Bai 24 Nghia tuong minh va ham y

Kiểm tra bài cũ:
- Em hãy phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý ?
- Nêu một ví dụ về hàm ý?


Phân biệt:
- Nghĩa tường minh: là phần thông báo được
diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
- Hàm ý: là phần thông báo tuy không đựơc

diễn đạt trực tiếp trong câu nhưng có thể
suy ra từ những từ ngữ ấy.


Tiết 128:
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
(TIẾP THEO)


I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
* Đọc đoạn trích và trả lời câu hỏi:
Chị Dậu vừa nói vừa mếu:
- Thôi u không ăn, để phần con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này
nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không
phải nhường nhịn cho u.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng
giọng luống cuống:
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu ?
Điểm thêm một “giây” nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thơn Đoài.
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ

khoai vào rở và òa lên khóc:
- U bán con thật đấy ư ? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u
đừng bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con.
( Ngô Tất Tố, Tắt đèn )


Ham y cua nhưng câu in đâm:
- Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi.
-> Sau bữa này con không còn được ở nhà với thầy mẹ
và các em nữa. Mẹ đã bán con.
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
-> Mẹ đã bán con cho nhà cụ Nghị thôn Đoài.


I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
* Đọc đoạn trích và trả lời câu hỏi:
Chị Dậu vừa nói vừa mếu:
- Thôi u không ăn, để phần con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này
nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không
phải nhường nhịn cho u.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng
giọng luống cuống:
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu ?
Điểm thêm một “giây” nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thơn Đoài.
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ
khoai vào rở và òa lên khóc:
- U bán con thật đấy ư ? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u
đừng bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con.
( Ngô Tất Tố, Tắt đèn )

Vậy để sử dụng hàm ý có hiệu quả, cần có
những điều kiện gì?


Ghi nhớ:

Để sử dụng hàm ý, cần có hai điều kiện sau đây:
- Người nói (người viết) phải có ý thức đưa hàm ý vào
câu nói.
- Người nghe (người đọc) phải có năng lực giải đốn
hàm ý.


Xác định hàm ý của câu in đậm? Vì sao em bé khơng nói
thẳng được mà phải sử dụng hàm ý? Việc sử dụng hàm ý có
thành cơng khơng? Vì sao?
Nó nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên:
- Cơm sơi rồi, chắt nước dùm cái ! – Nó cũng lại nói trỏng.
Tơi lên tiếng mở đường cho nó:
- Cháu phải gọi “Ba chắt nước dùm con”, phải nói như vậy.
- Nó như khơng để ý đến câu nói của tơi, nó lại kêu lên:
- Cơm
nhão
bây
giờgiờ
! !
-Cơmsơi
sơirồi,

rồi,
nhão
bây
- Anh Sáu vẫn ngồi im […].
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)


- Hàm ý: chắt giùm nước để cơm khỏi nhão.
- Em bé dùng hàm ý vì:
+ Đã có lần nói thẳng rồi mà khơng hiệu quả.
+ Lần nói thứ hai này có thêm yếu tố thời gian
bức bách để yêu cầu người nghe làm theo ý
mình.
- Việc sử dụng hàm ý không thành công vì “Anh
Sáu vẫn ngồi im”, tức là tỏ ra không cộng tác.


Bài 1:
- Người nói, người nghe trong những câu in đậm
là ai?
- Xác định hàm ý của mỗi câu ấy?
- Theo em, người nghe có hiểu hàm ý của người
nói khơng? Những chi tiết nào chứng tỏ điều đó?


1. Người nói, người nghe những câu in đậm dưới đây là ai?
Xác định hàm ý của mỗi câu ấy. Theo em, người nghe có hiểu
hàm ý của người nói khơng? Những chi tiết nào chứng tỏ
điều đó?
a) – Anh nói nữa đi. – Ơng giục.

– Báo cáo hết ! – Người con trai vụt trở lại
giọng vui vẻ. – Năm phút nữa là mười. Cịn hai
mươi phút thơi. Bác và cơ vào trong nhà. Chè đã
ngấm rồi đấy.
Thì giờ ngắn ngủi cịn lại thúc giục cả chính
người hoạ sĩ già. Ông theo liền anh thanh niên
vào trong nhà, đảo nhìn qua một lượt trước khi
ngồi xuống ghế.
(Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)


1. Người nói, người nghe những câu in đậm dưới đây là ai?
Xác định hàm ý của mỗi câu ấy. Theo em, người nghe có
hiểu hàm ý của người nói khơng? Những chi tiết nào chứng
tỏ điều đó?
b) – […] Anh Tấn này ! Anh bây giờ sang trọng rồi, cịn cần qi gì đến
các thứ đồ gỗ hư hỏng này nữa. Chuyên chở lại lịch kịch lắm. Cho
chúng tôi khuân đi thôi. Chúng tôi nhà nghèo dùng được tất.
– Có gì đâu mà sang trọng ! Chúng tơi cần phải bán các thứ này đi
để…
– Ái chà ! Anh bây giờ làm quan rồi mà bảo không sang trọng ?
Những ba nàng hầu. Mỗi lần đi đâu là ngồi kiệu lớn tám người
khiêng, cịn bảo là khơng sang trọng ? Hừ! Chẳng cái gì giấu nổi
chúng tơi đâu!
Tơi biết khơng thể nói làm sao được đành ngậm miệng, đứng trầm
ngâm.
– Ơi dào ! Thật là càng giàu có càng không dám rời một đồng xu !
Càng không dám rời một đồng xu lại càng giàu có !

Bài tập 1

a
- Anh thanh niên

- Anh Tấn

Người
nghe:

- Ông hoạ sĩ và cô
gái

- Chị hàng đậu ngày
trước

Hàm ý
của câu
in đậm:

- Mời bác và cô vào
uống nước.

- Chúng tôi không thể
cho được.

Chi tiết
chứng
tỏ người
nghe

hiểu

- ” Ông liền theo anh
thanh niên vào trong
nhà” và “ngồi xuống
ghế”.

- “ Thật là càng giàu
có, càng không dám
rời một đồng xu! Càng
không dám rời đồng
xu lại càng giàu có”.

Người
nói:

b


1. Người nói, người nghe những câu in đậm dưới đây là
ai? Xác định hàm ý của mỗi câu ấy. Theo em, người nghe
có hiểu hàm ý của người nói khơng? Những chi tiết nào
chứng tỏ điều đó?
c) Thoắt trong nàng đã chào thưa:
“Tiểu thư cũng có bây giờ tới đây !
Đàn bà dễ có mấy tay,
Đời xưa mấy mặt đời này mấy gan !
Dễ dàng là thói hồng nhan,
Càng cay nghiệt lắm càng oan trái nhiều.”
Hoạn Thư hồn lạc phách xiêu,

Khấu đầu dưới trướng liệu điều kêu ca.
(Nguyễn Du, Truyện Kiều)


Bài 3: Điền vào lượt lời của B trong đoạn thoại sau
đây một câu có hàm ý từ chới.
A: Mai về quê với mình đi !
B:………………………………………………………
A: Đành vậy.
* Điền: - Mình còn rất nhiều bài tập.
- Mai mình phải trông nhà.
- Mình sắp thi rồi.
- Mình phải đi thăm bà ốm ở bệnh viện.


Bài 5: Tìm câu có hàm ý mời mọc, câu có hàm ý từ chối
trong đoạn đối thoại giữa em bé với mây và sóng

- Câu có hàm ý mời mọc:
+ “ Bọn tớ chơi từ khi thức dậy cho đến lúc chiều tà…”
+ “ Bọn tớ ca hát từ sáng sớm cho đến hoàng hơn…”
- Câu có hàm ý từ chối:
+ “ Mẹ mình đang ở đợi ở nhà.”
+ “ Làm sao có thể rời mẹ mà đến được?”.
* Viết thêm câu có chứa hàm ý mời mọc rõ hơn.
-“Chơi với bọn tớ vui lắm đấy.”
- “Có ai muốn chơi với bọn tớ không?”
- “Các bạn nhỏ mà đi cùng thì thích lắm đấy.”

Bài tập:
Em hãy tạo lập một đoạn hội thoại ngắn có sử
dụng hàm ý ? Cho biết hàm ý đó là gì?

Bài làm:
Tài: - Cậu có thích mơn cờ vua khơng?
Lộc:- Tớ chỉ thích mơn bóng đá thơi.
Tài: - Vậy à.
* Hàm ý trong lời nói của Lộc: Tớ khơng
thích môn cờ vua.


Bài tập làm thêm: Tìm hàm ý trong truyện cười dân gian sau:

Xin nước lạnh
Chủ nhà dọn cơm đãi khách, mang thiếu một đôi
đũa. Ai nấy đều cầm đũa mời nhau, cịn người khách
khơng có đũa đứng dậy nói với chủ nhà rằng:
- Cho tôi xin một chén nước lạnh.
Chủ nhà hỏi:
- Hả, để làm gì vậy?

- Để rửa tay cho sạch mà bốc đồ ăn.
Lời trách khéo của người khách vì sự tiếp đón khơng
19
chu đáo của gia chủ.


Sơ đồ kiến thức bài học
iều kiện sử dụng hàm ý

Ngời nói
(ngời viết)
Có ý thức đa hàm ý
vo cõu núi

Ngời nghe
(ngời đọc)
Có nng lực giải đoán
hm ý