động dạy học nhằm nắm được thông tin về trạng thái và kết quả học tập của
học sinh, về những nguyên nhân cơ bản của thực trạng đó để tìm những biện
pháp khắc phục những lỗ hổng, đồng thời củng cố và tiếp tục nâng cao hiệu quả
của hoạt động dạy học” [43,tr.224].
Cũng giống như bất kỳ một quá trình quản lý nào, quản lý giáo dục cũng
gồm 4 chức năng cơ bản: Kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra.


11
Kế hoạch

Thông tin quản lý

Kiểm tra

Tổ chức

Chỉ đạo

Hình 1.1: Mơ hình quản lý giáo dục
1.2.2 Kiểm tra trong quản lý trường học
Phương thức thu nhận thơng tin về tình hình chất lượng, về nội dung, về tổ
chức của các hoạt động giáo dục. Đó là một hệ thống những quan sát và so sánh
xem lao động sư phạm thực tế có phù hợp với kế hoạch, tiêu chuẩn , qui tắc,…
đã dự kiến trước hay khơng. Đó là sự vạch rõ kết quả tác động của chủ thể đến
khách thể, vạch rõ những lệch lạc đã phạm phải so với các yêu cầu sư phạm và
nguyên tắc tổ chức. (RACHENCO – Tổ chức lao động sư phạm một cách khoa

học – Nhà xuất bản giáo dục).
Về cơ bản, công việc kiểm tra bao gồm việc đo lường và chấn chỉnh sự
hoạt động của các bộ phận cấp dưới để tin chắc rằng các mục tiêu và các kế
hoạch để đạt được mục tiêu đã và đang được hoàn thành. (HAROLD KOONTZ,
CYRIL ODONNELL, HEINZ WEIHRICH –Những vấn đề cốt yếu của quản lý
– Nhà xuất bản khoa học kỹ thuật – Hà Nội 1993).
Kiểm tra là theo dõi, sự tác động của người kiểm tra đối với người học
nhằm thu được những thông tin cần thiết cho việc đánh giá. Kiểm tra có 3 chức
năng bộ phận liên kết, thống nhất, thâm nhập vào nhau và bổ sung cho nhau đó
là: đánh giá, phát hiện lệch lạc và điều chỉnh.


12

Hình 1.2 : Cấu trúc chức năng của kiểm tra
Về mặt lý luận dạy học, kiểm tra có vai trị liên hệ nghịch trong quá trình
dạy học. Kiểm tra biết những thơng tin, kết quả về q trình dạy của thầy và q
trình học của trị để từ đó có những quyết định cho sự điều khiển tối ưu của cả
thầy lẫn trò. Học sinh sẽ học tốt hơn nếu thường xuyên được kiểm tra và được
đánh giá
Kiểm tra hoạt động dạy học là tạo lập mối liên hệ ngược (kênh thông tin
phản hồi). Kiểm tra là một thành tố quan trọng trong mối quan hệ quản lý giáo
dục. Nó có tính chất tổ chức quản lý trong nội bộ là chủ yếu. Do thủ trưởng cơ
quan – là Hiệu trưởng trực tiếp quyết định thành lập tổ chức thực hiện, có kế
hoạch hoạt động cụ thể. Đối tượng trong kiểm tra hoạt động dạy học chính là
giáo viên, là “người làm nhiệm vụ giảng dạy, giáo dục trong nhà trường, cơ sở
giáo dục khác và nhà giáo giữ vai trò quyết định trong việc bảo đảm chất lượng
giáo dục” [29] mà Luật giáo dục Việt Nam ban hành ngày 27/6/2005. Công tác

13

kiểm tra hoạt động dạy học của người Hiệu trưởng trong trường học chính là với
mục đích để tìm ra những giáo viên có chun mơn giỏi, xây dựng mơi trường
học tập tiến bộ, truyền đạt kinh nghiệm cho nhau để ngày càng có nhiều giáo
viên giỏi. Là một trong những yếu tố quyết định chất lượng trong trường học vì
“ Có Thầy giỏi thì mới có trị giỏi”.
1.2.3 Hoạt động dạy học
Hoạt động dạy học bao gồm hai hoạt động: Hoạt động dạy và hoạt động
học. Hai hoạt động này ln gắn bó mật thiết với nhau, tồn tại cùng nhau. Trong
đó hoạt động dạy của giáo viên đóng vai trò chủ đạo, tổ chức và điều khiển học
sinh. Trong hoạt động học, học sinh chủ động tích cực, tự giác sáng tạo dưới sự
điều khiển của giáo viên.
Dạy học là hoạt động trung tâm của nhà trường. Đó là con đường trực tiếp,
thuận lợi nhất để giúp cho học sinh có thể lĩnh hội khối lượng kiến thức đồ sộ và
giá trị của loài người. Hoạt động dạy học do nhiều người tham gia, chiếm giữ
thời gian lớn, diễn ra trong suốt năm học. Hoạt động này đòi hỏi năng lực
chuyên sâu của giáo viên và sự hợp tác có phương pháp của học sinh.
Hoạt động dạy học làm cho học sinh tự giác nắm vững hệ thống tri thức,
kỹ năng, kỹ xảo, phát triển năng lực nhận thức, năng lực hành động và hình
thành những cơ sở của Thế giới quan.
Hoạt động của giáo viên và học sinh giúp cho học sinh phát triển nhân
cách tốt, có tri thức và năng lực để làm chủ bản thân, làm chủ xã hội và làm chủ
thiên nhiên.


14

1.2.3.1 Mối quan hệ biện chứng giữa dạy và học trong quá trình
dạy học

Qui luật chung chi phối quá trình dạy học có thể hiểu như sau:
“Xuất phát từ lơgic khái niệm khoa học và lôgic lĩnh hội của học sinh để
thiết kế công nghệ dạy học cho hợp lý, tổ chức tối ưu hoạt động cộng tác,
đảm bảo liên hệ nghịch để cuối cùng làm cho học sinh tự giác tích cực
chiếm lĩnh được khái niệm khoa học, phát triển năng lực và hình thành
thái độ” [22, tr.23].
Trong quá trình dạy học, giáo viên khơi dậy, kích thích những hứng
thú học tập cùa học sinh, tổ chức và điều khiển để học sinh chủ động tích
cực, sáng tạo trong học tập. Vai trò của giáo viên như một chất xúc tác cho
sự phát triển năng lực tư duy và sáng tạo của học sinh.
Mơ hình dạy học tích cực lấy người học làm trung tâm, tác giả
Nguyễn Kỳ đã viết: “Học khơng phải là một q trình thụ động. Đó là một
q trình tích cực và phản ứng”. “Học là xây dựng mối quan hệ giữa
người học và thế giới bên ngoài” [18, tr.20]
1.2.3.2 Đặc điểm hoạt động dạy học của nhà trường THCS:
Trung học cơ sở là cầu nối giữa tiểu học và trung học phổ thông,
tiếp nhận thành tựu của bậc tiểu học và xây dựng những bước đầu của giáo
dục trung học.
Mục tiêu dạy học ở trường THCS là nhằm giúp học sinh củng cố và
phát triển những kết quả mà học sinh đã được học ở tiểu học. Học sinh
tiếp thu những kiến thức ở cấp THCS, có những hiểu biết ban đầu về kỹ
thuật, hướng nghiệp để tiếp tục học lên THPT, học nghề hay đi vào cuộc
sống lao động. Do đó, giáo viên phải chủ động sáng tạo, truyền đạt kiến


15

thức đến đối tượng học sinh cho phù hợp với đặc điểm của từng lớp học,
môn học, đối tượng người học,…
Nội dung học tập của cấp THCS là một bộ phận của nội dung

chương trình phổ thơng mang tính chỉnh thể, vì vậy phải có mối quan hệ
hữu cơ với chương trình tiểu học và chương trình PTTH. Thể hiện xu thế
tích hợp trong việc xây dựng nội dung các môn học. Trong giai đoạn hiện
nay là đảm bảo yêu cầu phối hợp liên môn, nhằm hỗ trợ việc học tập giữa
các môn với nhau, tránh chồng chéo, trùng lắp và kiến thức được tiếp nhận
theo chiều đi lên hình xốy trơn ốc.
Hoạt động dạy học ở trường Trung học cơ sở đem lại cho tuổi thiếu
niên một vốn kiến thức khoa học tương đối hồn chỉnh, có hệ thống cơ
bản, là cơ sở ban đầu hình thành nhân cách học sinh, để từ đó các em tiếp
tục học tập và đi vào cuộc sống.
Trong quá trình dạy học, giáo viên là người điều khiển để học sinh
tự giác và tích cực học tập, khơi dậy sự chủ động, sáng tạo và tính tự học
của học sinh.
Theo điều 17 của điều lệ trường trung học cơ sở, Hiệu trưởng phải
chịu trách nhiệm kiểm tra tất cả các môn học – quản lý chuyên môn trong
nhà trường. Tuy nhiên, Hiệu trưởng chỉ được đào tạo một hoặc hai phân
môn nên việc kiểm tra hoạt động dạy học trên lớp ở trường trung học cơ
sở có những đặc trưng riêng so với trường tiểu học.


16

1.2.4. Giải pháp đổi mới công tác kiểm tra hoạt động dạy học ở
trường THCS
Theo từ điển Tiếng Việt, giải pháp là “Phương pháp giải quyết một vấn đề
cụ thể nào đó.”[13, tr.387]. Như vậy, nói đến giải pháp là nói đến những cách
thức tác động nhằm thay đổi chuyển biến một hệ thống, một quá trình, một trạng
thái nhất định,… nhằm đạt được mục đích hoạt động. Giải pháp càng thích hợp,
càng tối ưu, càng giúp con người nhanh chóng giải quyết những vấn đề đặt ra.
Tuy nhiên, để có được những giải pháp như vậy, cần phải dựa trên những cơ sở

lý luận và thực tiễn đáng tin cậy.
Giải pháp kiểm tra hoạt động dạy học ở trường THCS là phương pháp giải
quyết một vấn đề cụ thể trong cơng tác quản lý – đó là hoạt động dạy của giáo
viên. Tùy theo điều kiện, nội qui, đối tượng quản lý mà lựa chọn và sử dụng giải
pháp cho thích hợp nhằm mục đích nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động dạy học
ở trrường THCS.
Trong quá trình hội nhập nền kinh tế toàn cầu, cùng với sự phát triển kinh
tế - xã hội của đất nước, giáo dục cũng khơng thể đứng ngồi quĩ đạo “đổi mới”
mà Đảng ta đã nhấn mạnh trong văn kiện Đại hội Đảng lần thứ X là : “Tiếp tục
đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục, phát huy tính tích cực, sáng tạo của
người học, khắc phục lối truyền thụ một chiều. Hoàn thiện hệ thống đánh giá và
kiểm định chất lượng giáo dục…. Khắc phục những mặt yếu kém và tiêu cực trong
giáo dục”.
Để thực hiện tốt các yêu cầu trên, cần có những giải pháp cụ thể, mang
tính “chiến lược” là xây dựng và hoàn thiện qui chế đánh giá, xếp loại chuyên
môn giáo viên theo hướng giáo viên chủ động trong việc truyền đạt kiến thức


17

cho học sinh mà không bị áp lực từ bất kỳ ai, qui chế áp đặt nào trong khi dạy
học.
Thực tế hiện nay ngành giáo dục luôn hô hào phải tích cực đổi mới
phương pháp dạy học nhưng giữa nội dung, chương trình, sách giáo khoa và qui
chế đánh giá thi đua thì cịn lạc hậu và vẫn thực hiện theo phương pháp dạy học
truyền thống trước dây. Thực sự giáo viên bị áp lực từ nhiều phía nên họ khơng
thể phát huy tính sáng tạo trong giảng dạy vì vừa phải lo dạy theo qui trình từng
bước mà ngành giáo dục qui định. Những qui định này thì đã quá lỗi thời, nó “bó
chân bó tay” của giáo viên, khơng cho họ có khả năng tư duy sáng tạo truyền thụ
kiến thức.

Kiểm tra hoạt động dạy học của người Hiệu trưởng là một trong những
chức năng quản lý nhà trường. Trong quá trình kiểm tra phát hiện ra những sai
sót, hạn chế để khắc phục, uốn nắn và qua công tác kiểm tra cũng biết được hiệu
quả hoạt động và đánh giá được năng lực dạy của giáo viên.
Người Hiệu trưởng muốn thực hiện chức năng quản lý giáo dục, mà chức
năng kiểm tra hoạt động dạy học là một trong những chức năng quan trọng trong
hoạt động của nhà trường thì Hiệu trưởng ngồi nắm vững qui chế kiểm tra đánh
giá, phải đổi mới trong các cách kiểm tra đánh giá. Qua đó phát huy được sự
sáng tạo và tính tự giác trong giáo viên chứ khơng phải mang tính biểu diễn, hình
thức.
Theo PGS – TS Đặng Quốc Bảo, chức năng quản lý giáo dục được thể
hiện qua sơ đồ sau: