Luận văn quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh các trường THPT huyện kiến xương tỉnh thái bình

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i
LỜI CẢM ƠN................................................................................................................ ii
MỤC LỤC ................................................................................................................... iii
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT .................................................................................... viii
DANH MỤC CÁC BẢNG .......................................................................................... ix
DANH MỤC SƠ ĐỒ ................................................................................................... xi
MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài ............................................................................................ 1
2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................................ 2
3. Khách thể, đối tượng nghiên cứu .............................................................................. 2
4. Giả thuyết khoa học .................................................................................................. 2
5. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................................ 3
6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu đề tài ..................................................................... 3
7. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................................... 3
8. Cấu trúc luận văn ...................................................................................................... 4
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC
THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH
TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG......................................................... 5
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề .............................................................................. 5
1.1.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài ............................................................................. 5
1.1.2. Các nghiên cứu ở Việt Nam................................................................................ 6
1.2. Các khái niệm cơ bản của đề tài ........................................................................... 9
1.2.1. Quản lý ................................................................................................................ 9
1.2.2. Dạy học ở trường THPT ................................................................................... 10
1.2.3. Năng lực, năng lực của học sinh, phát triển năng lực học sinh ........................ 12
1.2.4. Quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực HS trường
trung học phổ thông ........................................................................................... 14
1.3. Dạy học theo định hướng pháp triển năng lực học sinh trường trung học phổ thông ... 15
1.3.1. Đặc điểm của học sinh THPT ........................................................................... 17
1.3.2. Mục tiêu của dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh trường

trung học phổ thông ........................................................................................... 20
1.3.3. Nội dung của DH theo định hướng phát triển năng lực học sinh trường THPT
21

iii


1.3.4. Phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh trường THPT ... 22
1.3.5. Hình thức tổ chức dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh
trường THPT ...................................................................................................... 23
1.3.6. Đánh giá kết quả DH theo định hướng phát triển năng lực học sinh trường THPT .... 23
1.4. Quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh
trường trung học phổ thông................................................................................ 25
1.4.1. Quản lý thực hiện mục tiêu dạy học theo định hướng phát triển năng lực học
sinh ..................................................................................................................... 25
1.4.2. Quản lý thực hiện nội dung, chương trình dạy học theo định hướng phát triển
năng lực học sinh trường trung học phổ thông .................................................. 26
1.4.3. Quản lý đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực
học sinh trường trung học phổ thông ................................................................. 27
1.4.4. Quản lý hoạt động giảng dạy của giáo viên ...................................................... 27
1.4.5. Quản lý hoạt động học của học sinh trung học phổ thông theo định hướng
phát triển năng lực .............................................................................................. 30
1.4.6. Quản lý sử dụng phương tiện, thiết bị dạy học theo yêu cầu phát triển năng
lực học sinh trường trung học phổ thông ........................................................... 31
1.4.7. Quản lý kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh theo định hướng
phát triển năng lực học sinh ............................................................................... 32
1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát
triển năng lực học sinh trường trung học phổ thông .......................................... 32
1.5.1. Yếu tố thuộc về chủ thể quản lý ....................................................................... 33
1.5.2. Các yếu tố thuộc về đối tượng quản lý ............................................................. 33

1.5.3. Các yếu tố thuộc về môi trường quản lý ........................................................... 35
Kết luận chương 1 ....................................................................................................... 36
Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC THEO ĐỊNH
HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH CÁC TRƯỜNG THPT
HUYỆN KIẾN XƯƠNG TỈNH THÁI BÌNH ...................................................... 37
2.1. Khái quát về điều kiện tự nhiên, đặc điểm kinh tế - xã hội, giáo dục huyện
Kiến Xương ....................................................................................................... 37
2.1.1. Khái quát về điều kiện tự nhiên, đặc điểm kinh tế - xã hội ........................... 37
2.1.2. Khái quát về giáo dục THPT huyện Kiến Xương ............................................ 38
2.2. Khái quát về tổ chức nghiên cứu thực trạng ...................................................... 39
2.2.1. Mục đích khảo sát ............................................................................................. 40

iv


2.2.2. Nội dung khảo sát ............................................................................................. 40
2.2.3. Đối tượng, địa bàn khảo sát .............................................................................. 40
2.2.4. Phương pháp khảo sát ....................................................................................... 40
2.3. Thực trạng dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh các trường
THPT huyện Kiến Xương, tỉnh Thái Bình......................................................... 41
2.3.1. Thực trạng thực hiện mục tiêu DH theo định hướng phát triển năng lực học
sinh các trường THPT ........................................................................................ 41
2.3.2. Thực trạng nội dung dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh
các trường THPT huyện Kiến Xương tỉnh Thái Bình ....................................... 42
2.3.3. Thực trạng phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học
sinh các trường THPT huyện Kiến Xương tỉnh Thái Bình ................................ 44
2.3.4. Thực trạng hình thức tổ chức dạy học theo định hướng phát triển năng lực học
sinh các trường THPT huyện Kiến Xương, tỉnh Thái Bình .................................. 46
2.3.5. Thực trạng đánh giá kết quả dạy học theo định hướng phát triển năng lực
học sinh các trường THPT huyện Kiến Xương, tỉnh Thái Bình ........................ 47

2.4. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực
học sinh các trường THPT huyện Kiến Xương, tỉnh Thái Bình ........................ 50
2.4.1. Thực trạng quản lý thực hiện mục tiêu dạy học theo định hướng phát triển
năng lực học sinh ............................................................................................... 50
2.4.2. Thực trạng quản lý thực hiện nội dung, chương trình dạy học theo định
hướng phát triển năng lực HS các trường THPT huyện Kiến Xương, tỉnh
Thái Bình ........................................................................................................... 52
2.4.3. Thực trạng quản lý phương pháp, hình thức tổ chức dạy học theo định hướng
phát triển năng lực HS các trường THPT .......................................................... 55
2.4.4. Thực trạng quản lý hoạt động giảng dạy theo định hướng phát triển năng lực
học sinh của giáo viên ........................................................................................ 57
2.4.5. Thực trạng quản lý hoạt động học của học sinh theo định hướng phát triển
năng lực các trường THPT huyện Kiến Xương, tỉnh Thái Bình........................ 61
2.4.6. Thực trạng quản lý sử dụng phương tiện, thiết bị dạy học theo yêu cầu
phát triển năng lực học sinh các trường THPT huyện Kiến Xương, tỉnh
Thái Bình ........................................................................................................... 64
2.4.7. Thực trạng quản lý kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của HS theo định
hướng phát triển năng lực .................................................................................. 65

v


2.5. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học theo định
hướng phát triển năng lực học sinh các trường THPT huyện Kiến Xương,
tỉnh Thái Bình .................................................................................................... 67
2.5.1. Thực trạng các yếu tố chủ quan ảnh hưởng đến quản lí dạy học theo định
hướng phát triển năng lực học sinh .................................................................... 67
2.5.2. Thực trạng các yếu tố khách quan ảnh hưởng đến quản lí dạy học theo định
hướng phát triển năng lực học sinh .................................................................... 68
2.6. Đánh giá chung về thực trạng ............................................................................ 69

2.6.1. Ưu điểm ............................................................................................................ 69
2.6.2. Hạn chế ............................................................................................................. 70
2.6.3. Nguyên nhân của thực trạng ............................................................................. 71
Kết luận chương 2 ....................................................................................................... 72
Chương 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC THEO ĐỊNH
HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH CÁC TRƯỜNG TRUNG
HỌC PHỔ THƠNG HUYỆN KIẾN XƯƠNG TỈNH THÁI BÌNH ...................73
3.1. Ngun tắc đề xuất biện pháp ............................................................................ 73
3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu ................................................................... 73
3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống ................................................................... 73
3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn, khả thi ...................................................... 73
3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa ..................................................................... 74
3.2. Biện pháp quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực
học sinh ở các Trường trung học phổ thông huyện Kiến Xương, tỉnh Thái
Bình .................................................................................................................... 74
3.2.1. Tổ chức nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lí, giáo viên về dạy học theo
định hướng phát triển năng lực học sinh ............................................................ 74
3.2.2. Chỉ đạo bồi dưỡng nâng cao năng lực dạy học theo định hướng phát triển
năng lực học sinh cho đội ngũ giáo viên các trường trung học phổ thông ...... 77
3.2.3. Chỉ đạo giáo viên đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học theo định
hướng phát triển năng lực người học ................................................................. 80
3.2.4. Tăng cường kiểm tra, giám sát và điều chỉnh việc thực hiện dạy học theo
định hướng phát triển năng lực học sinh ............................................................ 82
3.2.5. Đầu tư và chỉ đạo khai thác, sử dụng cơ sở vật chất - thiết bị dạy học phục
vụ dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh ................................. 84

vi


3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ........................................................................ 87

3.4. Khảo nghiệm tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất .............. 89
3.4.1. Khái quát chung về quá trình khảo nghiệm ...................................................... 89
3.4.2. Kết quả khảo nghiệm ........................................................................................ 89
Kết luận chương 3 ....................................................................................................... 94
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ........................................................................... 95
1. Kết luận ................................................................................................................... 95
2. Khuyến nghị ............................................................................................................ 96
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................ 98
PHỤ LỤC

vii


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
Viết tắt

Viết đầy đủ

CBQL

cán bộ quản lý

CNH-HĐH

cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa

CNTT

cơng nghệ thơng tin

CSVC

cơ sở vật chất

GV

giáo viên

HS

học sinh

HTTC

hình thức tổ chức

KTĐG

kiểm tra, đánh giá

PP

phương pháp

PPDH

phương pháp dạy học

TBDH

thiết bị dạy học

THCS

trung học cơ sở

THPT

trung học phổ thông

viii


DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1.

So sánh dạy học truyền thống và dạy học theo định hướng phát triển
năng lực ................................................................................................... 16

Bảng 2.1.

Thực trạng thực hiện mục tiêu dạy học theo định hướng phát triển
NLHS các trường THPT huyện Kiến Xương, tỉnh Thái Bình ................ 41

Bảng 2.2.

Thực trạng mức độ thực hiện NDDH theo định hướng phát triển NLHS
các trường THPT huyện Kiến Xương tỉnh Thái Bình ............................ 43

Bảng 2.3.

Thực trạng mức độ sử dụng PPDH theo định hướng phát triển NLHS
các trường THPT huyện Kiến Xương, tỉnh Thái Bình ........................... 44

Bảng 2.4.

Thực trạng hình thức tổ chức DH theo định hướng phát triển NLHS
các trường THPT huyện Kiến Xương, tỉnh Thái Bình ........................... 46

Bảng 2.5.

Thực trạng kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của HS theo định hướng
phát triển NLHS các trường THPT huyện Kiến Xương, tỉnh Thái Bình
................................................................................................................. 49

Bảng 2.6.

Thực trạng quản lý thực hiện mục tiêu dạy học theo định hướng phát
triển NLHS các trường THPT huyện Kiến Xương, tỉnh Thái Bình........ 51

Bảng 2.7.

Thực trạng quản lý thực hiện nội dung, chương trình DH theo định
hướng phát triển NLHS các trường THPT huyện Kiến Xương, tỉnh
Thái Bình ................................................................................................. 52

Bảng 2.8.

Thực trạng quản lý đổi mới PP/hình thức DH theo định hướng phát triển

NLHS các trường THPT huyện Kiến Xương, tỉnh Thái Bình ..................... 55

Bảng 2.9.

Thực trạng quản lý xây dựng kế hoạch dạy học của GV ........................ 57

Bảng 2.10. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học trên lớp của giáo viên ................. 59
Bảng 2.11. Thực trạng quản lý các hoạt động khác của giáo viên nhằm bổ trợ hoạt
động giảng dạy ........................................................................................ 60
Bảng 2.12. Thực trạng quản lý các hoạt động học tập ở trường của học sinh ........... 61
Bảng 2.13. Thực trạng quản lý các hoạt đông tự học của học sinh ................................. 62
Bảng 2.14. Thực trạng quản lý các hoạt động khác của học sinh nhằm bổ trợ cho
học tập...................................................................................................... 63

ix


Bảng 2.15. Thực trạng quản lý phương tiện, trang thiết bị, kỹ thuật đảm bảo cho
hoạt động dạy học của giáo viên theo định hướng PTNLHS ................. 64
Bảng 2.16. Thực trạng kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học của giáo viên theo
định hướng phát triển năng lực học sinh ................................................. 66
Bảng 2.17. Thực trạng các yếu tố chủ quan ảnh hưởng đến QLDH theo định hướng
phát triển NLHS các trường THPT huyện Kiến Xương, tỉnh Thái Bình
................................................................................................................. 67
Bảng 2.18. Thực trạng các yếu tố khách quan ảnh hưởng đến QLDH theo định
hướng phát triển NLHS các trường THPT huyện Kiến Xương, tỉnh
Thái Bình ................................................................................................. 68
Bảng 3.1.

Đánh giá của CBQL, GV sự cần thiết của các biện pháp đề xuất .......... 90

Bảng 3.2.

Đánh giá của CBQL, GV về tính khả thi của các biện pháp đề xuất ...... 92

x


DANH MỤC SƠ ĐỒ
Sơ đồ 1.1. Mối quan hệ giữa các thành tố trong dạy học theo định hướng riển năng
lực ............................................................................................................ 15
Sơ đồ 3.1. Mối quan hệ giữa các biện pháp quản lý ................................................... 88

xi


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Hiện nay, nhiều nước trên thế giới đã tham gia hội nhập một cách sâu rộng, tồn
diện. Con người của mỡi quốc gia dần trở thành cơng dân của tồn cầu và đứng trước
yêu cầu về nguồn nhân lực có chất lượng, đáp ứng được xu thế tồn cầu hóa.
Trong bối cảnh đó, nhiều nước trên thế giới đã tiến hành đổi mới giáo dục, và
đó là xu thế tất yếu. Việt Nam cũng khơng đứng ngồi xu thế đó. Đứng trước bối cảnh
chung của toàn thế giới, Đảng và Nhà nước ta đã sớm quan tâm đến giáo dục và xác
định giáo dục và đào tạo cùng với khoa học công nghệ đóng vai trị quan trọng trong
việc tạo ra nguồn nhân lực có chất lượng cao, đáp ứng sự nghiệp CNH - HĐH đất nước
và hội nhập quốc tế.
Tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Đảng ta xác định “đổi mới căn bản, toàn
diện nền giáo dục Việt Nam theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa, dân chủ hóa
và hội nhập quốc tế, trong đó, đổi mới cơ chế quản lý giáo dục, phát triển đội ngũ GV và

CBQL là khâu then chốt và giáo dục và đào tạo có sứ mạng nâng cao dân trí, phát triển
nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, góp phần quan trọng xây dựng đất nước, xây dựng
nền văn hóa và con người Việt Nam”. Tiếp theo đó, Hội nghị Trung ương 8 khóa XI đã
ban hành Nghị quyết 29, trong đó khẳng định “Phát triển giáo dục và đào tạo là nâng cao
dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu
trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực phẩm chất người học. Học đi đôi với
hành; lý luận gắn với thực tiễn; giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và giáo
dục xã hội”.
Đây là sự khác biệt lớn giữa cuộc đổi mới giáo dục lần này với những lần cải
cách, đổi mới trước đó. Đó là mục tiêu giáo dục chuyển từ "định hướng nội dung" sang
"định hướng năng lực".
Để thực hiện việc đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo phải tiến hành
nhiều giải pháp, trong đó đổi mới căn bản công tác quản lý giáo dục được xem là một
giải pháp quan trọng và cần được quan tâm, nghiên cứu nhiều hơn từ các nhà giáo dục,
quản lý giáo dục. Quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh có vai
trị và ý nghĩa hết sức quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu giáo dục theo của
chương trình giáo dục phổ thông mới.

1


Huyện Kiến Xương, tỉnh Thái Bình giáp với thành phố Thái Bình. Trên địa bàn
huyện có 5 trường THPT. Huyện Kiến Xương đang phát triển thu hút nhiều lao động
địa phương với những yêu cầu về trình độ khác nhau. Đứng trước yêu cầu đổi mới của
toàn ngành, các trường THPT trong huyện đã từng bước thực hiện đổi mới nhiều mặt
hoạt động theo sự chỉ đạo của cấp trên và vận dụng phù hợp với điều kiện của đơn vị.
Tuy nhiên, việc đổi mới trong công tác quản lý điều hành cịn chậm chạp, lúng túng,
đặt biêt là cơng tác quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học
sinh.
Đứng trước thực trạng của các nhà trường và yêu cầu của nhiệm vụ đổi mới, với

vai trò là Cán bộ quản lý trường THPT với những trăn trở, suy nghĩ để tìm ra được các
biện pháp quản lý hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng dạy học trong nhà trường, tác
giả đã chọn đề tài “Quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực
học sinh các trường THPT huyện Kiến Xương tỉnh Thái Bình” để nghiên cứu.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng về hoạt động dạy học và quản lý
hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực HS các trường THPT huyện
Kiến Xương tỉnh Thái Bình, đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động DH theo định
hướng phát triển năng lực học sinh nhằm nâng cao chất lượng dạy học, phát triển năng
lực HS đáp ứng chương trình giáo dục phổ thông mới.
3. Khách thể, đối tượng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu
Quản lý hoạt động dạy học ở trường THPT
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực HS các trường
THPT huyện Kiến Xương tỉnh Thái Bình.
4. Giả thuyết khoa học
Dạy học và quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh các
trường THPT huyện Kiến Xương, tỉnh Thái Bình giai đoạn vừa qua chưa đạt được những
kết quả mong muốn. Vì vậy so với yêu cầu chương trình giáo dục phổ thơng mới hiện
nay có những vấn đề đặt ra cần phải nghiên cứu, giải quyết. Nếu đề xuất được một số
biện pháp quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh trên cơ sở lý
luận và thực trạng quản lý dạy học được phân tích đánh giá khách quan, tập trung khắc

2


phục những điểm yếu thì các biện pháp sẽ có tính khả thi, góp phần nâng cao chất lượng
dạy học, đáp ứng u cầu chương trình giáo dục phổ thơng mới.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu

5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý hoạt động dạy học theo định hướng
phát triển năng lực HS trường THPT
5.2. Khảo sát, đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học theo định hướng
phát hiển năng lực HS các trường THPT huyện Kiến Xương, tỉnh Thái Bình.
5.3. Đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển
năng lực HS các trường THPT huyện Kiến Xương, tỉnh Thái Bình.
6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu đề tài
6.1. Giới hạn về nội dung nghiên cứu
Đề tài tập trung nghiên cứu biện pháp quản lý hoạt động dạy học theo định
hướng phát triển năng lực học sinh của Hiệu trưởng các trường THPT huyện Kiến
Xương tỉnh Thái Bình.
6.3. Giới hạn về thời gian nghiên cứu
Từ tháng 8/2019 đến tháng 5/2020
6.4. Giới hạn về khách thể điều tra
Đề tài khảo sát các khách thể gồm: CBQL, GV, HS tại 4 trường THPT cơng lập
huyện Kiến Xương, tỉnh Thái Bình bao gồm: Trường THPT Bình Thanh; THPT Chu

Văn An; THPT Bắc Kiến Xương; THPT Nguyễn Du.
7. Phương pháp nghiên cứu
7.1. Các phương pháp nghiên cứu văn bản tài liệu
Sử dụng các phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, hệ thống hóa, khái quát
hóa nhằm nghiên cứu các tài liệu, các cơng trình có liên quan, các văn bản quy phạm
pháp luật, các văn bản chỉ đạo của các ngành, các cấp có liên quan để xây dựng cơ sở
lý luận của đề tài.
7.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
7.2.1. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi
Xây dựng hệ thống câu hỏi điều tra trên CBQL, GV và học sinh với mục đích thu
thập các số liệu nhằm xác định thực trạng quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát
triển năng lực học sinh các trường THPT huyện Kiến Xương, tỉnh Thái Bình.
7.2.2. Phương pháp quan sát sư phạm

3


Qua việc quan sát hoạt động giảng dạy của đội ngũ cán bộ, GV trong nhà trường
thông qua việc dự giờ GV, hoạt động của các tổ trưởng chuyên môn, hoạt động học
của học sinh, từ đó thu thập số liệu nhằm làm sáng tỏ thực trạng quản lý dạy học theo
định hướng phát triển năng lực học sinh trường THPT.
7.2.3. Phương pháp tổng kết kinh nghiệm
Phân tích các văn bản hướng dẫn hoạt động dạy học theo định hướng phát triển
năng lực HS; tổng hợp các tài liệu, minh chứng, những thuận lợi, khó khăn về quản lý
hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực HS của hiệu trưởng. Từ đó rút
ra những kết luận làm cơ sở cho việc đề xuất các biện pháp nhằm cải tiến công tác quản
lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh trường THPT.
7.2.4. Phương pháp chuyên gia
Tham khảo ý kiến của lãnh đạo, chuyên viên Sở Giáo dục và Đào tạo, các đồng
chí Hiệu trưởng, GV giảng dạy lâu năm, các nhà quản lý,… để có thêm thơng tin tin
cậy đảm bảo tính khách quan cho các kết quả nghiên cứu.
Tiến hành khảo nghiệm các biện pháp đã đề xuất để khẳng định tính cần thiết,
khả thi của các biện pháp đó.
7.3. Phương pháp xử lý số liệu bằng toán thống kê
Thực hiện bằng một số thuật toán của toán học thống kê áp dụng trong nghiên
cứu giáo dục. Phương pháp này được sử dụng với mục đích xử lý các kết quả đều tra,
nghiên cứu, đồng thời đánh giá mức độ tin cậy của phương pháp điều tra.
8. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Khuyến nghị, Danh mục tài liệu tham khảo;
Phụ lục luận văn có cấu trúc 3 chương:
- Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát
triển năng lực HS ở trường THPT.
- Chương 2: Thực trạng quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng

lực HS các trường THPT huyện Kiến Xương, tỉnh Thái Bình.
- Chương 3: Biện pháp quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển
năng lực HS các trường THPT huyện Kiến Xương, tỉnh Thái Bình.

4


Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC
THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH
TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề
1.1.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài
Vấn đề về “Quản lý và quản lý hoạt động dạy - học” luôn được các nhà khoa
học trong nước cũng như trên thế giới quan tâm và nghiên cứu. Ban đầu cơ sở lý luận
về dạy học, quản lý hoạt động dạy-học chỉ thể hiện dưới dạng một số ý tưởng của
những nhà triết học, sau đó dần dần phát triển và hồn thiện hơn. Gần đây đã chú ý bàn
luận về hiệu quả của quản lý nói chung và quản lý hoạt động dạy học nói riêng. Quản
lý hoạt động dạy-học là nhiệm vụ trọng tâm của người quản lý các cơ sở giáo dục, đồng
thời cũng là nội dung quan trọng nhất trong công tác quản lý trường học. Vấn đề nghiên
cứu này hiện nay được đề cập trong các cơng trình nghiên cứu khoa học, giáo trình
giảng dạy của các trường đại học sư phạm, các luận văn chuyên ngành quản lý giáo
dục. Cụ thể:
Đầu thế kỉ XX, dưới sự tác động, ảnh hưởng của tiến bộ khoa học-kĩ thuật cũng
như sự phát triển của các trào lưu dân chủ, sự nhận thức về hoạt động dạy-học trong
nhà trường có những bước phát triển mới.
Nhà giáo dục người Mỹ John Dewey (1859 - 1952) đã phê phán cách thức tổ
chức hoạt động dạy-học áp đặt, thiếu động lực phát triển các kĩ năng giao tiếp của HS,
ông viết: “Đa số trường học vận dụng những phương pháp có khuynh hướng khuyến
khích chủ nghĩa cá nhân, buộc tất cả HS trong lớp phải đồng loạt đọc cùng những cuốn

sách như nhau và đọc thuộc lòng những bài học giống hệt nhau. Trong hồn cảnh đó,
trẻ sẽ mất dần những động lực giao tiếp và người thầy sẽ không thể tận dụng được
những nhu cầu tự nhiên của đứa trẻ như cho, làm và phục vụ” [36, tr.79]. Nhà giáo dục
J.Dewey đã đề xuất thành lập nhà trường tích cực hướng vào người học, lấy quá trình
học tập của người học làm trung tâm; nhằm khuyến khích tính học tập, tự chủ, tự chịu
trách nhiệm của người học. Bởi hoạt động học là của cá nhân người học, trên cơ sở vận
dụng kiến thức, phân tích kinh nghiệm để đáp ứng những yêu cầu của nhiệm vụ học
tập chứ không thể thụ động chờ đợi sự truyền đạt từ người dạy. Hoạt động dạy-học lấy
người học làm trung tâm dựa trên hai nguyên tắc căn bản, đó là: đảm bảo tính liên tục

5


của kiến thức và sự tác động qua lại giữa các thành viên. Hai nguyên tắc này liên hệ
chặt chẽ với nhau, tính liên tục bao hàm các mối liên hệ của kiến thức; sự tác động qua
lại của các thành viên tạo nên kết quả tổng hợp của người học với sự giúp đỡ của thầy
và bạn, thống nhất giữa nhu cầu nhận thức, ý chí cá nhân với tác động của môi trường,
như hành vi của bạn bè, nghệ thuật giảng dạy của người dạy và những điều kiện học
tập khác… J.Dewey kêu gọi: “Nhà trường phải được tổ chức dưới hình thức một cộng
đồng mang tính chất hợp tác để ở đó, nhiệt tình giao tiếp và tính cách dân chủ cho trẻ
được bồi dưỡng và phát huy” [36]. Đây là tư tưởng tiên tiến, thể hiện rõ tính dân chủ,
mang tính cách mạng trong giáo dục, hoạt động dạy-học lấy người học là trung tâm;
phát huy vai trị tích cực học tập giữa các cá nhân với cộng đồng khi thực hiện quá trình
dạy-học lúc bấy giờ.
Cũng vào những năm đầu thế kỉ XX, tư tưởng tổ chức đời sống xã hội ngay
trong trường học, đã được các nhà khoa học quan tâm nghiên cứu sâu sắc. Tác giả
R.Cousinet (1881 - 1973) - nhà khoa học người Pháp cho rằng: “Phải tổ chức nhà
trường sao cho trở thành mơi trường mà trẻ em có thể sống bằng cách tạo nên biện
pháp phù hợp về mặt tâm lý, cũng như về mặt giáo dục. Khi tổ chức hoạt động dạyhọc phải lưu ý: tạo cho người học khả năng hòa hợp với cộng đồng; tạo cho người
học thói quen làm việc khơng cần kiểm sốt của người dạy; khắc phục được tình trạng

lười suy nghĩ của người học” [dẫn theo 11].
1.1.2. Các nghiên cứu ở Việt Nam
Cùng với sự phát triển về kinh tế-xã hội, khoa học quản lý giáo dục Việt Nam
đang dần hoàn thiện, phát triển và tiếp cận với thế giới. Trong quá trình đó, đã xuất hiện
nhiều nhà nghiên cứu quản lý giáo dục đã tiến hành nghiên cứu một cách toàn diện các
vấn đề về vị trí, vai trị của việc quản lí q trình dạy-học, ý nghĩa của việc nâng cao chất
lượng dạy-học trên lớp đối với việc nâng cao chất lượng giáo dục với các cơng trình
được viết dưới dạng sách tham khảo với các tác giả như: Đặng Quốc Bảo, Đặng Bá Lãm,
Nguyễn Lộc, Phạm Quang Sáng, Bùi Đức Thiệp (2010) [1], Đổi mới quản lý và nâng
cao chất lượng giáo dục Việt Nam: Dành cho hiệu trưởng và CBQL giáo dục, NXB giáo
dục, Hà Nội. Bùi Minh Hiền, Nguyễn Vũ Bích Hiền (2016), Quản lí và lãnh đạo nhà
trường, NXB Đại học Sư phạm, Hà Nội [20]. Có những đề tài, tác phẩm nói về những
ưu điểm và nhược điểm của việc quản lí hoạt động dạy-học trên lớp, bản chất và mối
quan hệ giữa quản lí hoạt động dạy và hoạt động học, quản lí vai trị của người dạy và
người học, quản lí đổi mới nội dung và cách thức tổ chức tiến hành các hình thức tổ chức

6


dạy-học trên lớp, điển hình như các tác giả: Đặng Quốc Bảo [2], Trần Kiểm [24], Nguyễn
Thị Mỹ Lộc [29], Hà Thế Ngữ [31]…
Trong những năm gần đây, đứng trước nhiệm vụ đổi mới giáo dục và đào tạo
nói chung cũng như đổi mới hoạt động dạy-học nói riêng, nhiều nhà nghiên cứu trong
đó có những nhà giáo dục, tâm lý học đã đi sâu nghiên cứu vấn đề đổi mới quản lí hoạt
động dạy-học nhằm nâng cao tính hiện đại, gắn khoa học với thực tiễn sản xuất và đời
sống, vấn đề lấy HS làm trung tâm trong hoạt động dạy-học như: Phạm Minh Hạc [17],
Đặng Thành Hưng [21], Phạm Viết Vượng [35]...
Đã có một số giáo trình, sách và tài liệu khoa học có các nội dung về quản lý
giáo dục, quản lý nhà trường và quản lý dạy học như: “Một số vấn đề về giáo dục và
khoa học giáo dục” của tác giả Phạm Minh Hạc - 1981 [15]; “Khoa học quản lý giáo

dục - một số vấn đề lý luận và thực tiễn” của tác giả Trần Kiểm - 2004 [24]; “Quản lý
giáo dục” của tác giả Bùi Minh Hiền, Đặng Quốc Bảo và Vũ Ngọc Hải - 2010 [19] và
cuốn “Quản lý nhà trường” của tác giả Nguyễn Phúc Châu - 2010) [9];
Một số luận án tiến sĩ với đề tài nghiên cứu về quản lý dạy học như “Những biện
pháp tăng cường hiệu quả quản lý hoạt động dạy học của hiệu trưởng trường trung
học phổ thông” của tác giả Nguyễn Văn Châu, bảo vệ tại Trường Đại học Sư phạm Hà
Nội năm 2003 [10]; “Quản lý dạy học theo quan điểm dạy học phân hóa của các trường
trung học phổ thơng hiện nay” của tác giả Lê Hoàng Hà, bảo vệ tại Đại học quốc gia
Hà Nội năm 2012 [14].
Một số luận văn thạc sĩ chuyên ngành quản lý giáo dục với đề tài nghiên cứu về
quản lý dạy học như “Biện pháp quản lý hoạt động dạy học tại các trường trung học
phổ thông trên địa bàn thành phố Yên Bái” của tác giả Nguyễn Quyết Tiến [31]; “Quản
lý hoạt động dạy học của hiệu trưởng trường trung học phổ thông huyện Sông Lô tỉnh
Vĩnh Phúc” của tác giả Khương Thị Thủy [30].
Những nghiên cứu về dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh
Nhóm tài liệu này chiếm số lượng khá lớn. Bao gồm chủ yếu là các sách chuyên
khảo được xuất bản trong một vài năm trở lại đây.
Đáng chú ý là tác giả Bernd Meier, Nguyễn Văn Cường với cuốn Lí luận dạy
học hiện đại: Cơ sở đổi mới mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học trình bày lí
luận về học tập và chiến lược học tập, giáo dục, mơ hình dạy học, phát triển năng lực
và mục tiêu dạy học, nội dung dạy học, phương pháp dạy học, phương tiện dạy học,
bài tập định hướng năng lực, đánh giá và cho điểm thành tích học tập [8].

7


Cuốn Dạy học tích hợp phát triển năng lực học sinh của các tác giả Đỗ Hương
Trà (chủ biên), Nguyễn Văn Biên, Trần Khánh Ngọc... cung cấp một số cơ sở lý luận
cần thiết về dạy học tích hợp theo định hướng phát triển năng lực. Đồng thời, cuốn sách
còn giới thiệu các chủ đề tích hợp với các mức độ tích hợp khác nhau, từ tích hợp ở

mức độ lồng ghép/liên hệ đến tích hợp ở mức độ hội tụ - vận dụng kiến thức liên mơn,
mức độ hồ trộn và tích hợp dựa trên các nguyên lý vận động, phát triển chung của giới
tự nhiên [dẫn theo 11].
Luận án tiến sĩ khoa học giáo dục Quản lý hoạt động dạy học ở trường trung
học phổ thông theo định hướng phát triển năng lực học sinh của Trần Trung Dũng bảo
vệ tại Đại học Vinh năm 2016 là một nghiên cứu hệ thống và chuyên sâu về dạy học
phát triển năng lực. Luận án xoay quanh việc trình bày cơ sở lí luận của vấn đề quản lí
hoạt động dạy học ở trường trung học phổ thông theo định hướng phát triển năng lực
học sinh; phân tích, đánh giá thực trạng và đề xuất một số giải pháp quản lí hoạt động
dạy học ở trường trung học phổ thơng theo định hướng phát triển năng lực học sinh.
Cùng năm 2016, nhóm tác giả Trần Thị Bích Liễu (chủ biên), Lê Kim Long, Hồ
Thị Nhật... cho ấn hành cuốn Dạy học phát triển năng lực sáng tạo cho học sinh phổ thông:
Lý thuyết và thực hành. Nội dung cuốn sách trình bày những vấn đề chung về phát triển
năng lực sáng tạo cho học sinh. Điểm đáng chú ý là cuốn sách cung cấp các tiêu chí đánh
giá, mẫu bài soạn, mẫu quan sát giờ dạy phát triển năng lực sáng tạo cho học sinh; hướng
dẫn phát triển năng lực sáng tạo cho học sinh trong một số môn học và qua câu lạc bộ sáng
tạo [27].
Gần đây, cuốn Phương pháp dạy học phát triển năng lực học sinh phổ thơng
của nhóm tác giả Huỳnh Văn Sơn, Nguyễn Kim Hồng, Nguyễn Thị Diễm My tiếp tục
nghiên cứu lí luận về năng lực, phát triển năng lực học sinh phổ thông, phương pháp
dạy học và đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực. Trên
cơ sở đó, trình bày nội dung phương pháp dạy học phát triển năng lực học sinh phổ
thơng [32].
Ngồi ra, vấn đề dạy học phát triển năng lực học sinh ở trường phổ thơng cịn
được đề cập đến trong nhiều nghiên cứu khác như bài báo Tổng quan nghiên cứu vấn
đề giáo dục theo định hướng phát triển năng lực học sinh của Trần Trung Dũng đăng
trên Tạp chí Giáo dục Số 362 (2015); bài báo Vận dụng dạy học dự án trong môn sinh
học ở trường phổ thông theo định hướng phát triển năng lực học sinh của các tác giả

8

Văn Thị Thanh Nhung, Phạm Thị Hồng Hạnh đăng trên Tạp chí Giáo dục số 368
(2015); …
Nhìn chung, các luận án và luận văn thạc sĩ đã nghiên cứu về dạy học trường phổ
thông thường gắn với năng lực dạy học của giáo viên trong Chuẩn nghề nghiệp của
giáo viên; mà có ít cơng trình nghiên cứu về dạy học theo tiếp cận năng lực học sinh
theo yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.
1.2. Các khái niệm cơ bản của đề tài
1.2.1. Quản lý
Quản lý là một hoạt động quan trọng nhất trong các hoạt động của con người.
Quản lý đúng tức là con người đã nhận thức được quy luật, vận động theo quy luật và
sẽ đạt được những thành công to lớn. Nghiên cứu về quản lý sẽ giúp cho con người có
được những kiến thức cơ bản nhất, chung nhất đối với hoạt động quản lý.
- Tác giả Hồ Văn Vĩnh viết trong cuốn Một số vấn đề về tư tưởng quản lý “Theo Frederic Wiliam Taylor (1856-1915), quản lý là nghệ thuật biết rõ ràng, chính
xác cái gì cần làm và làm cái đó thế nào bằng phương pháp tốt nhất và rẻ tiền nhất”;
“theo Henri Fayol (1841 - 1925), quản lý là đưa xí nghiệp tới đích, cố gắng sử dụng
các nguồn lực (nhân, tài, vật, lực) của nó” [dẫn theo 11]. Theo các tác giả Harold
Koontz, Cyril Odonnell và Heinz Weihrich, quản lý là “thiết kế một mơi trường mà
trong đó con người cùng làm việc với nhau trong các nhóm có thể hoàn thành mục
tiêu” [23].
Quản lý là sự tác động liên tục có tổ chức, có định hướng của chủ thể quản lý
(người quản lý, tổ chức quản lý) lên khách thể quản lý (đối tượng quản lý) về các mặt
chính trị, văn hóa, xã hội, kinh tế, bằng một hệ thống các luật lệ, các chính sách, các
nguyên tắc, các phương pháp và các giải pháp cụ thể nhằm tạo ra môi trường và điều
kiện cho sự phát triển của đối tượng
Quản lý là tác động có định hướng, có chủ đích của chủ thể quản lý (người quản
lý) đến khách thể quản lý (người bị quản lý) trong một tổ chức nhằm làm cho tổ chức
vận hành và đạt được mục đích của tổ chức.
Quản lý là bảo đảm sự hoạt động của hệ thống trong điều kiện có sự biến đổi

liên tục của hệ thống và môi trường, là chuyển hệ thống tới trạng thái mới thích ứng
với hoàn cảnh mới.
- Theo tác giả Nguyễn Minh Đạo “Quản lý là sự tác động liên tục có tổ chức, có
định hướng của chủ thể quản lý (người quản lý, tổ chức quản lý) lên khách thể quản lý

9


(đối tượng quản lý) về các mặt chính trị, văn hoá, xã hội, kinh tế,... bằng một hệ thống các
luật lệ, các chính sách, các nguyên tắc, các phương pháp và các giải pháp cụ thể nhằm
tạo ra môi trường và điều kiện cho sự phát triển của đối tượng” [12; tr 7].
- Theo tác giả Nguyễn Ngọc Quang “Quản lý là tác động có mục đích, có kế
hoạch của các chủ thể quản lý đến khách thể quản lý nhằm thực hiện những mục tiêu
dự kiến” [26; tr 24].
Nhìn nhận nội hàm của khái niệm quản lý mà các nhà khoa học trong và ngoài
nước đã nêu ở trên, có thể thấy quản lý có các thành tố chủ yếu:
- Quản lý xuất phát từ sự phân công lao động trong một tổ chức;
- Mục tiêu quản lý là cái đích mà người quản lý phải đưa tổ chức đạt tới;
- Chủ thể quản lý là người đứng đầu tổ chức, có trách nhiệm quản lý mọi hoạt
động của tổ chức; khách thể quản lý là các người bị quản lý trong tổ chức;
- Phương thức, nội dung, quy trình tác động của chủ thể quản lý phải đáp ứng
u cầu có ý thức, có mục đích, có kế hoạch, có hệ thống và hợp quy luật.
- Mọi hoạt động của chủ thể quản lý và khách thể quản lý đều trong các môi
trường luôn luôn thay đổi.
Như vậy, có thể hiểu quản lý một tổ chức là sự tác động có ý thức, có chủ đích, có
kế hoạch và hợp quy luật của chủ thể quản lý (người quản lý) đến khách thể quản lý (những
người bị quản lý) nhằm huy động và điều phối mọi nguồn lực cho các hoạt động của tổ
chức để đạt tới mục tiêu đã định trong một môi trường luôn luôn thay đổi.
1.2.2. Dạy học ở trường THPT
- Ở góc độ giáo dục học “Dạy học - một bộ phận của quá trình tổng thể giáo dục

nhân cách tồn vẹn - là quá trình tác động qua lại giữa giáo viên và học sinh nhằm
truyền thụ và lĩnh hội tri thức khoa học, những kỹ năng và kỹ xảo hoạt động nhận thức
và thực tiễn, để trên cơ sở đó hình thành thế giới quan, phát triển năng lực sáng tạo và
xây dựng các phẩm chất của nhân cách người học” [21].
- Ở góc độ tâm lý học “Sự học được hiểu là sự biến đổi hợp lý hoạt động và hành
vi” [dẫn theo 31].
- Ở góc độ điều khiển học “Dạy học là q trình cộng tác giữa thầy với trị nhằm
điều khiển - truyền đạt và tự điều khiển - lĩnh hội tri thức nhân loại nhằm thực hiện
mục đích giáo dục” [dẫn theo 31].
Từ các ví dụ trên, có thể hiểu hoạt động dạy học là quá trình cộng tác hoạt động
chung của người dạy, của người học; trong đó:

10


- Hoạt động dạy và hoạt động học tồn tại và phát triển trong cùng một quá trình
thống nhất, chúng bổ sung cho nhau, chế ước nhau và là đối tượng tác động chủ yếu
của nhau, nhằm kích thích động lực bên trong của mỗi chủ thể dạy học (người dạy và
người học) để cùng đạt mục tiêu dạy học; trong đó:
+ Người dạy ln giữ vai trị chủ đạo trong việc định hướng tổ chức, điều khiển
và thực hiện truyền thụ kiến thức để hình thành năng lực và thái độ đến người học một
cách có khoa học.
+ Người học ý thức và tổ chức quá trình tiếp thu một cách tự giác, tích cực, độc
lập và sáng tạo hệ thống kiến thức nhằm có được năng lực, thái độ đúng đắn và hình
thành nhân cách cho bản thân.
- Hoạt động dạy học được thực hiện với phương tiện và điều kiện dạy học (cơ sở
vật chất và thiết bị dạy học, mơi trường dạy học).
Như vậy có thể thấy: Dạy học là một q trình gồm tồn bộ các thao tác có tổ
chức và có định hướng giúp người học từng bước có năng lực tư duy và năng lực
hành động với mục đích chiếm lĩnh các giá trị tinh thần, các hiểu biết, các kỹ năng,

các giá trị văn hóa mà nhân loại đã đạt được để trên cơ sở đó có khả năng giải
quyết được các bài tốn thực tế đặt ra trong tồn bộ cuộc sống của mỗi người học.
Mục tiêu dạy học là các kết quả học tập cần đạt của người học sau khi hoạt động
dạy học nào đó kết thúc. Nội dung dạy học là những kiến thức khoa học cơ bản về tự
nhiên, xã hội, con người và phương thức hoạt động cần thiết cho người học trong cuộc
sống mà họ cần phải lĩnh hội và chuyển hoá thành giá trị nhân cách, giúp họ có thể tồn
tại và phát triển xã hội.
Trung học phổ thông là một bậc đào tạo chính quy trong hệ thống giáo dục ở
Việt Nam hiện nay, dành cho lứa tuổi từ 15 tới 18. Mục tiêu của giáo dục trung học
phổ thông là giúp cho học sinh củng cố và phát triển những kết quả của Trung học cơ
sở, hồn thiện học vấn phổ thơng, có điều kiện lựa chọn hướng phát triển và phát huy
năng lực cá nhân, tiếp tục học Cao đẳng - Đại học, trung học chuyên nghiệp hoặc học
nghề và đi vào cuộc sống lao động.
Dạy học ở trường THPT là một q trình bao gồm tồn bộ các thao tác có tổ
chức và có định hướng giúp người học từng bước hình thành năng lực tư duy và năng
lực hành động với mục đích chiếm lĩnh tri thức. Trên cơ sở tri thức các môn học kết
hợp với kỹ năng, kỹ xảo vận dụng giải quyết những vấn đề có liên quan đến thực tiễn
đời sống.

11


1.2.3. Năng lực, năng lực của học sinh, phát triển năng lực học sinh
* Năng lực
Theo một số từ điển,“Năng lực là khả năng đảm nhận công việc và thực hiện
tốt cơng việc đó nhờ có phẩm chất đạo đức và trình độ chun mơn”; “Năng lực được
hiểu là khả năng, điều kiện chủ quan hoặc tự nhiên, sẵn có để thực hiện một hoạt động
nào đó” hoặc “Năng lực phẩm chất sinh lý và tâm lý tạo cho con người khả năng hồn
thành một loại hoạt động nào đó với chất lượng cao” hoặc “Năng lực là tập hợp các
tính chất hay phẩm chất của tâm lý cá nhân, đóng vai trị là điều kiện bên trong, tạo

thuận lợi cho việc thực hiện tốt một dạng hoạt động nhất định” [dẫn theo 14].
Theo Tổ chức Lao động quốc tế (International Labour Organization - ILO):
“Năng lực là sự vận dụng các kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo và thái độ để thực hiện các
nhiệm vụ theo tiêu chuẩn dưới các điều kiện hiện hành” [dẫn theo 11].
Theo F.E. Weinert “Năng lực là các khả năng và kỹ năng nhận thức vốn có ở cá
nhân hay có thể học được... để giải quyết các vấn đề trong cuộc sống. Năng lực cũng
hàm chứa trong nó sẵn tính hành động, động cơ, ý chí và trách nhiệm xã hội để có thể
sử dụng một cách thành cơng và có trách nhiệm các giải pháp… trong những tình
huống thay đổi” [dẫn theo 27].
Theo tác giả Đinh Quang Báo:“Năng lực là một thuộc tính tích hợp nhân cách,
tổ hợp các đặc tính tâm lí của cá nhân, phù hợp với những yêu cầu của một hoạt động
xác định, đảm bảo cho hoạt động đó có kết quả tốt đẹp”[3; tr. 1].
Trong Tài liệu tập huấn việc dạy học và kiểm tra, đánh giá theo theo định hướng
phát triển năng lực của học sinh do Bộ giáo dục và Đào tạo phát hành năm 2014 thì
năng lực được quan niệm là “sự kết hợp một cách linh hoạt và có tổ chức kiến thức, kỹ
năng với thái độ, tình cảm, giá trị, động cơ cá nhân,… nhằm đáp ứng hiệu quả một yêu
cầu phức hợp của hoạt động trong bối cảnh nhất định” [5].
Từ nội dung của các định nghĩa trên, trong phạm vi đề tài luận văn, chúng tôi
quan niệm: năng lực là tổ hợp các kiến thức, kỹ năng, thái độ và các thuộc tính tâm lý
cá nhân và tích hợp chúng một cách hợp lý để thực hiện thành công một hoạt động cụ
thể, trong bối cảnh nhất định
* Năng lực của học sinh
Theo Luật giáo dục 2019, Người học là người đang học tập tại cơ sở giáo dục
của hệ thống giáo dục quốc dân. Người học bao gồm: học sinh của cơ sở giáo dục phổ
thông…”. Như vậy, học sinh trước hết là những người đang học tại các cơ sở giáo dục
phổ thông.

12

Dựa vào khái niệm năng lực và các nhiệm vụ của học sinh trong cơ sở giáo dục
phổ thông, chúng tôi quan niệm: năng lực học sinh là tổ hợp những kiến thức, kỹ năng,
thái độ, các thuộc tính tâm lý của học sinh và tích hợp cách một cách hợp lý để thực
hiện tốt các nhiệm vụ đặt ra trong quá trình học tập, đồng thời giải quyết hiệu quả
những vấn đề thực tiễn trong cuộc sống.
Như vậy, một HS được xem là có năng lực về một lĩnh vực nào đó thì HS đó
phải có các điều kiện sau: (1) Có kiến thức, hiểu biết sâu rộng về lĩnh vực đó. (2) Có
phương thức hoạt động phù hợp với mục tiêu đã xác định; (3) Hành động có hiệu quả,
có khả năng ứng phó linh hoạt trong điều kiện mới, không quan thuộc.
*Phát triển năng lực học sinh THPT
Trong Chương trình giáo dục phổ thơng 2018 [4], năng lực học sinh được phân
thành năng lực chung và năng lực đặc thù mơn học; trong đó:
Việc phát triển năng lực học sinh THPT tập trung chủ yếu vào các năng lực chung.
Theo đó, những năng lực chung được tất cả các môn học và hoạt động giáo dục ở trường
THPT góp phần hình thành, phát triển, bao gồm 3 nhóm chính:
- Năng lực tự chủ và tự học: Tự lực; Tự khẳng định và bảo vệ quyền, nhu cầu
chính đáng; Tự kiểm sốt tình cảm, thái độ, hành vi của mình; Tự định hướng; Tự học,
tự hồn thiện.
- Năng lực giao tiếp và hợp tác: Xác định mục đích, nội dung, phương tiện và
thái độ giao tiếp; Thiết lập, phát triển các quan hệ xã hội, điều chỉnh và hóa giải các
mâu thuẫn; Xác định mục đích và phương thức hợp tác; Xác định trách nhiệm và hoạt
động của bản thân; Xác định nhu cầu và khả năng của người hợp tác; Tổ chức và thuyết
phục người khác; Đánh giá hoạt động hợp tác; Hội nhập quốc tế.
- Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo: Nhận ra ý tưởng mới; Phát hiện và làm
rõ vấn đề; Hình thành và triển khai ý tưởng mới; Đề xuất, lựa chọn giải pháp; Thực
hiện và đánh giá giải pháp giải quyết vấn đề; Tư duy độc lập.
Bên cạnh các năng lực chung, việc phát triển năng lực học sinh THPT cịn bước
đầu hướng đến một số năng lực chun mơn, như năng lực ngôn ngữ (sử dụng Tiếng
Việt; sử dụng ngoại ngữ); Năng lực thẩm mỹ (Nhận ra cái đẹp; Diễn tả, giao lưu thẩm
mỹ; Tạo ra cái đẹp); Năng lực thể chất (Sống thích ứng và hài hịa với môi trường;

Rèn luyện sức khoẻ thể lực; Nâng cao sức khoẻ tinh thần); Năng lực tính tốn (Sử dụng
các phép tính và đo lường cơ bản; Sử dụng ngơn ngữ tốn; Sử dụng cơng cụ tính tốn);
Năng lực cơng nghệ thông tin và truyền thông - ICT (Sử dụng và quản lý các phương

13


tiện, công cụ của công nghệ kỹ thuật số; Nhận biết, ứng xử phù hợp chuẩn mực đạo
đức và pháp luật trong xã hội số hóa; Phát hiện và giải quyết vấn đề trong môi trường
công nghệ tri thức; Học tập, tự học với sự hỗ trợ của ICT; Giao tiếp, hịa nhập, hợp tác
qua mơi trường ICT)” [4].
Dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh là một q trình gồm
tồn bộ các thao tác có tổ chức và có định hướng giúp người học từng bước hình thành
các năng lực cần thiết nhằm giải quyết các vấn đề thực tế đặt ra trong cuộc sống của
mỗi người học một cách sáng tạo và hiệu quả
1.2.4. Quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực HS ở trường
trung học phổ thông
* Quản lý hoạt động dạy học:
Quản lý hoạt động dạy học là một trong những nội dung chính của quản lí nhà
trường. Trong nhà trường hoạt động dạy học là hoạt động chính, xuyên suốt nên quản
lý hoạt động dạy học là cơng việc chính của người hiệu trưởng.
Quản lý hoạt động dạy học là sự tác động có mục đích, có kế hoạch, hợp qui
luật của chủ thể quản lý đến đối tượng quản lý trong quá trình dạy học nhằm đạt được
mục tiêu dạy học. Nhiệm vụ của quản lý hoạt động dạy học là lãnh đạo, chỉ đạo, tổ
chức định hướng hoạt động dạy học.
Quản lý hoạt động dạy học thực chất là những tác động của chủ thể quản lý vào
quá trình dạy học (được tiến hành bởi tập thể giáo viên và học sinh, với sự hỗ trợ đắc
lực của các lực lượng xã hội) nhằm góp phần hình thành và phát triển tồn diện nhân
cách học sinh theo mục tiêu đào tạo của nhà trường. Quản lý dạy học giữ vị trí quan
trọng trong cơng tác quản lý nhà trường. Mục tiêu quản lý chất lượng đào tạo là nền

tảng, là cơ sở để nhà quản lý xác định các mục tiêu quản lý khác trong hệ thống mục
tiêu quản lý của nhà trường.
Quản lý dạy học là nhiệm vụ trọng tâm của người hiệu trưởng. Xuất phát từ vị
trí quan trọng của hoạt động dạy học, người hiệu trưởng dành nhiều thời gian và công
sức cho công tác quản lý hoạt động dạy học nhằm ngày càng nâng cao chất lượng đào
tạo của nhà trường, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của xã hội. Quản lý dạy học có ba
đặc điểm: Một là, quản lý dạy học mang tính chất quản lý hành chính sư phạm, có nghĩa
là quản lý theo pháp luật, theo những nội qui, qui chế, quyết định có tính bắt buộc trong
hoạt động dạy học. Đồng thời, việc quản lý phải tuân thủ các qui luật của quá trình dạy
học, giáo dục diễn ra trong môi trường sư phạm, lấy hoạt động và quan hệ dạy - học
của thầy và trò làm đối tượng quản lý. Hai là, quản lý hoạt động dạy học mang tính đặc
trưng của khoa học quản lý. Nó phải vận dụng hiệu quả các chức năng quản lý trong

14


việc điều khiển quá trình dạy học. Ba là, quản lý hoạt động dạy học có tính xã hội hóa
cao do chịu sự chi phối trực tiếp của các điều kiện kinh tế - xã hội và có mối quan hệ
tương tác thường xuyên với đời sống xã hội.
Từ khái niệm năng lực, năng lực của học học sinh, khái niệm quản lý và khái
niệm quản lý nhà hoạt động dạy học (đã nêu trên), có thể hiểu:
Quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh là
những tác động có ý thức, có mục đích, có kế hoạch, có hệ thống và hợp quy luật của
chủ thể quản lý dạy học đến khách thể quản lý dạy học (CBQL cấp dưới, giảng viên
hoặc giáo viên, nhân viên, người học và các lực lượng giáo dục khác của nhà trường)
nhằm đạt được mục tiêu tạo ra các năng lực cần thiết cho học sinh.
1.3. Dạy học theo định hướng pháp triển năng lực học sinh trường trung học phổ thông
Dạy học định hướng phát triển năng lực về bản chất chỉ là cần và coi trọng thực
hiện mục tiêu dạy học hiện tại ở các mức độ cao hơn, thông qua việc yêu cầu HS vận
dụng những kiến thức, kĩ năng một cách tự tin, hiệu quả và thích hợp trong hồn cảnh

phức hợp và có biến đổi, trong học tập cả trong nhà trường và ngồi nhà trường, trong
đời sống thực tiễn [5].
Phương pháp:
Tích cực, phân
hóa

Nội dung:
Thực tiễn, tích
hợp

Mục tiêu:
Phát triển
năng lực

Phương tiện:
Thí nghiệm

Kiểm tra đánh
giá: Kết quả
phối hợp quá
trình

Sơ đồ 1.1. Mối quan hệ giữa các thành tố trong dạy học
theo định hướng phát triển năng lực

15


Với dạy học theo định hướng phát triển năng lực, việc dạy học thay vì chỉ dừng
ở hướng tới mục tiêu dạy học hình thành kiến thức, kĩ năng và thái độ tích cực ở học

sinh thì cịn hướng tới mục tiêu xa hơn đó là trên cơ sở kiến thức, kĩ năng được hình
thành, phát triển khả năng thực hiện các hành động có ý nghĩa đối với người học. Nói
một cách khác việc dạy học định hướng phát triển năng lực về bản chất không thay thế
mà chỉ mở rộng hoạt động dạy học hướng nội dung bằng cách tạo một môi trường, bối
cảnh cụ thể để học sinh được thực hiện các hoạt động vận dụng kiến thức, sử dụng kĩ
năng và thể hiện thái độ cá nhân.
Bảng 1.1. So sánh dạy học truyền thống và dạy học theo định hướng
phát triển năng lực
Nội
dung

Dạy học theo định hướng phát triển năng lực

Dạy học truyền thống

- Học sinh thực hiện được các nội - Học sinh cần nắm bắt được các kỹ thuật và thực hiện được
dung học và đạt được thành tích quy các kỹ thuật.
Mục tiêu
định theo mục tiêu đã đề ra
- Qua đó, có thể tự hình thành các năng lực theo từng chủ đề.
Thể hiện sự tiến bộ vận dụng kiến thức đã học vào thực tế
- Học sinh học các nội dung quy - Học sinh được truyền đạt những nội dung định hướng
định sẵn và phát triển theo các kiến nhằm đạt được các đầu ra quy định. Trong quá trình học được
Nội dung thức đã được truyền thụ một cách sử dụng kiến thức để xử lý và giải quyết các tình huống thực
thụ động, bài bản khơng gắn với các tế nảy sinh.
tình huống thực tế để xử lý.
- Giáo viên truyền thụ kiến thức cho - Giáo viên đóng vai trị hỡ trợ và tổ chức các hoạt động cho
PP dạy
học sinh và giáo viên đóng vai trị học sinh
học và kỹ trung tâm

- Học sinh tự giác chủ động và tích cực tiếp thu tri thức
thuật dạy - Học sinh thụ động tiếp thu kiến - Kỹ thuật: Phát huy tính tích cực chủ động sáng tạo và khả
học
thức đã được quy định sẵn.
năng tự xử lý tình huống cho học sinh.
- Kỹ thuật: Giáo viên làm mẫu phân - Phát huy tính tự tìm tịi nghiên cứu trong học sinh. Qua đó
tích, hướng dẫn học sinh luyện tập hình thành các kỹ năng và năng lực cho học sinh
theo các phương pháp truyền thống
Phương - Sử dụng các phương tiện sẵn có - Ngồi sử dụng các phương tiện sẵn có cịn sử dụng nhiều
tiện cơ sở trong nhà trường để dạy học.
cơ sở vật chất khác để hỗ trợ như các phương tiện truyền
vật chất
thông, công nghệ thơng tin,…
- Đánh giá dựa trên tiêu chí có sẵn và - Đánh giá cả quá trình học tập của học sinh. Đánh giá bằng
Kiểm tra chỉ yêu cầu học sinh tái hiện lại kiến nhiều hình thức khác nhau, coi trọng đến khả năng hình thành
Đánh giá
thức đã được học
năng lực và vận dụng để giải quyết tình huống.

16