Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu chú trọng trang bị kiến thức sang tập trung phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học

I- MỞ ĐẦU
Sự kiện Hội nghị Trung ương lần thứ 8 nhất trí thơng qua Đề án đổi mới căn bản và
tồn diện nền giáo dục và đào tạo có ý nghĩa quyết định, và cũng là sự kiện trọng đại
trong năm 2013 của ngành giáo dục. Trong nghị quyết đó có nhấn mạnh:
“….Chuyển mạnh q trình giáo dục từ chủ yếu chú trọng trang bị kiến thức sang tập
trung phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học…”
Đây không chỉ là một nhiệm vụ quan trọng đối với ngành giáo dục mà còn đặt ra một
yêu cầu thay đổi đối với các nhà trường.
Thay đổi là quá trình vận động do ảnh hưởng, tác động qua lại của sự vật, hiện tượng,
của các yếu tố bên trong và bên ngồi, thay đổi là thuộc tính chung của bất kỳ sự vật hiện
tượng nào. Thay đổi giáo dục là thay đổi về chướng trình, sách giáo khoa, phương tiện,
cơ sở vật chất…Và hiện nay, vấn đề đang được xã hội quan tâm nhất là thay đổi về
phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh.

II- NỘI DUNG


Để nhìn rõ sự thay đổi đó có thể mơ hình hóa bằng sơ đồ ngun tắc sau đây:

Trạng thái mong muốn: Dạy học hướng vào phát triển năng lực

Lộ trình “Quản lý sự chuyển đổi”
Khoảng cách tồn tại

Trạng thái hiện hành: Dạy học nhồi nhét kiến thức

Sơ đồ 1: Sơ đồ nguyên tắc quản lý sự thay đổi
Đối với mỗi nhà trường, để thực hiện thành công sự thay đổi từ dạy học nhồi nhét
kiến thức sang dạy học hướng tới phát triển năng lực cho người học, cần thực hiện nhiều
hoạt động phức tạp, với các giai đoạn thay đổi cần xác định lộ trình cần thiết.
Sau đây, với vai trò giả định là hiệu trưởng của một nhà trường, vận dụng sơ đồ

nguyên tắc và quy trình quản lý thay đổi để thực hiện thành công sự thay đổi trên như
sau:



Phân tích nhu cầu, bối cảnh (SWOT) đối với giáo dục
Giai đoạn
chuẩn bị
Xác định mục đích, mục tiêu cho sự thay đổi và mô tả trạng thái tương lai khi thực h

Kết quả mong đợi khi thực hiện được sự thay đổi

Lựa chọn, sắp xếp mục tiêu cho từng giai đoạn thay đổi
Kế hoạch “QL sự thay đổi”

Triển khai các hoạt động đối với các nội dung “thay đổi”theo lộ tr
Giai đoạn thực thi kế hoạch Thay đổi
Hiện hành

Đích đến

Kiểm tra đánh giá lơ trình

KTĐG tổng kết
(kết quả so với đích mong đợi)

Giai đoạn phát triển bền vững kết quả đạt đươc

Lập hồ sơ cho các kết quả đã đạt được

Phát huy kết quả đạt được vào thực tiễn hoạt động GD

Sơ đồ 2: Sơ đồ cụ thể của QL sự thay đổi trong GD


1. Giai đoạn chuẩn bị:
Khâu chuẩn bị là hết sức quan trọng đối với mọi sự thay đổi. Người quản lý cần đánh
giá đúng tính phức tạp của sự thay đổi cũng như nhận diện đúng được nội dung phải thay
đổi. Cùng với đó, phải xác định chính xác bối cảnh hiện tại của nhà trường trước chủ
trương thay đổi này.
1.1. Phân tích nhu cầu, bối cảnh (SWOT) đối với giáo dục:
Nhà quản lý cần phân tích được điểm mạnh, điểm yếu, cơ hôi, thách thức của nhà
trường trước chủ trương thay đổi.
-

Điểm mạnh:

+ Đội ngũ giáo viên: 100% đạt chuẩn đào tạo; Đủ về số lượng; Trẻ (50% giảng viên
có độ tuổi dưới 35); Năng động, nhiệt huyết, trách nhiệm, yêu nghề, gắn bó với nhà
trường và có hiểu biết về tin học.
+ Lãnh đạo nhà trường tâm huyết, năng động, có tầm nhìn
+ Khối đồn kết trong trường vững mạnh, có được sự đồng thuận của tập thể trong
các vấn đề quan trọng.
+ Cơ sở vật chất của trường khang trang, đủ phòng học 1 ca, trang thiết bị dạy học
khá đầy đủ.
-

Điểm yếu

+ Đội ngũ giáo viên trẻ của trường chiếm tỷ lệ lớn, vì vậy cịn thiếu kinh nghiệm tay

nghề
+ Chất lượng đầu vào của học sinh trong trường không cao so với nhiều trường trong
tỉnh.
-

Cơ hội:


Nhà trường nhận được sự quan tâm chỉ đạo chuyên môn của các cấp quản lý cũng như
sự ủng hộ của phụ huynh học sinh.
-

Thách thức:
Chất lượng đội ngũ giáo viên, cán bộ quản lý phải đáp ứng những yêu cầu đổi

mới giáo dục ngày càng cao
1.2. Xác định mục đích, mục tiêu cho sự thay đổi và mơ tả trạng thái tương lai khi
thực hiện được sự thay đổi
- Giáo viên nhận thức được sự cần thiết và vai trò của phương pháp dạy học hướng
vào phát triển năng lực
- Giáo viên thực hiện có hiệu quả các bước của quy trình lên lớp và thực hiện tốt
các yêu cầu của dạy học có hiệu quả, hướng vào phát triển năng lực cho người học
- Học sinh đổi mới cách học theo hướng tham gia tích cực vào quá trình dạy học,
hình thành được các năng lực và phẩm chất đã được xác định trong mục tiêu.
- Kiểm tra-đánh giá được mức độ nhận thức và khả năng hình thành năng lực của
người học
2. Giai đoạn thực thi kế hoạch Thay đổi: Xây dựng Kế hoạch “Quản lý sự thay
đổi
2.1. Kết quả mong đợi khi thực hiện được sự thay đổi
Cách dạy của giáo viên, cách học của học sinh, cách thức kiểm tra đánh giá trong

nhà trường hướng vào phát triển năng lực cho người học
2.2. Lựa chọn, sắp xếp mục tiêu cho từng giai đoạn thay đổi
Để thực hiện được sự thay đổi trên, cần triển khai qua 3 giai đoạn, tương ứng với
các giai đoạn có các mục tiêu:
- Gian đoạn chuẩn bị - gian đoạn rã đơng: Làm cho mọi người hiểu đúng mục
đích, nội dung sự thay đổi, tránh nhiễu không cần thiết


Mục tiêu: Giáo viên nhận thức được sự cần thiết và vai trò của phương pháp dạy
học hướng vào phát triển năng lực
-

Giai đoạn 2: Tiến hành thay đổi trong cách dạy, cách học, cách kiểm tra đánh giá
Mục tiêu:
+ Giáo viên thực hiện có hiệu quả các bước của quy trình lên lớp và thực hiện tốt

các yêu cầu của dạy học có hiệu quả, hướng vào phát triển năng lực cho người học
+ Học sinh đổi mới cách học theo hướng tham gia tích cực vào q trình dạy học,
hình thành được các năng lực và phẩm chất đã được xác định trong mục tiêu.
+ Đổi mới phương pháp kiểm tra đánh giá đảm bảo đánh giá được mức độ nhận
thức và khả năng hình thành năng lực của người học
Giai đoạn 3: Duy trì thành tựu đã đạt được
Mục tiêu: Tiếp tục phát huy những thành tựu đã được về việc dạy học hướng đến
năng lực cho người học.
2.3. Triển khai các hoạt động đối với các nội dung“thay đổi”theo lộ trình
2.3.1.

Tổ chức các hoạt động nhằm nâng cao nhận thức của đội ngũ giáo viên

trong trường về việc dạy học hướng vào phát triển năng lực của người học

Để thực hiện được sự thay đổi này, nhà trường phải làm cho toàn thể giáo viên trong
trường nhận thức được hậu quả của kiểu dạy học nhồi nhét kiến thức và và vai trò của
việc dạy học phát triển năng lực người học. Việc tác động đến nhận thức của giáo viên là
rất quan trọng, bởi chính họ là người trực tiếp lên lớp, trực tiếp thực hiện công việc giảng
dạy và trực tiếp ảnh hưởng đến việc hình thành năng lực cho người học. Muốn giáo viên
nhận thức được điều đó, nhà trường có thể kết hợp nhiều biện pháp:
- Tổ chức các hội thảo về dạy học hướng tới phát triển năng lực (Có thể tổ chức theo
quy mơ cấp trường hoặc theo mơ hình tổ bộ môn, liên tổ bộ môn)


- Tổ chức dự giờ thăm lớp của các giáo viên đã làm tốt việc dạy học hướng tới phát
triển năng lực cho người học
- Phổ biến cho giáo viên về chủ trương thay đổi qua các buổi họp giao ban, hay
các buổi sinh hoạt tổ bộ môn
2.3.2. Triển khai thực hiện có hiệu quả các bước của quy trình lên lớp nhằm phát
huy tốt việc dạy học hướng tới phát triển năng lực cho học sinh.
Giáo viên trong trường đều đã được học về nghiệp vụ sư phạm nhưng không phải ai
cũng thực hiện hiệu quả và vận dụng tốt các bước của quy trình liên lớp vào trong quá
trình giảng dạy. Vì vậy, nhà trường cần triển khai các hoạt động để giáo viên trong trường
thực hiện có hiệu quả các bước của quá trình lên lớp: Tổ chức lớp, Kích thích học sinh
học tập, Tổ chức cho học sinh lĩnh hội/nhận thức kiến thức mới, Hình thành kỹ năng kỹ
xảo, Củng cố tri thức hoặc củng cố kỹ năng kỹ xảo, Hệ thống hóa và khái quát hóa, Kiểm
tra.
Để thực hiện hiệu quả, giáo viên khơng chỉ cần thuần thục các bước của quá trình lên
lớp mà còn phải biết khai thác từng bước trong việc hướng tới phát triển năng lực cho
người học.
Các hình thức triển khai:
- Tập huấn nghiệp vụ sư phạm: Tích hợp dạy học hướng tới phát triển năng lực của
người học vào các bước của quá trình dạy học
- Tập huấn chuyên mơn: Tích hợp dạy học hướng tới phát triển năng lực của người

học vào quá trình dạy học của một số môn học, bài học cụ thể
- Dự giờ thăm lớp của một số giáo viên đã làm tốt việc dạy học hướng tới phát triển
năng lực của người học để nhân rộng mơ hình
2.3.3. Triển khai thực hiện các yêu cầu của dạy học hiệu quả


- Tập huấn cho giáo viên về các yêu cầu của dạy học hiệu quả: Biết nắm bắt và tác
động đến tâm lý người học, Xác định được mục tiêu dạy học đảm bảo tính SMART,
Những lưu ý khi chuyển giao nội dung dạy học, Giao tiếp sư phạm hiệu quả, Coi trọng
hoạt động của học sinh,lưu ý tính vận dụng, lưu ý tổng kết bài học, hướng dẫn tự học
ngoài lớp
- Đánh giá việc thực hiện các yêu cầu của dạy học hiệu quả qua hoạt động dự giờ
thăm lớp và qua kết quả học tập của học sinh.
2.3.4. Triển khai các hoạt động đổi mới kiểm tra-đánh giá kết quả học tập của người
học hướng vào mục tiêu năng lực
Muốn chuyển được sang trạng thái dạy học hướng tới phát triển năng lực, việc đổi
mới kiểm tra – đánh giá kết quả học tập của người học là hết sức quan trọng. Khơng thể
có được việc dạy học hướng tới phát triển năng lực nếu kiểm tra đánh giá vẫn chỉ tập
trung vào việc đánh giá mức độ nắm vững kiến thức. Giáo viên cần phải có kỹ năng,
phương pháp kiểm tra đánh giá người học để thực sự đánh giá được năng lực của người
học.
Các hình thức triển khai:
- Tổ chức các buổi tập huấn, hoặc cử giáo viên tham gia các đợt tập huấn bên ngoài về
kỹ thuật, phương pháp kiểm tra đánh giá việc dạy học hướng vào phát triển năng lực của
người học.
- Lồng ghép nội dung tập huấn về kỹ thuật, phương pháp kiểm tra đánh giá vào các
buổi sinh hoạt tổ bộ môn
- Đánh giá việc đổi mới kiểm tra-đánh giá kết quả học tập của người học của giáo
viên
2.4.

Kiểm tra – đánh giá tổng kết (kết quả so với đích mong đợi)

- Đánh giá hiệu quả thực hiện các bước của quy trình lên lớp trong của giáo viên trong
việc phát huy tốt việc dạy học hướng tới phát triển năng lực cho học sinh.


- Đánh giá hiệu quả các yêu cầu của dạy học hiệu quả
- Đánh giá hiệu quả việc đổi mới kiểm tra-đánh giá kết quả học tập của người học
hướng vào mục tiêu năng lực
3. Giai đoạn phát triển bền vững kết quả đạt đươc
“Làm cách mạng đã khó; phát huy được thành quả cách mạng cịn khó hơn”, vì vậy,
cần duy trì và phát triển những kết quả đã đạt được của sự thay đổi, đảm bảo sự tiếp tục
đổi mới. Cụ thể:
3.1. Lập hồ sơ cho các kết quả đã đạt được
Cần duy trì các hồ sơ liên quan ngay từ khi bắt đầu cho đến khi sự thay đổi thành
công. Các hồ sơ của sự thay đổi này bao gồm:
- Các Kế hoạch, biên bản họp liên quan đến nội dung thay đổi cách dạy từ nhồi nhét
kiến thức sang dạy học hướng đến phát triển năng lực cho người học.
- Các hồ sơ đánh giá kết quả đạt được của việc thực hiện thay đổi
- Hồ sơ các đợt đánh giá giáo viên trong việc đổi mới phương pháp giảng dạy…
3.2. Phát huy kết quả đạt được vào thực tiễn hoạt động giáo dục
Để chuyển từ dạy học nhồi nhét kiến thức sang dạy học hướng vào phát triển năng lực
khơng phải là việc có thể thay đổi một sớm một chiều, cũng không phải dễ dàng thực
hiện trong thực tiễn. Vì vậy nhà trường cần duy trì những thành quả đã đạt được, triển
khai, nhân rộng các đơn vị, tổ bộ môn, giáo viên điển hình về thay đổi thành cơng ra tồn
trường.


III-

KẾT LUẬN

Phương pháp dạy và học mới không chỉ làm cho người học phát triển tư duy độc lập,
sáng tạo mà còn giúp người thầy thêm tiến bộ, trưởng thành. Cùng với đó, cần đổi mới
căn bản hình thức và phương pháp thi, kiểm tra, đánh giá kết quả giáo dục, đào tạo, bảo
đảm trung thực, khách quan, công bằng. Cần gắn chặt giáo dục và đào tạo với nhu cầu
phát triển kinh tế-xã hội, với sản xuất, kinh doanh; gắn nhà trường, viện nghiên cứu với
các cơ sở sản xuất, nhà máy, xí nghiệp; gắn lý luận với thực tiễn công cuộc đổi mới, xây
dựng và bảo vệ Tổ quốc. Đó là những phương cách tốt nhất, hiệu quả nhất để đổi mới căn
bản, toàn diện giáo dục, đào tạo và phát triển nguồn nhân lực nước nhà, như văn kiện
trình Đại hội XII của Đảng đã đề ra.
Tóm lại, có rất nhiều phương hướng đổi mới phương pháp dạy học với những cách
tiếp cận khác nhau, trên đây chỉ là một số phương hướng chung. Việc đổi mới phương
pháp dạy học địi hỏi những điều kiện thích hợp về phương tiện, cơ sở vật chất và tổ chức
dạy học, điều kiện về tổ chức, quản lý. Ngoài ra, phương pháp dạy học cịn mang tính chủ
quan. Mỗi giáo viên với kinh nghiệm riêng của mình cần xác định những phương hướng
riêng để cải tiến phương pháp dạy học và kinh nghiệm của cá nhân.
Sự thay đổi là một tất yếu, dù chúng ta muốn hay khơng muốn thì trường học vẫn phải
thay đổi. Nếu biết lãnh đạo và quản lý sự thay đổi thì sẻ hiệu quả hơn, tích cực hơn.
Chúng ta hãy đón nhận sự thay đổi đó một cách chủ động và tích cực và thay đổi để tồn
tại. Đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo, phát triển nguồn nhân lực ở nước
ta được nêu trong văn kiện Đại hội XII, về thực chất, là một cuộc cách mạng trong lĩnh
vực này, hiệu ứng của nó sẽ làm biến đổi tích cực nhiều mặt của đời sống xã hội Việt
Nam, là sự vun trồng “nguyên khí quốc gia”, làm cho nền học vấn nước nhà hưng thịnh,
đất nước phát triển bền vững.