Luận án nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến thành quả hoạt động của các doanh nghiệp trên địa bàn thành phố đà nẵng, việt nam

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ

VÕ HỒNG TÂM

NGHIÊN CỨU CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN
THÀNH QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC DOANH NGHIỆP
TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG, VIỆT NAM

Ngành: Kế toán
Mã số: 62 34 03 01

LUẬN ÁN TIẾN SĨ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN:
1: PGS. TS. TRẦN ĐÌNH KHƠI NGUN
2: PGS. TS. HOÀNG TÙNG

Đà Nẵng, 12/ 2021


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận án này là cơng trình nghiên cứu khoa học của cá nhân
tơi. Tất cả dữ liệu và trích dẫn trong luận án đều có nguồn gốc rõ ràng. Kết quả
phân tích của luận án chưa được cơng bố ở bất cứ cơng trình nghiên cứu nào khác.
Tôi xin chịu trách nhiệm về lời cam đoan này.
Nghiên cứu sinh

VÕ HỒNG TÂM

i

LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành luận án Tiến sĩ này, tơi xin được bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc
đến PGS. TS. Trần Đình Khơi Ngun, PGS. TS. Hồng Tùng – Người hướng
dẫn khoa học đã tận tình giúp đỡ tơi trong suốt q trình thực hiện cơng trình
nghiên cứu này.
Cho phép tôi được gửi lời cảm ơn chân thành đến PGS. TS. Lê Văn Huy,
PGS. TS. Đoàn Ngọc Phi Anh và các Anh, Chị trong phòng Đào tạo – Trường
Đại học Kinh tế - Đại học Đà Nẵng đã giúp đỡ tơi mọi mặt để tơi có được sự
chun tâm thực hiện cơng trình nghiên cứu này.
Tơi xin chân thành cảm ơn Ban Giám Hiệu, Quý Thầy giáo, Cô giáo Khoa
Kế toán – Trường Đại học Kinh tế - Đại học Đà Nẵng đã quan tâm động viên,
khích lệ và giúp đỡ chun mơn để tơi hồn thành luận án này.
Tôi xin gửi lời cảm ơn đến Quý Anh, Chị là lãnh đạo, là kiểm tốn viên của
cơng ty TNHH Kiểm toán – Thẩm định giá và tư vấn ECOVIS AFA VIETNAM
đã nhiệt tình giúp đỡ tơi trong việc tổ chức thu thập dữ liệu phục vụ cho việc kiểm
định sơ bộ để hoàn chỉnh thang đo các biến trong luận án.
Tôi xin gửi lời cảm ơn đến Quý Anh, Chị là lãnh đạo, Là chuyên viên Cục
Thống kê – Thành phố Đà Nẵng, người đã giúp đỡ tôi thu thập dữ liệu phục vụ
cho nghiên cứu chính thức của luận án.
Cuối cùng, trong sâu thẳm tận đáy lòng mình, tơi xin gửi lời cảm ơn và u
thương đến Gia đình, nơi đã tạo mọi điều kiện vật chất, tinh thần để tôi thực hiện
công việc học tập, nghiên cứu làm luận án này.
Xin chân thành cảm ơn!
Nghiên cứu sinh

Võ Hồng Tâm
ii

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i
LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ ii
MỤC LỤC ................................................................................................................. iii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ........................................................................ vii
DANH MỤC BẢNG BIỂU .................................................................................... viii
DANH MỤC HÌNH .................................................................................................. xi
MỞ ĐẦU .....................................................................................................................1
1. Tính cấp thiết của đề tài ........................................................................................1
2. Mục tiêu nghiên cứu .............................................................................................3
3. Câu hỏi nghiên cứu ...............................................................................................4
4. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu .........................................................................4
5. Phương pháp nghiên cứu nghiên cứu ...................................................................5
6. Những đóng góp của đề tài ...................................................................................6
7. Bố cục đề tài .........................................................................................................7
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU VỀ ẢNH
HƯỞNG CÁC NHÂN TỐ ĐẾN THÀNH QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA DOANH NGHIỆP
8
1.1. Thành quả và đo lường thành quả hoạt động của doanh nghiệp .......................8
1.1.1. Khái niệm thành quả hoạt động của doanh nghiệp ...................................8
1.1.2. Đo lường thành quả hoạt động doanh nghiệp .........................................11
1.2 Các nhân tố tác động đến thành quả hoạt động của doanh nghiệp ...................20
1.2.1 Nhóm nhân tố bên trong ...........................................................................20
1.2.2 Các nhân tố bên ngoài ..............................................................................23
1.3. Các lý thuyết có liên quan ...............................................................................24
1.3.1. Lý thuyết dựa trên nguồn lực ..................................................................24
iii

1.3.2. Lý thuyết dựa trên thị trường ..................................................................26
1.3.3. Lý thuyết các bên có liên quan ................................................................26
1.3.4. Các lý thuyết khác ...................................................................................27
1.4. Tổng quan nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến thành quả hoạt động doanh
nghiệp......................................................................................................................29
1.4.1. Tổng quan các nghiên cứu trên thế giới ..................................................29
1.4.2 Tổng quan các nghiên cứu ở Việt nam .....................................................47
1.5 Khoảng trống nghiên cứu .................................................................................57
1.5.1 Khoảng trống nghiên cứu về đo lường thành quả ....................................57
1.5.2. Khoảng trống nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến thành quả hoạt
động của doanh nghiệp ......................................................................................58
KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 .........................................................................................61
CHƯƠNG 2: THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU .....................................................................62
2.1 Xây dựng mơ hình và phát triển giả thuyết nghiên cứu ...................................62
2.1.1 Xây dựng mơ hình nghiên cứu .................................................................62
2.1.2 Xây dựng giả thuyết nghiên cứu ..............................................................68
2.2. Thiết kế đo lường các biến nghiên cứu............................................................75
2.2.1 Đo lường biến phụ thuộc ..........................................................................75
2.2.2 Đo lường các biến độc lập ........................................................................78
2.2.3 Đo lường biến kiểm soát ..........................................................................85
2.3. Chọn mẫu, thu thập và xử lý dữ liệu ...............................................................85
2.3.1 Chọn mẫu nghiên cứu ...............................................................................85
2.3.2 Thu thập dữ liệu nghiên cứu .....................................................................89
2.3.3 Xử lý dữ liệu .............................................................................................90
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 .........................................................................................93
CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .....................................................................94
iv


3.1 Đặc điểm của mẫu nghiên cứu..........................................................................94

3.1.1 Về thành quả doanh nghiệp ......................................................................94
3.1.2 Về các nguồn lực bên trong doanh nghiệp ...............................................96
3.1.3 Về các nguồn lực bên ngoài doanh nghiệp.............................................108
3.2 Kiểm định độ tin cậy của thang đo .................................................................112
3.2.1 Kiểm định sơ bộ độ tin cậy của thang đo thành quả hoạt động của doanh
nghiệp ..............................................................................................................112
3.2.2 Kiểm định sơ bộ độ tin cậy của thang đo vốn con người .......................113
3.2.3 Kiểm định sơ bộ độ tin cậy của thang đo vốn xã hội .............................114
3.2.4 Kiểm định độ tin cậy thang đo nguồn lực nội bộ khác...........................116
3.2.5 Kiểm định độ tin cậy thang đo chính sách hỗ trợ của chính quyền địa
phương .............................................................................................................117
3.2.6 Kiểm định độ tin cậy thang đo cơ sở hạ tầng của địa phương ...............117
3.3 Phân tích nhân tố khám phá (EFA) ................................................................119
3.3.1 Phân tích nhân tố khám phá với Thang đo Thành quả hoạt động của doanh
nghiệp ..............................................................................................................119
3.3.2 Phân tích nhân tố khám phá với thang đo Vốn con người .....................121
3.3.3 Phân tích nhân tố khám phá với thang đo Vốn xã hội ...........................122
3.3.4 Phân tích nhân tố khám phá với thang đo Nguồn lực nội bộ khác.........123
3.3.5 Phân tích nhân tố khám phá với thang đo Chính sách hỗ trợ của chính
quyền địa phương ............................................................................................124
3.3.6 Phân tích nhân tố khám phá với thang đo Cơ sở hạ tầng .......................125
3.4 Đánh giá ảnh hưởng của các nhân tố đến thành quả các doanh nghiệp trên địa
bàn thành phố Đà Nẵng ........................................................................................127
3.4.1 Ảnh hưởng của các biến trong mơ hình nghiên cứu đến thành quả hoạt
động của doanh nghiệp. ...................................................................................127

v


3.4.2 Phân tích ảnh hưởng các nhân tố đến thành quả hoạt động của nhóm doanh

nghiệp ..............................................................................................................142
3.4.3 Đánh giá ảnh hưởng của đặc điểm nhà quản lý đến thành quả hoạt động
của các doanh nghiệp.......................................................................................144
KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 .......................................................................................146
CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH
148
4.1 Bàn luận kết quả nghiên cứu ..........................................................................148
4.1.1 Thành quả hoạt động của các doanh nghiệp trên địa bàn thành phố Đà Nẵng
.........................................................................................................................148
4.1.2 Ảnh hưởng của nhóm nhân tố bên trong doanh nghiệp đến thành quả hoạt
động .................................................................................................................149
4.1.3 Ảnh hưởng của các nhân tố bên ngoài đến thành quả hoạt động cua doanh
nghiệp ..............................................................................................................153
4.2 Hàm ý chính sách............................................................................................154
4.2.1 Đối với người chủ, người quản lý doanh nghiệp....................................154
4.2.2 Đối với chính quyền thành phố ..............................................................156
4.2.3 Đối với các đơn vị đào tạo nhân lực .......................................................157
4.2.4 Đối với người lao động...........................................................................157
KẾT LUẬN CHƯƠNG 4 .......................................................................................158
KẾT LUẬN .............................................................................................................159
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..............................................................162
PHỤ LỤC ................................................................................................................186

vi


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
ANOVA : Phân tích phương sai

Analysis of Variance

BCTC

: Báo cáo tài chính

Financial statements

BSC

: Thẻ điểm cân bằng

The Balanced Scorecard

CEO

: Giám đốc điều hành

Chief Executive Officer

CNTT

: Công nghệ thông tin

Information technology

DN

: Doanh nghiệp

Enterprise

DNVVN : Doanh nghiệp vừa và nhỏ

Small and Medium Enterprise

EPS

: Thu nhập trên một cổ phần thường

Earning per share

ERP

: Hoạch định nguồn lực doanh nghiệp

Enterprise Resource Planning

FDI

: Đầu tư trực tiếp nước ngoài

Foreign Direct Investment

GDP

: Tổng sản phẩm quốc nội

Gross domestic product

HC

: Vốn con người

Human Capital

KPI

: Chỉ số đánh giá thành quả

Key Performance Indicator

M/B

: Hệ số giá thị trường trên giá ghi sổ

Market to Book value

P/E

: Hệ số giá trên lợi nhuận một cổ phiếu

Price to Earning Ratio

PTTH

: Phổ Thông trung học

High School

ROA

: Khả năng sinh lời của tài sản

Return on Assets

ROE

: Khả năng sinh lời của vốn chủ sỡ hữu

Return on Equity

ROI

: Tỷ suất sinh lời của vốn đầu tư

Return on Investment

ROS

: Tỷ suất lợi nhuận trên doanh thu

Return on Sale

SEM

: Mơ hình cấu trúc

Structural Equation Modelling

TSCĐ

: Tài sản cố định

Fixed assets

TTCK

: Thị trường chứng khoán

Stock market

vii


DANH MỤC BẢNG BIỂU
Bảng 1.1. Các chỉ tiêu đo lường thành quả theo khía cạnh kế tốn ..............................11
Bảng 1.2. Các chỉ tiêu đo lường thành quả hoạt động của doanh nghiệp theo khía cạnh
thị trường .......................................................................................................................13
Bảng 1.3. Bảng tổng hợp các chỉ tiêu đo lường thành quả theo khía cạnh phi tài chính
.......................................................................................................................................13
Bảng 1.4. So sánh giữa đo lường thành quả theo chỉ tiêu tài chính và chỉ tiêu phi tài
chính ..............................................................................................................................15
Bảng 1.5. Vận dụng các lý thuyết giải thích sự ảnh hưởng các nhân tố đến thành quả
hoạt động các doanh nghiệp ..........................................................................................28
Bảng 1.6. Bảng tổng hợp một số nghiên cứu về ảnh hưởng nguồn lực vơ hình đối với
thành quả........................................................................................................................33
Bảng 1.7. Bảng tổng hợp một số nghiên cứu về tác động của khía cạnh thuộc nhà lãnh
đạo đến thành qủa hoạt động của doanh nghiệp ............................................................34
Bảng 1.8. Bảng tổng hợp một số nghiên cứu về ảnh hưởng cấu trúc vốn đối với thành
quả .................................................................................................................................41

Bảng 1.9. Tổng hợp các nghiên cứu ảnh hưởng các nhân tố liên quan sở hữu doanh
nghiệp đối với thành quả hoạt động tại Việt Nam.........................................................55
Bảng 2.1. Đặc điểm chung các DN trong giai đoạn 2015 - 2018..................................63
Bảng 2.2. Đặc điểm chung các DN trong năm 2018 theo qui mô .................................64
Bảng 2.3. Đo lường thành quả theo chỉ tiêu phi tài chính .............................................77
Bảng 2.4. Thang đo biến vốn con người khía cạnh tiềm lực người lao động ...............79
Bảng 2.5. Đo lường các biến thuộc đặc điểm nhà lãnh đạo doanh nghiệp ...................80
Bảng 2.6. Thang đo biến vốn xã hội ..............................................................................81
Bảng 2.7. Thang đo các nguồn lực nội bộ khác ............................................................82
Bảng 2.8. Thang đo sự hỗ trợ chính quyền địa phương ................................................83
Bảng 2.9. Thang đo về cơ sở hạ tầng địa phương .........................................................84
Bảng 2.10. Đo lường biến kiểm sốt .............................................................................85
Bảng 2.11. Kích cỡ mẫu nghiên cứu .............................................................................87
Bảng 2.12. Thống kê mơ tả loại hình và lĩnh vực hoạt động của doanh nghiệp ...........87
Bảng 2.13. Thống kê mô tả qui mô và thời gian hoạt động của doanh nghiệp .............88
viii


Bảng 2.14. So sánh CB-SEM và PLS-SEM ..................................................................91
Bảng 3.1. Thống kê mô tả thành quả doanh nghiệp ......................................................94
Bảng 3.2. Thống kê mô tả vốn con người .....................................................................96
Bảng 3.3. Thống kê mô tả đặc điểm của nhà quản lý....................................................97
Bảng 3.4. Thống kê mô tả vốn xã hội............................................................................99
Bảng 3.5. Thống kê mô tả nguồn lực nội bộ khác.......................................................100
Bảng 3.6. Thống kê mô tả tình hình ứng dụng CNTT trong quản lý ..........................100
Bảng 3.7. Thống kê mơ tả thành quả theo các nhóm sử dụng và khơng sử dụng phần
mềm kế tốn.................................................................................................................101
Bảng 3.8. Phân tích sự khác biệt về thành quả giữa các nhóm sử dụng và khơng sử dụng
phần mềm kế tốn ........................................................................................................102
Bảng 3.9. Thống kê thành quả theo các nhóm sử dụng và không sử dụng trang web hoặc

mạng xã hội để quảng bá sản phẩm và phục vụ kinh doanh .......................................104
Bảng 3.10. Phân tich sự khác biệt về thành quả giữa các nhóm sử dụng và khơng sử
dụng trang web hoặc mạng xã hội để quảng bá sản phẩm và phục vụ kinh doanh .....105
Bảng 3.11. Thống kê mô tả thành quả theo các nhóm có và khơng sử dụng phần mềm
ERP ..............................................................................................................................106
Bảng 3.12. Phân tích sự khác biệt về thành quả giữa các nhóm sử dụng và khơng sử
dụng phần mềm ERP ...................................................................................................107
Bảng 3.13. Thống kê mô tả về các chính sách hỗ trợ DN của thành phố cịn hiệu lực đến
31/12/2019 ...................................................................................................................109
Bảng 3.14. Thống kê tần suất đánh giá về các chính sách hỗ trợ DN của thành phố .110
Bảng 3.15. Thống kê mô tả về yếu tố cơ sở hạ tầng của thành phố ............................111
Bảng 3.16. Đánh giá độ tin cậy của thang đo thành quả .............................................113
Bảng 3.17. Đánh giá độ tin cậy của thang đo vốn con người......................................113
Bảng 3.18. Đánh giá độ tin cậy của thang đo vốn xã hội ............................................115
Bảng 3.19. Đánh giá độ tin cậy của thang đo nguồn lực nội bộ khác .........................116
Bảng 3.20. Đánh giá độ tin cậy của thang đo chính sách hỗ trợ của chính quyền địa
phương .........................................................................................................................117
Bảng 3.21. Đánh giá độ tin cậy của thang đo cơ sở hạ tầng........................................118
Bảng 3.22. Kết quả phân tích EFA cho thang đo thành quả .......................................120
ix


Bảng 3.23. Kết quả phân tích EFA cho thang đo vốn con người ................................121
Bảng 3.24. Kết quả phân tích EFA cho thang đo vốn xã hội ......................................122
Bảng 3.25. Kết quả phân tích EFA cho thang đo nguồn lực nội bộ khác ...................123
Bảng 3.26. Kết quả phân tích EFA cho thang đo các chính sách hỗ trợ của chính quyền
địa phương ...................................................................................................................124
Bảng 3.27. Kết quả phân tích EFA cho thang đo Cơ sở hạ tầng .................................125
Bảng 3.28. Bảng đánh giá độ tin cậy nhất quán nội bộ ...............................................128
Bảng 3.29. Hệ số phương sai trích trung bình .............................................................128

Bảng 3.30. Hệ số tải ngồi mơ hình với biến phụ thuộc là thành quả cảm nhận ........129
Bảng 3.31. Phân tích chỉ số HTMT .............................................................................130
Bảng 3.32. Hệ số VIF mơ hình với biến phụ thuộc thành quả cảm nhận ...................131
Bảng 3.33. Mức độ giải thích của các biến phụ thuộc với thành quả cảm nhận .........132
Bảng 3.34. Mối liên hệ giữa biến độc lập và biến phụ thuộc thành quả cảm nhận .....133
Bảng 3.35. Mức độ tác động của biến độc lập khi loại bỏ ra khỏi mơ hình................133
Bảng 3.36. Kết quả kiểm định Bootstrapping .............................................................134
Bảng 3.37. Chỉ số năng lực dự báo ngoài mẫu của mơ hình biến phụ thuộc thành quả
cảm nhận ......................................................................................................................135
Bảng 3.38. Mức độ giải thích của các biến phụ thuộc với thành quả tài chính...........137
Bảng 3.39. Mối liên hệ giữa biến độc lập và biến phụ thuộc thành quả tài chính ......138
Bảng 3.40. Mức độ tác động của biến độc lập khi loại bỏ ra khỏi mơ hình................138
Bảng 3.41. Kết quả kiểm định Bootstrapping .............................................................139
Bảng 3.42. Chỉ số năng lực dự báo ngồi mẫu của mơ hình với biến phụ thuộc thành quả
tài chính .......................................................................................................................140
Bảng 3.43. Ảnh hưởng các nhân tố đến thành các doanh nghiệp du lịch, dịch vụ......142
Bảng 3.44. Ảnh hưởng các nhân tố đến thành các doanh nghiệp ngoài lĩnh vực du lịch,
dịch vụ .........................................................................................................................143
Bảng 3.45. Phân tích tương quan giữa đặc điểm nhà quản lý và thành quả hoạt động của
doanh nghiệp................................................................................................................145
Bảng 3.46. Tổng hợp kết quả kiểm định giả thuyết nghiên cứu của luận án ..............146

x


DANH MỤC HÌNH
Hình 0.1. Khung nghiên cứu của luận án ........................................................................5
Hình 1.1. Mơ hình thẻ điểm cân bằng (The Balanced Scorecard) ................................16
Hình 1.2. Mơ hình chóp thành quả (The performance Pyramid) ..................................18
Hình 1.3. Mơ hình lăng kính thành quả (Performance Prism) ......................................19

Hình 1.4. Mối quan hệ giữa các loại vốn trong một tổ chức .........................................30
Hình 2.1. Mơ hình nghiên cứu.......................................................................................66
Hình 3.1. Mơ hình với biến phụ thuộc thành quả cảm nhận .......................................127
Hình 3.2. Mơ hình với biến phụ thuộc thành quả tài chính .........................................127
Hình 3.3. Kết quả mơ hình cấu trúc tuyến tính PLS-SEM với biến phụ thuộc thành quả
cảm nhận ......................................................................................................................132
Hình 3.4. Kết quả mơ hình cấu trúc tuyến tính PLS-SEM với biến phụ thuộc thành quả
tài chính .......................................................................................................................137

xi


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Thơng tin về thành quả hoạt động của doanh nghiệp luôn được xem là yếu tố quan
trọng hàng đầu của chủ doanh nghiệp, các nhà đầu tư, quản lý doanh nghiệp, tổ chức tín
dụng… mặc dù mục đích sử dụng thơng tin có khác nhau. Đối với các nhà đầu tư, thành
quả hoạt động của doanh nghiệp là cơ sở rất quan trọng để ra quyết định có nên đầu tư
hay khơng, có nên dịch chuyển các khoản đầu tư hay không. Đối với các tổ chức tín
dụng, xem xét thành quả hoạt động của doanh nghiệp để phân loại, xếp hạng doanh
nghiệp từ đó ra quyết định cấp hạn mức cho vay. Đối với cơ quan quản lý Nhà nước,
thành quả hoạt động của doanh nghiệp là cơ sở để xem xét xác định mức độ đóng góp
của doanh nghiệp cho nền kinh tế. Đặc biệt đối với nhà quản trị doanh nghiệp, thành
quả hoạt động của doanh nghiệp được xem là công cụ để đánh giá thành quả, năng lực
quản lý.
Nghiên cứu thành quả hoạt động của doanh nghiệp là chủ đề rất được quan tâm
trên thế giới. Khởi đầu cho lĩnh vực nghiên cứu này là các nghiên cứu của Altman
(1968), Ohlson (1980) đã phát triển mơ hình dự báo khả năng phá sản của doanh nghiệp
để chỉ ra các nhân tố ảnh hưởng đến thành quả hoạt động qua các giai đoạn. Từ hướng
nghiên cứu này có nhiều nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến thành quả hoạt động

của các doanh nghiệp được thực hiện trên thế giới cả ở những nước phát triển như Mỹ,
Anh đến các nước đang phát triển như Việt Nam, Thái lan, Lào…( Gary và Birger
(1989), Yadong và Min (1997), Salina và cộng sự (2010), Mbugua và Moronge (2016),
Abbas và cộng sự (2018), Egbunike và Okerekeoti (2018), Nguyễn Quốc Nghi và Mai
Văn Nam (2011), Vixathep và Matsunaga (2015), Lê Văn Cường và cộng sự (2018)…),
và các tác giả đã chỉ ra thành quả hoạt động của doanh nghiệp không chỉ phụ thuộc vào
các nhân tố bên trong mà còn phụ thuộc vào các nhân tố bên ngồi.
Qua nghiên cứu các cơng trình nghiên cứu về ảnh hưởng các nhân tố đến thành
quả hoạt động của các doanh nghiệp, có thể nhận thấy:
Về đo lường thành quả: các tác giả thường xem xét về khía cạnh tài chính hoặc phi
tài chính, chỉ một số ít nghiên cứu kết hợp đồng thời cả hai cách đo lường để có cái nhìn
đa chiều hơn về thành quả. Trong bối cảnh hoạt động của các DN cần xem xét đến phát
triển bền vững, các chỉ tiêu tài chính dường như chưa thể hiện đầy đủ thành quả của một
1


DN. Câu hỏi đặt ra là có cách thức kết hợp nào để đo lường thành quả trên cả phương
diện tài chính và phi tài chính; qua đó chỉ ra các nhân tố ảnh hưởng đến thành quả DN.
Về các nhân tố ảnh hưởng: đa số các nghiên cứu trước đây tập trung vào một nhóm
nhân tố đối với thành quả, như ảnh hưởng của nhóm nhân tố về vốn con người, vốn xã
hội, cấu trúc vốn, quản trị công ty hay các chính sách của chính quyền địa phương với
thành quả. Những nghiên cứu tác động đồng thời của nhiều nhóm nhân tố đối với thành
quả cịn ít được quan tâm, đặc biệt là sự kết hợp các nhân tố bên trong và nhân tố bên
ngoài.
Về sự tác động của các nhân tố đến thành quả hoạt động của doanh nghiệp: Nhìn
chung có sự khác biệt về chiều hướng tác động của các nhân tố đến thành quả hoạt động
của các doanh nghiệp, do đó việc kiểm chứng lại sự tác động này với bối cảnh các doanh
nghiệp ở Thành Phố Đà Nẵng là cần thiết.
Về bối cảnh nghiên cứu: Nghiên cứu về nhân tố ảnh hưởng đến thành quả hoạt
động của doanh nghiệp được thực hiện ở cả các nước phát triển và đang phát triển, theo

từng nhóm, ngành khác nhau với những bối cảnh khác nhau. Đó là những thay đổi về
cơ chế quản trị ở các cơng ty cổ phần sau nhiều sự cố tài chính địi hỏi phải xem xét
quản trị cơng ty đến thành quả; đó là sự đổi mới nhanh chóng ở các công ty công nghệ
nên vấn đề nguồn lực thông tin cần phải xem như là một lợi thế cạnh tranh; đó là chất
lượng nguồn nhân lực trong bối cảnh khả năng tiếp cận các tài sản hữu hình là như
nhau… Do vậy, khoảng trống trong nghiên cứu thành quả còn phải đặt trong một không
gian cụ thể, ở một giai đoạn lịch sử cụ thể. Các nghiên cứu về thành quả ở Việt Nam
không chỉ được nghiên cứu bởi các học giả trong nước mà còn được nghiên cứu bởi các
học giả nước ngoài, nhưng đa phần tập trung ở các doanh nghiệp tại Hà nội hoặc thành
phố Hồ Chí Minh. Đà Nẵng là một trung tâm kinh tế ở khu vực Miền Trung Việt Nam,
nhưng đến nay chưa có nghiên cứu nào đánh giá ảnh hưởng các nhân tố bên trong và
bên ngoài đến thành quả của các DN. Trong bối cảnh các ngành dịch vụ và các doanh
nghiệp công nghệ cao đang được thu hút đầu tư ở Đà Nẵng thì việc nghiên cứu các nhân
tố ảnh hưởng đến thành quả của các DN ở Đà nẵng có ý nghĩa thực tiễn, góp phần bổ
sung kho tàng lý thuyết về nghiên cứu thành quả.
Bên cạnh khoảng trống nghiên cứu thực nghiệm đề cập trên, thực trạng hoạt động
của các doanh nghiệp ở trên địa bàn thành phố Đà Nẵng rất đáng được quan tâm. Trong
2


bối cảnh kinh tế xã hội Thành Phố giai đoạn 2016 – 2019 rất sôi động. Các ngành du
lịch, dịch vụ phát triển nóng. Thành phố Đà Nẵng có nhiều chính sách thu hút đầu tư
trong và ngồi nước, điều này làm cho số lượng doanh nghiệp đăng ký thành lập kinh
doanh mới gia tăng đáng kể (tăng 71.9% so với giai đoạn 2014 – 2015). Số lượng các
doanh nghiệp đang hoạt động tại Đà Nẵng có lãi gia tăng qua các năm, tuy nhiên số
luợng doanh nghiệp làm ăn kém hiệu quả phải tạm ngừng hoạt động cũng gia tăng đáng
kể (1). Bên cạnh đó trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu, vấn đề cạnh tranh trong
kinh doanh để sống còn, để phát triển và để phát triển bền vững diễn ra ngày một gay
gắt. Điều này đặt ra trong công tác quản trị doanh nghiệp ở Đà Nẵng, các nhà quản lý
phải thấy được thành quả hoạt động của doanh nghiệp trên các phương diện tài chính và

phi tài chính như thế nào, phải thấy được những nhân tố nào tác động tích cực cũng như
tác động tiêu cực đến thành quả để từ đó đưa ra các giải pháp để cải thiện thành quả hoạt
động của doanh nghiệp là rất cần thiết hiện nay.
Hệ thống các trường nghề, cao đẳng, đại học ở thành phố Đà Khá nhiều, cung cấp
nguồn nhân lực chủ yếu cho các doanh nghiệp trên địa bàn thành phố. Tuy nhiên năng
lực sản xuất, kinh doanh của các doanh nghiệp trên địa bàn thành phố vẫn chưa cao.
Điều này đòi hỏi đối với các nhà quản trị doanh nghiệp phải đi xem xét kỹ hơn nguồn
nhân lực của doanh nghiệp mình có thực sự tạo ra lợi thế cạnh tranh hay chưa.
Bên cạnh đó, cách mạng cơng nghệ 4.0 đã tác động rất lớn đến hoạt động của xã
hội, các doanh nghiệp cần phải tận dụng được lợi ích của cuộc cách mạng 4.0 này để
nâng cao thành quả hoạt động của mình.
Xuất phát từ những lý do trên, tác giả đã chọn đề tài:” Nghiên cứu các nhân tố
ảnh hưởng đến thành quả hoạt động của các doanh nghiệp trên địa bàn Thành phố
Đà Nẵng, Việt Nam” làm đề tài nghiên cứu cho luận án của mình.

2. Mục tiêu nghiên cứu
Mục tiêu chung: Luận án hướng đến việc xây dựng mơ hình phân tích ảnh hưởng
của các nhân tố đến thành quả hoạt động của các doanh nghiệp trên địa bàn Thành phố
Đà Nẵng.
Mục tiêu cụ thể:

1

Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Sách trắng doanh nghiệp Việt Nam năm 2020, Nhà xuất bản Thống kê, 2020.

3


- Xây dựng hệ thống tiêu chí đo lường thành quả hoạt động các DN trên địa bàn
thành phố Đà Nẵng.

- Đánh giá ảnh hưởng của các nhân tố đến thành quả hoạt động của các DN trên
địa bàn thành phố Đà nẵng.
- Chỉ ra sự khác biệt về ảnh hưởng của các nhân tố đến thành quả hoạt động của
các nhóm doanh nghiệp trên địa bàn thành phố Đà nẵng.
- Đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao thành quả hoạt động của các doanh nghiệp
trên địa bàn thành phố Đà Nẵng.

3. Câu hỏi nghiên cứu
Để đạt được các mục tiêu nghiên cứu đề ra, luận án nghiên cứu nhằm trả lời các
câu hỏi sau:
- Thành quả hoạt động của các doanh nghiệp trên địa bàn thành phố Đà Nẵng được
đánh giá như thế nào ở khía cạnh phi tài chính và tài chính?
- Những nhân tố nào ảnh hưởng đến thành quả hoạt động của các doanh nghiệp
trên địa bàn thành phố Đà Nẵng?
- Có sự khác biệt về ảnh hưởng của các nhân tố đến thành quả hoạt động của các
nhóm doanh nghiệp hay khơng?
- Những đề xuất nào đối với Chính quyền thành phố, đối với nhà quản lý, chủ
doanh nghiệp, đối với các đơn vị đào tạo nhân lực và đối với người lao động để nâng
cao thành quả doanh nghiệp?

4. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu:
Luận án nghiên cứu thành quả hoạt động các doanh nghiệp đo lường trên cả hai
phương diện: thành quả tài chính và thành quả phi tài chính.
Luận án nghiên cứu các nhân tố bên trong và nhân tố bên ngoài ảnh hưởng đến
thành quả hoạt động của các doanh nghiệp.
- Phạm vi nghiên cứu:
Phạm vi nghiên cứu về mặt không gian: Luận án nghiên cứu các doanh nghiệp trên
địa bàn thành phố Đà Nẵng, khơng tính đến các DN có vốn đầu tư nước ngoài (FDI). Sở
dĩ luận án loại trừ các doanh nghiệp FDI là do đa phần các doanh nghiệp này có qui mô

vốn lớn, năng lực quản lý doanh nghiệp cao, nguồn lực lao động, dây chuyền sản xuất
4


được đầu tư thích đáng, thêm vào đó các doanh nghiệp này được nhận rất nhiều chính
sách ưu đãi hơn so với các doanh nghiệp thông thường. Nếu thu thập dữ liệu các doanh
nghiệp này để nghiên cứu thì kết qủa nghiên cứu sẽ bị pha lỗng, do dó khó có thể đưa
ra nhận định đúng đắn về sự tác động của các nhân tố đến thành quả các doanh nghiệp
trên địa bàn thành phố Đà Nẵng.
Phạm vi nghiên cứu về mặt thời gian: Do năm 2020 nền kinh tế thế giới nói chung,
Việt Nam nói riêng bị ảnh hưởng nghiêm trọng do dịch bệnh Covid 19, đặc biệt các
doanh nghiệp trong lĩnh vực dịch vụ, du lịch. Do đó để kết quả nghiên cứu các nhân tố
bên trong và bên ngồi tác động đến thành quả doanh nghiệp có ý nghĩa, luận án thu
thập qua các năm 2017 đến 2019.

5. Phương pháp nghiên cứu nghiên cứu
Nhằm đạt các mục tiêu trên, luận án sử dụng kết hợp hai phương pháp: Phương
pháp nghiên cứu định lượng và phương pháp nghiên cứu định tính, trong đó phương
pháp nghiên cứu định lượng là chủ đạo.
Khung nghiên cứu thể hiện qua hình sau:
Tổng quan tài liệu

Xác định vấn đề

Bối cảnh các DN tại

nghiên cứu

Đà Nẵng

Xây dựng giả thuyết và mơ hình nghiên cứu

Phát thảo thang đo sơ

Ý kiến các

bộ, bảng hỏi sơ bộ

chuyên gia

Điều tra thí điểm,

Hiệu chỉnh thang đo

hiệu chỉnh bảng hỏi

sơ bộ, bảng hỏi sơ bộ

Thang đo chính thức,

Thu thập, xử lý dữ

Thảo luận kết quả nghiên

bảng hỏi chính thức

liệu chính thức

cứu, đề xuất ý kiến

Hình 0.1. Khung nghiên cứu của luận án
(Nguồn: Tác giả tự xây dựng)
5


Phương pháp định tính:
Tác giả luận án sử dụng phương pháp nghiên cứu tài liệu: sử dụng phương pháp
này để tổng hợp cơ sở lý thuyết và các kết quả nghiên cứu thực nghiệm trong và ngoài
nước về các nhân tố ảnh hưởng đến thành quả hoạt động của doanh nghiệp làm nền tảng
cho việc thiết kế nghiên cứu của luận án.
Tác giả đã khảo sát ý kiến của các chuyên gia là các nhà nghiên cứu về lĩnh vực
quản trị để đưa các biến vào mơ hình nghiên cứu cũng như trong việc đánh giá, hiệu
chỉnh đo lường các biến độc lập và biến phụ thuộc.
Phương pháp nghiên cứu định lượng:
Để chỉ ra ảnh hưởng của các nhân tố đến thành quả hoạt động của doanh nghiệp
tác giả đã sử dụng phương pháp điều tra chọn mẫu để thu thập dữ liệu về các nhân tố tác
động đến thành quả hoạt động doanh nghiệp. Dựa trên kết quả khảo sát thu được, các
điều tra viên tiếp tục thu thập dữ liệu tài chính từ hệ thống báo cáo tài chính mà các
đoanh nghiệp đã cung cấp cho Cục Thống kê thành phố Đà Nẵng.
Dữ liệu sau khi được thu thập được tác giả sử dụng các công cụ thống kê để xử lý
dữ liệu: Phân tích Cronbach’s alpha, Phân tích nhân tố khám phá, hồi qui đa cấu trúc
(SEM), phân tích tương quan, phân tích Anova.

6. Những đóng góp của đề tài
Về mặt học thuật:
Thứ nhất: Luận án đã chỉ ra được sự khiếm khuyết trong đo lường thành quả của
các cơng trình nghiên cứu về các nhân tố tác động đến thành quả doanh nghiệp trong và
ngoài nước. Qua đó luận án xây dựng thang đo thành quả hoạt động của doanh nghiệp
kết hợp trên cả hai phương diện phi tài chính và tài chính. Vì vậy kết quả xây dựng thang
đo thành quả này góp phần bổ sung sự thiếu hụt về đo lường thành quả hoạt động của

doanh nghiệp.
Thứ hai: Khi xem xét sự tác động của các nhân tố đến thành quả hoạt động của các
doanh nghiệp trên địa bàn thành phố Đà Nẵng, luận án đã xem xét tác động đồng thời
của hai nhóm nhân tố bên trong và bên ngoài đến thành quả. Kết quả nghiên cứu góp
phần làm phong phú lý thuyết về sự tác đông của các nhân tố đến thành quả doanh
nghiệp.

6


Thứ 3: Luận án đã sử dụng mơ hình PLS-SEM để đánh giá tác động của các nhân
tố đến thành quả hoạt động của các doanh nghiệp trên địa bàn thành phố Đà Nẵng. Đây
là mơ hình được xem là rất thích hợp cho việc nghiên cứu tác động đồng thời các nhân
tố đến thành quả doanh nghiệp.
Về mặt thực tiễn
Luận án này là một trong những cơng trình nghiên cứu khá toàn diện về ảnh hưởng
của các nhân tố đến thành quả hoạt động của các doanh nghiệp ở Thành phố Đà Nẵng Việt Nam. Luận án đã kết hợp nghiên cứu định lượng và định tính để nghiên cứu sự ảnh
hưởng của các nhân tố vốn con người, vốn xã hội, khía cạnh lãnh đạo, cấu trúc vốn, các
nguồn lực nội bộ khác, các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp của thành phố Đà Nẵng cũng
như cơ sở hạ tầng của thành phố đến thành quả. Những kết quả nghiên cứu này giúp
doanh nghiệp có được các chính sách để nâng cao, phát huy được tiềm lực vốn con
người, tiềm lực vốn xã hội, các nguồn lực nội bộ khác…để nâng cao thành quả hoạt
động của mình.
Kết quả nghiên cứu của luận án giúp chính quyền thành phố xem xét lại tính hữu
dụng của các chính sách hỗ trợ phát triển doanh nghiệp của thành phố, từ đó có biện
pháp để các chính sách này thật sự có ý nghĩa đối với doanh nghiệp.
Bên cạnh đó, kết quả nghiên cứu của luận án làm cơ sở để các đơn vị đào tạo nhân
lực trên địa bàn thành phố có các biện pháp thay đổi chất lượng đào tạo để đáp ứng nhu
cầu nhân lực của các doanh nghiệp.

7. Bố cục đề tài
Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, luận án được tổ chức thành 4 chương.
Chương 1: Cơ sở lý thuyết và tổng quan các nghiên cứu về ảnh hưởng các nhân
tố đến thành quả hoạt động của doanh nghiệp.
Chương 2: Thiết kế nghiên cứu
Chương 3: Kết quả nghiên cứu
Chương 4: Bàn luận kết quả nghiên cứu và hàm ý chính sách.

7


1) CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ TỔNG QUAN CÁC
NGHIÊN CỨU VỀ ẢNH HƯỞNG CÁC NHÂN TỐ ĐẾN
THÀNH QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA DOANH NGHIỆP
Nghiên cứu về thành quả cũng như các nhân tố tác động đến thành quả hoạt động
của doanh nghiệp luôn là vấn đề được các nhà khoa học quan tâm. Có khá nhiều cơng
trình nghiên cứu về vấn đề này được thực hiện trên thế giới và được thực hiện từ những
năm 50 của thế kỷ 20. Dựa trên phương pháp nghiên cứu tài liệu, tổng hợp và giải thích,
nội dung chương này cung cấp khn khổ lý thuyết cho việc thực hiện luận án. Việc
phân tích bản chất của các lý thuyết có liên quan, tổng hợp các bằng chứng thực nghiệm
dựa vào các lý thuyết này sẽ cung cấp cơ sở khoa học để giải thích ảnh hưởng của các
nhân tố đến thành quả hoạt động của các doanh nghiệp trên địa bàn thành phố Đà Nẵng.
Kết cấu của chương này được tổ chức như sau: Nội dung thứ nhất trình bày về khái
niệm thành quả và đo lường thành quả hoạt động của doanh nghiệp qua đó đưa ra cách
tiếp cận thành quả hoạt động của doanh nghiệp của luận án. Nội dung thứ hai tổng lược
các nhân tố tác động đến thành quả hoạt động của doanh nghiệp. Nội dung thứ ba trình
bày các lý thuyết chủ yếu có liên quan mà các tác giả đã sử dụng để giải thích tác động
của các nhân tố đến thành quả hoạt động của doanh nghiệp. Nội dung thứ tư trình bày
tổng hợp kết quả các nghiên cứu dựa vào các lý thuyết này.

1.1. Thành quả và đo lường thành quả hoạt động của doanh nghiệp
1.1.1. Khái niệm thành quả hoạt động của doanh nghiệp
Thành quả hoạt động doanh nghiệp (firm performance) là một khái niệm phổ biến
trong các nghiên cứu về quản trị doanh nghiệp, tài chính, kế tốn và được nhìn nhận
dưới nhiều chiều hướng, khía cạnh khác nhau trong thực tiễn.
Ở thập niên 50 của thế kỷ 20, thành quả được xem là hiệu năng (efficiency), theo
đó phản ảnh mức độ doanh nghiệp đạt được mục tiêu của mình trong phạm vi các nguồn
lực khan hiếm của doanh nghiệp (Georgopoulos và Tannenbaum, 1957). Quan niệm này
phù hợp với bối cảnh sản xuất hàng loại có ảnh hưởng rất lớn đến tổ chức quá trình sản
xuất, nên hiệu năng - phản ảnh mối quan hệ giữa đầu ra với nguồn lực đầu vào - là một
tiêu chuẩn phù hợp để thể hiện thành quả.

8


Trong hai thập niên 60 và 70, các doanh nghiệp bắt đầu khai thác nhiều cách thức
khác nhau để đánh giá thành quả của mình do có sự thay đổi phương thức sản xuất, cách
thức quản trị doanh nghiệp với mức độ cạnh tranh ngày càng tăng. Seashore và
Yuchtman (1967) định nghĩa thành quả là khả năng của doanh nghiệp khai thác mơi
trường kinh doanh để có thể tiếp cận và sử dụng các nguồn lực khan hiếm. Lupton (1977)
xem thành quả của một DN theo một cách thức thận trọng và rõ ràng khi cho rằng, một
doanh nghiệp đạt hiệu quả cao khi năng suất và mức độ hài lòng các thành viên của tổ
chức ở mức cao trong khi tỷ lệ nghỉ việc, sự khơng hài lịng của người lao động và chi
phí ở mức thấp. Như vậy thành quả được quan niệm đa chiều hơn, không chỉ là việc sử
dụng các nguồn lực để tạo kết quả đầu ra một cách tốt nhất mà còn liên quan đến khả
năng tiếp cận các nguồn lực để đạt mục tiêu của doanh nghiệp.
Những năm cuối của thể kỷ 20 chứng kiến nhiều thay đổi về phương thức quản trị
và mức độ cạnh tranh giữa các doanh nghiệp. Porter (1979) cho rằng thành quả hoạt
động của DN phụ thuộc vào khả năng tạo ra giá trị cho khách hàng. Adam (1994) xem
xét thành quả của một tổ chức tùy thuộc rất lớn vào mức độ chất lượng của đội ngũ lao

động. Chính nguồn lực lao động này nếu được đào tạo và đào tạo lại kiến thức, kỹ năng
sẽ giúp doanh nghiệp đuổi kịp với những thử thách trên thị trường và làm tăng thành
quả của tổ chức. Harrison và Freeman (1999) xác nhận một doanh nghiệp có hiệu quả
với mức hoạt động đạt chuẩn là một DN duy trì các nhu cầu được thỏa mãn của các bên
có liên quan. Những quan điểm đa dạng trên cho thấy thành quả có tính đa dạng hơn và
liên quan đến lợi ích của các bên có liên quan, từ khách hàng đến người lao động trong
doanh nghiệp.
Hai thập niên đầu của thể kỷ 21 chứng kiến nhiều thay đổi của ứng dụng công nghệ
thông tin trong sản xuất và quản lý, mức độ hội nhập toàn cầu ngày càng nhanh và cùng
với đó là chứng thách thức của biến đổi khí hậu toàn cầu. Trách nhiệm xã hội của mỗi
doanh nghiệp được đề cập nhiều hơn. Sandberg (2003) định nghĩa thành quả hoạt động
của doanh nghiệp là khả năng đóng góp của doanh nghiệp về việc làm, sự sáng tạo xuyên
suốt quá trình hình thành, sinh tồn và tăng trưởng của doanh nghiệp. Lebas và Euske
(2006) còn đưa ra một tập hợp định nghĩa cho thành quả hoạt động của doanh nghiệp.
Theo đó:

9


- Thành quả là một bộ các chỉ số tài chính và phi tài chính cung cấp thơng tin về
mức độ đạt được các mục tiêu và kết quả.
- Thành quả là năng động, địi hỏi sự phán đốn và giải thích.
- Thành quả có thể được minh họa bằng cách sử dụng một mơ hình nhân quả mơ
tả mức độ ảnh hưởng của hành động hiện tại đến kết quả trong tương lai.
- Thành quả có thể được hiểu một cách khác nhau tùy thuộc vào người đánh giá
thành quả của tổ chức
- Định nghĩa khái niệm thành quả phải hiểu được các đặc trưng cơ bản của mỗi
vùng trách nhiệm.
Như vậy một cách tổng quát, thành quả được hiểu như sau: Thành quả là một bộ
các chỉ số tài chính và phi tài chính cung cấp thơng tin về mức độ đạt được các mục tiêu

và kết quả, gắn liền với lợi ích các bên có liên quan đến hoạt động của doanh nghiệp.
Tóm lại: Qua tổng quan các khái niệm về thành quả hoạt động ở trên, có thể rút ra
một số kết luận sau:
Một là: khái niệm thành quả luôn thay đổi theo thời gian, phù hợp với sự thay đổi
của phương thức quản lý doanh nghiệp và mơi trường kinh doanh. Do vậy, nhìn nhận
về thành quả hoạt động của một doanh nghiệp ln có tính lịch sử và phải đặt trong bối
cảnh mơi trường kinh doanh để xem xét.
Hai là: định nghĩa về thành quả ln gắn với lợi ích của các bên có liên quan
(stakeholders). Ở giai đoạn sơ khai, thành quả hoạt động nhìn nhận chủ yếu gắn với lợi
ích của chủ doanh nghiệp với trọng tâm đánh giá vào hiệu năng (năng suất) thì trong
giai đoạn hiện nay, thành quả hoạt động được nhìn nhận trong quan hệ với lợi ích của
khách hàng, nhà cung cấp, người lao động, các cơ quan chính phủ… Sự đa dạng này đặt
ra nhiều thách thức trong đo lường thành quả ở các tổ chức, tùy thuộc vào góc độ của
người đánh giá.
Ba là: Thành quả hoạt động của một doanh nghiệp không chỉ mang đặc tính ‘tĩnh’
(kết quả) mà cịn mang đặc tính ‘động’, có tính dẫn dắt để một doanh nghiệp đạt được
mục tiêu cuối cùng của mình. Vấn đề này đặt ra việc đo lường thành quả phải xem xét
phải xem xét tồn diện, khơng chỉ dựa vào mục tiêu cuối cùng của tổ chức mà cịn là
q trình để đạt được mục tiêu đó.

10


1.1.2. Đo lường thành quả hoạt động doanh nghiệp
Đo lường thành quả là q trình hiện thực hóa khái niệm về thành quả hoạt động
của doanh nghiệp như đã bàn luận ở trên. Do định nghĩa về thành quả hoạt động thay
đổi theo thời gian nên cách thức đo lường thành quả cũng ln biến động và cịn tùy
thuộc vào ngưởi sử dụng thông tin về thành quả. Đối với người quản lý, đo lường thành
quả có thể cung cấp thơng tin có giá trị, qua đó sẽ kiểm tra, đánh giá sự tiến bộ của các
hoạt động, qua đó cải thiện hoạt động kinh doanh của mình. Neely và cộng sự (1999),

Bititci và cộng sự (1997) cho rằng đo lường thành quả là cốt lõi của quá trình quản lý
hiệu quả hoạt động ở các doanh nghiệp.

1.1.2.1. Đo lường thành quả hoạt động theo cách tiếp cận riêng lẻ
Cách tiếp cận riêng lẻ được hiểu là sử dụng một hay một số chỉ tiêu đánh giá thành
quả nhưng chưa cấu trúc các tiêu chí đó thành một hệ thống. Qua tổng quan các cách
thức đo lường thành quả doanh nghiệp ở nhiều nghiên cứu, có thể tổng hợp thành hai
nhóm: đo lường bởi các chỉ tiêu tài chính và đo lường bởi các chỉ tiêu phi tài chính.
Chỉ tiêu tài chính là chỉ tiêu sử dụng các con số tài chính để đánh giá thành quả,
và nguồn số liệu là từ báo cáo tài chính, báo cáo kế tốn và các báo cáo có liên quan.
Bản thân dữ liệu kế tốn cũng chia thành hai hình thức là đo lường ở khía cạnh kế tốn
và đo lường ở khía cạnh thị trường.
Ở khía cạnh kế tốn, thơng tin từ báo cáo tài chính và số liệu kế tốn là cơ sở để
xây dựng các chỉ tiêu đánh giá thành quả của doanh nghiệp. Cách đo lường này có tính
truyền thống, gắn với quan điểm về kết quả và hiệu năng của thành quả hoạt động trong
một doanh nghiệp. Bảng 1.1 minh họa các chỉ tiêu đo lường thành quả dưới góc độ số
liệu kế tốn.
Bảng 1.1. Các chỉ tiêu đo lường thành quả theo khía cạnh kế tốn
TT

Chỉ tiêu đo lường

Tác giả

Nhóm các chỉ tiêu phản ánh kết quả
1

Doanh thu

Chen và cộng sự (2005), Magableh và cộng sự

(2011), Đoàn Ngọc Phi Anh (2016).

2

Lợi nhuận

Ismail và King (2005), San và Heng (2009),
Magableh và cộng sự (2011), Zakaria (2015).

11


Nhóm các chỉ tiêu phản ánh hiệu quả
4

Tỷ suất sinh lời của tài Abdul Rashid và (2003), Chang và Wong (2004),
sản (ROA)

Choe (2004), Haniffa và Hudaib (2006), Cho và
Kim (2007), Omran và cộng sự (2008), Ehikioya
(2009), Ramdani và Witteloostuijn (2010),
Fazlzadeh và cộng sự (2011), Guo và Kga (2012),
Jantina và cộng sự (2013), Bansal và Sharma
(2016), Lin và Fu (2017),

5

Tỷ suất sinh lời của vốn Peng (2004), Abdul Rahman và Haniffa (2005),
chủ sở hữu (ROE)

Omran và cộng sự (2008), San và Heng (2009),
Ibrahim và Samad (2011), Salim và Yadav (2012),
Addae và cộng sự (2013), Tran và cộng sự (2015).

6

Tỷ suất LN/DT (ROS)

Chang và Wong (2004), Choe (2004), Filatotchev
và cộng sự (2007), Omran (2009), Ebaid (2009),

7

Hiệu suất sử dụng tài sản

Ang và Ding (2006), Najid và Rahman (2011a)
(Nguồn: tổng hợp của tác giả)

Đo lường thành quả dựa trên kết quả có ưu điểm dễ tính tốn, đã phản ánh những
nỗ lực để tạo công ăn việc làm cho người lao động trong xã hội, đáp ứng nhu cầu thị
trường, hoặc tạo ra lợi ích cho người chủ doanh nghiệp dưới góc độ lợi nhuận tuyệt đối.
Tuy nhiên, các chỉ tiêu trên chỉ thể hiện một kết quả mang lại, không so sánh được giữa
các doanh nghiệp có qui mơ khác nhau, và cũng chưa tiếp cận theo tính kinh tế mà theo
đó mọi nguồn tài nguyên đều khan hiếm.
Đo lường thành quả theo quan điểm hiệu quả được sử dụng phổ biến, quan tâm
đến mối quan hệ giữa kết quả đầu ra với nguồn lực đầu vào, qua đó đánh giá xác đáng
hơn thành quả của một tổ chức về mặt tài chính. Cách đo lường này có tính truyền thống
và vẫn được sử dụng ở thời điểm hiện tại khi thông tin tài chính có tính tin cậy nhờ
BCTC đã được kiểm toán.
Một điểm hạn chế khi sử dụng dữ liệu kế toán để đo lường thành quả là dữ liệu có

tính lịch sử, chưa phản ảnh hết các nguồn lực vơ hình bên ngồi tạo nên giá trị của tổ
chức. Để khắc phục nhược điểm này, khía cạnh giá thị trường đã được sử dụng thay thế

12


khi đo lường thành quả đối với các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán, được
minh họa qua Bảng 1.2
Bảng 1.2. Các chỉ tiêu đo lường thành quả hoạt động của doanh nghiệp theo khía
cạnh thị trường
TT
1

Chỉ tiêu đo lường
Tobin’ Q

Tác giả
Haniffa và Hudaib (2006), Garg (2007), Omran và
cộng sự (2008), Amran và Ahmad (2009), Hu và cộng
sự (2010), Nuryanah và Islam (2011), Guo và Kga
(2012), Jantina và cộng sự (2013), Bansal và Sharma
(2016), Lin và Fu (2017)

2

Chỉ tiêu M/B(Giá thị Chen và cộng sự. (2005), Douma và cộng sự. (2006),
trường/Giá sổ sách)

Al Farooque và cộng sự (2007), Najid và Rahman
(2011),

(Nguồn: tổng hợp của tác giả)

Bên cạnh đo lường thành quả dưới góc độ tài chính, thơng tin phi tài chính cịn
được sử dụng để đo lường thành quả hoạt động của doanh nghiệp. Cách tiếp cận đo
lường thành quả qua các chỉ tiêu phi tài chính gắn liền với những nhìn nhận về thành
quả hoạt động của doanh nghiệp trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gia tăng, tiến bộ
công nghệ và những thay đổi căn bản trong triết lý quản trị ở các tổ chức. Đó là việc đo
lường hài lòng của người lao động, sự hài lịng của khách hàng (Khalique và cơng sự
(2015)…), thành quả về mơi trường hay sự đóng góp cho xã hội. Trong các trường hợp
trên, đo lường thành quả sử dụng nhiều chỉ mục khác nhau để đo lường. Bảng 1.3 minh
họa một số chỉ mục đo lường phổ biến thành quả hoạt động doanh nghiệp dưới góc độ
chỉ tiêu phi tài chính.
Bảng 1.3. Bảng tổng hợp các chỉ tiêu đo lường thành quả theo khía cạnh phi tài
chính
Chỉ tiêu
TT

đo lường
thành

Chỉ mục

Tác giả

quả

13