Hình tượng nhân vật nữ trong tiểu thuyết tô hoài

1

B

GIÁO D C & ĐÀO T O
Đ I H C ĐÀ N NG

LÊ TH THU N

HÌNH TƯ NG NHÂN V T N
TRONG TI U THUY T TƠ HỒI

Chun ngành : Văn h c Vi t Nam
Mã s

: 60.22.34

TÓM T T LU N VĂN TH C SĨ
KHOA H C XÃ H I VÀ NHÂN VĂN

Đà N ng - Năm 2011


2

Cơng trình đư c hồn thành t i
Đ I H C ĐÀ N NG

Ngư i hư ng d n khoa h c : TS. Đinh L u

Ph n bi n 1 : TS. Bùi Công Minh

Ph n bi n 2 : TS. Ngơ Minh Hi n

Lu n văn đư c b o v t i h i ñ ng ch m Lu n văn t t
nghi p th c sĩ Khoa h c xã h i và nhân văn h p t i Đ i h c
Đà N ng vào ngày 12/11/2011

* Có th tìm hi u lu n văn t i:
- Trung tâm Thông tin - H c li u, Đ i h c Đà N ng
- Thư vi n trư ng Đ i h c Sư ph m, Đ i h c Đà N ng.


3
M

Đ U

1. Lý do ch n đ tài
Tơ Hồi, đ i di n xu t s c c a văn h c Vi t Nam trư c và sau
Cách m ng tháng Tám. V i hơn chín mươi tu i ñ i, b y mươi năm
tu i ngh , Tô Hồi có trên 150 tác ph m v i nhi u th lo i khác
nhau: truy n ng n, ti u thuy t, h i ký, t truy n... Tài năng và phong
cách Tơ Hồi ngày càng đư c kh ng ñ nh qua ch t lư ng tác ph m
c a ơng. Tơ Hồi là nhà văn có s c sáng t o d o dai, b n b , m t t m
gương lao ñ ng ngh thu t khơng m t m i đáng đ chúng ta yêu m n
và khâm ph c.
Sáng tác c a Tô Hoài t p trung ch y u vào ba m ng đ tài. Vi t
v mình và q mình, v mi n núi và vi t v thi u nhi. Th gi i nhân
v t trong tiêu thuy t c a Tơ Hồi khơng ai khác ngồi nh ng con
ngư i bình thư ng, gi n d trong cu c s ng hàng ngày. Ph n l n h
là l p thanh niên tr tu i, nhi t tình, giàu s c s ng, làm vi c c n cù

và say mê ho t ñ ng cách m ng. Trong đó nhân v t n có v trí, ý
nghĩa quan tr ng. Vì v y vi c tìm hi u Hình tư ng nhân v t n trong
ti u thuy t Tơ Hồi giúp ta có cái nhìn tồn di n hơn v cu c s ng và
con ngư i trong xã h i ñương th i. Đ ng th i có thêm cơ s đánh
giá m t cách đúng ñ n quan ni m ngh thu t và tài năng s c s o c a
nhà văn.
Tác ph m c a Tơ Hồi đư c đưa vào gi ng d y trong nhà trư ng
ph thơng và

b c đ i h c. Tìm hi u đ tài này, giúp chúng tôi n m

sâu hơn v sáng tác cũng như phong cách ngh thu t ñ c ñáo c a nhà


4
văn và có thêm tư li u c n thi t cho vi c gi ng d y và nghiên c u sau
này.
2. L ch s v n ñ
2.1. Giai ño n trư c Cách m ng tháng Tám 1945
Trư c cách m ng tháng Tám, sáng tác c a Tơ Hồi chưa nhi u
nên nh n xét đánh giá v ơng cịn h n ch . Vũ Ng c Phan là ngư i
ñ u tiên khái quát khá ñ y ñ di n m o sáng tác c a Tơ Hồi, theo
ơng “Ti u thuy t c a Tơ Hoài cũng thu c lo i t chân như ti u
thuy t c a Nguy n Công Hoan, nhưng Tô Hồi có khuynh hư ng v
xã h i”[28, tr. 460]. Bài vi t c a Vũ Ng c Phan bư c ñ u kh ng ñ nh
tài năng và cách vi t r t riêng c a Tơ Hồi ngay t bu i ñ u c m bút.
2.2. T Cách m ng tháng Tám 1945 ñ n 1975
T Cách m ng tháng Tám đ n năm 1975 có nhi u bài vi t đánh
giá, nh n xét tác gi Tơ Hồi nhưng đi vào khai thác v nhân v t n
cịn ít. Ngư i đ c p đ n nhân v t n ñ u tiên trong sáng tác c a Tơ

Hồi là Hồng Trung Thơng. Trong bài vi t này tác gi t p trung vào
truy n Mư ng Giơn. Ông tinh t nh n xét “trong Mư ng Giơn nhân
v t Ích đã đư c d ng lên thành m t hình nh tươi sáng lành m nh
trong m t b n t p trung ñen t i n ng n ”[33, tr.225].

giai ño n

này, gi i nghiên c u ít nhi u chú ý đ n nhân v t n trong truy n
ng n c a Tô Hồi nhưng ch đ c p khía c nh nh l . Vì v y chưa có
cái nhìn tồn di n v hình tư ng nhân v t n trong ti u thuy t Tơ
Hồi.


5
2.3. T 1975 đ n nay
Nhà văn T Hồi và nh ng sáng tác c a ơng đư c gi i nghiên
c u phê bình chú ý

nhi u m t khác nhau: phong cách ngh thu t,

nôi dung, tác ph m, nhân v t, ngôn ng … Các tác gi có đ c p đ n
nhân v t n nhưng

m c đ khái qt, khơng đi sâu phân tích ý

nghĩa c a hình tư ng nhân v t. Nguy n Long kh ng đ nh vai trị, v
trí nhân v t n : “Nh ng nhân v t n trong tác ph m c a Tơ Hồi có
m t ý nghĩa ñ c bi t quan tr ng trong b c tranh con ngư i mi n
núi” [28 ,tr. 438]. Ngồi ra cịn m t s bài vi t khác có đ c p t i
hình tư ng nhân v t n nhưng chưa có cơng trình nghiên c u dài hơi,

h th ng. Tuy nhiên đó cũng là nh ng ti n đ khai m đ chúng tơi
đi sâu nghiên c u “Hình tư ng nhân v t n trong ti u thuy t Tơ
Hồi” m t cách khoa h c, h th ng.
3. Đ i tư ng và ph m vi nghiên c u
3.1. Đ i tư ng nghiên c u
Nhân v t n trong ti u thuy t Tơ Hồi.
3.2. Ph m vi nghiên c u
Kh o sát nhân v t n trong tám ti u thuy t: Quê ngư i, Xóm
gi ng ngày xưa, Giăng th , Mư i năm, Mi n Tây, Quê nhà, Tu i tr
Hồng Văn Th , H Giàng

Phìn Sa.

4. Phương pháp nghiên c u
Nghiên c u đ tài này, chúng tơi s d ng các phương pháp:
4.1. Phương pháp l ch s
4.2. Phương pháp h th ng
4.3. Phương pháp phân tích t ng h p


6
4.4. Phương pháp so sánh
5. Đóng góp c a lu n văn
6. B c c lu n văn
Ngoài ph n m ñ u, k t lu n, tài li u tham kh o, lu n văn g m
ba chương:
- Chương 1: Tơ hồi - nh ng bư c đư ng văn
- Chương 2: Hình tư ng nhân v t n - d u n ñ c trưng trong ti u
thuy t Tơ Hồi
- Chương 3: Ngh thu t xây d ng hình tư ng nhân v t n trong

ti u thuy t Tơ Hồi.
CHƯƠNG 1
TƠ HỒI NH NG BƯ C ĐƯ NG VĂN
1.1. Tơ Hồi v i cu c hành trình khơng ng ng ngh
Tơ Hồi tên th t là Nguy n Sen (27 -9 -1920), sinh ra và l n
làng Nghĩa Đơ, ph Hồi Đ c, t nh Hà Đơng. Trư c Cách m ng
tháng Tám Tơ Hồi “vi t như ch y thi” và tr thành m t trong nh ng
cây bút hi n th c tiêu bi u. Sau Cách m ng tháng Tám, Tơ Hồi v a
sáng tác v a hăng hái tham gia phong trào Nam ti n và gi nhi u
ch c v quan tr ng trong H i nhà văn. Tác ph m c a Tơ Hồi là s
ti p n i c m quan ngh thu t ñ m ch t hi n th c v i gi ng ñi u
riêng, là cây bút kho kho n, b n b đóng góp ñ c s c

nhi u ñ tài

và th lo i khác nhau. Ngay t khi bư c vào ngh Tô Hoài s m b c
l kh năng quan sát tinh t và ngh thu t miêu t sinh ñ ng. Dư i
ngịi bút c a Tơ Hồi th gi i con ngư i, loài v t, phong c nh thiên
nhiên tr nên s ng ñ ng, nhi u màu s c.


7
Tơ Hồi là nhà văn “Ln d n bư c trên hành trình cách m ng
và kháng chi n. Ơng ñã rèn luy n ñ tr thành m t nhà văn ki u
m i, nhà văn - chi n sĩ. Hành trình y là con đư ng khơng ít khó
khăn gian kh ” [36, tr. 479]. Ông quan tâm nhi u đ n th h tr , có
cơng l n trong vi c xây d ng n n văn h c thi u nhi. Trong cu c
hành trình sáng t o khơng ng ng ngh đó, nhà văn ln ti n lên phía
trư c. Đó là t m gương sáng v tinh th n lao ñ ng, sáng t o ngh
thu t .

1.2. Tơ Hồi con đư ng văn đ y sáng t o
1.2.1. Sáng tác trư c 1945
Giai ño n này nhà văn ch y u t p trung ngịi bút c a mình v
vùng q ngo i thành Hà N i - làng Nghĩa Đô v i nh ng câu chuy n
ñ i thư ng v con ngư i bình thư ng

làng q. Bên c nh đó th

gi i lồi v t cũng là đ i tư ng sáng tác c a Tơ Hồi. M t s tác
ph m ti u bi u: D mèn phiêu lưu kí (1941), Quê ngư i (1942), Nhà
nghèo (1943), Giăng th (1942), Xóm gi ng ngày xưa (1943), C d i
(1944)… Trong kho ng năm năm vào ngh trư c Cách m ng tháng
Tám, Tơ Hồi đã có đư c s lu ng tác ph m khá l n ñ l i d u n
đ m nét trong lịng b n đ c.
1.2.2. Sáng tác trong giai đo n 1945 - 1975
Khơng gian hi n th c trong tác ph m Tô Hoài vư t ra kh i gi i
h n nh h p ñ n v i nh ng vùng ñ t xa xôi c a t qu c, vùng núi
r ng Tây B c. Các tác ph m Núi c u qu c, Truy n Tây B c, Mi n
Tây ph n ánh khá ñ y ñ b m t ñ i s ng ngư i dân mi n núi.


8
Mư i năm chính là Q ngư i đư c vi t l i b ng m t cái nhìn
m i. Bên c nh đó Tu i tr Hồng Văn Th là câu chuy n vi t v
ngư i th c, vi c th c

mi n núi. Cùng v i Kim Đ ng, V A Dính,

Giàng A Thao thì Tu i tr Hoàng Văn Th là tác ph m thành c ng
nh t trong m ng sáng tác này. Ngoài ra cịn có: Thành ph Lênin

(1961), V t nh (1962), Tơi thăm Cămpu chia (1964), Nh t kí vùng
cao (1969), Lên Sùng Đô (1969), Ngư i ven thành (1972),… K t
thúc giai đo n này, Tơ Hồi đã th c s kh ng đ nh v trí c a mình
trong văn h c Vi t Nam v i m t phong cách ngh thu t v a mang
nét riêng v a ñ m ñà b n s c dân t c.
1.2.3. Sáng tác sau 1975
Ti p t c ñ n v i cu c s ng và con ngư i mi n núi là các ti u
thuy t: H Giàng

Phìn Sa (1988), Nh Mai Châu. Giai đo n này

thành cơng nh t trong sáng tác c a Tơ Hồi là th lo i kí, nh t là h i
kí và chân dung văn h c. Các tác ph m tiêu bi u: T truy n (1978),
Cát b i chân ai (1992), Chi u chi u (1999). Dù

th lo i nào, thì

văn phong c a Tơ Hồi v n nh nhàng và th m đ m ch t thơ.
Có th nói: “Q trình sáng tác c a Tơ Hồi đã đi qua nhi u
ch ng ñư ng dài v i nh ng đóng góp quan tr ng. (…) Đ n v i ngh
thu t, ông là ngư i ngh sĩ sáng t o, ông cũng là ngư i th c n cù
trong công vi c, ông treo m t t m gương lao đ ng. Đó là t m gương
c a m t ngư i lao đ ng có tài năng, có b n s c và tin vào cơng
vi c bình d mà cao đ p c a mình.” [28, tr.142].


9
1.3. Quan ni m ngh thu t v con ngư i c a Tơ Hồi
1.3.1. Quan ni m ngh thu t v con ngư i c a Tơ Hồi trư c
cách m ng

1.3.1.1. Con ngư i cam ch u, nh n nh c
Nh ng con ngư i s ng cam ch u nh n nh c trong nghèo kh , t
nh t, l p ñi l p l i nh ng công vi c hàng ngày: quay tơ, d t c i, ch y
ch ,…(Quê ngư i, Trăng th ); nh ng c nh đói nghèo, nh ng bóng
t i ph ch p lên cu c s ng (Nhà nghèo, Ch p b mưa ngu n, Khách
n , Bu i chi u

trong nhà,…) đư c Tơ Hồi ghi l i m t cách sinh

ñ ng, s c nét.
Truy n vi t v lồi v t c a Tơ Hồi cũng th y hi n lên bóng
dáng nghèo kh , s ng cam ch u và nh n nh c. Nh ng con v t cũng
ch s ng trong b n lu tre làng, c n cù, lam lũ nhưng k t thúc v n là
chia lìa, ch t chóc, đau thương.
1.3.2.2. Con ngư i v i nh ng ư c mơ v ngày mai tươi sáng
Nhân v t trong ti u thuy t Tơ Hồi cịn là nh ng ngư i tràn ñ y
ni m tin và hi v ng vào m t ngày mai tươi sáng. Tư tư ng này th
hi n rõ trong ph n ñ u c a ti u thuy t Xóm gi ng ngày xưa qua ni m
tin c a nhân v t tôi. Hay trong Giăng th anh giáo Câu ñã tu ng
tư ng ñ n cái ño n vui. D Mèn phiêu lưu kí là m t l i kêu g i đ u
tranh cho hồ bình và m t th gi i ñ i ñ ng. Trong c nh ng ng t
ng t lúc b y gi , Tơ Hồi đã đ cho nhân v t c a mình bi t ư c mơ
v m t chân tr i t do, m t lí tư ng s ng, m t cu c ñ i sáng s a hơn
th t ñáng trân trong.


10
1.3.2. Quan ni m ngh thu t v con ngư i c a Tơ Hồi sau
cách m ng
1.3.2.1. Con ngư i yêu nư c, giác ng cách m ng

Sau cách m ng quan ni m ngh thu t c a Tơ Hồi có thay đ i.
Nhà văn nhìn nh n con ngư i trong hồn c nh đ t nư c ñ i m i
nh m nêu b t ph m ch t c a h . Tinh th n yêu nư c, giác ng cách
m ng th hi n trư c h t qua cách ñ t tên c a t ng ngư i, tên tác
ph m. Tinh th n y còn b c l qua c ch , hành ñ ng c a nhân v t.
Ý th c giác ng ñ n v i ñ ng bào mi n núi khá s m. H tham
gia kháng chi n như m t l t nhiên. Tuy nhiên, h không ch giác
ng mà ph i t mình đ ng lên ñ u tranh ñ “c u ñ t c u mư ng”,
c u chính b n thân mình
1.3.2.2. Con ngư i t trong “đau thương” tìm đ n “cánh đ ng
vui”
T cách nhìn m i m , nhà văn đã làm n i b t q trình t “đau
thương” t i giác ng cách m ng và vùng lên m nh m c a ngư i
dân. Truy n Tây B c là m t minh ch ng v quá trình ñau thương con
ngư i vùng d y ch ng l i th l c b o tàn. Mi n Tây ph n ánh khá rõ
q trình đi t “đau thương ñ n cánh ñ ng vui”. Nh ng ngư i nơ l
trư c đây bây gi đ ng lên làm ch ñ t nư c. R t nhi u thay ñ i
trong cu c s ng và s bi n ñ i kì di u mà cách m ng và ch nghĩa
xã h i ñem ñ n cho con ngư i vùng cao.
1.3.2.3. Con ngư i dũng c m, ngoan cư ng, b t khu t
Khác v i nam gi i, ngư i ph n

mi n núi yêu nư c b ng

nh ng vi c làm c th : say sưa hát bài ca cách m ng, hăng hái ph c


11
v cách m ng và kháng chi n b ng nh ng công vi c nguy hi m, b t
ch p m i thành ki n c a dân t c... Quan ni m ngh thu t c a Tơ

Hồi v ngư i cán b cũng t p trung ph n ánh nh ng ph m ch t cao
quý c a h . Các ti u thuy t Mư i năm, Quê ngư i, Quê nhà t p
trung th hi n tinh th n ñ u tranh cách m ng sơi s c, m nh m có t
ch c và mang tính t giác cao. Dù ngư i mi n núi hay mi n xi t t
th y đ u u nư c, có tình th n qu c m, dám hi sinh vì nghĩa l n, vì
t do dân t c.
Khám phá con ngư i, th hi n con ngư i dư i nhi u góc đ
khác nhau, nhà văn đã góp ph n vào thành t u chung trong quan
ni m ngh thu t v con ngư i trong văn h c Vi t Nam.

CHƯƠNG 2
HÌNH TƯ NG NHÂN V T N

- D U NĐ C

TRƯNG TRONG TI U THUY T TƠ HỒI
2.1. Khái ni m hình tư ng ngh thu t
Hình tư ng ngh thu t là m t khái ni m m vì v y có r t nhi u
khái ni m v hình tư ng. Hình tư ng là “s ph n ánh m t cách khái
quát b ng ngh thu t dư i hình th c nh ng hi n tư ng c th , sinh
đ ng, đi n hình, nh n th c b ng c m tính” [3, tr 443], “Là s n ph m
c a phương th c chi m lĩnh, th hi n và tái t o hi n th c theo quy
lu t ngh thu t” [11, tr. 112].
Hình tư ng ngh thu t ph n ánh hi n th c cu c s ng nhưng
không ph i là s sao chép ngun xi nh ng gì có th t mà là s tái
hi n có ch n l c, sáng t o qua trí tư ng tư ng phong phú c a ngư i


12
vi t. Ngư i ngh sĩ có vai trị ch th sáng t o ra hình tư ng ngh

thu t, và hình tư ng ngh thu t chính là khách th tinh th n ñư c tái
hi n m t cách sáng t o trong tác ph m. M t khác hình tư ng ngh
thu t là đ i tư ng trung tâm giúp ngư i ñ c c m nh n m t cách sâu
s c nh t ñ i s ng xã h i và ñánh giá tài năng c a ngư i sáng t o.
2.2. Khái ni m hình tư ng nhân v t trong văn h c
Hình tư ng trong văn h c ch y u là hình tư ng con ngư i, c
th là nhân v t. Nhân v t khơng ch là hình th c cơ b n ñ th hi n
quan ni m ngh thu t c a nhà văn mà còn là hình th c cơ b n đ
khái qt nh ng nh ng quy lu t c a ñ i s ng là nơi tác gi th hi n
tư tư ng c a mình thơng qua tác ph m. Tùy t ng th lo i mà nhân
v t ñư c khai thác m t cách t i ưu nh t. M i nhà văn có m t th gi i
nhân v t riêng, tùy vào tài năng và s trư ng nhà văn kh c h a nhân
v t

t ng khía c nh khác nhau.
2.3. Hình tư ng ngư i ph n trong văn h c Vi t Nam
2.3.1. Trong văn h c dân gian
Hình tư ng ngư i ph n ngày xưa qua văn h c dân gian th t

tuy t v i. v a ñ p ngư i ñ p n t. H là ngư i v ñ m ñang, ngư i
m hi n l i có tinh th n yêu nư c. Tuy v y, h cũng th t đáng
thương vì khơng đư c h c hành, khơng ñư c ngang hàng v i nam
gi i, su t ñ i ph i ch u thi t thòi, t n t y hi sinh cho ch ng, cho con
nhưng it đư c quan tâm chăm sóc. Tuy nhiên hình nh c a h v n
mãi ñư c ca ng i và khâm ph c.
2.3.2. Trong văn h c trung ñ i


13
Văn h c trung ñ i ch y u ph n ánh s ph n h m hiu, kém may

m n c a ngư i ph n . Nàng Ti u Thanh trong Đ c ti u thanh kí c a
Nguy n Du và ngư i cung n trong Cung oán ngâm cũng ch u chung
n i ñau như th . Nhi u truy n ng n và truy n thơ cũng ñ cao ph m
giá c a ngư i ph n mà xã h i phong ki n ñã cư p ñi quy n s ng,
quy n làm ngư i c a h như Truy n Ki u c a nguy n Du, L c Vân
Tiên c a Nguy n Đình Chi u …
M i ngư i ph n có m t s ph n khác nhau nhưng h ñ u rơi
vào bi k ch. Bi k ch chung nh t c a h là cu c ñ i b t h nh, tình
duyên dang d . Nguyên nhân sâu xa là tính ch t phi nhân đ o c a
ch ñ phong ki n. Các tác gi văn h c trung ñ i v i ni m c m thơng
sâu s c đã c t lên ti ng nói địi quy n s ng, quy n đư c h nh phúc
cho nh ng ki p ngư i trong m t xã h i “tr ng nam khinh n ”.
2.3.3. Trong văn h c hi n ñ i
Trư c Cách m ng tháng Tám, ngư i ph n thư ng ñư c xây
d ng theo quan ni m “h ng nhan b c m nh” có t th i trung ñ i: T
Tâm (T Tâm), ch D u (T t đèn), dì H o (Dì H o)… Sau Cách
m ng ngư i ph n Vi t Nam có m t di n m o m i, ti p n i truy n
th ng hào hùng c a bà Trưng, bà Tri u: ch S (Hịn đ t), Ch Út
T ch (Ngư i m c m súng), Nguy t (M nh trăng cu i r ng), Nguy n
Th Lý (Ngư i con gái Vi t Nam), Đào (Mùa l c), M (V ch ng A
Ph )… T sau 1975 ñ n nay, văn h c th i kì này xây d ng hình
tư ng ngư i ph n đ p trong cu c s ng thư ng nh t c a h như
ngư i ñàn bà làng chài (Chi c thuy n ngoài xa), bà Hi n (Ngư i Hà


14
N i) hay trong các sáng tác c a Nguy n Th Thu Hu , Tr n Thùy
Mai, Nguy n Ng c Tư, Y Ban, Đ Bích Thúy…
Như v y

m i th i ñ i khác nhau, văn h c xây d ng nh ng

hình tư ng khác nhau v ngư i ph n v i nh ng thay ñ i nh t ñ nh.
Nhưng m t ñi m chung d nh n th y và xuyên su t trong hình tư ng
ngư i ph n là h g n li n v i hi n th c cu c s ng, và dù

th i đ i

nào thì ngư i ph n Vi t Nam cũng luôn t a sáng v đ p truy n
th ng dân t c.
2.4. Hình tư ng nhân v t n trong ti u thuy t Tơ Hồi
2.4.1. V trí nhân v t n trong ti u thuy t Tơ Hồi
Hình tư ng nhân v t n trong ti u thuy t Tơ Hồi có v trí quan
tr ng, khơng có ti u thuy t nào là khơng có nhân v t n , trong nhi u
tác ph m nhân v t n là ñ u m i d n d t s ki n, là cú hích đ tình
hu ng truy n phát tri n. Nhân v t n còn là nhân v t trung tâm trong
tác ph m như Bà Giàng Súa (Mi n Tây), Nghĩa (Quê nhà), Ly (Xóm
gi ng ngày xưa), Mi n (Giăng th ), Ngây, Bư m (Quê ngư i), Nhàn
(Mư i năm). Xây d ng h th ng hình tư ng nhân v t n nhà văn
cũng đ ng th i bày t thái đ , tình c m c a mình v con ngư i, đ c
bi t là ñ i v i ngư i ph n . M t khác, nhân v t n trong ti u thuy t
Tơ Hồi cịn là m t ph n c a s ph n ánh ñ i s ng xã h i

nư c ta

trong th i kì trư c và sau Cách m ng tháng Tám.
2.4.2. Th gi i nhân v t n trong ti u thuy t Tô Hồi
2.4.2.1. Th gi i nhân v t n đa d ng v l a tu i
Đ c ti u thuy t Tơ Hồi, ngư i đ c d dàng nh n ra th gi i
nhân v t n trong tác ph m c a ông trư c h t là nh ng ngư i ph n

15
nhi u l a tu i khác nhau. Ph n l n trong ti u thuy t Tơ Hồi là
nh ng cơ gái tr tu i, đang đ thanh xn tràn đ y s c s ng. Bên
c nh đó là nh ng ngư i ph n đã có gia đình, hi n lên trong vai trị
đ m đang, gánh vác cơng vi c gia đình. Nh ng ngư i bà, ngư i m ,
giàu kinh nghi m c cu c đ i hi sinh cho gia đình và đ t nư c,
nh ng em n khơng đư c s ng h n nhiên, vui tươi bên gia đình cũng
đư c nhà văn quan tâm. Vi t v ngư i ph n trong b t kỳ l a tu i
nào, tác ph m nào Tơ Hồi cũng r t tinh t , nh y c m trong cách
nhìn nh n và ñánh giá.
2.4.2.2. Th gi i nhân v t n phong phú v tính cách
B ng tài năng c a mình, Tơ Hồi đã t o ra m t th gi i nhân v t n
ña d ng, phong phú. M i nhân v t là m t th gi i riêng, tính cách riêng
khơng th tr n l n, nh t qn mà đa d ng. Có nh ng cơ gái h n nhiên
u đ i, ham thích s m i l , cũng có nh ng ngư i s ng cam ch u nh n
nh c. Có ngư i b t h nh nhưng v n t tin, tìm ki m h nh phúc. Là m ,
m i ngư i có cách yêu thương và hi sinh cho ch ng con khác nhau. M t
th gi i nhân v t n ña d ng v l a tu i, ph c t p v tính cách đã t o nên
cái hay, cái ñ c ñáo trong tác ph m Tơ Hồi.
2.4.2.3. Th gi i nhân v t n c a nhi u dân t c khác nhau
Tìm hi u th gi i nhân v t n trong ti u thuy t Tơ Hồi là d p đ
ta ti p xúc v i ñ ng bào c a nhi u dân t c khác nhau. Ngư i ph n
s ng

vùng ven Nghĩa Đô h u h t là dân t c kinh, có n p s ng g n

gũi thân thu c như bao ngư i

mi n quê ñ ng b ng khác.

đ tài

mi n núi, Tơ Hồi đã quan sát và l a ch n ñưa vào trong tác ph m
c a mình nh ng con ngư i c a nh ng dân t c tiêu bi u trong sinh


16
ho t và trong ñ u tranh cách m ng. Bà Giàng Súa tiêu bi u dân t c
Mèo; Pa Pao, Dúa Là dân t c Hmông; m Mã H p, M y dân t c
Nùng. B ng gi ng văn nh nhàng, k t h p cách miêu t và bi u l
c m xúc khéo léo, ngư i ñ c th y hi n lên trong ti u thuy t Tơ Hồi
hình nh nh ng ngư i ph n dù

ñâu, dân t c nào cũng r t ñáng

yêu, ñáng trân tr ng.
2.5. Ngư i ph n trong ti u thuy t Tơ Hồi và nh ng v n
đ xã h i
2.5.1. Ph n v i tình u, hơn nhân và h nh phúc gia đình
Tình u, hơn nhân, h nh phúc gia đình là m c tiêu ph n ñ u
su t ñ i c a ngư i ph n . Dành cho ngư i ph n nhi u tình u
thương và s đ ng c m, Tơ Hồi đã đ cho h s ng trong tác ph m
c a mình v i tình u

nhi u góc đ khác nhau. Có tình u trong

sáng, th y chung, có tình u ng t ngào đ m th m, cũng có tình u
éo le ngang trái, h ng h thống qua… T t c t o nên b c tranh

nhi u màu s c trong tình u hơn nhân, h nh phúc gia đình. M i
ngư i ph n là m t hồn c nh, m t tình dun khác nhau nhưng
nhìn chung h đ u khơng có đư c tình u tr n v n, h nh phúc hơn
nhân gia đình g p nhi u éo le, tr c tr . Xây d ng hình nh nh ng
ngư i ph n b t h nh trong tình u, hơn nhân và h nh phúc gia
đình, Tơ Hồi mu n nói r ng s ng trong hồn c nh chi n tranh, con
ngư i mu n có h nh phúc cá nhân thì ph i đ u tranh cho h nh phúc
chung c a toàn dân. H nh phúc c a ngư i ph n ch th c s có
đư c khi h ñư c s ng trong m t xã h i m i, t do, bình đ ng.


17
2.5.2. Ph n v i phong t c t p qn
Tơ Hồi đã xây d ng hình tư ng ngư i ph n g n v i nh ng
phong t c khác nhau c a t ng dân t c. T

mi n xi đ n mi n

ngư c, đâu đâu ta cũng b t g p nh ng phong t c, t p qn xưa đ
l i. Có nhi u phong t c tr thành nét văn hóa đ c trưng c a dân t c:
nh ng nghi th c ñám cư i, kinh nghi m sinh n và nuôi d y con cái,
các ngày l t t, l nghĩa th cúng t tiên, l h i ném pao, ném cịn…
Bên c nh đó có nh ng phong t c t p quán là nh ng h t c ñè
n ng lên thân ph n ngư i ph n : l y ch ng ph i theo ch ng, quan
ni m nhà có ma, ph n sinh n khơng đư c vào nhà chính, nh ng
ngư i v nh n nh c h u h ch ng

ch ... Như v y phong t c là do

con ngư i ñ t ra và h u qu cũng do con ngư i gánh ch u.Tuy nhiên

nh ng phong t c t p qn mang tính ch t văn hóa đư c đ c p nhi u
hơn. Vì V y: “Truy n và ti u thuy t Tơ Hồi ch c ch n s cung c p
cho chúng ta nh ng ngu n tài li u phong phú v phong t c, dân t c
h c, xã h i h c” [28, tr. 98]
2.5.3. Ngư i ph n trong ñ u tranh cách m ng
Hình nh ngư i ph n trong ti u thuy t Tơ Hồi khơng đ l i
ti ng tăm l ng l y, không làm nên nh ng kỳ tích anh hùng nhưng có
đóng góp khơng nh vào q trình đ u tranh cách m ng c a dân t c.
H ñ n v i cách m ng v i ư c mơ gi n d nhưng hành ñ ng và vi c
làm c a h th t quy t li t, m nh m th hi n rõ s c s ng ti m tàng
c a ngư i ph n . Chung m t ư c mơ, m t ni m tin vào ngày mai
tươi sáng vì th h không cam ch u ch p nh n s ph n mà ln đ u
tranh, hịa mình vào khơng khí chung c a dân t c. Tham gia cách


18
m ng, chi n ñ u ch ng k thù là con ñư ng ng n nh t giúp h gi i
thốt cu c đ i cũ đau kh , ñ n v i cu c ñ i m i tươi sáng, m t
tương lai t t ñ p.
2.6. Ý nghĩa hình tư ng nhân v t n trong ti u thuy t Tơ
Hồi
2.6.1. Ph n ánh đ i s ng xã h i Vi t Nam trong hoàn c nh
chi n tranh
M i tác ph m là m t ch ñ khác nhau nhưng ta v n th y ñ c
ñi m chung trong ti u thuy t Tô Hoài là ph n ánh hi n th c. Ch ñ
mà nhà văn hư ng ñ n nhi u nh t là hoàn c nh, con ngư i, xã h i
Vi t Nam trong chi n tranh. Khơng đi sâu miêu t cu c chi n ác li t
gi a ta và k thù mà nhà văn t p trung ph n ánh ñ i s ng con ngư i
Vi t Nam qua s thay ñ i ñi ñ n tàn l i c a m t làng ngh truy n
th ng, s thay ñ i trong tâm lý ngư i dân khi n n văn hóa có s giao

thoa. N i b t và ñ l i nhi u n tư ng nh t là c nh n n ñói di n ra
kh p nơi và n i ñau ñ n c a ngư i ph n có ch ng, có con hi sinh
vì q hương đ t nư c. Vi t v chi n tranh, m t m t, nhà văn mu n
phơi bày t i ác mà kè thù ñã gây ra cho dân t c Vi t Nam, m t khác
thơng qua đó kêu g i nhân lo i ti n b trên th gi i ng h cu c
chi n tranh chính nghĩa c a nhân dân Vi t Nam, ñ ng th i th hi n
tính nhân văn cao c trong vi c đ u tranh ch ng cái ác, cái x u.
2.6.2. Ti ng nói c m thơng, chia s v i s ph n con ngư i
Đ c b t kỳ ti u thuy t nào c a Tơ Hồi, ta cũng th y m t c m
giác nh nhàng, trong sáng b i s ưu ái c a nhà văn dành cho nhân
v t. Vi t v cu c s ng nông thôn nhà văn t p trung miêu t nh ng


19
ñ i thay trong ñ i s ng con ngư i đ t đó bày t n i c m thơng chia
s v i h . Đ c p đ n s ph n nh ng ngư i ph n ñau thương, ch u
nhi u hi sinh m t mát trong chi n tranh như bà Xu t, m Mã H p,
m Th , bà Giàng Súa Tơ Hồi hi u sâu s c v nh ng n i ñau mà h
ph i gánh ch u. Miêu t di n bi t tâm lý ph c t p c a ngư i ph n
Hai Tâm, nhà văn mu n g i ñ n b n ñ c nh ng tâm s , n i lòng
khát khao c a ngư i ph n trong hoàn c nh éo le, ngang trái.
Cách quan sát t m , nh n xét tinh t k t h p tư tư ng nhân văn
cao ñ p, Tơ Hồi g i đ n b n đ c b c thơng đi p v xã h i, cu c
s ng và con ngư i thơng qua hình tư ng nhân v t n : “M i trang
văn c a Tơ Hồi đư c vi t ra đ u thuy t ph c chúng ta suy ng m v
hơm nay và mai sau, v nhân tình th thái. Và nh ng gì b t di t c a
cu c đ i này. Có l vì th Tơ Hồi ln có v th x ng đáng trong
làng văn Vi t Nam” [28, tr. 580].

CHƯƠNG 3

NGH THU T XÂY D NG HÌNH TU NG NHÂN V T N
TRONG TI U THUY T TƠ HỒI
3.1. Ngh thu t miêu t
3.1.1. Miêu t ngo i hình
Nhân v t n trong ti u thuy t Tơ Hồi tuy khơng có v đ p
“chim sa cá l n” nhưng cũng khơng x u xí đ n khó nhìn. Hình nh
ngư i ph n thơn quê hay mi n núi hi n lên dư i cái nhìn thi n c m
c a nhà văn đ u có v đ p d u dàng, ch t phác. Tuy nhiên

m il a


20
tu i khác nhau, dân t c khác nhau, tính cách khác nhau nhà văn l i
có cách miêu t riêng t o nên s khác bi t gi a các nhân v t.
Miêu t nh ng cô gái thôn quê g n v i cách ăn m c và cơng vi c
hàng ngày c a h đ th y v ñ p kh e kho n c a ngư i ph n trong
lao đ ng. Nh ng cơ gái có tính cách m nh m hơn, li u lĩnh trong
tình u nhà văn cũng t p trung

v bên ngồi nh t là trang ph c.

K t h p miêu t ngo i hình và cơng vi c c th c a nhân v t ñ nh n
m nh n i v t v , lam lũ quanh năm c a ngư i ph n .
3.1.2. Miêu t n i tâm
Th gi i nhân v t n trong ti u thuy t Tơ Hồi hi n lên th t
phong phú v ñ i s ng tinh th n. M i nhân v t có m t th gi i riêng,
tình c m riêng dù ph i s ng trong hoàn c nh chi n tranh nhi u t i
nh c, cay đ ng. Trong đó bà Giàng Súa là ngư i có n i tâm ph c
t p, đa chi u. Các cô gái tr trung ch y u mơ tư ng ñ n m t tương

lai h nh phúc, vui v bên ngư i mình yêu như Gái, Ngát. Cịn Nghĩa
thì hay nh l i nh ng bu n vui mình đã tr i qua. Qua nh ng trang
miêu t n i tâm nhân v t n , Tô Hồi đã ch ng t tài quan sát, cái
nhìn s c s o, s am hi u, n m b t di n bi n tâm lý nhân v t c a
mình. Đ ng th i, qua th gi i n i tâm nhân v t là d p ngư i đ c có
cái nhìn đa di n và s c nét hơn v ch ñ , tư tư ng c a tác gi g i
g m trong tác ph m.
3.1.3. Miêu t tính cách
Tính cách chính là linh h n, ñi m sáng c a nhân v t. Nhân v t
n trong ti u thuy t Tơ Hồi đ l i n tư ng khó phai trong lịng
ngư i ñ c b i s chú tâm miêu t tính cách c a nhà văn thông qua


21
l i nói, hành đ ng. H u h t nh ng cô gái s ng

vùng ven ngo i

thành, làm ngh d t c i đ u có tính tình hi n lành, siêng năng c n cù,
nhi t tình trong cu c s ng. So v i ngư i ph n

ñ ng b ng, ngư i

ph n mi n núi có tính cách đi m đ m, th t thà. Tính cách c a các
cơ gái tr nhìn chung là hi n t , gi n d b i xung quanh h ñ u là
nh ng ngư i t t. Đ t nhân v t vào t ng c nh ng khác nhau đ miêu
t , làm rõ tính cách là ñ c ñi m n i b t trong ti u thuy t Tơ Hồi.
Qua đó giúp ngư i đ c có cái nhìn tồn di n hơn v th gi i nhân v t
n và tài năng c a nhà văn.
3.1.4. Miêu t hành ñ ng

N u tính cách th hi n qua hành đ ng. Ngư c l i hành đ ng bi u
l tính cách nhân v t ñư c rõ ràng hơn. Trong cu c s ng nói chung
và trong tình u nói riêng là nơi ngư i ph n th hi n rõ tư tư ng,
hành đ ng c a mình. Tùy vào tính cách khác nhau mà m i ngư i có
hành ñ ng khác nhau. Có nhân v t thư ng l p ñi l p l i m t hành
ñ ng, có nhân v t hành đ ng b t ng táo b o, có ngư i d t khốt,
quy t li t,...Hành ñ ng c a nhân v t tùy vào hồn c nh, đ i tư ng
khác nhau mà t o ra bi n c trong cu c ñ i, s ph n c a mình hay
ngư i khác. Nhân v t n trong ti u thuy t Tơ Hồi đã đ l i n tư ng
sâu s c trong lịng ngư i đ c là nh nh ng hành ñ ng b t ng , táo
b o. Qua miêu t hành ñ ng nhân v t, nhà văn bày t quan ñi m, tư
tư ng c a mình v con ngư i, xã h i.
3.2. Ngh thu t s d ng ngôn t
3.2.1. Ngôn ng ngư i k chuy n


22
Th gi i nhân v t n trong ti u thuy t Tơ Hồi đa d ng và
phong phú v tính cách, l a tu i, hành đ ng do ñó khi k v h cũng
khác nhau. Có khi tác gi tr c ti p k v h v i gi ng đi u nh
nhàng, trong sáng. Có khi tác gi ñ cho nhân v t này k v nhân v t
kia nh m th hi n s khách quan trong vi c nhìn nh n, xem xét. Xen
l n trong l i k là nh ng bình lu n, tr tình ngo i đ giúp câu chuy n
thêm sinh ñ ng, h p d n. H u h t ti u thuy t Tơ Hồi đư c k
th ba, ngư i k

ng i

n mình. Ngồi ra gi ng đi u k chuy n cũng góp

ph n làm n i b t tính cách nhân v t. Khi k chuy n, bên c nh đi m
nhìn tác gi , nhà văn cịn s d ng đi m nhìn tr n thu t t đi m nhìn
nhân v t, bên trong nhân v t dư i d ng h i tư ng. Riêng ti u thuy t
Xóm gi ng ngày xưa ñư c tác gi k

ngôi th nh t xưng tôi. Dư i

hình th c truy n l ng trong truy n.Tùy m i nhân v t, m i câu
chuy n, m i hồn c nh mà Tơ Hồi có cách k riêng.
3.2.2. Ngơn ng nhân v t
L i nói là phương di n th hai c a con ngư i, l i nói c a nhân
v t t n t i trong ñ i tho i, qua ñ i tho i tính cánh nhân v t đư c b c
l rõ. Đi u đó ch ng t đ i tho i là là m t trong nh ng bi n pháp
quan tr ng đ xây d ng hình tư ng nhân v t. M i nhân v t có m t
ngơn ng riêng, cách nói riêng tùy thu c vào hoàn c nh, s ph n c a
t ng ngư i. Ngơn ng đ i tho i c a nhân v t đư c cá th hóa sâu s c
t ng nhân v t. Sáng t o cho nhân v t ngơn ng phù h p v i tính
cách và hành đ ng góp ph n t o nên thành cơng trong vi c xây d ng
hình tư ng nhân v t c a nhà văn.


23
3.3. Không gian, th i gian ngh thu t
3.3.1. Không gian ngh thu t
Không gian ngh thu t trong ti u thuy t Tơ Hồi trư c h t là
vùng nơng thơn v i nh ng con đư ng làng, nh ng căn nhà thôn dã,
thành ph cũng xu t hi n nhưng ch thoáng qua như m t cái gì xa l ,
bí n, nơi ngư i ta hư ng t i ni m hi v ng tìm th y m t l i thoát cho
cu c s ng cùng qu n bu n chán, t nh t

làng quê. Trong đó, khơng

gian sinh ho t đ i thư ng là khơng gian ch đ o, làm n n cho nhân
v t ho t ñ ng và th hi n tính cách tâm lí c a mình.
Cánh đ ng và con đư ng là khơng gian lý tư ng cho trai gái h n
hị u đương. Ngồi khung c nh nên thơ là nơi trai gái t tình, ta
cịn b t g p khơng gian cánh đ ng làng q trong nh ng ngày ñánh
gi c r t quy t li t. Các ti u thuy t vi t v đ tài mi n núi thì khơng
gian g n vơi núi r ng, dịng sơng, con su i. Đ i l p v i không gian
làng quê r ng l n nghèo kh , đơng đúc, ta cịn th y các nhân v t xu t
hi n nhi u l n trong khơng gian c a m t căn phịng, túp l u, căn nhà
ch t ch i, khép kín nhưng đ y tình thương u, m áp c a con ngư i.
3.3.2. Th i gian ngh thu t
Th i gian trong ti u thuy t Tơ Hồi thư ng g n v i nh ng con
s c th , g n v i nh ng c t m c nh t đ nh. Th i gian khơng ch
đư c xác ñinh theo cách ño v t lý c th chính xác, nhà văn cịn s
d ng th i gian đư c tính theo mùa, qua đó miêu t tâm lí nhân v t
đư c sâu s c hơn.
Trong m i tác ph m c th , nhà văn còn s d ng th i gian xuyên
su t trong quá trình phát tri n và xây d ng hình tư ng nhân v t. Đây


24
không ph i là th i gian c th nhưng trong dòng th i gian tr u tư ng
y nhân v t c a ông s ng, làm vi c, ñ u tranh, yêu thương và qua ñó
th hi n rõ b n ch t, nhân cách c a mình. Ngồi ra ta cịn b t g p
th i gian tâm tr ng, th i gian qua dòng h i tư ng c a nhân v t ñ i
l p v i th i gian hi n t i. Kh c h a nhân v t g n v i khơng gian, th i
gian góp ph n t o nên nét ñ c trưng c a m i nhà văn. Tơ Hồi khơng
ch xây d ng thành cơng hình tư ng nhân v t n trong ti u thuy t mà

nhà văn ñã t o d ng ñư c ni m tin, s h ng kh i t ngư i ñ c qua
các phương th c bi u ñ t.

K T LU N
Tơ Hồi - nhà văn “sinh ra đ vi t”. S c vi t c a ông r t d i dào.
S nghi p văn chương c a Tơ Hồi là hành trình ph n ánh nh ng
ch ng ñư ng lich s ñ y cam go c a dân t c Vi t Nam. Tơ Hồi
x ng ñáng là cây ñ i th trong l ch s văn h c dân t c v i s lư ng
tác ph m ñ s . Tác ph m c a Tơ Hồi thư ng khơng đao to búa l n,
khơng đ c p đ n nh ng mâu thu n giai c p mà hi n lên trong tác
ph m là hình nh con ngư i bình thư ng, cu c s ng ñ i thư ng
nhưng v n phong phú và h p d n ngư i ñ c. Th gi i nhân v t n
trong ti u thuy t Tơ Hồi đa d ng mn màu mn s c.

đó m i

nhân v t là m t khn hình riêng khơng ai gi ng ai. M t s nhân v t
tr thành đi n hình đ i di n cho s ph n c a ngư i ph n . Nhân v t
n trong ti u thuy t Tơ Hồi có v trí quan tr ng góp ph n không nh
vào thành công trong s nghi p sáng tác c a nhà văn.


25
Trong ti u thuy t Tơ Hồi, th gi i nhân v t n hi n lên sinh
ñ ng, ñ c s c. Đó là nh ng ngư i ph n khơng ch đa d ng v l a
tu i, dân t c

m i mi n khác nhau mà còn là m t th gi i v i mn

hình v n tr ng tính cách khác nhau. Đi u đ c bi t và gây ñư c s

chú ý c a ngư i đ c vì h u h t nhân v t n c a ơng đ u là nh ng
ngư i có s ph n nghèo kh , b t h nh, n n nhân tr c ti p c a chi n
tranh và ch ñ xã h i. Tuy nhiên m i nhân v t là m t hồn c nh,
tính cách khơng ai gi ng ai ñã t o nên b c tranh toàn c nh v s
ph n con ngư i. Tơ Hồi s ng và làm vi c g n gũi v i nh ng ngư i
dân gi n di, m c m c, chăm ch làm ăn nên nhân v t n trong ti u
thuy t c a ông h u h t là hi n lành, nhân h u, bi t s ng, bi t yêu, có
trách nhi m và hi sinh b n thân là đi u t t y u.
Hình tư ng nhân v t n trong ti u thuy t Tơ Hồi ph n l n là
nh ng cơ gái tr tu i, tràn ñ y s c s ng, h n nhiên, yêu ñ i. Cu c
s ng c a h g n v i làng ngh truy n th ng d t c i hay nh ng cô gái
vùng cao Tây B c siêng năng, c n cù lao đ ng s n xu t. Ngồi ra,
hình nh nh ng ngư i m s ng kh nh c vì s ph n éo le ho c b xua
đu i b i thói t c l c h u g i bao suy nghĩ và lòng c m thương sâu
s c. Ngư i ph n trong cu c s ng thư ng ngày ñã ph i ch u nhi u
lo toan, v t v . Trong chi n tranh h còn ph i ch u bao n i u t c, t i
nh c nhưng khơng vì th mà h quên ñi nhi m v cao ñ p c a mình.
Trong đ u tranh h là l c lư ng không th thi u. M i con ngư i là
m t s ph n nhưng t t c ñ u toát lên v ñ p truy n th ng c a ngư i
ph n Vi t Nam, d u dàng, ch u thương ch u khó nhưng khơng kém
ph n mãnh li t.