TƯ TƯỞNG TRIẾT HỌC CỦA PHẬT GIÁO VÀ SỰ ẢNH HƯỞNG CỦA NÓ đến đời SỐNG VĂN HÓA TINH THẦN CỦA NGƯỜI VIỆT

ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

MƠN HỌC: TRIẾT HỌC

BÀI TẬP TIỂU LUẬN
Đề tài:

TƯ TƯỞNG TRIẾT HỌC CỦA PHẬT GIÁO VÀ
SỰ ẢNH HƯỞNG CỦA NÓ ĐẾN ĐỜI SỐNG VĂN
HÓA TINH THẦN CỦA NGƯỜI VIỆT

Giáo viên:

PGS.TS. Hà Trọng Thà

Học viên:

Đào Duy Tú Bình

Mơn học:

Triết học

TP. HỒ CHÍ MINH, tháng 10 năm 2021

2170233


Giảng viên bộ môn: PGS.TS Hà Trọng Thà
Đề tài: Tư tưởng triết học của phật giáo và sự ảnh hưởng của nó đến đời sống văn hóa tinh thần của

người Việt.

LỜI MỞ ĐẦU
 Tính cấp thiết của đề tài
Đạo Phật là một trong những học thuyết Triết học - tôn giáo lớn nhất trên thế
giới, tồn tại rất lâu đời. Hệ thống giáo lý của nó rất đồ sộ và số lượng phật tử đông đảo
được phân bố rộng khắp. Đạo phật được truyền bá vào nước ta khoảng thế kỷ II sau
Cơng ngun và đã nhanh chóng trở thành một tơn giáo có ảnh hưởng sâu sắc đến đời
sống tinh thần của con người Việt Nam, bên cạnh đó đạo Nho, đạo Lão, đạo Thiên chúa.
Tùy từng giai đoạn lịch sử dân tộc ta đều có một học thuyết tư tưởng hoặc một tơn giáo
nắm vai trị chủ đạo, có tác động mạnh nhất đến nếp sống, thói quen, suy nghĩ của con
người, như Phật giáo ở thế kỷ thứ X - XIV, Nho giáo thế kỷ thứ XV - XIX, học thuyết
Mác - Lênin từ giữa thập kỷ 40 của thế kỷ XX cho đến nay.
Ngay từ khi được truyền vào, Đạo Phật đã nhanh chóng thích nghi với lối sống
của người dân Việt và trong quá trình hình thành và phát tri ển trên đất nước này, Đạo
Phật đã không gặp một trở ngại nào trong việc hòa nhập vào mọi giai tầng của xã hội.
Tư tưởng, đạo lý của Phật giáo cũng đã ăn sâu vào nếp sống, nếp nghĩ của người dân
Việt và trở thành những giá trị tinh thần vô giá cho người dân.
Trong công cuộc xây dựng đất nước quá độ lên Chủ Nghĩa Xã Hội (CNXH), chủ
nghĩa Mác - Lênin là tư tưởng chủ đạo, là vũ khí lý luận của chúng ta nhưng bên cạnh
đó, bộ phận kiến trúc thượng tầng của xã hội cũ vẫn có sức sống dai dẳng, trong đó giáo
lý nhà Phật đã ít nhiều in sâu vào tư tưởng tình cảm của một số bộ phận lớn dân cư Việt
Nam. Việc xóa bỏ hồn tồn ảnh hưởng của nó là khơng thể thực hiện được nên chúng
ta cần vận dụng nó một cách hợp lý để góp phần đạt được mục đích của thời kỳ q độ
cũng như sau này. Vi vậy, việc nghiên cứu lịch sử, giáo lý, và sự tác động của đạo Phật
nói chung và tư tưởng triết học của Phật giáo nói riêng đối với thế giới quan, nhân sinh
quan của con người là hết sức cần thiết. Theo đạo để làm điều thiện, tránh cái ác, hình
thành nhân cách con người tốt hơn chứ khơng trở nên mê tín dị đoan, cúng bái, lên
đồng, gây ảnh hưởng xấu đến sức khoẻ, niềm tin của quần chúng nhân dân. Chính vì
vậy, chúng ta cùng tìm hiểu Tư tưởng triết học của Phật giáo và sự ảnh hưởng của nó

đến đời sống văn hóa tinh thần của người Việt.

i


Giảng viên bộ môn: PGS.TS Hà Trọng Thà
Đề tài: Tư tưởng triết học của phật giáo và sự ảnh hưởng của nó đến đời sống văn hóa tinh thần của
người Việt.

 Tình hình nghiên cứu của đề tài
Phật giáo là một trường phái triết học - tơn giáo điển hình của nền tư tưởng Ấn
Độ cổ đại có ảnh hưởng rộng rãi, lâu dài trên phạm vi thế giới. Hệ thống giáo lý của nó
rất đồ sộ và có số lượng phật tử đông đảo phân bố rộng khắp. Cùng với q trình lịch
sử, Phật giáo đã có những đóng góp đáng kể cho nền văn hố của nhân loại. Chính vì
vậy, Phật giáo và vai trị của nó trong đời sống xã hội nói chung từ lâu đã thu hút được
sự quan tâm của nhiều nhà khoa học không chỉ ở phương Đơng mà cả phương Tây.
Nhìn chung, các nhà khoa học khi nghiên cứu về Phật giáo đều đánh giá cao những giá
trị văn hố của nó.
A. Einstein, nhà toán học vĩ đại của nhân loại, khi nghiên cứu về Phật giáo ông
cho rằng: "Tôn giáo của tương lai sẽ là một tơn giáo tồn cầu, vượt lên trên mọi thần
linh, giáo điều và thần học. Tôn giáo ấy phải bao quát cả phương diện tự nhiên lẫn siêu
nhiên, đặt trên căn bản của ý thức đạo lý, xuất phát từ kinh nghiệm tổng thể gồm mọi
lĩnh vực. Phật giáo sẽ đáp ứng được các điều kiện đó". Đồng thời, một lần khác ông
cũng khẳng định rằng: "Nếu có một tơn giáo nào đương đầu với các nhu cầu của khoa
học hiện đại thì đó là Phật giáo,...”
Bertrand Russell, nhà Triết học và tốn học nổi tiếng tồn cầu, trong cuốn Lịch
sử Triết học Tây phương (History of Western Philosophy) đã viết:"...Phật giáo là một tổ
hợp của triết lý suy cứu và triết lý Khoa học. Phật giáo ủng hộ phương pháp Khoa học
và theo phương pháp này để tới một cứu cánh có thể gọi là thuần lý. Phật giáo còn tiếp
tục tiến xa hơn Khoa học nơi Khoa học khơng thể tiến thêm vì Khoa học bị giới hạn bởi

những dụng cụ Vật lý."
Tiến sĩ Graham Howe, nhà Phân tâm học nổi tiếng của Anh Quốc khi nghiên cứu
về Phật giáo, đã nói như sau: "Đọc một chút về Phật giáo ta cũng có thể nhận thức được
rằng, từ 2500 năm trước, Phật giáo đã biết về những vấn đề mới về tâm lý nhiều hơn là
chúng ta thường biết tới. Họ nghiên cứu những vấn đề này từ lâu và cũng đã tìm ra
phương thức giải quyết chúng. Ngày nay chúng ta chỉ khám phá lại trí tuệ thơng thái cổ
xưa của Đơng phương."
Ở Phương Đông, Phật giáo cũng thu hút được rất nhiều sự quan tâm của các nhà
khoa học. J.Nerhu trong “Phát hiện Ấn Độ” đã chỉ ra những giá trị nhân đạo, nhân bản
trong Phật giáo, chỉ ra những giá trị mà Phật giáo đã đóng góp cho dân tộc Ấn Độ.
ii


Giảng viên bộ môn: PGS.TS Hà Trọng Thà
Đề tài: Tư tưởng triết học của phật giáo và sự ảnh hưởng của nó đến đời sống văn hóa tinh thần của
người Việt.

Ở Trung Quốc, ngay từ cuối triều đại nhà Thanh, việc nghiên cứu Phật giáo đã
rất thịnh hành trong giới trí thức Trung Quốc. Các nhà nghiên cứu như Đàm Tự Đồng,
Lương Khải Siêu và Chương Thái Niêm đã sử dụng học thuyết Phật giáo như một vũ
khí tư tưởng chống lại các trào lưu tư tưởng sùng bái phương Tây. Chẳng hạn, Đàm Tự
Đồng trong cuốn “Về lòng từ bi” đã cho rằng lòng từ bi của là nguồn gốc của vũ trụ.
Ông đã sử dụng tư tưởng của Thiền tông như một trong các nguồn tư liệu để chứng
minh cho luận điểm nói trên. Theo ơng, ý tưởng về lịng từ bi, bình đẳng và vơ ngã
trong Phật giáo cịn là nguồn giác ngộ và khích lệ đối với tầng lớp trí thức Trung Quốc
đương thời.
Ở Việt Nam việc nghiên cứu Phật giáo và vai trị của nó trong đời sống xã hội
Việt Nam được tiến hành trong suốt chiều dài lịch sử dân tộc kể cả giai đoạn phật giáo
suy vi (từ thế kỷ XV đến thế kỷ XVIII).
Đặc biệt từ những năm cuối của thế kỷ XX đã xuất hiện rất nhiều cơng trình khoa

học nghiên cứu về Phật giáo, về vai trò của phật giáo trong đời sống xã hội nói chung và
trong đời sống của người Việt Nam nói riêng.
Trần Văn Giàu với một loạt cơng trình như: “Giá trị tinh thần truyền thống của
dân tộc Việt Nam” (Nxb KHXH, Hà Nội, 1975), “Đạo đức Phật giáo trong thời hiện
đại” (Nxb Tp Hồ Chí Minh 1993), và “Sự phát triển của tư tưởng Việt Nam từ giữa thế
kỷ XIX đến Cách mạng tháng Tám” (3 tập – Nxb CTQG, Hà Nội 1997,1998) đã đề cập
đến những giá trị đạo đức Phật giáo, đề cập đến những đóng góp của Phật giáo trong
lịch sử tư tưởng Việt Nam.
Học viện Phật giáo Việt Nam tại Thành phố Hồ Chí Minh với “Phật giáo nhập
th61 và phát triển” (Nxb Tôn giáo, 2008) đã tập hợp bài viết của các nhà khoa học, các
nhà trí thức Phật giáo viết về vai trò của Phật giáo trong các lĩnh vực và đời sống xã hội
Việt Nma hiện nay như: Phật giáo trong thời kỳ hội nhập và phát triển, Phật giáo với
chính trị xã hội, Phật giáo với sự phát triển bền vững của đất nước, Phật giáo với xã hội
dân sự, Phật giáo với sự nghiệp độc lập, Phật giáo với các vấn nạn giao thông, Phật giáo
với đời sống tâm linh, Phật giáo với việc xây dựng nền kinh tế nhân bản, Phật giáo với
hoạt động từ thiện nhân đạo…
Nhìn chung, Phật giáo và vai trị của Phật giáo trong đời sống xã hội thu hút
nhiều nhà khoa học nghiên cứu với nhiều khía cạnh khác nhau. Đa số các nghiên cứu
iii


Giảng viên bộ môn: PGS.TS Hà Trọng Thà
Đề tài: Tư tưởng triết học của phật giáo và sự ảnh hưởng của nó đến đời sống văn hóa tinh thần của
người Việt.

này đủ nhấn mạnh những giá trị của Phật giáo về giá trị đạo đức, giá trị tinh thần, thẩm
mỹ… Tuy nhiên, theo tơi thì chưa thấy có cơng trình nào bàn về những hạn chế của
Phật giáo đối với đời sống của người Việt Nam một cách có hệ thống. Chính vì vậy,
trên cơ sở kế thừa thành quả nghiên cứu của các nhà khoa học đi trước, đề tài tập trung
vào việc hệ thống hoá những giá trị cũng như hạn chế của Phật giáo đối với đời sống

của người Việt Nam hiện nay và đưa ra một số giải pháp cơ bản để giải quyết.
 Mục đích và nhiệm vụ đề tài
Mục đích: đề tải đi sâu vào phân tích những thành tựu, giá trị và hạn chế của Phật
giáo đối với đời sống của người Việt Nam trong các mặt của đời sống xã hội nhất là giai
đoạn hiện nay. Đề xuất một số giải pháp nhằm phát huy những thành quả tích cực và
hạn chế những ảnh hưởng tiêu cực của Phật giáo trong quá trình xây dựng đời sống mới.
Nhiệm vụ: Để thực hiện mục đích nghiên cứu trên đề tài có nhiệm vụ:
-

Khái quát về Phật giáo, những nội dung cơ bản trong giáo lý, giáo luật của Phật
giáo, chỉ ra đặc điểm và thực trạng Phật giáo Việt Nam hiện nay thông qua quá
trình hình thành du nhập và phát triển tại Việt Nam.

-

Phân tích những ảnh hưởng tích cực và hạn chế của Phật giáo trên một số
phương diện cơ bản trong đời sống của người Việt Nam nhất là trong giai đoạn
hiện nay.

-

Đề xuất quan điểm và một số giải pháp nhằm phát huy những kết quả tích cực đã
đạt được, hạn chế những vấn đề cịn mang tính hạn chế, tác động tiêu cực trong
quá trình xây dựng đời sống mới xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay.
Trong bài viết này, người viết khơng nhằm mục đích trình bày tồn bộ hệ thống

tư tưởng của Phật giáo một cách chi tiết toàn mỹ, mà chỉ đưa ra những khái quát chung
về những khía cạnh căn bản. Qua đó muốn cho người đọc thấy được những ảnh hưởng
sâu sắc nhất của tư tưởng Phật giáo đối với đời sống văn hóa tinh thần người Việt.
 Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu

Đề tài được nghiên cứu dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác – Lênin và tư
tưởng Hồ Chí Minh về vấn đề tôn giáo.
Đề tài dựa trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử
của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quán triệt đường lối đổi mới của

iv


Giảng viên bộ môn: PGS.TS Hà Trọng Thà
Đề tài: Tư tưởng triết học của phật giáo và sự ảnh hưởng của nó đến đời sống văn hóa tinh thần của
người Việt.

Đảng, Nhà nước, đồng thời vận dụng tổng hợp các phương pháp nghiên cứu như, logic
và lịch sử, phân tích tổng hợp.


Đóng góp mới của đề tài
Trong q trình nghiên cứu về Phật giáo của các nhà khoa học trước đây cũng

như hiện nay, đa số đều nhìn nhận những giá trị tốt đẹp của Phật giáo trong đời sống xã
hội Việt Nam. Đóng góp mới của đề tài là nhìn nhận và tập trung phân tích những mặt
hạn chế của Phật giáo nói chung và ở Việt Nam nói riêng đến đời sống của con người và
xã hội Việt Nam hiện nay, giai đoạn đổi mới đất nước theo hướng cơng nghiệp hố,
hiện đại hố. Và quan trọng hơn là qua việc nghiên cứu, dựa trên những kết quả đánh
giá, đề tài sẽ khái quát được những giải pháp cơ bản để góp phần giảm thiểu các tác
động khơng mong muốn của Phật giáo.
 Ý nghĩa lý luận và thực tiễn
Đề tài mang ý nghĩa lý luận và thực tiễn sau đây:
Thứ nhất, đề tài góp phần đưa ra những màu sắc mới trong việc nhìn nhận và
nghiên cứu về tơn giáo nói chung và Phật giáo nói riêng cho các nhà nghiên cứu trong

lĩnh vực này.
Thứ hai, đề tài góp phần làm rõ ảnh hưởng hai mặt của Phật giáo đối với đời
sống của người Việt Nam và những vấn đề đặt ra hiện nay nhằm tìm kiếm các phải pháp
để phát huy thành quả và hạn chế ảnh hưởng tiêu cực của Phật giáo trong quá trình xây
dựng đời sống mới ở Việt Nam.
Thứ ba, đề tài góp phần cung cấp các luận cứ khoa học và thực tiễn giúp Đảng và
Nhà nước đề ra những chính sách phù hợp nhằm đồn kết, phát huy vai trị của các tôn
giáo trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước hiện nay.
 Kết cấu đề tài
Đề tài chính gồm ba phần
Phần thứ nhất: Sự hình thành và phát triển của Phật giáo
-

Khái quát về Phật giáo

-

Sự hình thành và phát triển của Phật giáo vào Việt Nam

Phần thứ hai: Tư tưởng triết học của Phật giáo
Phần thứ ba: Những quan điểm về giá trị và hạn chế của Triết học Phật giáo, những giải
pháp cơ bản.
v


Giảng viên bộ môn: PGS.TS Hà Trọng Thà
Đề tài: Tư tưởng triết học của phật giáo và sự ảnh hưởng của nó đến đời sống văn hóa tinh thần của
người Việt.

Mong rằng qua bài viết này sẽ giúp cho độc giả nắm bắt được những nét đại

cương về Phật giáo Việt Nam và tầm ảnh hưởng của nó trong đời sống văn hóa tinh
thần của người Việt. Dù hết sức cố gắng , nhưng với kiến thức còn hạn chế và thời
lượng cho phép nên vẫn không sao tránh khỏi những sai sót trong q trình tìm hiểu,
nghiên cứu, kính mong Quí Bậc Giáo Thọ Sư, Giáo sư hướng dẫn chỉ giáo.

vi


Giảng viên bộ môn: PGS.TS Hà Trọng Thà
Đề tài: Tư tưởng triết học của phật giáo và sự ảnh hưởng của nó đến đời sống văn hóa tinh thần của
người Việt.

MỤC LỤC
LỜI MỞ ĐẦU .................................................................................................................. i
MỤC LỤC..................................................................................................................... vii
DANH MỤC VIẾT TẮT ............................................................................................... ix
CHƯƠNG 1: SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA PHẬT GIÁO .................... 1
1.1

Khái quát về Phật giáo .......................................................................................... 1
Sự ra đời của Phật giáo ............................................................................. 1
Con đường truyền đi của đạo Phật ............................................................ 2
Tìm hiểu về đạo Phật ................................................................................ 4
Thế giới quan của Phật giáo ...................................................................... 5
Nhân sinh quan Phật giáo.......................................................................... 6

1.2

Sự hình thành và phát triển của Phật giáo vào Việt Nam ..................................... 8

CHƯƠNG 2: TƯ TƯỞNG TRIẾT HỌC CỦA PHẬT GIÁO...................................... 11
2.1. Nhân quả ............................................................................................................. 11
2.2. Luân hồi .............................................................................................................. 14
2.3. Tứ diệu đế............................................................................................................ 15
2.4. Bát chính đạo....................................................................................................... 17
CHƯƠNG 3 NHỮNG QUAN ĐIỂM VỀ GIÁ TRỊ VÀ HẠN CHẾ CỦA TRIẾT HỌC
PHẬT GIÁO, NHỮNG GIẢI PHÁP CƠ BẢN ............................................................ 20
3.1

Những quan điểm về giá trị của Triết học Phật Giáo.......................................... 20
Phật giáo góp phần kiến tạo một xã hội bình đẳng, bác ái...................... 20
Phật giáo góp phần tạo nên bản sắc văn hóa dân tộc .............................. 20
Phật giáo khuyên mọi người sống lương thiện, tu tâm dưỡng tính......... 21
Giáo lý của Đạo Phật góp phần giáo dục đạo đức con người ................. 22
Phật giáo có ảnh hưởng tích cực đến các mối quan hệ gia đình, xã hội . 24
vii


Giảng viên bộ môn: PGS.TS Hà Trọng Thà
Đề tài: Tư tưởng triết học của phật giáo và sự ảnh hưởng của nó đến đời sống văn hóa tinh thần của
người Việt.

3.2

Những quan điểm về hạn chế của Triết học Phật Giáo ....................................... 25

3.3

Những giải pháp cơ bản ...................................................................................... 28

CHƯƠNG 4: KẾT LUẬN ............................................................................................ 36
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................ 37

viii


Giảng viên bộ môn: PGS.TS Hà Trọng Thà
Đề tài: Tư tưởng triết học của phật giáo và sự ảnh hưởng của nó đến đời sống văn hóa tinh thần của
người Việt.

DANH MỤC VIẾT TẮT

Nxb: Nhà xuất bản
KHXH: Khoa học xã hội
CTQG: Chính trị Quốc gia
CNXH: Chủ nghĩa xã hội

ix


Giảng viên bộ môn: PGS.TS Hà Trọng Thà
Đề tài: Tư tưởng triết học của phật giáo và sự ảnh hưởng của nó đến đời sống văn hóa tinh thần
của người Việt.

CHƯƠNG 1: SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA PHẬT GIÁO
1.1 Khái quát về Phật giáo
Sự ra đời của Phật giáo
Trong lịch sử triết học của ấn Độ, mà thực chất là lịch sử phát triển của các hệ tư
tưởng triết học xen lẫn với tơn giáo, có một thời kỳ là thời kỳ Bàlamôn giáo, Phật giáo
(từ thế kỷ VI trước công nguyên đến thế kỷ thứ VI sau công nguyên). Ở thời kỳ này,

mặc dù nền kinh tế đã phát triển hơn trước, nhưng nó vẫn bị kìm hãm bởi tính chất tổ
chức kiên cố của cơng xã nông thôn, bởi sự phân chia đẳng cấp khắc nghiệt và sự
thống trị của nhà nước trung ương tập quyền.
Trong lĩnh vực đời sống tinh thần của xã hội, các trào lưu triết học, mà thực chất
là các hệ tư tưởng của các tầng lớp khác nhau trong xã hội, xuất hiện đa dạng nhưng
chia thành hai hệ thống chính đối lập nhau: chính thống và khơng chính thống. Hệ tư
tưởng chính thống với thế giới quan duy tâm, tơn giáo của kinh Veda và giáo lý
Bàlamôn trở thành hệ tư tưởng của giai cấp thống trị. Nhưng hệ tư tưởng khơng chính
thống với đạo Phật, đạo Jaina và phong trào địi tự do tư tưởng, địi bình đẳng xã hội ở
vùng Đông ấn lại ăn sâu vào mọi tầng lớp nhân dân.
Đạo Phật đã hình thành ở ấn Độ vào khoảng thế kỷ thứ VI trước công nguyên,
người sáng lập là thái tử Sidharta (Tất Đạt Đa) (Cồ - đăm), với tư cách là một trong
những hệ tư tưởng tiên phong chống phân chia giai cấp, kì thị màu da và đồng cảm với
nỗi khổ của nhân dân ấn Độ nói riêng, với con người nói chung.
Thái tử Tất Đạt Đa (Sidharta) là con vua Tịnh Phạn (Sudhodana) nước Ca Tỳ La
Vệ (Kapila vastu). Truyền kể vào năm 624 trước cơng ngun, hồng hậu MaDa
(Maya) sinh hạ một hồng tử tuấn tú tại vườn ngự uyển Lâm Tỳ Ni (Lumbini) dưới
gốc cây Ưu Bát La, thường gọi là cây Vơ Ưu (asokaa) có hoa với sắc màu rực rỡ. Thái
tử sinh vào ngày trăng tròn tháng Vésaka, nhằm ngày rằm tháng tư âm lịch và được đặt
tên là Tất Đạt Đa. Lớn lên, thái tử văn võ toàn tài, vợ là công chúa Da Du Đà La
(Yasodava) con vua Thiện Giác, cuộc sống rất đầy đủ, sung sướng.
Nhưng những điều mắt thấy tai nghe về những nỗi đau khổ của con người đã ám
ảnh tâm tư thái tử. Một ngày kia, thái tử ra đi, tương truyền ngài đến dịng A Nơ Ma
SVTH: Đào Duy Tú Bình - 2170233
1


Giảng viên bộ môn: PGS.TS Hà Trọng Thà
Đề tài: Tư tưởng triết học của phật giáo và sự ảnh hưởng của nó đến đời sống văn hóa tinh thần
của người Việt.

cắt tóc làm đạo sĩ. Ngài rủ năm người đến vùng Uruvela tu khổ hạnh trong 6 năm.
Nhưng sau 6 năm học đạo và khổ hạnh, thái tử thấy kẻ hưởng lạc sẽ bê tha thối nát,
còn tu hành khổ hạnh chỉ chuốc thêm khổ thân, chỉ có con đường trung đạo mới mong
thành chính quả. Bởi thế, Thái tử đã bỏ 5 anh em ông Kiều Trần Như, dùng bát sữa
của mục nữ Tu Xá Đề (Sajata), xuống sông Ni Liên tắm rửa, rồi lên thiền quán dưới
gốc cây pipal (cây Tất Bát La, xứ Ba La Nại) lớn và ngồi dưới gốc cây suy nghĩ.
Tương truyền là qua 49 ngày, ngài đã chứng tam minh tức là Túc mạng minh, Thiên
nhân minh và Lậu tận minh, thành Phật hiệu là Thích Ca Mâu Ni, năm 36 tuổi. Gốc
cây chỗ ngài ngồi gọi là Bồ đề đạo dưỡng (Bodhimanda) hay Kim cương tọa
(Vadjrasana).
Sau đó, ngài tìm 5 người bạn trước đây, giác ngộ cho họ, rồi cùng họ trong suốt
40 năm còn lại của cuộc đời đi truyền bá tư tưởng của mình. Có những câu chuyện đã
thành huyền thoại về Phật như Phật đã dừng chân bên vệ đường xâu kim cho bà già
mù lịa, săn sóc, dọn dẹp ô uế cho người bệnh, nhận cơm thừa của một tiện nữ dâng
cúng... Từ những việc nhỏ nhất, tất cả đều thể hiện lòng từ bi bác ái của Ngài và đạo
của Ngài.
Con đường truyền đi của đạo Phật
Sau Phật Niết bàn, các đệ tử Phật kiết tập 4 lần. Qua cuộc kiết tập lần thứ hai, do
quan điểm bất đồng, Phật giáo chia thành hai phái: Thượng tọa bộ và Đại chúng bộ.
Thượng toạ bộ chủ trương bảo thủ y nguyên Phật giáo ban đầu, đọc kinh bằng tiếng
Pali. Đại chúng bộ có tư tưởng cấp tiến, phóng khóang đọc kinh bằng tiếng Sanskrit.
Dị biệt tiếp tục phát triển, về sau giáo đoàn Phật giáo cho làm hai hệ là Nam
truyền và Bắc truyền. Thượng toạ bộ chi phối Nam ấn và Phật giáo Nam truyền liên
tục hưng thịnh. Đại chúng bộ chi phối Bắc ấn, nhưng mãi đến thời Bồ Tát Mã Minh
(Asvaghosha) 5 thế kỷ sau Phật niết bàn, mới mở màn hưng thịnh và sáng rỡ nhất là
thời kỳ Bồ Tát Long Thọ (Nagarjuna) đầu thế kỷ II sau công nguyên.
Phật giáo vào Việt Nam bằng con đường dân giã và mang tính tự phát thông qua
các thương nhân Ấn Độ và các nhà truyền giáo Trung Quốc. Công lao đầu tiên của
việc Phật giáo du nhập vào Việt Nam phải kể đến vai trò của các thương nhân Ấn Độ.

SVTH: Đào Duy Tú Bình - 2170233
2


Giảng viên bộ môn: PGS.TS Hà Trọng Thà
Đề tài: Tư tưởng triết học của phật giáo và sự ảnh hưởng của nó đến đời sống văn hóa tinh thần
của người Việt.

Từ những năm đầu công nguyên người Ấn Độ đã đi buôn bán với nhiều nước trong
vùng Địa trung hải, Trung Đông, Đế quốc La Mã. Họ đi nhiều nơi để tìm ngun liệu,
hàng hố. Chính trong q trình đó, họ đã tới Đơng Nam Á, trong đó có đất Giao Chỉ.
Nhiều nhà nghiên cứu chỉ ra rằng, trung tâm Phật giáo đầu tiên ở Việt Nam - Luy Lâu
- được hình thành trước tiên là do sự viếng thăm của các thương nhân người Ấn. Họ
đến Việt Nam trước cả các tăng sĩ, họ đến mang theo cả những kỹ thuật canh tác, y
thuật, phong tục tập quán và sinh hoạt tôn giáo của người Ấn Độ (Bà la mơn giáo và
Phật giáo). Những đặc điểm văn hóa này đã có ảnh hưởng đến đời sống của người dân
bản địa Việt Nam. Như vậy, các thương nhân Ấn Độ đã tham gia một cách tự phát vào
quá trình truyền bá Phật giáo vào các xứ phương Đơng, trong đó có Việt Nam. Hay nói
cách khác, họ đã đem Phật giáo đến Việt Nam một cách tự phát, khơng có chủ đích.
Tuy nhiên, Phật giáo ở Giao Chỉ thời kỳ này mới chỉ là những sinh hoạt tín ngưỡng
đơn sơ giới hạn trong sự đọc Tam quy, cúng dường Phật pháp, bố thí chứ chưa có kinh
điển.
Tiếp sau các tăng sĩ Ấn Độ là các nhà sư người Trung Quốc. Lúc này nước Việt
Nam đang chịu sự đô hộ Trung Hoa. Các nhà sư Trung Quốc đến Việt Nam truyền đạo
lúc này chưa phải do được người Việt mời, thỉnh mà cũng hồn tồn mang tính tự
phát. Chỉ đến khi nước Việt Nam bước vào thời kỳ tự chủ, vua Lê Đại Hành mới cho
người sang Trung Hoa mời sư về thỉnh kinh.
Phật giáo vào Việt Nam chủ yếu bằng con đường hịa bình, ít gây ra xung đột với
văn hoá bản địa. Phật giáo đến với dân tộc Việt Nam một cách rất tự nhiên. Ngay từ
buổi đầu mới du nhập, Phật giáo đã nhanh chóng được người Việt đón nhận mà hầu

như khơng gặp phải bất kỳ một trở ngại nào. Thậm trí, nó cịn được tiếp nhận một cách
nhanh chóng vì bản thân nó có nhiều điểm phù hợp với hệ thống tín ngưỡng của người
Việt cổ. Người Việt thời kỳ này tin tưởng có ơng Trời ở trên cao, nhìn thấu mọi việc
dưới đất, trừng phạt kẻ ác, giúp đỡ người thiện. Linh hồn con người khơng chết đi
cùng thể xác mà nó vẫn cịn tồn tại xung quanh người thân để che chở, bảo vệ, phù hộ
họ. Bên cạnh đó họ cịn tin có ma xó, tin vào thầy mo, thầy cúng… Trong bối cảnh
như vậy, Phật giáo với thuyết Nhân quả nghiệp báo, luân hồi, với những quan niệm về
SVTH: Đào Duy Tú Bình - 2170233
3


Giảng viên bộ môn: PGS.TS Hà Trọng Thà
Đề tài: Tư tưởng triết học của phật giáo và sự ảnh hưởng của nó đến đời sống văn hóa tinh thần
của người Việt.

công đức, Tam bảo… không những không đi ngược với tín ngưỡng của người Việt mà
cịn rất phù hợp nên nó đã được tiếp nhận nhanh chóng. Đồng thời, trong hồn cảnh bị
đơ hộ bởi thế lực ngoại bang, người Việt đã tìm thấy ở Phật giáo một nền tảng tư
tưởng để củng cố bản sắc dân tộc.
Phật giáo Nam truyền lan đến các nước phía Nam ấn: Tích Lan, Thái Lan, Miến
Điện, Lào, Campuchia và đa số trở thành quốc giáo. Phật giáo Bắc truyền lan đến các
vùng phía Bắc ấn (Tây Tạng, Trung Quốc, Nhật Bản, ... ) mà mỗi nước lại có màu sắc
riêng. Trung Hoa đã làm cho Phật giáo Bắc truyền thêm rực sáng. Sau này còn gọi
Phật giáo Nam truyền là Phật giáo Tiểu Thừa, còn Phật giáo Bắc truyền là Phật giáo
Đại Thừa.
Với hai con đường thuỷ và bộ Phật giáo cũng vào Việt Nam những thế kỷ đầu
cơng ngun.
Tìm hiểu về đạo Phật
Phật giáo được sáng lập trên căn bản trí tuệ, lấy trí tuệ làm nền tảng để giải thốt
con người. Phật giáo chủ trương cơng bằng, con người có quy luật nhân quả (Dhamma

niyama) tức là con người là chủ nhân của chính mình.
Phật giáo khơng phải là một tơn giáo vì Phật giáo khơng phải là một tín ngưỡng
có hệ thống, lấy đức tin và tôn sùng lễ bái làm cứu cánh. Hơn nữa, Phật giáo không
trung thành với một thần linh hay siêu nhiên nào. Phật giáo khuyên con người tự phát
triển khả năng và trí tuệ của chính mình.
Phật giáo khơng phải là một triết lý, vì triết lý có tính chất mơ hồ. Có nhà hoạt
động chính trị nổi tiếng từng nói: “Phật học là mẹ của triết học, nghiên cứu Phật học
có thể bổ khuyết cho khoa học”. Phật học khơng những thích hợp với khoa học mà còn
bổ sung những khiếm khuyết của khoa học. Vì vậy, Phật giáo khơng địi hỏi nơi người
Phật tử một đức tin mù quáng. Phật giáo khuyến khích và chủ trương tự do bình đẳng,
phù hợp với lý trí và thời đại.
Phật giáo là một nền giáo dục trí tuệ, nhân bản vơ lượng vơ biên, căn cứ vào
nguyên lý và hiện tượng của vũ trụ. Nền giáo dục mà đức Phật dẫn dắt và chỉ dạy cho
chúng sinh hài hòa âm dương, sống khiêm tốn và suy nghĩ linh hoạt. Khuyên con
SVTH: Đào Duy Tú Bình - 2170233
4


Giảng viên bộ môn: PGS.TS Hà Trọng Thà
Đề tài: Tư tưởng triết học của phật giáo và sự ảnh hưởng của nó đến đời sống văn hóa tinh thần
của người Việt.

người làm những điều phúc đức, tốt lành trong xã hội và trong đời sống cá nhân hàng
ngày từ những việc nhỏ nhất cho đến việc lớn nhất, vĩ đại nhất, dựa trên phương diện
thời gian, không gian và bao hàm c ả quá khứ - hiện tại - và tương lai.
Tóm lại, có nhiều cách định nghĩa Phật giáo, nhưng định nghĩa cách nào cũng
nên nhớ câu: “Tất cả vì Phật pháp, tất cả vì chúng sinh!”. Và những điều này đã được
các nhà hiền triết và các nhà tri thức đều phải cơng nhận đó là chân lý. Nói một cách
khác Phật giáo là một chân lý trường tồn khơng gì có thể đổi thay được.
Thế giới quan của Phật giáo

Thế giới quan của Phật giáo nguyên thủy được phản ánh trong thuyết duyên khởi
và được làm sáng tỏ qua phạm trù vô ngã và vô thường [1].
+ Duyên Khởi là tư tưởng, giáo lý cơ bản nhất của Phật giáo, thể hiện quan điểm
của Phật giáo đối với đời người, với tồn tại và sinh mệnh, là cơ sở triết học của giáo
thuyết cụ thể và tư tưởng quan trọng của Phật giáo như nhân quả, trung đạo, bình
đẳng, từ bi, giải thốt. Dun khởi là nói tắt câu:”Chư pháp do nhân duyên nhi kh ởi”
có nghĩa là các pháp đều do nhân duyên mà có. Pháp là tất cả mọi sự vật, bao gồm vật
chất và tinh thần, kể cả giáo lý. Nhân là năng lực phát sinh, còn duyên là lực hỗ trợ
cho nhân phát sinh. Tất cả các pháp đều sinh, diệt, tồn tại trong sự liên hệ mật thiết với
nhau, không một pháp nào có thể tồn tại độc lập tuyệt đối.
Sự vật chỉ “có” một cách giả tạo, một cách vơ thường.
- Nhân dun hội họp thì sự vật là “có”
- Nhân dun tan rã thì sự vật là “khơng”
Người thế gian không tu dưỡng, lầm sự vật, vạn pháp là thực có, là vĩnh viễn nên
bám giữ vào các pháp, vào sự vật (sinh mệnh, danh vọng, tiền tài). Nhưng thực ra các
pháp là vô thường, là chuyển biến và khi tan rã thì người thế gian đau khổ.
Lý nhân duyên cho thấy sự vật hình thành do nhân dun hịa h ợp, sự vật là hư
giả, là giả hợp không có tính tồn tại. Như vậy con người làm chủ cuộc đời mình, vận
mệnh mình.
+ Vơ ngã là khơng có một thực thể tối thượng tồn tại vĩnh hằng nào. Vạn vật
trong vũ trụ vốn khơng có tính thường hằng, nó chỉ là sự “giả hợp” do sự hội đủ nhân
SVTH: Đào Duy Tú Bình - 2170233
5


Giảng viên bộ môn: PGS.TS Hà Trọng Thà
Đề tài: Tư tưởng triết học của phật giáo và sự ảnh hưởng của nó đến đời sống văn hóa tinh thần
của người Việt.

duyên nên thành ra tồn tại. Ngay bản thân sự tồn tại của thực tế con người chẳng qua

cũng là do “ngũ uẩn” hội hợp lại: sắc (vật chất), thụ (cảm giác), tưởng (ấn tượng),
hành (suy lý) và thức (ý thức).Theo cách phân loại khác-“lục tại”: địa (chất khoáng),
thủy (chất nước), hỏa (nhiệt năng), phong (hơi thở), không (khoảng trống) và thức (ý
thức). Nói tổng qt thì vạn vật chỉ là sự “hội hợp” của hai loại yếu tố vật chất “sắc’ và
tinh thần “danh”. Như vậy thì khơng có cái gọi là tôi (vô ngã)
+ Vô thường là không có cái gì trường tồn và vĩnh cửu cả. Luật vô thường chi
phối vũ trụ, vạn vật, thân và tâm ta. Sự vật ln ln biến đổi, khơng có gì là thường
trụ, bất biến. Nó chuyển biến khơng ngừng và sự chuyển biến ấy diễn ra dưới hai hình
thức:
- Một là Sátna (Kshana) vô thường: là sự chuyển biến rất nhanh, trong một thời
gian hết sức ngắn, ngắn hơn cả một nháy mắt, một hơi thở, một sự chuyển biến vừa
khởi lên đã chấm dứt.
- Hai là nhất kỳ vô thường: là sự chuyển biến trong từng giai đoạn. Sự vơ thường
thứ nhất là trạng thái chuyển biến nhanh chóng, liên tiếp, ngắn ngủi, là kết quả gây ra
sự vô thường thứ hai. Nhất kỳ vô thường là trạng thái chuyển biến rõ rệt, kết thúc một
trạng thái cũ, chuyển sang một trạng thái mới.
Vạn vật luôn nằm trong chu trình sinh-trụ-dị-diệt, chúng bị lơi cuốn vào dịng
biến hóa hư ảo vô cùng theo luật nhân quả. Nhân nhờ duyên mới sinh ra quả, quả nhờ
duyên mà thành nhân mới, nhân mới lại nhờ duyên mà thành quả mới…, cứ như thế
vạn vật biến đổi, hợp - tan, tan – hợp mà khơng có ngun nhân đầu tiên và kết quả
cuối cùng nào cả.
Nhân sinh quan Phật giáo
Nhân sinh quan Phật giáo là phần trọng tâm của triết học này. Cũng như nhiều
trường phái khác của triết học Ấn Độ cổ đại, Phật giáo đặt vấn đề tìm kiếm mục tiêu
cứu cánh nhân sinh ở sự “giải thoát” (Moska) khỏi vòng luân hồi, nghiệp báo để đạt
đến trạng thái tồn tại Niết bàn (Nirvana). Tính quần chúng của luận điểm nhân sinh
Phật giáo thể hiện ở chỗ nâng cao tinh thần “bình đẳng giác ngộ”, tức là quyền thực
hiện sự giải thoát là cho tất cả mọi người và cao hơn nữa là của mọi “chúng sinh”.
SVTH: Đào Duy Tú Bình - 2170233
6

Giảng viên bộ môn: PGS.TS Hà Trọng Thà
Đề tài: Tư tưởng triết học của phật giáo và sự ảnh hưởng của nó đến đời sống văn hóa tinh thần
của người Việt.

Điều này mang tính nhân bản sâu sắc, vượt qua giới hạn đẳng cấp khắc nghiệt vốn là
một truyền thống chính trị Ấn Độ cổ đại. Nó nói lên khát vọng “tự do cho tất cả mọi
người”, không thể là độc quyền cho một đẳng cấp nào, dù đó là đẳng cấp q tộc, bình
dân hay tiện nơ. Nhưng đó khơng phải kêu gọi gián tiếp cho quyền bình đẳng về mặt
chính trị mà là bình đẳng trong sự mưu cầu cứu cánh giác ngộ.
Nội dung triết học nhân sinh của Phật giáo tập trung ở bốn luận điểm (gọi là “tứ
diện đế”). Bốn luận điểm này được Phật giáo coi là bốn chân lý vĩ đại về cuộc sống
nhân sinh cho bất cứ cuộc sống nhân sinh nào thuộc đẳng cấp nào.
+ Khổ đế: Sự thật nơi cuộc sống nhân sinh khơng có gì ngồi s ự đau khổ, rằng
buộc hệ lụy, khơng có tự do. Đó là tám nỗi khổ trầm lâm bất tận mà bất cứ ai cũng
phải gánh chịu; Sinh, Lão, Bệnh, Tử, Thụ, Biệt và Ly (u thương chia l ìa), n tăng
hội (ốn ghét nhau mà phải sống với nhau), Sở cầu bất đắc (cái mong muốn mà không
đạt được), và Ngũ thụ uẩn (năm yếu tố vô thường nung nấu làm khổ)
+ Nhân đế: là luận điểm giải thích những nguyên nhân sự thật đau khổ nơi cuộc
sống nhân sinh. Đó là 12 nguyên nhân (t hập nhị nhân duyên): 1. Vô minh, 2. Hành,
3.Thức, 4. Danh sắc, 5. Lục nhập, 6. Xúc, 7. Thụ, 8. Ái, 9. Thủ, 10. Hữu, 11.
Sinh và 12. Lão tử. Trong 12 nhân dun ấy thì “Vơ minh” là nguyên nhân thâu tóm
tất cả. Bởi vậy diệt trừ vô minh là diệt trừ tận gốc rễ sự đau khổ nhân sinh.
+ Diệt đế: Là luận điểm về khả năng có thể tiêu diệt được sự khổ nơi cuộc sống
nhân sinh, đạt tới trạng thái Niết bàn, cứu cánh của hành động tự do. Luận điểm này
cũng bộc lộ tinh thần lạc quan tôn giáo của Phật giáo; cũng thể hiện khát vọng nhân
bản của nó muốn hướng con người đến niềm hạnh phúc “tuyệt đối”, khát vọng của con
người tới Chân – Thiện – Mỹ.
+ Đạo đế: là luận điểm về con đường thể hiện sự diệt khổ, đạt tới giải thốt. Đó

khơng phải là con đường sử dụng bạo lực mà là con đường “tu đạo”, thực chất của con
đường này là hoàn thiện đạo đức cá nhân. Sự giải phóng mang ý nghĩa của sự thực
hiện cá nhân, không mang ý nghĩa của những phong trào cách mạng hay cải cách xã
hội. Đây là nét đặc biệt của “tinh thần giải phóng nhân sinh” của Phật giáo.

SVTH: Đào Duy Tú Bình - 2170233
7


Giảng viên bộ môn: PGS.TS Hà Trọng Thà
Đề tài: Tư tưởng triết học của phật giáo và sự ảnh hưởng của nó đến đời sống văn hóa tinh thần
của người Việt.

Con đường giải thoát, diệt khổ thực chất là tiêu diệt vô minh (sự tăm tối, không
sáng suốt), gồm tám con đường (Bát chính đạo). Đó là:
- Chính kiến: Phải nhận thức đúng, phân biệt đ ược phải trái
- Chính tư duy: Suy nghĩ phải, phải chính, phải đúng đắn.
- Chính nghiệp: Hành động phải chân chính, phải đúng đắn.
- Chính ngữ: Nói phải đúng, khơng gian dối, khơng vu oan cho người khác.
- Chính mệnh: Sống trung thực, khơng tham lam, vụ lợi, gian tà
- Chính tịnh tiến: Phải siêng năng học tập, có ý thức vươn lên để đạt tới chân lý.
- Chính niệm: Phải ln ln hướng về đạo lý chân chính.
- Chính định: Kiên định tập trung tư tưởng vào con đường chính, khơng bị thối
chí, lay chuyển trước mọi cám dỗ.
Theo Bát chính đạo, con người có thể diệt trừ vơ minh, giải thốt, nhập vào cõi
Niết bàn - Nirvana. Niết Bàn là trạng thái yên tĩnh, sáng suốt, chấm dứt sinh tử, luân
hồi. Như vậy Phật giáo có tư tưởng biện chứng, mang tính duy tâm chủ quan.
1.2 Sự hình thành và phát triển của Phật giáo vào Việt Nam
Ngày nay, căn cứ vào các tài liệu và các lập luận khoa học, giới nghiên cứu hầu
hết đồng ý rằng Đạo Phật đã truyền vào Việt Nam rất sớm, nhất là từ cuối thế kỷ thứ II

đến đầu thế kỷ thứ III Tây Lịch [2]. Trung tâm văn hóa Luy Lâu chính là nơi các vị sư
Ấn Độ đến truyền đạo. Trung tâm Phật giáo Luy Lâu là trụ sở của Giao Chỉ, nằm ở
trung tâm đồng bằng sông Hồng Việt Nam (Hà Bắc). Từ đây có những tuyến đường
thủy bộ nối với Bành Thành và Lạc Dương. Các nhà buôn người Ấn Độ và người
Trung Á đến buôn bán ở đây rất sớm và theo sau họ các nhà sư đến hành đạo.
“Theo sách Lĩnh Nam Chích Qi viết vào thời Trần có chuyện Chử Đồng Tử,
chàng trai nghèo ở đầm Dạ Trạch (Hưng Yên), kết duyên với công chúa Tiên Dung
con gái vua Hùng. Sau đó, Chử Đồng Tử trên đường đi buôn, chàng đã gặp một nhà sư
Ấn Độ ở trong một túp lều trên đảo Quỳnh Viên. Nhà sư giảng đạo cho Đồng Tử,
Đồng Tử đã giác ngộ đạo Phật được nhà sư Ấn Độ cho một chiếc gậy và một nón lá để
có thể chống gậy úp nón lên làm phép cầu mưa cầu nắng. Khi trở về Chử Đồng Tử đã
truyền Phật pháp cho công chúa Tiên Dung và nhi ều người khác” [3,4].
SVTH: Đào Duy Tú Bình - 2170233
8


Giảng viên bộ môn: PGS.TS Hà Trọng Thà
Đề tài: Tư tưởng triết học của phật giáo và sự ảnh hưởng của nó đến đời sống văn hóa tinh thần
của người Việt.

Câu chuyện trên phần nào cũng đã phản ảnh Phật giáo du nhập vào đồng bằng
Bắc bộ khá sớm trước khi tiếp nhận văn hóa Trung Hoa. Vì Phật giáo trực tiếp với
người Ấn Độ nên thời ấy dân Việt Nam gọi Phật là ông Bụt bởi từ chữ Buddha mà ra,
về sau khi Phật giáo đã qua Trung Hoa thì Buddha đựơc phiên âm qua tiếng Hán là
Phật Đà và để lại tiếng Phật được phổ biến sử dụng.
Phật giáo ăn sâu, bám rễ vào Việt Nam từ rất sớm. Đến đời nhà Lý, nhà Trần,
Phật giáo phát triển cực thịnh, được coi là quốc giáo, ảnh hưởng đến tất cả mọi vấn đề
trong cuộc sống. Đến thế kỷ 20, mặc dù ảnh hưởng mạnh của quá trình Âu hóa, Phật
giáo Việt Nam lại phát triển mạnh mẽ, khởi đầu từ các đơ thị miền Nam với các đóng
góp quan trọng của các nhà sư Khánh Hòa và Thiện Chiếu [8].

Bốn giai đoạn lịch sử của Phật giáo Việt Nam
• Từ đầu cơng ngun đến hết thời kỳ Bắc thuộc là giai đoạn hình thành và phát
triển rộng khắp
• Thời Đại Việt là giai đoạn cực thịnh
• Từ đời Hậu Lê đến cuối thế kỷ 19 là giai đoạn suy thối
• Từ đầu thế kỷ 20 đến nay là giai đoạn phục hưng. Đại thừa có ba tơng phái
được truyền vào Việt Nam [8]:
+ Thiền tông: là một tông phái Phật giáo do nhà sư Ấn Độ Bồ Đề Đạt Ma sáng
lập ra ở Trung Quốc vào đầu thế kỷ thứ 6. Thiền là cách gọi tắt của Thiền na
(Dhyana), có nghĩa là "Tĩnh tâm", chủ trương tập trung trí tuệ để quán định (thiền)
nhằm đạt đến chân lý giác ngộ của đạo Phật.
+ Tịnh độ tông: là một tông phái Phật giáo, chủ trương tu dựa trên tha lực của
Phật A Di Đà. Trong Tịnh Độ tơng, có tồn tại một cõi Phật cụ thể, gọi là Thế Giới Cực
Lạc do đức Phật A Di làm giáo chủ. Việc tu hành được mở rộng ra những hành động
đơn giản như đi thăm chùa, tụng danh Phật A Di Đà. Nhờ vậy mà Tịnh Độ tông là
tông phái phổ biến khắp cõi Việt Nam.
+ Mật tông là một tông phái Phật giáo chủ trương sử dụng những phép tu tụng
niệm các mật chú để đạt đến chân lý giác ngộ. Mật tông là sự hợp nhất giới luật của
thuyết nhất thiết hữu bộ (Sarvastivada) và nghi thức tác pháp của Kim Cương thừa.
SVTH: Đào Duy Tú Bình - 2170233
9


Giảng viên bộ môn: PGS.TS Hà Trọng Thà
Đề tài: Tư tưởng triết học của phật giáo và sự ảnh hưởng của nó đến đời sống văn hóa tinh thần
của người Việt.

Đạo Phật hội nhập vào văn minh Việt Nam là cả một quá trình lâu dài mãi cho
đến ngày nay và vẫn tiếp tục, đó là sự hịa mình của đạo Phật, với tư thế là một luồng
văn hóa ngoại lai vào nền văn hóa của dân tộc Việt Nam. Có thể nói đó là q trình

đạo Phật dần dần được bản địa hóa, Việt Nam hóa, biến thành một phần cơ thể của nền
văn minh Việt Nam [9].

SVTH: Đào Duy Tú Bình - 2170233
10


Giảng viên bộ môn: PGS.TS Hà Trọng Thà
Đề tài: Tư tưởng triết học của phật giáo và sự ảnh hưởng của nó đến đời sống văn hóa tinh thần
của người Việt.

CHƯƠNG 2: TƯ TƯỞNG TRIẾT HỌC CỦA PHẬT GIÁO
2.1.

Nhân quả
Tư tưởng triết học Phật giáo trên hai phương diện, về bản thể luận và nhân sinh

quan, chứa đựng những tư tưởng duy vật và biện chứng chất phác. Phật giáo cho rằng
các sự vật và hiện tượng trong vũ trụ (chử pháp) là vô thủy, vô chung (vô cùng, vô
tận). Tất cả thế giới đều ở quá trình biến đổi liên tục (vơ thường) khơng có một vị thần
nào sáng tạo ra vạn vật cả. Tất cả các Pháp đều thuộc về một giới (vạn vật đều nằm
trong vũ trụ) gọi là Pháp giới. Mỗi một pháp (mỗi một sự việc hiện tượng, hay một lớp
sự việc hiện tượng) đều ảnh hưởng đến toàn Pháp. Như vậy các sự vật, hiện tượng hay
các q trình của thế giới là ln luôn tồn tại trong mối liên hệ, tác động qua lại và qui
định lẫn nhau.
Tác phẩm “Thanh dung thực luận” của kinh phật viết rằng: “Có người cố chấp là
có Đại tự nhiên là bản thể chân thực bao khắp cả, lúc nào cũng thường định ra chu
pháp, đạo Phật cho rằng toàn bộ chư pháp đều chi chi phối bởi luật nhân quả, biến hóa
vơ thường, khơng có cái bản ngã cố định, khơng có cái thực thể, khơng có hình thức
nào tồn tại vĩnh viễn cả.

Do qui luật nhân quả mà vạn vật ở trong quá trình biến đổi không ngừng, thành,
trụ, hoại, diệt (sinh thành, biến đổi, tồn tại, tan rã và diệt vong) [10]. Quá trình đó phổ
biến khắp vạn vật, trong vũ trụ, nó là phương thức thay đổi chất lượng của sự vật và
hiện tượng. Phật giáo trong q trình giải thích sự biến hóa vơ thường của vạn vật, đã
xây dựng nền thuyết “ nhân duyên”. trong thuyết “nhân duyên” có ba khái niệm chủ
yếu là Nhân, Quả và Duyên.
Cái gì phát động ra ở vật gây ra một hay nhiều kết quả nào đó, được gọi là
Nhân.
Cái gì tập lại từ Nhân đư ợc gọi là Quả.
Duyên: Là điều kiện, mối liên hệ, giúp Nhân tạo ra Quả. Duyên không
phải là một cái gì đó cụ thể, xác định mà nó là sự tương hợp, điều kiện để
giúp cho sự biến chuyển của vạn Pháp.
SVTH: Đào Duy Tú Bình - 2170233
11


Giảng viên bộ môn: PGS.TS Hà Trọng Thà
Đề tài: Tư tưởng triết học của phật giáo và sự ảnh hưởng của nó đến đời sống văn hóa tinh thần
của người Việt.

Ví dụ hạt lúa là cái quả của cây lúa đã thành, mà lại là cái nhân của cây lúa sắp
thành. Lúa muốn thành cây lúa có bơng lại phải nhờ có điều kiện và những mối liên hệ
thích hợp như đất, nước, khơng khí, ánh sáng. Những yếu tố đó chính là Dun [11].
Trong thế giới sinh vật, khi đã giải thích về ngun nhân biến hóa vơ thường của
nó, từ quá khứ đến hiện tại, từ hiện đại tới tương lại. Phật giáo đã trình bày thuyết “
Thập Nhị Nhân Duyên” (mười hai quan hệ nhân duyên) được coi là cơ sở của mọi biến
đổi trong thế giới hiền sinh, một cách tất yếu của sự liên kết nghiệp quả [11].
Vô minh: (là cái không sáng suốt, mông muội, che lấp cái bản nhiên sáng
tỏ).
Hành: (là suy nghĩ mà hành động, do hành động mà tạo nên kết quả, tạo

ra cái nghiệp, cái nếp. Do hành động mà có thức ấy là hành làm quả cho
vơ minh và là nhân cho Thức).
Thức: (là ý thức là biết. Do thức mà có Danh sắc, ấy là Thức làm quả cho
hành và làm nhân cho Danh sắc).
Danh sắc: (là tên và hàn h ta đã biết tên ta là gì thì phải có hình và tên của
ta. Do danh sắc mà có Lục xứ, ấy danh sắc làm quả cho thức và làm nhân
cho Lục xứ). Lục xứ hay lục nhập: (là sáu chỗ, sáu cảm giác: Mắt, mũi,
lưỡi, tai, thân và tri thức. Đã có hình hài có tên phải có Lục xứ để tiếp xúc
với vạn vật do Lục nhập mà có xúc - tiếp xúc. ấy là Lục xứ làm quả cho
Danh sắc và làm nhân cho Xúc.)
Xúc: (là tiếp xúc với ngoại cảnh qua sáu cơ quan xúc giác gây nên, mở
rộng xúc, cảm giác. Do xúc mà có thụ ấy là xúc làm quả cho Lục xứ và
làm nhân cho Thụ).
Thụ: (là tiếp thu, lĩnh nạp, những tác động bên ngồi tác động vào mình.
Do thụ mà có ái, ấy là thụ làm quả cho Xúc và làm nhân cho ái).
Ái: (là yêu, khát vọng, m ong muốn, thích. Do ái mà có Thủ. Do ấy, ái làm
quả cho Thụ và làm nhân cho Thủ).
Thủ: (là lấy, chiếm đoạ t cho minh. Do thủ mà có Hữu. Do vậy mà Thủ
làm quả cho ái và làm nhân cho Hữu).
SVTH: Đào Duy Tú Bình - 2170233
12


Giảng viên bộ môn: PGS.TS Hà Trọng Thà
Đề tài: Tư tưởng triết học của phật giáo và sự ảnh hưởng của nó đến đời sống văn hóa tinh thần
của người Việt.

Hữu: (là tồn tại, hiện h ữu, ham, muốn, nên có dục gây thành cái nghiệp.
Do Hữu mà có sinh, do đó Hữu là quả của Thủ và làm nhân của Sinh).
Sinh: (hiện hữu là ta sin h ra ở thế gian làm thần thánh, làm người, làm súc

sinh. Do sinh mà có Tử, ấy là sinh làm quả cho Hữu và làm nhân cho Tử).
Lão tử: (là già và chết, đã sinh ra là phải già yếu mà đã già là phải chết.
Nhưng chết - sống là hai mặt đối lập nhau không tách rời nhau. Thể xác
tan đi là hết nhưng linh hồn vẫn ở trong vịng vơ minh. Cho nên lại mang
cái nghiệp rơi vào vòng luân hồi (khổ não)).
Thập nhị nhân duyên như nước chảy kế tiếp nhau không bao giờ cạn, không bao
giờ ngừng, nên đạo Phật là Duyên Hà. Các nhân duyên tự tập nhau lại mà sinh mãi mãi
gọi là Duyên hà mãn. Đoạn này do các duyên mà làm quả cho đoạn trước, rồi lại do
các duyên mà làm nhân cho đoạn sau. Bởi 12 nhân Duyên mà vạn vật cứ sinh hóa vơ
thường.
Do vậy tồn bộ thế giới đa dạng, phong phú, nhiều hình, nhiều vẻ cũng chỉ là
dịng biến hóa hư ảo vơ cùng, khơng có gì là thường định, là thực, là khơng thực có
sinh, có diệt, có người, có mình, có cảnh, có vật, có khơng gian, có thời gian. Đó chính
là cái chân lý cho ta thấy được cái chân thế tuyệt đối của vũ trụ. Thấy được điều đó gọi
là “chân như” là đạt tới cõi hạnh phúc, cực lạc, không sinh, không diệt, niết bàn [12].
Thế giới của chúng sinh (loài người) cũng do nhân duyên kết hợp mà thành. Đó
là sự kết hợp của hai thành phần: Phần sinh lý và phần tâm lý.
Cái tơi sinh lý tức là th ể xác, hình chất với yếu tố “sắc” (địa, thuỷ, hóa,
phong) tức là cái cảm giác được.
Cái tôi tâm lý (tinh thần) linh hồn tức là “tâm” với 4 yếu tố chỉ có tên gọi
mà khơng có hình chất gọi là “Danh”.
Trong “Sắc” gồm những cái nhìn thấy được cũng như những thứ khơng nhìn thấy
được nếu nó nằm trong q trình biến đổi của “sắc” gọi là “vô biến sắc” như vật chất
chuyển hóa thành năng lượng chẳng hạn. Bốn yếu tố do nhân duyên tạo thành phần
tâm lý (tinh thần) của con người là:

SVTH: Đào Duy Tú Bình - 2170233
13

Giảng viên bộ môn: PGS.TS Hà Trọng Thà
Đề tài: Tư tưởng triết học của phật giáo và sự ảnh hưởng của nó đến đời sống văn hóa tinh thần
của người Việt.

Thụ: Những cảm giác, cảm thụ về khổ hay sướng, đưa đến sự xúc chạm
lĩnh hội thân hay tâm.
Tưởng: Suy nghĩ, tư tưởng.
Hành: ý muốn thúc đẩy hành động.
Thức: Nhận thức, phân biệt đối tượng tâm lý ta là ta.
Hai thành phần tạo nên từ ngũ uẩn do Nhân - Duyên tạo thành mỗi sinh vật cụ
thể có danh và có sắc. Dun hợp ngũ uẩn thì là ta. Dun tan ngũ uẩn thì là diệt. Quá
trình hợp tan ngũ uẩn do Nhân - Duyên là vô cùng tận [12].
Các yếu tố của ngũ uẩn cũng ln ln biến hóa theo qui luật nhân hóa khơng
ngừng khơng nghỉ, nên mọi sinh vật cũng chỉ là vụt mất, vụt cịn.
Khơng có sự vật riêng biệt, cố định, khơng có cái tơi, cái tơi hơm qua khơng cịn
là cái tơi hơm nay. Kinh Phật có đoạn viết “Sắc chẳng khác khơng, khơng chẳng khác
sắc, sắc là không, không là sắc. Thụ, Tưởng, Hành, Thức cũng đều như thế” [12].
2.2.

Luân hồi
Nghiệp và luân hồi không những chỉ là những khái niệm của Triết học Phật giáo

mà có từ trong Upanishad. Nghiệp chữ phạn và Karma là cái do những hoạt động của
ta, do hậu quả việc làm của ta, do hành động của thân thể ta. Được gọi là “Thân
nghiệp”, còn hậu quả của những lời nói của ta, phát ngơn của ta thì được gọi là “khẩu
Nghiệp”. Hay những cái do ý nghĩ của ta, do tâm trí của ta gây nên được gọi là ”ý
Nghiệp”. Tất cả những Thân nghiệp, Khẩu nghiệp, Ý nghiệp là do ta tham dục mà
thành, do ta muốn thỏa mãn tham vọng của mình gây nên. Sở dĩ ta tham dục vì ta chưa
hiểu đươc chân bản vốn có của ta cũng như vạn vật là ln ln biến đổi khơng có gì
là thường định và vĩnh viễn cả.

Cuộc đời con người là sự ghánh chịu hậu quả của nghiệp đương thời và các kiếp
sống trước rồi nó tiếp tục chi phối cả đời sau. Nghiệp báo trong một đời là sự tổng hợp
của các nghiệp gây ra trong hiện tại cộng với các nghiệp gây ra trong quá khứ, nó
quyết định đời sau xấu hay tốt, thiện hay ác [13].
Luân hồi: Chữ phạn là Samsara. Có nghĩa là bánh xe quay trịn. Đạo phật cho
rằng, sau khi một thể xác sinh vật nào đó chết thì linh hồn sẽ tách ra khỏi thể xác và
SVTH: Đào Duy Tú Bình - 2170233
14


Giảng viên bộ môn: PGS.TS Hà Trọng Thà
Đề tài: Tư tưởng triết học của phật giáo và sự ảnh hưởng của nó đến đời sống văn hóa tinh thần
của người Việt.

đầu thai vào một sinh vật khác nhập vào một thể xác khác (có thể là con người, lồi
vật thậm chí cỏ cây). Cứ thế mãi do kết quả, quả báo hành động của những kiếp trước
gây ra. Đó cũng là cách lý giải căn nguyên nỗi khổ ở đời con người. Sau khi lý giải
được nỗi khổ ở cuộc đời con người là do “thập nhị nhân duyên” làm cho con người rơi
vào bể trầm luân. Đạo Phật đã chủ chương tìm con đường diệt khổ. Con đường giải
thốt đó khơng những địi hỏi ta nhận thức được nó mà cao hơn ta phải hành động,
phải thấm nhuần tứ diệu đế [13].
2.3.

Tứ diệu đế
Tứ diệu đế: là bốn chân lí cao cả về sự đau khổ của con người và con

đường giải thốt. Đó là:
1/ Khổ đế: Quan niệm của Phật giáo về những nỗi khổ của cuộc đời. Theo
Phật giáo, đời là bể khổ. Ở đời có vạn sự khổ, vạn sự có thể biến thành cái khổ mà
khái quát lại có tám cái khổ phổ biến là: sinh khổ, lão khổ, bệnh khổ, tử khổ, ái biệt

ly khổ, oán tăng hội khổ, sở cầu bất đắc khổ, ngũ uẩn khổ.
- Sinh khổ: Sự sinh sống của con người khổ (khổ trong lúc sanh và khổ
trongđời sống).
- Lão khổ: Con người đến lúc già, thân thể hao mòn, suy kém, trí huệ lu
mờ, khổ cả thể xác lẫn tinh thần.
- Bệnh khổ: Hành hạ xác thân con người, làm cho nó khổ sở, khơng gì hơn
làđau bệnh.
- Tử khổ: Khổ của sự chết. Con người sợ nhất là cái chết vì phải xa lìa
vĩnhviễn tất cả bà con, của cải.
- Ái biệt ly khổ: Khổ của sự chia ly với những gì thân yêu.
- Oán tăng hội khổ: Ðây là cái khổ gây ra do sự thù ghét, hiềm khích
nhaumà cứ phải gần gũi, chung đụng.
- Sở cầu bất đắc khổ: Khổ của sự mong cầu, hy vọng mà không toại nguyện.
- Ngũ uẩn thủ khổ: Nỗi khổ của sự tồn tại của con người. Khổ do sự bám
víu,ái nhiễm của ngũ uẩn.
SVTH: Đào Duy Tú Bình - 2170233
15