Quản lý công tác xây dựng văn hóa nhà trường ở các trường trung học cơ sở huyện phù mỹ, tỉnh bình định

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUY NHƠN

ĐẶNG TẤN ĐƠNG

QUẢN LÝ CƠNG TÁC XÂY DỰNG VĂN HĨA
NHÀ TRƯỜNG Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC
CƠ SỞ HUYỆN PHÙ MỸ, TỈNH BÌNH ĐỊNH
•

7

•

Chun ngành: QUẢN LÝ GIÁO DỤC
Mã số

: 8.14.01.14

Người hướng dẫn: PGS.TS. TRẦN QUỐC TUẤN


LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan cơng trình này là kết quả nghiên cứu của
riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và
chưa được cơng bố trong bất cứ một cơng trình nghiên cứu nào.

Học viên

ĐẶNG TẤN ĐÔNG

LỜI CẢM ƠN
Tôi xin chân thành cảm ơn quý Thầy/cô giáo Bộ môn Tâm lý - Giáo dục,
Khoa Khoa học Xã hội và Nhân văn, Trường Đại học Quy Nhơn đã giảng dạy
và giúp đỡ tơi trong q trình học tập.
Tơi xin bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Trần Quốc Tuấn - Người
đã luôn động viên và tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tơi trong q trình thực hiện
luận văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn lãnh đạo Phịng GD&ĐT, Cán bộ quản lí,
giáo viên, nhân viên và học sinh các trường THCS huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình
Định đã quan tâm, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi hồn thành luận văn.
Mặc dù có nhiều cố gắng, nhưng chắc chắn luận văn khơng thể tránh
khỏi những thiếu sót. Kính mong nhận được những góp ý q báu của q
Thầy/cơ giáo và các bạn đồng nghiệp!

Học viên

ĐẶNG TẤN ĐƠNG


MỤC LỤC
••
LỜI CAM ĐOAN
LỜI CẢM ƠN
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
DANH MỤC CÁC BẢNG
DANH MỤC CÁC HÌNH
MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1
1. Lý do chọn đề tài .......................................................................................1
2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................ 3

3. Khách thể, đối tượng nghiên cứu ................................................................4
4. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................... 4
5. Giả thuyết khoa học ................................................................................... 4
6. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................... 5
7. Cấu trúc của luận văn ................................................................................. 5
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ CƠNG TÁC XÂY DỰNG
VĂN HĨA NHÀ TRƯỜNG Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ.............7
1.1. Tổng quan lịch sử nghiên cứu vấn đề ..................................................... 7
1.1.1. Các nghiên cứu nước ngoài ............................................................... 7
1.1.2. Các nghiên cứu trong nước.................................................................8
1.2. Các khái niệm cơ bản của đề tài ........................................................... 10
1.2.1. Quản lý, quản lý giáo dục, quản lý nhà trường và quản lý cơng tác xây
dựng văn hóa nhà trường ............................................................................... 10
1.2.2. Văn hóa, văn hóa tổ chức, văn hóa nhà trường và cơng tác xây dựng
văn hóa nhà trường ..........................................................................................
13
1.3. Lý luận về cơng tác xây dựng văn hóa nhà trường ở trường trung học
cơ sở.................................................................................................................


18
1.3.1. Sự cần thiết xây dựng văn hóa nhà trường ở trường trung học cơ sở 18
1.3.2. Các thành tố cấu thành văn hóa nhà trường và biểu hiện của các thành
tố này ở trường trung học cơ sở..................................................................... 20
1.3.3. Nội dung cơng tác xây dựng văn hóa nhà trường ở trường trung học
cơ sở .............................................................................................................. 24
1.3.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến cơng tác xây dựng văn hóa nhà trường ở
trường trung học cơ sở .................................................................................. 24
1.4. Nội dung quản lý cơng tác xây dựng văn hóa nhà trường ở trường trung
học cơ sở ........................................................................................................ 25

1.4.1. Lập kế hoạch cơng tác xây dựng văn hóa nhà trường ở trường trung
học cơ sở......................................................................................................... 25
1.4.2. Tổ chức thực hiện công tác xây dựng văn hóa nhà trường ở trường
trung học cơ sở .............................................................................................. 27
1.4.3. Chỉ đạo, điều phối thực hiện công tác xây dựng văn hóa nhà trường ở
trường trung học cơ sở .................................................................................. 28
1.4.4. Kiểm tra, đánh giá việc xây dựng văn hóa nhà trường ở trường trung
học cơ sở ........................................................................................................ 29
1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý cơng tác xây dựng văn hóa nhà trường
ở trường trung học cơ sở ............................................................................... 30
1.5.1. Các yếu tố thuộc về sự lãnh đạo của hiệu trưởng nhà trường......... 30
1.5.2. Các yếu tố khách quan .................................................................... 31
TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 .................................................................................36
Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ CƠNG TÁC XÂY DỰNG VĂN
HĨA NHÀ TRƯỜNG Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN
PHÙ MỸ, TỈNH BÌNH ĐỊNH .................................................................... 37
2.1. Khái qt q trình khảo sát thực trạng văn hóa nhà trường và thực trạng


quản lý cơng tác xây dựng văn hóa nhà trường ở các trường trung học cơ sở
huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định

37

2.1.1. Mục đích khảo sát ........................................................................... 37
2.1.2. Địa bàn và đối tượng khảo sát..........................................................37
2.1.3. Nội dung khảo sát ........................................................................... 38
2.1.4. Phương pháp khảo sát ..................................................................... 38
2.2. Khái quát về tình hình kinh tế - xã hội và giáo dục huyện Phù Mỹ, tỉnh
Bình Định ...................................................................................................... 39

2.2.1. Tình hình kinh tế - xã hội huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định .............. 39
2.2.2. Tình hình giáo dục và đào tạo trung học cơ sở huyện Phù Mỹ, tỉnh
Bình Định ...................................................................................................... 40
2.3. Kết quả khảo sát thực trạng xây dựng văn hóa nhà trường ở các trường
trung học cơ sở huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định ............................................ 43
2.3.1. Nhận thức của cán bộ quản lí, giáo viên và học sinh về khái niệm văn
hóa nhà trường ............................................................................................ 43
2.3.2. Đánh giá của cán bộ quản lí, giáo viên và học sinh về sự cần thiết và
mức độ thực hiện văn hóa nhà trường ........................................................... 44
2.3.3. Đánh giá của cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh về ảnh hưởng của
văn hóa nhà trường ........................................................................................ 45
2.4. Thực trạng quản lý công tác xây dựng văn hóa nhà trường ở các trường
THCS huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định .......................................................... 49
2.4.1. Đánh giá của giáo viên về quan hệ giữa các thành viên nhà trường
trong cơng tác xây dựng văn hóa nhà trường ................................................ 50
2.4.2. Đánh giá của giáo viên về biểu hiện của quan hệ giữa các thành viên
trong công tác xây dựng văn hóa nhà trường ................................................ 52
2.4.3. Đánh giá của cán bộ quản lý và giáo viên về nội dung công tác xây
dựng văn hóa nhà trường ............................................................................... 53


2.4.4. Đánh giá của cán bộ quản lí, giáo viên và học sinh về nội dung giáo
dục văn hóa nhà trường

56

2.4.5. Đánh giá của cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh về các con đường
giáo dục văn hóa nhà trường...........................................................................57
2.4.6. Mức độ biểu hiện của giáo viên về các hành vi vi phạm chuẩn mực và
nội quy nhà trường......................................................................................... 59

2.4.7. Mức độ biểu hiện của học sinh về các hành vi vi phạm chuẩn mực và
nội quy nhà trường.......................................................................................... 61
2.4.8. Đánh giá hoạt động của Hiệu trưởng trong quản lí cơng tác xây dựng
văn hóa nhà trường ........................................................................................ 64
2.5. Đánh giá chung về thực trạng quản lý công tác xây dựng văn hóa nhà
trường ở các trường THCS huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định ......................... 66
2.5.1. Ưu điểm ............................................................................................66
2.5.2. Hạn chế ............................................................................................ 67
2.5.3. Nguyên nhân của những hạn chế .................................................... 68
TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 ................................................................................ 69
Chương 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ CƠNG TÁC XÂY DỰNG VĂN HĨA
NHÀ TRƯỜNG Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN PHÙ
MỸ, TỈNH BÌNH ĐỊNH............................................................................... 70
3.1. Định hướng và nguyên tắc đề xuất các biện pháp quản lí cơng tác xây
dựng văn hóa nhà trường ở các trường trung học cơ sở huyện Phù Mỹ, tỉnh
Bình Định ...................................................................................................... 70
3.1.1. Định hướng đề xuất các biện pháp quản lí cơng tác xây dựng văn hóa
nhà trường ở các trường trung học cơ sở huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định .... 70
3.1.2. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp quản lí cơng tác xây dựng văn hóa
nhà trường ở các trường trung học cơ sở huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định .... 72
3.2. Các biện pháp quản lý cơng tác xây dựng văn hóa nhà trường ở các


trường trung học cơ sở huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định ................................ 75
3.2.1. Nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lí, giáo viên và học sinh về tầm
quan trọng của cơng tác xây dựng văn hóa nhà trường...................................75
3.2.2. Lập kế hoạch cho cơng tác xây dựng văn hố nhà trường................77
3.2.3. Thiết lập bộ tiêu chí của nhà trường văn hóa .................................. 79
3.2.4. Nâng cao nhận thức Đội Thiếu niên trong cơng tác xây dựng văn hóa
nhà trường...................................................................................................... 83

3.2.5. Nâng cao hiệu lực quản lý thực hiện các nội quy, quy chế trong dạy
học, coi trọng tính hiệu quả và chất lượng của quá trình dạy học ................. 85
3.2.6. Tăng cường sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và xã hội
trong cơng tác xây dựng văn hóa nhà trường ................................................ 88
3.2.7. Thực hiện tốt công tác thi đua khen thưởng, tạo động lực cho công tác
xây dựng và phát triển văn hóa nhà trường ................................................... 90
3.3. Quan hệ giữa các biện pháp quản lí cơng tác xây dựng văn hóa nhà
trường ở các trường trung học cơ sở huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định ........... 92
3.4. Khảo nghiệm tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp quản lí cơng
tác xây dựng văn hóa nhà trường ở các trường trung học cơ sở huyện Phù Mỹ,
tỉnh Bình Định ............................................................................................... 93
3.4.1. Mục đích khảo nghiệm ...................................................................... 93
3.4.2. Nội dung khảo nghiệm .................................................................... 93
3.4.3. Phương pháp khảo nghiệm .............................................................. 94
3.4.4. Kết quả khảo nghiệm ...................................................................... 94
TIỂU KẾT CHƯƠNG 3..................................................................................98
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ........................................................... 100
1. Kết luận ................................................................................................. 100
2. Khuyến nghị ...........................................................................................101
2.1. Đối với Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Bình Định ............................. 101


2.2. Đối với Ủy ban nhân dân huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định ...............101
2.3. Đối với Phịng Giáo dục và Đào tạo huyện Phù Mỹ......................... 102


2.4. Đối với các trường THCS huyện Phù Mỹ .........................
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO104
DANH MỤC PHỤ LỤC
QUYẾT ĐỊNH GIAO ĐỀ TÀI LUẬN VĂN THẠC SĨ (bản sao)

102


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Chữ viết tắt

Chữ viết đầy đủ

CBQL
GV

Cán bộ quản lý
Giáo dục và Đào
tạo
Giáo viên

HS
HT

Học sinh
Hiệu trưởng

NV
QLGD

Nhân viên
Quản lý giáo dục

THCS

Trung học cơ sở

UBND
VHNT

Ủy ban nhân dân
Văn
hóa
nhà
trường
Văn hóa tổ chức

GD&ĐT

VHTC


DANH MỤC CÁC
BẢNG
Bảng 2.1: Thống kê số lượng cán bộ quản lý, giáo viên và nhân viên tại các
trường THCS huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định................................41
Bảng 2.2: Kết quả rèn luyện hạnh kiểm và học lực của học sinh các trường
THCS huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định .......................................... 42
Bảng 2.3: Nhận thức của cán bộ quản lí, giáo viên và học sinh các trường
THCS huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định về khái niệm VHNT ........ 43
Bảng 2.4: Nhận thức của cán bộ quản lí, giáo viên và học sinh các trường
THCS huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định về sự cần thiết và mức độ
thực hiện VHNT..............................................................................44
Bảng 2.5: Đánh giá của cán bộ quản lí các trường THCS huyện Phù Mỹ,

tỉnh Bình Định về ảnh hưởng của VHNT ................................. 46
Bảng 2.6: Đánh giá của giáo viên các trường THCS huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình
Định về ảnh hưởng của VHNT ..................................................... 47
Bảng 2.7: Đánh giá của học sinh các trường THCS huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình
Định về ảnh hưởng của VHNT ..................................................... 49
Bảng 2.8: Đánh giá của giáo viên các trường THCS huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình
Định về quan hệ giữa các thành viên nhà trường trong xây dựng
VHNT ............................................................................................ 51
Bảng 2.9: Đánh giá của giáo viên các trường THCS huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình
Định về biểu hiện của quan hệ giữa các thành viên trong xây dựng
VHNT ............................................................................................ 52
Bảng 2.10: Đánh giá của cán bộ quản lí, giáo viên và học sinh huyện Phù Mỹ,
tỉnh Bình Định về nội dung xây dựng VHNT ............................... 54
Bảng 2.11: Đánh giá của cán bộ quản lí, giáo viên và học sinh huyện Phù Mỹ,
tỉnh Bình Định về các nội dung giáo dục VHNT .......................... 56


Bảng 2.12: Đánh giá của cán bộ quản lí, giáo viên và học sinh THCS Phù Mỹ,
tỉnh Bình Định về con đường giáo dục VHNT...............................58
Bảng 2.13: Mức độ biểu hiện của giáo viên THCS huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình
Định về các hành vi vi phạm chuẩn mực và nội quy nhà trường ... 59
Bảng 2.14:Mức độ biểu hiện của học sinh THCS huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình
Định về các hành vi vi phạm chuẩn mực và nội quy nhà trường ... 61
Bảng 2.15: Đánh giá hoạt động của hiệu trưởng THCS huyện Phù Mỹ, tỉnh
Bình Định trong quản lí cơng tác xây dựng VHNT ...................... 64
Bảng 3.1: Kết quả khảo nghiệm về tính cấp thiết của các biện pháp quản lý
công tác xây dựng VHNT ở các trường THCS huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình
Định ................................................................................................94
Bảng 3.2: Kết quả khảo nghiệm về tính khả thi của các biện pháp quản lý công
tác xây dựng VHNT ở các trường THCS huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình

Định ................................................................................................96


DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 3.1: Biểu đồ tương quan giữa tính cấp thiết và tính khả thi của các biện
pháp theo dữ liệu phân tích ........................................................... 97


1


2
Vận dụng toán học thống kê và phần mềm Exel để xử lý, phân tích số
liệu thu được về mặt định tính và định lượng các kết quả khảo sát.
7. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, tài liệu tham khảo và phụ
lục, nội dung luận văn được trình bày theo 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý công tác xây dựng văn hóa nhà
trường ở trường trung học cơ sở.
Chương 2: Thực trạng quản lý công tác xây dựng văn hóa nhà trường ở
các trường trung học cơ sở huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định.
Chương 3: Biện pháp quản lý cơng tác xây dựng văn hóa nhà trường ở
các trường trung học cơ sở huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định.


Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ CÔNG TÁC XÂY DỰNG VĂN HÓA NHÀ
TRƯỜNG Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ

1

3

ĩ

.1. Tổng quan lịch sử nghiên cứu vấn đề
Liên quan với vấn đề VHNT và quản lý công tác xây dựng VHNT từ
trước đến nay có nhiều cơng trình nghiên cứu trong và ngoài nước đề cập.
1.1.1.

Các nghiên cứu nước ngồi
Có nhiều định nghĩa khác nhau về văn hóa, mỗi định nghĩa phản ánh cách

nhìn nhận, đánh giá khác nhau. Đầu tiên, thuật ngữ này xuất hiện vào cuối thế
kỷ XVIII, nó mang ý nghĩa là sự tiến triển trong sự tu dưỡng, hướng tới sự khai
sáng. Từ đó, khái niệm này được đề cập trong rất nhiều lĩnh vực nghiên cứu
như: dân tộc học, nhân loại học, dân gian học, địa văn hóa học, văn hóa học,
xã hội học,... Năm 1952, hai nhà nhân loại học người Mỹ đã thống kê có tới 164
định nghĩa khác nhau về khái niệm văn hóa.
Khi nói đến văn hóa bao giờ cũng gắn với con người, với một bộ phận cư
dân hay một cộng đồng nhất định nào đó. Như vậy, văn hóa bao giờ cũng liên
quan đến tổ chức - văn hóa tổ chức (VHTC). Thuật ngữ “văn hóa tổ chức” xuất
hiện lần đầu tiên trên báo chí Mỹ vào khoảng thập niên 1960. Từ đó đến nay có
nhiều nghiên cứu về VHTC được cơng bố.
Theo Eldrige và Crombie (1974),nói đến văn hóa của một tổ chức là nói
đến một hình thể duy nhất với các tiêu chuẩn, giá trị, tín ngưỡng, cách đối xử.
được thể hiện qua việc các thành viên liên kết với nhau để làm việc. Còn Louis
(1980) thì cho rằng, VHTC là một tập hợp những quan niệm chung của một
nhóm người. Những quan niệm này phần lớn được các thành viên hiểu ngầm
với nhau và chỉ thích hợp cho tổ chức của riêng họ. Các quan niệm này sẽ được

truyền cho các thành viên mới.
Trong cơng trình: Culture in Organizations của Joanne Martin [36] thì
chú trọng vào những viễn cảnh khác nhau của VHTC: “Khi một cá nhân liên hệ
với một tổ chức, họ liên hệ với những chuẩn mực, những câu chuyện mà mọi
nguời kể về những điều đang diễn ra, những thủ tục và nguyên tắc chính thức
của tổ chức, những dạng hành vi chính thức của tổ chức, những nghi lễ, nhiệm
vụ, hệ thống trả công lao động, những biệt ngữ... mà chỉ những nguời bên trong
mới hiểu. Những yếu tố này là một phần những cái gắn liền với VHTC”. Còn
Edgar Schein - nhà nghiên cứu nổi tiếng nhất về VHTC với cơng trình:
Organizational Culture and Leadership [37] nhấn mạnh VHTC là một dạng của
những giả định cơ bản - đuợc sáng tạo, đuợc khám phá hoặc đuợc phát triển bởi
các nhóm khi họ học về cách thức giải quyết với những vấn đề của việc thích
ứng với mơi truờng bên ngồi và hội nhập bên trong.
1.1.2.

Các nghiên cứu trong nước
Ở nước ta, từ năm 2007 đến năm 2020, Trung ương Đảng, Chính phủ và

Bộ GD&ĐT đã ban hành một số nghị quyết, nghị định, quyết định liên quan đến
vấn đề này như:Quyết định số 129/2007/QĐ-TTg ngày 2 tháng 8 năm 2007 của
Thủ tướng Chính phủ ban hành Quy chế văn hóa cơng sở tại các cơ quan hành
chính nhà nước [27]; Quyết định số 16/2008/QĐ-BGDĐT ngày 16 tháng 4 năm
2008 của Bộ GD&ĐT ban hành Quy định về đạo đức nhà giáo [28]; Nghị quyết
số 33-NQ/TW ngày 9 tháng 6 năm 2014 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng
về Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát
triển bền vững đất nước [22]; Chỉ thị số 42- CT/TW ngày 24 tháng 3 năm 2015
của Ban Bí thư Trung ương Đảng về Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với
công tác giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa cho thế hệ trẻ

giai đoạn 2015 - 2030 [6]; Quyết định số 1299/QĐ-TTg ngày 3 tháng 10 năm
2018 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án xây dựng Văn hóa ứng xử


trong các trường học giai đoạn
2018 - 2025 [29].
Các văn bản trên đều liên quan đến cơ quan tổ chức, đồn thể, làm rõ văn
hóa cơng sở là một loạt hành vi và quy ước mà con người dựa vào đó để điều
khiển các mối quan hệ tương tác của mình với những người khác trong cơng sở.
Văn hóa cơng sở cịn là một hệ thống được hình thành trong q trình hoạt động
của cơng sở, tạo nên niềm tin, giá trị về thái độ của cán bộ, công chức, viên
chức làm việc trong công sở, ảnh hưởng đến cách làm việc trong công sở và
hiệu quả hoạt động của nó.
VHTC nói chung, văn hóa doanh nghiệp, cơng sở nói riêng được nghiên
cứu rộng rãi; song chưa có nhiều cơng trình nghiên cứu về VHTC nhà trường.
Chúng tơi điểm qua một số cơng trình nghiên cứu liên quan có đề cập đến
VHNTnhư:Sách Giáo dục Việt Nam trước ngưỡng cửa thế kỷ XXI (1991) của
Phạm Minh Hạc [13]; Bài báo Môi trường học tập trong lớp của Vũ Thị Sơn
đăng trên Tạp chí Giáo dục số 102/2004 [31]; Tài liệu bồi dưỡng cán bộ quản lý
trường phổ thông, Chuyên đề 14: Xây dựng và phát triển văn hóa nhà trường,
Trường Cán bộ quản lý giáo dục Thành phố Hồ Chí Minh (2013) [35]; Sách
Môi trường giáo dục (2006) của Phạm Hồng Quang [26].
Đặc biệt, trong Kỷ yếu Hội thảo khoa học: Xây dựng văn hóa học đường
- Giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục trong nhà trường, do Viện Nghiên
cứu sư phạm - Trường Đại học Sư phạm Hà Nội phát hành vào năm 2007, có đề
cập đến các báo cáo liên quan như: Văn hóa tổ chức - hình thái cốt lõi của văn
hóa nhà trường, của Phạm Quang Huân [18]; Những cơ sở của việc xây dựng
văn hóa học đường trong bối cảnh đất nước hội nhập, đổi mới hiện nay, của Lê
Quang Hưng 119|... Và trong Kỷ yếu Hội thảo khoa học: Văn hố học đường lí luận và thực tiễn, do Hội khoa học Tâm lý - Giáo dục Việt Nam phát hành
năm 2009, có cơng bố nhiều báo cáo liên quan như: Giáo dục giá trị xây dựng

văn hoá học đường, của Phạm Minh Hạc [15]; Văn hố học đường: Quan niệm,
vai trị, bản chất và một số yếu tố cơ bản, của Phạm Thị Minh Hạnh [16]; Bàn
về văn hoá học đường Việt Nam hiện đại, của Nguyễn Minh [21]; Những biểu
hiện tiêu cực của văn hố của văn hóa học đường ngày nay - Ngun nhân, hệ
quả và khả năng khắc phục; của Nguyễn Hữu Ngun [23], Văn hố học đường
dưới góc nhìn giáo dục, của Nguyễn Minh Phụng [25]; Vài suy nghĩ về môi
trường văn hoá học đường ở Mỹ và Việt Nam, của Nguyễn Thơ Sinh [30]; Tìm
hiểu tư tưởng văn hố học đường của Chủ tịch Hồ Chí Minh, của Thái Duy
Tuyên [32]....
Bên cạnh đó, cịn có một số luận án tiến sĩ QLGD nghiên cứu liên quan
như: Luận án tiến sĩ Xây dựng môi trường giáo dục ở trường trung học phổ
thơng Chun theo tiếp cận văn hố tổ chức, của Lê Thị Oanh [24]; Luận án
tiến sĩ: Quản lý nhà trường tiểu học Việt Nam theo tiếp cận văn hóa tổ chức, của
Lê Thị Ngọc Thúy [33].
Các cơng trình của các nhà khoa học nêu trên chủ yếu tập trung vào
nghiên cứu lý luận về xây dựng VHNT nói chung hoặc nghiên cứu về thực tiễn
xây dựng VHNT ở các địa phương khác chứ chưa có cơng trình nào đi sâu
nghiên cứu cụ thể về quản lý công tác xây dựng VHNT tại các trường THCS
trên địa bàn huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định. Tuy nhiên, đây là những tài liệu
quý giá để chúng tôi kế thừa, sử dụng trong đề tài luận văn.
1.2. Các khái niệm cơ bản của đề tài
1.2.1.

Quản lý, quản lý giáo dục, quản lý nhà trường và quản lý cơng

tác xây dựng văn hóa nhà trường
1, Quản lý
Quản lý là một hoạt động cần thiết cho tất cả các lĩnh vực của đời sống

con người và là một nhân tố cho sự phát triển xã hội. Theo nghĩa gốc, “quản” là
trông nom, “lý” là sắp đặt, lo liệu công việc. Quản lý vừa là khoa học, vừa là


nghệ thuật và là vấn đề thu hút sự quan tâm của các nhà quản lý và các nhà
nghiên cứu lý luận quản lý.
Từ trước đến nay, có nhiều định nghĩa khác nhau của các nhà nghiên cứu
về khái niệm quản lý. Tuy nhiên, họ đều thống nhất nhau ở một số điểm, quản
lý là hoạt động cần thiết, có định hướng; là quá trình tiến hành những hoạt động
khai thác, lựa chọn, tổ chức và thực hiện các nguồn lực, các tác động của chủ
thể quản lý theo kế hoạch chủ động, phù hợp với quy luật khách quan để gây
ảnh hưởng đến đối tượng quản lý nhằm tạo ra sự thay đổi hay tạo ra hiệu quả
cần thiết vì sự tồn tại (duy trì), sự ổn định và phát triển của tổ chức trong một
môi trường luôn biến động.
Từ nhận thức trên, có thể hiểu một cách tổng quát: Quản lý là một hoạt
động đa diện phức tạp, là q trình tác động gây ảnh hưởng có tổ chức, có
hướng đích, hợp quy luật của chủ thể quản lý đến khách thể quản lý nhằm đạt
được mục tiêu quản lý đề ra.
2, Quản lý giáo dục
QLGD là một bộ phận của quản lý nói chung, nhưng nó là một khoa học
tương đối độc lập vì tính chất đặc thù của nền giáo dục quốc dân. Theo các nhà
nghiên cứu nước ngồi thì: QLGD là tập hợp những biện pháp tổ chức, cán bộ,
kế hoạch hóa, tài chính,... nhằm đảm bảo vận hành bình thường của các cơ quan
trong hệ thống giáo dục, để tiếp tục phát triển và mở rộng hệ thống cả về số
lượng lẫn chất lượng. Ở Việt Nam, tác giả Trần Kiểm cho rằng: “QLGD được
hiểu là những tác động tự giác, có ý thức, có mục đích, có kế hoạch, có hệ
thống, hợp quy luật của chủ thể quản lý đến tất cả các mắt xích của hệ thống từ
mức độ cao nhất đến các cơ sở giáo dục nhằm thực hiện có chất lượng và hiệu
quả mục tiêu phát triển giáo dục đào tạo mà xã hội đặt ra cho ngành giáo dục”
[26; tr.36].Cịn Phạm Minh Hạc thì nhấn mạnh, QLGD là hệ thống những tác

động có mục đích, có kế hoạch hợp quy luật của chủ thể quản lý (hệ giáo dục)


nhằm làm cho hệ vận hành theo đường lối và nguyên lý giáo dục của Đảng,
thực hiện được các tính chất của nhà trường xã hội chủ nghĩa Việt Nam, mà tiêu
điểm hội tụ là quá trình dạy học - giáo dục thế hệ trẻ, đưa hệ thống giáo dục tới
mục tiêu dự kiến, tiến lên trong trạng thái mới về chất [14]. Ở nghĩa h p
hơn,QLGD là sự tác động có ý thức, có mục đích, có kế hoạch, có hệ thống, hợp
quy luật của chủ thể quản lý đến tập thể CBQL, GV, nhân viên (NV), HS, phụ
huynh và các lực lượng xã hội trong và ngoài trường nhằm thực hiện có hiệu
quả mục tiêu giáo dục của nhà trường.
Từ nhận thức trên, chúng ta có thể hiểu, QLGD là hệ thống những tác
động có có kế hoạch, có ý thức và hướng đích của chủ thể quản lý ở các cấp
khác nhau đến tất cả các mắt xích, các bộ phận của hệ thống giáo dục nhằm
đảm bảo cho các cơ quan trong hệ thống giáo dục vận hành tối ưu, đảm bảo sự
phát triển toàn diện cả về chất lượng lẫn số lượng.
3, Quản lý nhà trường
Quản lý nhà trường là một nội dung trong những nội dung quan trọng của
hệ thống QLGD. Theo Đặng Quốc Bảo: “Trường học là một thiết chế xã hội
trong đó diễn ra quá trình đào tạo - giáo dục với sự hoạt động tương tác của hai
nhân tố thầy và trò... Trường học là một bộ phận của cộng đồng và trong guồng
máy của hệ thống giáo dục quốc dân, nó là đơn vị cơ sở” [3; tr. 63-65].Quản lí
nhà trường baogồm:
- Tác động của chủ thể quản lý bên trong nhà trường, do chủ thể quản lý
tác động đến khách thể quản lý như GV, HS, cơ sở vật chất, thiết bị, tài chính...
kể cả các mối quan hệ giữa nhà trường và cộng đồng.
- Tác động của các chủ thể quản lý bên trên và bên ngoài nhà trường,
những tác động của cơ quan QLGD cấp trên nhằm hướng dẫn và tạo điều kiện
cho hoạt động giảng dạy, học tập của nhà trường.
Ngồi ra, nó cịn có những chỉ dẫn của thực thể bên ngoài nhưng liên

quan trực tiếp đến nhà trường như cộng đồng được thực hiện dưới hình thức Hội
đồng giáo dục nhằm định hướng sự phát triển của nhà trường và hỗ trợ, tạo điều
kiện cho việc thực hiện phương hướng phát triển đó.
4, Quản lý cơng tác xây dựng văn hóa nhà trường
Qua tìm hiểu, đa số các nhà nghiên cứu VHNT đều thống nhất ý kiến về
quản lý công tác xây dựng VHNT là sự tác động có định hướng, có mục đích,
có hệ thống thơng tin của chủ thể quản lý tới khách thể quản lý nhằm tạo ra
hoặc gìn giữ, phát triển các giá trị vật chất và các giá trị tinh thần của nhà
trường để thực hiện mục tiêu giáo dục và truyền lại cho các thế hệ sau.
Từ nhận thức trên, chúng tôi cho rằng: quản lý công tác xây dựng VHNT
là việc xây dựng mới các giá trị vật chất và các giá trị tinh thần của nhà trường
khi nhà trường chưa có hoặc cịn thiếu những giá trị này. Đồng thời, quản lý
công tác xây dựng VHNT cũng là việc bảo lưu, phát triển các giá trị vật chất và
các giá trị tinh thần của nhà trường đã có và phù hợp để phục vụ mục tiêu giáo
dục đã xác định.
Các giá trị của VHNT sẽ định hướng và điều chỉnh hành vi của các thành
viên trong trường.
1.2.2.

Văn hóa, văn hóa tổ chức, văn hóa nhà trường và cơng tác xây

dựng văn hóa nhà trường
1, Văn hóa
Có nhiều quan niệm khác nhau về khái niệm văn hóa. Theo UNESCO
(2002): Văn hóa là tổ hợp các đặc điểm tinh thần, vật chất, trí tuệ, tình cảm nổi
bật của xã hội hay nhóm xã hội, bao hàm cả nghệ thuật, văn học, lối sống, cùng
với đường đời, hệ giá trị, truyền thống và niềm tin. Văn hóa là toàn bộ những
giá trị vật chất và tinh thần [38].

Tác giả Thái Duy Tuyên cho rằng, văn hóa là những giá trị vật chất và
tinh thần của nhân loại, là kinh nghiệm của lịch sử xã hội loài người đã được hệ


thống hóa, tích lũy lại qua nhiều thế kỷ và có thể truyền lại cho các thế hệ sau
[32]. Cịn Trần Ngọc Thêm thì nhấn mạnh, văn hố là một bộ phận không thể
tách rời cuộc sống và nhận thức của cá nhân và cộng đồng. Văn hóa là tổng thể
sống động các hoạt động sáng tạo trong quá khứ và hiện tại. Qua các thế kỉ, các
hoạt động ấy đã hình thành nên một hệ giá trị, các truyền thống và các thị hiếu những yếu tố xác định đặc tính riêng của mỗi dân tộc [34].
Từ các quan niệm trên, trong luận văn này chúng tôi xác định: Văn hóa
là tồn bộ những giá trị vật chất và tinh thần đã được hệ thống hóa, tích lũy lại
qua thời gian và có thể truyền lại cho các thế hệ sau.
Như vậy, văn hóa gồm hai thành tố cơ bản: các giá trị vật chất (văn hóa
vật chất - văn hóa vật thể) và các giá trị tinh thần (văn hóa tinh thần - văn hóa
phi vật thể). Đối với mỗi nền văn hóa khác nhau, mỗi dân tộc và quốc gia khác
nhau có các giá trị văn hóa khác nhau. Các giá trị này phụ thuộc vào điều kiện
tự nhiên, môi trường, vào sự phát triển kinh tế - xã hội của các dân tộc, các quốc
gia, vào lịch sử phát triển của dân tộc và các quốc gia đó.
Các giá trị văn hóa được hình thành trong khoảng thời gian nhất định,
được bổ sung, được chọn lọc và phát triển để nó phù hợp với điều kiện và mơi
trường sống. Trong q trình hội nhập văn hóa, đặc biệt trong bối cảnh tồn cầu
hóa hiện nay, sự hịa nhập giữa các nền văn hóa ngày càng lớn. Một nền văn hóa
vừa tiếp nhận các giá trị của các nền văn hóa khác, vừa bảo lưu các giá trị
truyền thống tốt đ p để làm phong phú thêm hệ giá trị của mình.
Các giá trị văn hóa được bảo lưu nhờ sự truyền đạt từ thế hệ này sang thế
hệ khác. Chúng là một trong các tiêu chí để giáo dục con người, xây dựng và
phát triển đất nước.
2, Văn hóa tổ chức
Đề cập đến khái niệm VHTC, các nhà nghiên cứu từ trước đến nay đã
đưa ra rất nhiều ý kiến khác nhau.

- VHTC là những niềm tin, thái độ và giá trị tồn tại phổ biến và tương đối
ổn định trong tổ chức.
- VHTC thể hiện tổng hợp các giá trị và cách hành xử phụ thuộc lẫn nhau
phổ biến trong tổ chức và có xu hướng tự lưu truyền trong thời gian dài.
- VHTC là toàn bộ các giá trị, niềm tin, truyền thống và thói quen có khả
năng quy định hành vi của mỗi thành viên trong tổ chức, mang lại cho tổ chức
một bản sắc riêng, ngày càng đa dạng, phong phú thêm và có thể thay đổi theo
thời gian.
- VHTC là một tập hợp những quan niệm chung của một nhóm người.
Những quan niệm này phần lớn được các thành viên hiểu ngầm với nhau và chỉ
thích hợp cho tổ chức của riêng họ. Các quan niệm này sẽ được truyền cho các
thành viên mới.
- VHTC không chỉ là một mắt xích của chuỗi những phức tạp mà nó
chính là tất cả chuỗi rắc rối đó. Văn hóa khơng phải là một vấn đề của một tổ
chức mà chính là hệ thống tổ chức đó.
Từ những quan niệm trên, cho thấy VHTC được xem là một nhận thức
chỉ tồn tại trong một tổ chức chứ không phải trong một cá nhân. Các cá nhân có
những nền tảng văn hóa, lối sống, nhận thức khác nhau, ở những vị trí làm việc
khác nhau trong một tổ chức, có khuynh hướng hiển thị VHTC đó theo cùng
một cách hoặc ít nhất có một mẫu số chung. Nó có liên quan đến cách nhận thức
và lối hành xử của các thành viên đối với bên trong và bên ngoài tổ chức đó.
Đồng thời, VHTC chính là sự hiện diện sinh động và cụ thể nhất của tổ chức đó
mà mọi người có thể dễ dàng nhận ra. Hình ảnh đó có thể do nhiều yếu tố cấu
thành. Chỉ cần một yếu tố có sự thay đổi, thì về lý thuyết, hình ảnh về tổ chức
đó sẽ bị khác đi. Do đó, trên phương diện lý thuyết, sẽ khơng có tổ chức này có
văn hóa giống tổ chức kia, dù họ có thể giống nhau nhiều điểm.
3, Văn hóa nhà trường