Gương mặt thế giới hiện đại - 2

G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i
3

PHÊÌN IV
XAÄ HÖÅI

G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
4


 Cấc têìng lúáp xậ hưåi nghïì nghiïåp
Khi phên tđch vïì hoẩt àưång chun mưn, ngûúâi ta tiïën hânh
dûåa theo cấc nghïì, sau àố ngûúâi ta so sấnh sûå khấc biïåt giûäa
ưng ch vâ ngûúâi lâm cưng ùn lûúng vâ cëi cng lâ dûåa trïn
hïå thưëng cấc cưng viïåc cêìn trònh àưå tay nghïì.
úã Phấp vâo nùm 1954, Viïån thưëng kï nghiïn cûáu kinh tïë
q
ëc gia (INSEE) àậ soẩn ra danh sấch cấc têìng lúáp xậ hưåi
nghïì nghiïåp sau àố sûãa àưíi nùm 1980 cho ph húåp vúái xu
hûúáng thay àưíi ca hoẩt àưång chun mưn. Nhûng viïåc phên
biïåt cấc têìng lúáp xậ hưåi theo phûúng thûác múái vêỵn tûúng àưëi
giưëng vúái trûúác àêy.
Tuy nhiïn, sûå khấc biïåt mâ ngûúâi ta nhêån thêëy úã àêy lâ
cấch phên têìng gê
ìn vúái hoẩt àưång chun mưn hún. Trûúác hïët,
cấch phên biïåt têìng lúáp xậ hưåi theo kiïíu múái dûåa theo cấc
nghïì sau àố so sấnh àưëi lêåp giûäa chïë àưå lâm cưng vâ cấc hònh
thûác ngoâi chïë àưå lâm cưng, cëi cng lâ dûåa theo tưn ti cêëp
bêåc àậ àûúåc thiïët lêåp trong giúái lâm cưng vâ theo hâng loẩt
nhûäng cưng viï
åc àôi hỗi trònh àưå tay nghïì khấc nhau.

Ngây xûa vêën àïì tưí chûác ngânh nghïì lâ mưåt vêën àïì rêët quan
trổng: ch ëu dûåa vâo tri thûác vâ di sẫn ca gia àònh àïí lẩi.
Vêåy mâ àïën thïë k XIX, viïåc liïåt kï cấc nghïì àậ hún hùèn vâ cho
phếp thưëng kï àûúåc sưë ngûúâi lâm mưỵi nghïì
c thïí. Vïì lêu dâi
mâ nối, nghïì nghiïåp sệ xët hiïån trong phẩm vi gia àònh vâ
viïåc phên biïåt nghïì riïng vúái nghïì chung sệ côn xa lẩ vúái logic
nây.
Àïën cëi thïë k XIX vâ trong sët thïë k XX nhúâ cố låt lao
àưång mâ sûå àưëi lêåp giûäa ưng ch vâ ngûúâi lâm cưng côn rộ hún
lâ mư hònh cha - con. Khi chđnh sa
ách cưng nghiïåp hoấ phất
triïín thò cấc doanh nghiïåp tû bẫn lúán sệ dêìn dêìn thay thïë cho
nïìn sẫn xët nhỗ vâ cấc nghïì trûúác àêy. Sûå khấc biïåt giûäa ưng
ch vâ ngûúâi lâm thụ sệ àûúåc quy chïë ca låt lao àưång lâm rộ
râng hún. Vúái sûå ra àúâi ca bưå låt lao àưång mâ hâng loẩt
nhû
äng cưng viïåc àûúåc cêëp bêåc hoấ theo trònh àưå tay nghïì hay
theo trònh àưå àâo tẩo vâ lûåa chổn chïë àưå lâm cưng ùn lûúng.
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
5

Cấch phên chia nối trïn cng nhû khấi niïåm “cấn bưå” xët
hiïån àïìu xët phất tûâ cấc phong trâo xậ hưåi phất triïín trong
nhûäng nùm 1936- 1950. Tûâ khi hiïåp àõnh Matrgnon àûúåc k kïët
vâo nùm 1936 àậ tẩo àiïìu kiïån cho tiïu chín hoấ viïåc lâm
cng nhû trònh àưå nghiïåp v àûúåc lêåp ra vâ dêìn dêìn àûúåc phưí
biïën. Àêy chđnh lâ giai àoẩ
n qụët àõnh àïí thiïët lêåp cấc phûúng
thûác phên têìng khấc nhau cho ngûúâi lao àưång thåc cẫ lơnh vûåc

tû nhên vâ nhâ nûúác trong àố hïå thưëng tưn ti thûá bêåc sệ àûúåc
húåp phấp hoấ.
Trong bưëi cẫnh àố, nùm 1954 INSEE àậ xấc àõnh rùçng:
trong hún 30 nùm, tïn gổi ca cấc têìng lúáp xậ hưåi vêỵn côn vâ
cú cêëu phên tđch nây àậ àûúåc sûã du
ång vâo hêìu hïët cấc cåc
àiïìu tra. Cú cêëu phên tđch àố àậ chia xậ hưåi thânh 9 nhốm vâ
têìng lúáp khấc nhau. Cấch phên chia nây kïët húåp giûäa sûå khấc
biïåt giûäa ngûúâi lâm cưng theo chïë àưå vúái ngûúâi lâm ngoâi chïë
àưå vâ àiïìu lïå cêëp bêåc ca chïë àưå.
Nùm 1982, viïåc sûãa àưíi tïn go
åi cấc têìng lúáp xậ hưåi àậ khưng
ch túái nhûäng ngun tùỉc àậ àïì ra úã nùm 1954 (mùåc d mưåt
sưë ngûúâi sûã dng tïn gổi mën phên chia theo cấch àún giẫn
nhûng hổ vêỵn khưng mën nhû vêåy). Sûãa àưíi nhû vêåy chó lâm
rộ tïn gổi hún, côn khấi niïåm vïì têìng lúáp xậ hưåi thò àưi khi lẩi
dûåa theo nhûäng tiïu chín kinh tï
ë (phên tđch cấch àưëi xûã vúái
cấc têìng lúáp xậ hưåi vâ miïu tẫ cấc nhốm viïåc lâm giưëng nhau
so vúái àâo tẩo cêìn thiïët).
 Thiïëu cưng nhên lânh nghïì
Khng hoẫng kinh tïë àậ lâm mêët ài khưng đt viïåc lâm ca ngûúâi
lao àưång, àưìng thúâi cng thưng qua khng hoẫng kinh tïë, nhiïìu
viïåc lâm múái àậ xët hiïån. Mùåc d vêåy, nhûäng viïåc lâm àûúåc tẩo ra
sau khng hoẫng lẩi khưng àûúåc thiïët lêåp theo hïå thưëng.
Hiïå
n nay, vêën àïì thiïëu viïåc lâm sau khng hoẫng úã nhiïìu
nûúác àang bõ àe doẩ búãi nguy cú thiïëu cưng nhên lânh nghïì.
Cng giưëng nhû trong thúâi k khng hoẫng kinh tïë, úã giai àoẩn
sau khng hoẫng cng tưìn tẩi hai hiïån tûúång nhû sau: nhûäng

cưng viïåc cêìn đt trònh àưå tay nghïì, ph húåp vúái cú cêëu kinh tïë c
thò bõ mêët ài trong khi nhûäng cưng viïåc do loẩi hònh kinh tïë múá
i
tẩo ra lẩi khưng tòm àûúåc nhên cưng cố trònh àưå tûúng ûáng.
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
6

Cng vúái nïìn kinh tïë phc hưìi cëi nùm 1980, tònh hònh rưìi nây
rêët rộ nết vâ cố nguy cú lan rưång. INSEE cho biïët: thấng 3 nùm
1989, nhòn chung trong toân ngânh cưng nghiïåp, t lïå nhên sûå
cêìn thiïët khưng tuín dng àûúåc trong cấc doanh nghiïåp trïn
10 nhên cưng lâ nhû sau: cấn bưå (12,4%), thúå lânh nghïì (8,5%)
vâ chun viïn (1,6%). Tûâ nùm 1980 àïën nay, nhu cêìu tuín
cấn bưå khưng àûúåc àấp ûáng àậ
tùng gêëp 2 lêìn. Dûúâng nhû tònh
trẩng nây xẫy ra trong mổi lơnh vûåc. Trong trûúâng húåp bõ thêët
nghiïåp, nhûäng ngûúâi lao àưång cố tay nghïì hẩng ûu (vâ nhûäng
ngûúâi chó thêët nghiïåp trong thúâi hẩn ngùỉn) àïìu nhanh chống
tòm lẩi àûúåc viïåc lâm. Ngûúåc lẩi nhûäng ngûúâi cố trònh àưå thêëp
hún (cng nhû ngûúâi cao tíi vâ thêët nghiïåp dâi hẩn) rêë
t khố
tòm àûúåc cú may khi trúã lẩi thõ trûúâng lao àưång.
u cêìu cưng viïåc ngây câng cao cố thïí gêy mưëi lo lùỉng cho
cấc cûã nhên tûúng lai. Nưỵi lo súå nïìn kinh tïë bõ suy thoấi ca
mưåt ngûúâi múái tưët nghiïåp khưng phẫi lâ hiïån tûúång múái vâ cng
khưng cố cùn cûá. Thêåt vêåy, mưåt lao àưång trễ khi àûúåc tuín
dng khưng phẫi lc nâo cu
äng sûã dng trònh àưå cng nhû àậ
àûúåc àâo tẩo. Àưëi vúái mưåt sưë ngânh àâo tẩo kïí cẫ ngânh dõch v
vêỵn cûá bõ nguy cú mêët cên àưëi. Tuy nhiïn sưë cûã nhên múái ra

trûúâng ln ln thđch nghi àûúåc vúái nhûäng u cêìu ca cấc
doanh nghiïåp ngây câng khùỉt khe nhû hiïån nay.
 Mưi trûúâng vâ sûå ư nhiïỵm
Nhiïìu thïë k qua, loâ
i ngûúâi àậ cưë gùỉng chinh phc thiïn
nhiïn xung quang mònh (àïí phc v cho nhu cêìu sinh sưëng).
Ngây nay, trïn hânh tinh chng ta vúái sưë dên hún 5 t ngûúâi,
thiïn nhiïn khưng côn phẫi chinh phc nûäa mâ côn phẫi giûä
gòn bẫo vïå. úã cấc nûúác cưng nghiïåp, cåc chẩy àua trong sẫn
xët àậ kếo theo viïåc khai thấc bûâa bậi cấc ngìn tâi ngun
thiïn nhiïn nhû nûúác, gưỵ, than, dêìu. Tê
ët cẫ àïìu bõ khai thấc
do nhu cêìu ca xậ hưåi cưng nghiïåp ngây câng tùng. Vâ do
ngìn tâi ngun trong nûúác khưng àấp ûáng à, cấc nûúác nây
cêìn phẫi nhêåp ngun liïåu tûâ cấc nûúác khấc nhêët lâ tûâ cấc
nûúác thïë giúái thûá 3. Têët cẫ cấc nûúác d lâ cưng nghiïåp hay
khưng, cng khưng trấnh khỗi hiïån tûú
ång khai thấc ngây câng
nhiïìu cấc ngìn khoấng sẫn tûâ mùåt àêët vâ lông àêët. Rûâng bõ
tân phấ àïí lêëy gưỵ hóåc lêëy àêët lâm rêỵy. Giïëng àûúåc àâo lïn àïí
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
7

lêëy nûúác hóåc khai thấc dêìu. Cấc mỗ than, mỗ sùỉt, mỗ àưìng,
mỗ u-ra-ni àïìu àûúåc múã cûãa khai thấc.
Vò dên sưë trïn hânh tinh ngây câng tùng, nïn hiïån nay viïåc
khai thấc ngìn tâi ngun thiïn nhiïn àang bùỉt àêìu gùåp khố
khùn. Àïí cố àûúåc ngìn dêìu khđ thò con ngûúâi phẫi ài tòm sêu
hún hóåc xa hún ngoâi biïín cẫ. Nûúác dng cho tûúái tiïu vâ
cung cêëp cho cấc khư

ëi thânh thõ lúán àang bùỉt àêìu bõ thiïëu.
Nhêët lâ úã chêu Phi, mưåt sưë khu rûáng àậ bõ tri lâ do tïå nẩn
khai thấc gưỵ vâ sau àố bõ phấ hu do quấ trònh di dên. Chđnh
cấc àẩi dûúng khưng lêu lâ ngìn dûå trûä nûúác vư têån àưëi vúái
loâi cấ thò nay àang cẩn kiïåt dêìn túái mûác bấo àưång. Ngun
nhên ca hiïån tûúång nây lâ do viï
åc àấnh bùỉt cấ ngây câng gia
tùng vâ cấc vng ven búâ bõ ư nhiïỵm.
Bïn cẩnh viïåc khai thấc cấc ngìn tâi ngun côn cố sûå
tấc àưång liïn tc ca con ngûúâi cho nïn cấc khu rûâng nhiïåt
àúái bõ thu hểp dêỵn àïën xối môn àêët vâ xa mẩc hoấ. Quấ trònh
têåp trung dên sưë úã khu vûåc àư thõ cng vúái sûå tđch t chêët
thẫi (rấc rûúãi gia àònh, nûúác thẫi) ngây câng khố ngùn chùån.
Cëi cng, nïìn sẫn xët cưng nghiïåp cng gêy ra mn vân ư
nhiïỵm ngìn nûúác vâ khưng khđ. Ngay trong nưng nghiïåp
hiïån nay viïåc sûã dng phên bốn bûâa bậi, chùn ni cưng
nghiïåp cng trúã thânh ngun nhên gêy ư nhiïỵm. D úã bêët k
núi nâo trïn hânh tinh chng ta mưi trûúâng thiïn nhiïn àïìu
trong tònh trẩng bõ àe doẩ.
 Khưng khđ, khđ quí
n
Khưng khđ mâ chng ta àang hđt thúã thûúâng xun bõ ư
nhiïỵm do khối nhâ mấy, sûå àưët nống ca nhâ mấy àiïån vâ khđ
thẫi ca xe húi. Hiïån tûúång ư nhiïỵm nây cng cố thïí gốp phêìn
nguy hiïím nung nống hânh tinh chng ta.
Vâo cëi thïë k qua, cố mưåt sưë ngây, khưng khđ khưng thïí
hđt àûúåc úã nhûäng thânh phưë lúán ca nûú
ác Anh do cố nhiïìu khối
than. “Smog” lâ kïët quẫ ca sûå trưån lêỵn khối vúái sûúng m, lâ
àùåc trûng ca Ln Àưn cho àïën nhûäng nùm 60. Trong phêìn

lúán cấc nûúác cưng nghiïåp, nhiïn liïåu than àûúåc thay thïë bùçng
dêìu, sau àố lâ bùçng àiïån vâ khđ àưët thiïn nhiïn. Nhûäng nhiïn
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
8

liïåu àûúåc thay thïë nây sẩch hún rêët nhiïìu so vúái than, cố
nghơa lâ đt ư nhiïỵm. Àïën mûác ngûúâi ta àậ bùỉt àêìu hđt thúã thoẫi
mấi hún trong nhûäng àiïím dên cû múái.
Nhûng côn mưåt hiïån tûúång ư nhiïỵm êm ó vâ khưng cố khối
àậ xët hiïån vâo nhûäng nùm 1970. Khđ thẫi ca xe húi, kïët
húåp vúái xẩ khđ ca ưëng thưng húi lâm bậo hoâ khưng khđ c
a
cấc thânh phưë lúán thânh 3 loẩi khđ: ài-ư-xit lûu hunh,
mưnưxit, àẩm vâ hydro cấc bua chấy khưng hïët. Khi 3 loẩi khđ
nây bõ ngûng t sệ gêy ra mưåt loẩi sûúng m “quang hốa” lâm
cho khưng khđ khưng côn hđt thúã àûúåc.
Cấc thânh phưë nhû Los Angeles, Mexico hay A-ten thûúâng
lâ nẩn nhên ca nhûäng hiïån tûúång nïu trïn. Ngûúåc lẩi, khi
nhûäng loẩi khđ nây bõ giố cën ài cố thïí rúi xëng núi khấc
dûúá
i dẩng “mûa axit” lâm tiïåt trng cấc hưì nûúác, a xđt hoấ àêët
àai vâ têën cưng vâo thûåc vêåt. Nhûäng trêån mûa axit nây àậ giïët
chïët sûå sưëng dûúái nûúác trong cấc hưì nûúác úã Canầa vâ Bùỉc M.
Ngûúâi ta cng àang nghi ngúâ nhûäng trêån mûa nây àậ gốp
phêìn lâm tân li cêy rûâng nhêët lâ úã vng nu
ái Vosges, vng
rûâng àen vâ úã trung Êu.
Àïí khùỉc phc nẩn ư nhiïỵm bêìu khđ quín àang lan rưång,
ngûúâi ta àậ xấc àõnh nhûäng tiïu chín khùỉt khe hún àưëi vúái
nhûäng ưëng khối nhâ mấy vâ khun dng xe riïng. Cấc nhâ

cưng nghiïåp phẫi trang bõ cho nhâ mấy ca hổ nhûäng hïå thưëng
lổc khối. Côn cấc nhâ sẫn xët ưtư thò cho ra àúâi nhûä
ng loẩi xe
àûúåc trang bõ, bùçng ưëng xẫ cố chêët xc tấc àïí giẫm hâm lûúång
khđ àưåc hẩi. Nhûäng chiïëc xe nây thûúâng àûúåc sûã dng úã M vâ
Nhêåt vâ hiïån nay àậ xët hiïån trïn thõ trûúâng chêu Êu.
 Ư nhiïỵm ngìn nûúác
Nûúác sẩch àang trúã thânh ngìn q hiïëm trong cấc khu
dên cû. Nûúác sinh hoẩt phẫi àûúåc sû
ã l trûúác khi àem ra cung
cêëp cho ngûúâi dên búãi vò nûúác tûâ àấy sưng vâ nhêët lâ tûâ cấc
giïëng khoan àậ bõ ư nhiïỵm nghiïm trổng.
Cấc dông nûúác lúán úã cấc khu cưng nghiïåp nghiïỵm nhiïn trúã
thânh nhûäng cưëng thoất nûúác “lưå thiïn” àưí nûúác thẫi ra biïín.
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
9

Nhûäng ngûúâi lâm cưng tấc lêëy nûúác tûâ cấc dông sưng àïí cung
cêëp cho nhên dên trûúác khi àem ngìn nûúác túái cho hổ phẫi xûã
l qua mấy lổc vò ngây nay ngoâi nhûäng vi khín vâ vi rt gêy
bïånh thưng thûúâng ngûúâi ta côn phất hiïån thêëy trong cấc
ngìn nûúác nây cố cẫ chêët thẫi hoấ hổc, chêët kim loẩi nùång cố
hẩi vúái sûác khỗe ca con ngûúâi nhû: thu ngên, chò, chêët cất-
mi.
Trûúác àêy ngûúâi ta nghơ rùçng nhûäng mẩch nûúác ngêìm
trấnh àûúåc ư nhiïỵm hóåc àûúåc lổc trong lông àêët nhûng ngây
nây nhûäng mẩch nûúác ngêìm lâ phêìn dûå trûä nûúác dûúái lông àêët
cng àang bõ cấc ngìn nûúác trïn mùåt àêët lâm ư nhiïỵm. Trong
cấc vu
âng thêm canh cêy trưìng nhû Beauce, Picarchie, cấc chêët

phên àẩm hoấ hổc chûa àûúåc cêy trưìng hêëp thu àậ ngêëm
xëng cấc mẩch nûúác ngêìm dûúái dẩng nitúrất. Cng giưëng nhû
vêåy, trong cấc vng chùn ni cưng nghiïåp (Bretagne) phên
lúån vâ phên gia cêìm àang tđch t thânh nhûäng chêët nitúrất
chùèng bao lêu nûäa sệ gêëm xëng cấc mẩch nûúác ngêìm vâ sệ
lâm ư nhiïỵm ca
ác ngìn nûúác ca giïëng khoan.
Theo nhûäng tiïu chín ca cưång àưìng chêu Êu, lûúång
nitúrất trong nûúác sẩch quấ 50mg/lđt nïëu khưng sệ gêy nguy
hiïím cho sûác khỗe ca trễ thú vâ ngûúâi giâ ëu. Trong mưåt sưë
xậ ca cấc tónh Finistere vâ Morbihan, ngûúâi ta àậ cêëm lêëy
nûúác tûâ cấc giïëng khoan. Cấc loẩi phên bốn hoấ hổc cố chêët
Phưë
t-phất khi khưng àûúåc cêy trưìng hêëp th hïët sệ àưí ra cấc
hưì vâ cấc àẩi dûúng úã àố nố sệ cung cêëp chêët dinh dûúäng cho
hïå thûåc vêåt sưëng dûúái nûúác. Ngûúâi ta thûúâng gùåp hiïån tûúång
nây trïn búâ biïín dûúái dẩng cất mâu vâng xanh (cố nghơa lâ cấc
thûåc vêåt tẫo). Cëi cng, hiïån tûú
ång nây lâm cho cấc àưång vêåt
sưëng dûúái nûúác chïët ngẩt.
 Cấi giấ phẫi trẫ cho viïåc giẫi quët vêën àïì ư nhiïỵm
Bêy giúâ ngûúâi ta khưng côn nếm rấc thẫi hay àưí nûúác bêín
ài nûäa mâ phẫi xûã l vâ lẩi sûã dng cấc chêët nây. Nhûng quấ
trònh nây àưi khi cng cêìn túái ca
ác khoẫn chi giẫi ư nhiïỵm àậ
àûúåc ấp dng: cấc cú quan bẫo vïå mưi trûúâng àậ àûa ra mưåt
ngun tùỉc: ngûúâi gêy ra ư nhiïỵm phẫi trẫ giấ cho hânh àưång
ca mònh. Ngây 16/3/1978, khi chiïëc tâu Amoco- Cadiz bõ àùỉm,
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
10

àưí khoẫng 220.000 têën dêìu thư xëng biïín vng Bretagne thò
cưng ty ca M ch quẫn chiïëc tâu nây àưìng thúâi côn bưìi
thûúâng cho cẫ chđnh ph Phấp (toâ ấn Chicago ngây
11/1/1988).
Tûúng tûå nhû vêåy, cấ nhên nâo àưí nûúác thẫi ra hïå thưëng
cưëng thoất nûúác vâ àưí rấc rûúãi ra ngoâi àïí thu gom qua dõch
v vïå sinh mưi trûúâng àïìu pha
ãi àống gốp chi phđ .
Hiïån nay, cấc nhâ cưng nghiïåp biïët rộ rùçng: chi phđ cho
trang thiïët bõ ưëng khối nhâ mấy, hïå thưëng lổc rûãa khối hóåc
chi phđ àïí xêy dûång vâ àûa vâo hoẩt àưång mưåt nhâ mấy xûã l
nûúác thẫi lâ rêët lúán. Vâ chi phđ cho viïåc xûã l chêët thẫi tưën
kếm tu theo mûác àưå àư
åc hẩi hóåc tu theo khoẫng cấch phẫi
chun trúã túái trung têm xûã l.
Bònh thûúâng, mưåt ch doanh nghiïåp khưng thïí tưëng hïët
chêët thẫi ra mưåt khu àêìm hóåc àưí vâo mưåt gốc rûâng mâ ph
giao cho mưåt bậi rấc nhû mưåt thûá hâng hoấ hóåc mưåt trung
têm xûã l chêët thẫi dûúái sûå kiïím soất chùåt chệ. Thï
ë nhûng,
ưng ch nây phẫi trẫ chi phđ xûã l chêët thẫi.
Trong àiïìu kiïån hiïån nay, ngûúâi ta cho rùçng: Cố mưåt sưë
ngûúâi àang tòm cấch mua nhûäng mẫnh àêët rễ tiïìn nhêët lâ úã
cấc nûúác thåc thïë giúái thûá 3 àïí xêy dûång cấc trung têm xûã l
rấc thẫi.
Giưëng nhû cấc nûúác giâu, cấc nûúác thïë giúá
i thûá 3 cng phẫi
chi phđ cho viïåc vêån chuín rấc thẫi àïën cấc bậi rấc hóåc àïën
nhûäng núi xa bùçng cấc tâu trúã rấc.

Rấc thẫi ca cấc gia àònh cng cố thïí àûúåc bn bấn xun
àẩi têy dûúng. Nhûng viïåc giẫi ư nhiïỵm ngìn nûúác vêỵn thu
àûúåc lúåi nhån cao nhêët.
Cấc cưng ty phên phưëi nûúác sẩch vâ xûã l nûú
ác thẫi àậ trúã
thânh têåp àoân lúán trong ngânh cưng nghiïåp, dõch v ca cấc
cưng ty nây thûåc sûå lâ cêìn thiïët. Vêën àïì giẫi ư nhiïỵm khđ ga
cng trúã thânh vêën àïì phûác tẩp. Àïí sẫn xët bònh xc tấc vâ
hïå thưëng àấnh lûãa cho xe húi, nhâ sẫn xët phẫi chi mêët mưåt
khoẫn tiïìn rê
ët lúán sau àố bùỉt khấch hâng mua xe húi phẫi
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
11

chõu khoẫn nây. Côn àưëi vúái cấc hậng tinh chïë nhiïn liïåu
phẫi nêng cêëp nhâ xûúãng àïí chïë tẩo xùng khưng chó giânh
cho bònh xc tấc.
 Sa mẩc hoấ
Tûâ xa xûa cấc sa mẩc khưng ngûâng àûúåc múã rưång vâ nhûäng
cấnh rûâng nhiïåt àúái cng àang dêìn bõ mêët ài dûúái tấc àưång ca
con ngûúâi .
Cấc sa mẩc àûúåc vđ nhû nhûä
ng kễ chinh phc cố quìn uy
àang ngây câng múã rưång vng chiïëm àống.
Trûúác àêy, hiïån tûúång sa mẩc hoấ lâ do trấi àêët nống lïn,
côn hiïån nay hiïån tûúång nây àang gia tùng do con ngûúâi khai
thấc, àưët phấ rûâng bûâa bậi. Nhûäng cấnh rûâng àang dêìn dêìn trúã
thânh nhûäng àưìng cỗ lúán vâ sau àố lâ nhûäng sa mẩ
c hoang vu.
Diïån tđch sa mẩc Sahara àang ngây câng múã rưång bêët chêëp

nhûäng bûác tûúâng xanh cưë gùỉng chen lêën tiïën vâo sa mẩc.
Thêåm chđ nhûäng cấnh rûâng êím ûúát trúã nïn khan hiïëm. úã
Braxin nhûäng cấnh rûâng nhû vêåy cng bõ khai hoang àïí lêëy àêët
trưìng trổt cung cêëp cho cấc ch nưng.
úã chêu Phi vâ Àưng Nam ấ, ngûúâi ta khai thấc nhûäng cêy gưỵ
lúá
n úã cấnh rûâng nây àem bấn sang chêu Êu vâ Nhêåt Bẫn, sau
àố dên bẫn xûá lẩi trúã lẩi àêy sinh sưëng vâ trưìng trổt trïn nhûäng
cấnh àưìng tro. Cng nhû vêåy, úã Bó hâng nùm mêët ài nhûäng
mẫnh rûâng vư cng lúán.
Ngây nay chó úã bấn cêìu Bùỉc lâ ngûúâi lâ vêỵn duy trò thêåm chđ
múã rưång diïån tđch trưìng rûâng
 Gia
ãi trđ
Ngây nay, giẫi trđ àang chiïëm mưåt võ thïë quan trổng. Thêåt
vêåy, nùm 1994, mưåt sưë ngûúâi khưng sưëng bùçng ngìn thu nhêåp
ca mònh àậ giẫm thúâi gian lâm viïåc vâ lâm viïåc trong gia
àònh àïí cố thïm thúâi gian giẫi trđ vò vúái hổ hoẩt àưång giẫi trđ
cng lâ hoẩt àưång quan trổng.
Xu hûúáng tiïën túái mưåt xậ hưåi giẫi trđ àûúåc diïỵ
n ra ngây câng
bònh àùèng vïì mùåt chđnh trõ xậ hưåi vâ ln tẩo àiïìu kiïån cho mổi
ngûúâi tiïëp xc vúái nhau vâ àùåc biïåt lâ hổ tûå do sûã dng thúâi
gian hún.
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
12

Cấc quan niïåm vïì hoẩt àưång giẫi trđ khưng thưëng nhêët vúái
nhau àậ ài àïën mưåt àõnh nghơa vïì giẫi trđ cố thïí lâ tiïu cûåc vâ
khưng cêìn thiïët.

Trong thûåc tïë, cấc hoẩt àưång giẫi trđ khưng phẫi lâ lao àưång
chun mưn, khưng phẫi lâ cấc cưng viïåc nưåi trúå mâ cng khưng
phẫi lâ thúâi gian sinh hoẩt (ùn ëng, nghó ngúi) ngûúâi ta cố thïí
phên cấc hoa
åt àưång nây ra thânh hai nhốm:
Nhốm thûá nhêët bao gưìm cấc trô chúi vâ cấc mưn thïí thao,
cấc hoẩt àưång biïíu diïỵn trûúác àấm àưng (cấc trêån thi àêëu, àua
tâi) diïỵn ra trong mổi mưi trûúâng xậ hưåi.
Nhốm thûá hai bao gưìm cấc hoẩt àưång ca nhûäng ngûúâi trđ
thûác : hổ thûúâng xun àïën cấc nhâ hất, dûå cấc b
íi hoâ nhẩc
vâ àïën cấc viïån bẫo tâng.
Sûå phên chia theo truìn thưëng nây àûúåc dûåa trïn hổc
thuët ca arisste ln ln dng trong mổi xậ hưåi àûúng thúâi.
Cấc hònh thûác giẫi trđ mang tđnh têåp thïí vâ th àưång (nhû cấc
cåc thi àêëu thïí thao, cấc bíi chiïëu bống) vâ cấc hoẩt àưång mang
tđnh cấ nhên cêìn nưỵ lûåc cao hún vïì trđ tụå mâ khưng cố sûå cẩnh
tranh lêỵn nhau. Vò vêåy cấch sûã dng thúâi gian rậnh rưỵ
i lâ mưåt
nhên tưë gêy ẫnh hûúãng khưng nhỗ túái phên hoấ xậ hưåi.
Nhûäng cưng viïåc lao àưång chên tay trong cấc xậ hưåi cưng
nghiïåp ngây câng mêët ài båc cấc giúái nam, nûä phẫi sûã dng húåp
l thúâi gian giẫi trđ ca hổ àïí tûå phêìn àêìu cho sûác khoễ bẫn thên.
Nối chung, ngûúâi ta thûâa nhêån: cấc hoẩt àưång giẫi trđ gip
cú thïí phất triïín khoễ mẩnh vâ giẫi trđ phẫi lâ sûå vêån àưång ca
cú thïí. Vò vêåy trong ca
ác bíi hoâ nhẩc Pop ngûúâi ta thêëy giúái
trễ thûúâng tham gia biïíu diïỵn tđch cûåc. Mùåt khấc cûá gêìn 1/2 sưë
thanh niïn Phấp lẩi cố 1/4 trong sưë hổ cố thïí chúi mưåt nhẩc c
úã cấc mûác àưå khấc nhau.

Cấc gia àònh thûúâng cố thấi àưå chung bùçng nhau khi lao
àưång àïí trang bõ cho gia àònh lâ hổ lẩi giânh thúâi gian vâo hoẩt
àưå
ng giẫi trđ. Tûâ nhûäng nùm 1950, do thu nhêåp ca ngûúâi dên
tùng, cấc bíi phất thanh truìn hònh vâ mấy ghi hònh tûâ cố
sûác hêëp dêỵn hún. Tuy nhiïn, mưåt sưë đt ngûúâi vêỵn khưng cưng
nhêån vư tuën truìn hònh lâ phûúng tiïån giẫi trđ nhûng hổ
vêỵn àùng k mua cấc kïnh êm thanh nưíi vâ mấy tđnh cấ nhên
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
13

vò hổ khưng ph nhêån hoẩt àưång giẫi trđ ca cấc phûúng tiïån k
thåt. Xết cho cng, vúái cấc phûúng tiïån giẫi trđ trong nhâ,
ngûúâi ta lẩi thđch úã nhâ nhiïìu hún lâ ra ngoâi. Hiïån nây àâi
radio vâ vư tuën truìn hònh lâ ngun nhên chđnh dêỵn àïën
xu hûúáng nây.
 Àiïån ẫnh vâ truìn hònh.
úã khùỉp núi trïn thïë giúái vâ ngay cẫ ú
ã Phấp, ngânh àiïån ẫnh
àang câng ngây câng mêët võ trđ trong khi sưë lûúång mấy thu
hònh xët hiïån ngây mưåt tùng.
Ngânh àiïån ẫnh àang mêët dêìn lông tin u ca cưng chng.
Ngay úã Paris cấc rẩp chiïëu bống ca cấc khu phưë cng phẫi
àống cûãa. Hiïån tûúång nây cng giưëng nhû úã cấc thânh phưë lúán
khấc. Tuy nhiïn hiïå
n nay khấn giẫ ca àiïån ẫnh vêỵn lâ nhûäng
àưëi tûúång trễ tíi. Àiïån ẫnh khưng côn lâ phûúng tiïån giẫi trđ
ca nhên dên nhû thúâi k sau giẫi phống nûäa. Nùm 1947
ngûúâi ta tđnh cố khoẫng 412 triïåu. Nhûng múái tûâ nùm 1960 thò
sưë rẩp chiïëu bống àậ giẫm ài vâ àïën nùm 1989 sưë khấn giẫ

trong nùm chó côn 120 triïåu. úã Phấp cng nhû cấc nûúá
c khấc,
rẩp chiïëu hâng khưng àûúåc cưng chng ûa chång nûäa lâ àiïìu
dïỵ hiïíu.
Nùm 1968, ngânh àiïån ẫnh vêỵn côn thu ht àûúåc 125
triïåu khấn giẫ nhûng hiïån nay dûúâng nhû àang giẫm dêìn
(nùm 1991, sưë khấn giẫ chó côn lẩi 89 triïåu). Tđnh hònh úã Àûác
khưng cố gò sấng sa lùỉm trong khi àố úã Anh vâ M thò cố
phêìn khẫ quan hún.
Nga
ânh sẫn xët phim nhòn chung cng àang bõ sa st, côn
cưng nghiïåp àiïån ẫnh ca Phấp àûúåc xïëp úã võ trđ thûá 2 trïn thïë
giúái sau M àang gùåp khấ nhiïìu thån lúåi. Sưë lûúång phim dâi
têåp tùng tûâ 151 bưå phim nùm 1985 lïn túái 156 nùm 1991 sau
àố giẫm xëng côn 125 bưå phim nùng 1997. Nhû vêåy, võ trđ nïìn
àiïån ẫnh ( sẫn xët àûúåc 99 bưå phim dâi têåp trong khi Àûác chó
sẫn xë
t àûúåc 72 bưå phim dâi têåp vâ Anh chó cố 54 bưå phim.
Àùåc biïåt ngânh sẫn xët phim ca Liïn Xư c àậ hoân toân
sp àưí, tûâ 156 bưå phim sẫn xët nùm 1985 giẫm xëng chó côn
23 bưå phim nùm 1991.
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
14

Tûâ nhûäng dûä liïåu thưng tin trïn, cố mưåt cêu hỗi àùåt ra lâ
liïåu cố phẫi nïìn vùn hoấ àậ bùỉt àêìu chuín hûúáng? Chng ta
khưng nïn kïët lån súám nhû vêåy. Vò cấc xu hûúáng vêån àưång
khưng song song vúái nhau.
Ngânh truìn hònh vêỵn àang phất triïín mẩnh, ngûúâi ta
vêỵn ưì ẩt ài mua mấy thu hònh. Tûâ nùm 1960 àïën 1985 trang bõ

cho cấc phûúng tiïån phất thanh vâ truìn hònh tùng lïn 12
lêìn.
Tẩi Phấp, sưë hiïåu thưëng kï ca mưåt cåc àiïìu tra ca Viïån
thưëng kï vâ nghiïn cûáu kinh tïë qëc gia (INSEE) àûúåc tiïën
hânh nùm 1988 cho thêëy trïn toân qëc cố khoẫng 60 triïåu
mấy thu thanh, 20 triïåu mấy thu hònh, 7,2 triïåu kïnh êm
thanh nưíi 4,5 triïåu mấy ghi hònh vâ 9 triïåu mấy nghe nhẩc cấ
nhên. Nùm 1989, cố 97% sưë gia àònh Phấp cố mấy thu thanh
trong àố 77% sưë hưå nâ
y nghe hâng ngây, trung bònh mưåt ngây
mưåt thđnh giẫ bỗ ra 163 pht àïí nghe àâi.
Nïëu phên chia xậ hưåi thưng qua viïåc sûã dng mấy truìn
hònh ngûúâi ta sệ tiïën hânh nhû thïë nâo? Nùm 1985, cố 93%
gia àònh cưng nhên mua sùỉm mấy thu hònh, sưë gia àònh cố con
lâ 97% cao hún 5% so vúái gia àònh cấc cấn bưå cao cêëp. Nùm
1987, sưë lûúång ti vi mua trong cấc gia àònh thúå àưëc cưng cao
hún so vúái gia àònh cấn bưå cao cêëp. Tûúng tûå ngûúâi ta thêë
y
trong cấc nûáa tíi: ngûúâi cao tíi ln ln àûúåc trang bõ àêìy
à mấy thu hònh do àố, ngûúâi ta khưng àấnh giấ mûác sưëng
hâng ngây thưng qua mấy thu hònh. Nùm 1989, nhòn chung
lûúång mấy thu hònh vêỵn tùng mẩnh: cûá 1000 ngûúâi dên cố 375
chiïëc ti vi (úã M cûá mưỵi ngûúâi dên trung bònh cố 0,8 chiïëc).
Thúâi gian mâ ngûúâi dên giânh àïí xem truìn hònh ngây câng
nhiïìu (theo thưëng kï ca INSEE tiïën hânh 2 lêì
n cấch nhau 10
nùm: tûâ 1975- 1985).
 Êm nhẩc, hoâ nhẩc vâ àơa nhẩc.
Hoâ nhẩc àang phẫi cẩnh tranh gay gùỉt vúái bùng nhẩc sao
chếp, àơa nhẩc vâ cấc sống phất thanh.

Têët cẫ cấc bíi trònh diïỵn àùåc biïåt lâ cấc bíi hoâ nhẩc vúái
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
15

nghi lïỵ ca ngây hưåi mang tđnh têåp thïí ln ln phẫi chõu sûå
cẩnh tranh ca êm nhẩc sao chếp.
Tuy nhiïn, tûâ àêìu nhûäng nùm 1970, chi phđ cho tưí chûác cấc
bíi hoâ nhẩc àùåt biïåt lâ nhẩc Rock vâ nhẩc jazz àậ tùng. Tònh
hònh nây úã Phấp cố hûúáng lẩc quan hún so vúái úã cấc nûúác chêu
Êu khấc vâ úã M. úã nhûäng nûúác nây tûâ nùm 1980, cấ
c bíi hoâ
nhẩc cưí àiïín vâ hất Opera ngây câng đt ài. Hoẩt àưång ca cấc
loẩi hònh êm nhẩc cng giẫm so vúái trûúác àêy, nhûäng chuën
cưng diïỵn ca cấc ca s ngây câng mêët ài, chó côn cấc ngưi sao
êm nhẩc nưíi tiïëng múái cố cú hưåi thïí hiïån tâi nùng. Nïëu trong
thûåc tïë, cưng chng quan têm àïën àơa hất vâ àâi cassette thò
ca
ác hoẩt àưång êm nhẩc múái cố thïí tưìn tẩi àûúåc.
Vâo cëi nhûäng nùm 1970, thõ trûúâng àơa hất vâ àâi cassette
àậ rúi vâo khng hoẫng. Sưë ngûúâi bấn àơa lễ giẫm, lûúång àơa
phất hânh trïn thõ trûúâng cng giẫm. Tònh hònh nây bõ àẫo lưån
do sûå cẩnh tranh ca cấc phûúng tiïån thưng tin àẩi chng, do
sao chếp àơa hất, do sûå phất triïín c
a cưng nghïå cho ra àúâi àơa
compact. Do cẩnh tranh nhû vêåy, lơnh vûåc êm nhẩc ngây mưåt
phất triïín.
 Sûå thay àưíi trong tấc phêím.
Hònh ẫnh vâ êm thanh mang àïën sûå àưíi thay cho tấc phêím
àùåc biïåt lâ sấch vâ trong tûúng lai gêìn, nhûäng cën sấch nây
vêỵn khưng mêët ài, ngay cẫ trong nhûäng hưå gia àònh cố ngên

sấch hẩn hểp nhêët.
In êën vâ phất hânh sa
ách bấo tùng chêåm hún so vúái lûúång
tiïu th. Tûâ nùm 1960 àïën 1985, chó sưë tiïu dng tùng tûâ 49
àïën 130 trong khi àố chó sưë phất hânh nùm 1985 àẩt 168 so
vúái toân bưå khưëi lûúång êën phêím tiïu th. Bấo chđ côn phẫi xïëp
vâo hâng tưìi tïå hún nûäa vúái chó sưë tiïu dng nùm 1960 lâ 80
(chó sưë phất hânh: 56) nhûng àïën nùm 1985 chó sưë nây àậ lâ
122. Nïëu ngûúâ
i ta kïët húåp cẫ bấo chđ vâ êën phêím lẩi vúái nhau
thò sệ thêëy àûúåc t lïå gia tùng hâng nùm ca nhûäng êën phêím
nây thêëp hún so vúái mûác tiïu th d xết úã thúâi k kinh tïë nâo
cng vêåy, thúâi k tùng trûúãng cng nhû thúâi k suy thoấi hay
khng hoẫng.
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
16

Theo Tưí chûác húåp tấc vâ phất triïín kinh tïë (OCDE), nùm
1986, trung bònh mưåt ngûúâi dên úã cấc nûúác phất triïín bỗ ra
khoẫng 4 giúâ àưìng hưì àïí àổc sấch bấo: úã ấo lâ 2,7 giúâ, Hâ Lan
lâ 5,5 giúâ. Cng vâo thúâi àiïím nây, úã Phấp ngûúâi ta ûúác tđnh
thúâi gian trung bònh mâ mưåt ngûúâi Phấp trïn 15 tíi giânh ra
àïí
àổc trong mưåt tìn la hún 3 giúâ mưåt cht. Nhûng mưåt cåc
àiïìu tra àûúåc hỗi àïìu àang khưng cố sấch àổc. Nïëu sấch bấo
giẫi trđ đt àûúåc àổc nhû vêåy thò cố thïí cêìn phẫi ài tòm ngun
nhên vò sao dêỵn àïën hiïån tûúång nây? Thúâi gian dânh cho àổc
sấch đt nhû vêåy phêìn nâo cố ngun nhên tûâ giấ sấch. Nhû
vêåy, chó tiïu vïì giấ cẫ ca cấ
c loẩi êën phêím húi cao mưåt cht

so vúái toân bưå chó giấ tiïu th sẫn phêím (387 so vúái 379 nùm
1985 trïn cú súã 100 ca nùm 1970). Trong sưë nhûäng l do khấc
côn cố mưåt l do nûäa lâ ngûúâi ta àậ dânh thúâi gian àố àïí xem
truìn hònh. Àêy cng lâ hïå thưëng thưng tin vïì sấch vúã vâ chu
trònh thûúng mẩi sấch vúã. Nhûng khưng thïí xấc àõnh àûúåc
mûác àư
å ca tûâng ngun nhên. Ngûúâi ta cng thûúâng cho rùçng
hïå thưëng giấo dc trûúâng hổc àậ bõ loẩn nùng vâ àûúåc coi nhû
núi cung cêëp ngìn thưng tin vïì sấch vúã vâ chu trònh thûúng
mẩi sấch vúã, cung cêëp ngìn thưng tin àa dẩng cố thïí àổc vâ
thu ht hổc sinh ham thđch àổc. Vò vêåy hổc sinh àậ trúã thânh
ngûúâi tiïu th ngìn tin.
 Cấc lûáa tí
i vâ vai trô xậ hưåi ca giẫi trđ.
Thấi àưå hoâ húåp ca thanh niïn thûúâng lâm giẫm ài mûác
àưå phên hoấ xậ hưåi: lûåa chổn mưåt sưë trô giẫi trđ sệ mang lẩi
lúåi đch cho con ngûúâi, chùèng lệ trô giẫi trđ cố chûác nùng sẫn
xët chùng?.
Thûåc chêët giẫi trđ thûúâng àưëi lêåp giûäa nam giúái vâ nûä giúá
i,
vđ d nhû àân ưng quan têm nhiïìu àïën xe cưå, câ phï, àấnh bùỉt
cấ, côn ph nûä lâ may mùåc vâ thùm quan. Ngûúåc lẩi, thanh
niïn lẩi nhêån thêëy trong thïí thao, phên hoấ xậ hưåi theo giúái
tđnh, theo têìng lúáp đt xẫy ra hún lâ trong lao àưång, àng ra lâ
trong thấi àưå chun mưn. Chđnh bùçng cấc trô giẫi trđ mâ lúáp
trễ àậ tẩo nïn mưåt têìng lúáp tûúng àưëi àư
ìng nhêët.
Trễ con àống mưåt vai trô quan trổng trong viïåc mua sùỉm
thiïët bõ giẫi trđ trong gia àònh (mấy bấn dêỵn, mấy ghi êm, mấy
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i

17

ghi hònh). Vò vêåy nhûäng cùåp vúå chưìng nưng dên khưng cố con đt
mua sùỉm trang thiïët bõ nghe nhòn hún cấc cùåp vúå chưìng úã têìng
lúáp xậ hưåi khấc, vâ sûå thêm ht ngên sấch sệ giẫm ài àưëi vúái
gia àònh khưng cố trễ con vò sûå cố mùåt ca chng d đt hay
nhiïìu cố xu hûúáng lâm giẫm àưå mêët cên àưëi xậ hưåi vùn hoấ
trong lơnh vûåc giẫi trđ.
Trong thû
åc tïë mưåt sưë hoẩt àưång giẫi trđ lẩi cố kïët quẫ sinh
lúâi: vđ d nhû may vấ vâ viïåc vùåt trong gia àònh. Tuy nhiïn
khưng phẫi trong nhûäng gia àònh giẫn dõ nhêët ngûúâi ta múái
thûúâng xun gùåp hiïån tûúång nây nhêët. Nhûäng k thåt viïn,
quẫn àưëc phên xûúãng hóåc cưng nhên lânh nghïì cng lâm cấc
cưng viïåc àố. Theo àiïìu tra vïì “giẫi trđ 1998” ca Viïån thư
ëng kï
nghiïn cûáu kinh tïë qëc gia Phấp (INSSE), hún 1/2 sưë ngûúâi
ch gia àònh ca cấc têìng lúáp xậ hưåi lâm cấc cưng viïåc vùåt đt
nhêët lâ mưåt lêìn mưỵi tìn. Theo àiïìu tra chung, 40% gia àònh
sùỉm cho mònh mưåt chiïëc hưåp àưì vâ 20% trang bõ mưåt chiïëc bân
thúå. Vêỵn nhûäng l do nhû thïë, đt nhêët àậ giẫi thđch àûúåc mưåt
phêìn tẩi sao ngûúâi ta lẩ
i may vấ ngây câng nhiïìu vâ xem àố lâ
mưåt hoẩt àưång sấng tẩo. Vò vêåy cng theo tûâng ngìn tin, hún
mưåt nûãa sưë gia àònh cố thu nhêåp cao àïìu mua sùỉm mấy khêu,
t lïå nây thêëp hún àưëi vúái nhûäng gia àònh cố thu nhêåp thêëp.
Cëi cng hoẩt àưång giẫi trđ bùçng hònh thûác viïët, àùåc biïåt lâ
vệ lâ àẩ
i diïån ca nhûäng mưn giẫi trđ kiïëm lúâi. Hún 10% ngûúâi
Phấp hânh nghïì nghïå thåt tẩo hònh, nûä giúái chiïëm sưë àưng

hún nam giúái, lúáp trễ àưng hún cấc lúáp tíi khấc. 1/6 sưë cấn bưå
nhâ nûúác bây tỗ mën theo hưåi hoẩ.
 Cấc k nghó.
Theo thối quen, ngûúâi ta àậ àõnh nghơa: k nghó lâ rúâi núi úã
trong thúâi gian 4 ngây (chđnh xấc hún la
â 4 àïm). K nghó nây
khưng giưëng vúái chuën ài cưng tấc, hổc têåp hay ài ùn dûúäng.
Cấch àõnh nghơa nây cho phếp ta xấc àõnh àûúåc khấi niïåm vïì
k nghó so vúái khấi niïåm vïì du lõch: àõnh nghơa trïn bao gưìm
cẫ nhûäng chuën ài àïën nhûäng vng phi du lõch, nhêët lâ
nhûäng ngây nghó trong gia àònh. Nhûng nố lẩi loẩi bỗ nhûäng
chuën lûä hânh mang tđnh chêët kinh doanh. Cëi cng tûâ àõnh
nghơa nâ
y, chng ta phên biïåt àûúåc k nghó vúái k nghó cëi
tìn.
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
18

Nhûäng ngây nghó dûúái hònh thûác nghó phếp vâ cưng tấc
bùỉt àêìu tûâ tđnh lậng mẩn ca loâi ngûúâi. Trûúác àêy nhûäng
chuën ài cưng tấc lâ nhûäng chuën ài v lúåi, cho àïën cëi
thïë k thûá XIX nhûäng chuën ài vận cẫnh vêỵn côn lâ mưåt
cåc mẩo hiïím vò trong nhûäng chuën ài nây, lûä khấch cố thïí
gùå
p ri ro: hóåc do chêåm tâu xe, àûúâng xe cưå đt ài lẩi àûúåc
hay àưå an toân thêëp. Sûå phất triïín ca ngânh àûúâng sùỉt, ca
tâu chẩy húi nûúác tẩo àiïìu kiïån thån lúåi cho giai cêëp tû sẫn
ài du lõch àưìng thúâi cng tẩo àiïìu kiïån cho viïåc tưí chûác thânh
lêåp cấc cưng ty du lõch.
Vò thïë, àïën cëi thïë k XIX, cấc nhâ

tû bẫn cưng nghiïåp àậ
giânh ra nhûäng thấng hê àïí ài àïën vng nưng thưn sau àố ài
àïën nhûäng bậi biïín thúâi thûúång (Biarrtz do nûä hoâng Engếnie
xêy dûång nùm 1854, Deauville ca bấ tûúác Morny xêy dûång
nùm 1860). Nùm 1841, mưåt ngûúâi Anh tïn lâ Thomas Cook lêìn
àêìu tiïn àậ tưí chûác kinh doanh thânh cưng tưët àểp chuën du
lõch tûâ Leicester àïën Loughbourough. Ưng àậ lêåp ra nhiïìu cưng
ty kinh doanh du lõch. Côn Karl Bacdeker ngûúâi Àûác thò àậ
xët bẫn nhûäng cën sấch hûúáng dêỵn du lõch. Mưåt ngânh cưng
nghiïåp múái ra àúâi, ngânh cưng nghiïåp du lõch chun giúái thiïåu
àõa àiïím tham quan, cung cêëp thúâi gian biïíu, phûúng tiïån àûa
àốn an toân, àõnh trûúác nhûäng trẩm nghó vâ cung cêëp ln cẫ
bẫo hiïím chưëng mêët cùỉp. Khấch hâng ca nhûäng hậng du lõch
àêìu tiïn nây lâ nhûäng lûä khấch chûa tûâng ài nghó.
úã Pha
áp, àưëi vúái ngûúâi lao àưång, nhûäng ngây nghó ca hổ chó
bùỉt àêìu cố tûâ khi hổ àûúåc hûúãng nhûäng ngây nghó phếp cố
lûúng vâo nùm 1936 nhúâ cố sûå can thiïåp ca mùåt trêån bònh dên.
Lc nây ưng Lếo Lagrange, Phố qëc v khanh àùåc trấch thïí
thao vâ giẫi trđ àậ múã rưång hoẩt àưång du lõch têåp thïí vâ thïí
thao. Sau ào
á thúâi gian nghó tùng tûâ 15 ngây àïën 4 tìn, dêìn
dêìn àïën tùng lïn 5 tìn sau nùm 1968 vâ sau àố àûúåc cưng
nhêån vâo nùm 1982. Tûâ sau giẫi phống, nhûäng ngây nghó úã
Phấp cố tđnh dên ch hoấ rêët cao vâ sau khi chđnh thûác ấp
dng tìn nghó thûá 5 cố lûúng àưëi vúái mổi ngûúâi lao àưång thò
tđnh dên ch lẩi àûúåc phất huy thïm.
Ngây nay, cố nhiïìu xu hûúáng àang xët hiïå
n, trong quấ
trònh phất triïín, k nghó àưng vêỵn côn lâ dêëu hiïåu cho thêëy sûå

G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
19

bêët bònh àùèng xậ hưåi. K nghó àưëi vúái thanh niïn vûâa àưåc àấo
lẩi vûâa khưng ph húåp. Cng giưëng nhû k nghó hê, k nghó
cëi tìn sệ lâm tùng thïm giấ trõ gia àònh. Cng vúái mưåt sưë
chđnh sấch khưng giẫi quët àûúåc hiïån tûúång trïn thò trong khi
àố, viïåc nghiïn cûáu vïì ngây nghó cng tỗ ra khưng cố kïët quẫ.
 Ai lâ ngûúâi ài nghó.
Ky
â nghó côn chûa àûúåc giânh cho têët cẫ mổi ngûúâi vâ cng
khưng bònh àùèng vúái têët cẫ mổi ngûúâi. Trong cấc k nghó, k
nghó àưng phên bưë khưng àưìng àïìu bùçng k nghó hê.
Theo mưåt cåc nghiïn cûáu ca INSEE, t lïå trung bònh
ngûúâi ài nghó àẩt 60% nùm 1992 so vúái nùm 1985 lâ dûúái 58%.
Nhûng nhûäng ngûúâi ài nghó nây mưåt mùåt hổ khưng ài theo
cấch giưëng nhau, khưng àïën cng mưåt núi vâ
khưng ài cng
mưåt thúâi àiïím. Mùåt khấc quấ trònh gia tùng sưë ngûúâi ài nghó
cng khưng giưëng nhau giûäa cấc têìng lúáp xậ hưåi nghïì nghiïåp.
 Hiïån tûúång phên têìng xậ hưåi.
Cấn bưå cao cêëp vâ cấc nghïì tûå do àûúåc ûu àậi vúái t lïå ài
nghó lâ 89% nùm 1992 (t lïå nây lâ 86,6% nùm 1964). Thiïåt
thôi nhêët lâ ngûúâi sa
ãn xët nưng nghiïåp vâ ngûúâi lao àưång
trong lơnh vûåc nưng nghiïåp, nùm 1992, t lïå ngûúâi ài nghó chó
lâ 30,6% côn nùm 1964 lẩi chó cố 11,9%. Mùåc d quấ trònh gia
tùng rêët chêåm nhûng àưëi vúái hổ nhû thïë cng lâ hẩnh phc
nhêët rưìi. Cấc ưng ch kinh doanh trong ngânh cưng nghiïåp vâ
thûúng mẩi cng cố àiïìu kiïån ài nghó ngây câng nhiïìu vúái t

lïå 62% nùm 1992 so vúái nùm 1964 lâ
47,5%.
Sûå xët hiïån ca k nghó àưng gêy ra hiïån tûúång múái vïì
sûå phên biïåt giûäa cấc têìng lúáp xậ hưåi. K nghó hê vêỵn lâ k
nghó quan trổng nhêët vúái t lïå ngûúâi ài nghó lâ 55,3% nùm
1992, gêëp gêìn 2 lêìn so vúái k nghó àưng (28,9%). K nghó
àưng dêìn dêìn trúã thânh k nghó b, hêìu nhû k nghó nây
ln ln tûúng ûáng vúái mưåt ky
â nghó kếp trong nùm (sûå chia
nhỗ k nghó). Phêìn lúán nhûäng ngûúâi àậ ài nghó hê nùm trûúác
thò sệ ài nghó àưng nùm sau.
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
20

K nghó àưng nây cng cho thêëy hiïån tûúång phên hoấ xậ
hưåi giûäa nhûäng ngûúâi cố à thu nhêåp àïí ài nghó 2 lêìn mưåt
nùm àïí cố thïí tûå giẫi phống nhûäng râng båc trong cưng viïåc
vâ nhûäng râng båc khấc trong àúâi sưëng hâng ngây vúái nhûäng
ngûúâi khưng cố à àiïìu kiïån nây. Nhòn chung trong cẫ nùm,
thu nhêåp c
a ngûúâi dên câng tùng, hổ ài nghó câng nhiïìu.
Trong khi àố vúái k nghó ma àưng thò t lïå ngûúâi ài nghó gêìn
nhû ưín àõnh vúái mûác lûúng hâng nùm lâ 100.000 frùng (t lïå
nây tùng nïëu thu nhêåp vûúåt quấ mûác trïn)
 Ngûúâi ta ài nghó úã lûáa tíi nâo?
Câng trễ ngûúâi ta ài nghó câng thûúâng xun àùåc biïåt lâ lûáa
tíi 30-39 hóåc dûúái 14 tíi. T lïå ngûú
âi ài nghó gia tùng àấng
kïí, sưë ngûúâi trïn 70 tíi tùng tûâ 18% nùm 1964 àïën 37% nùm
1992. Sau àố mậi àïën thúâi k gêìn àêy, khi sưë ngûúâi ài nghó

giẫm dêìn theo lûáa tíi thò ngây nay lẩi cố xu hûúáng ưín àõnh
cho àïën khi hổ vïì hûu. Chûáng tỗ k nghó àậ trúã thânh mưåt
thối quen mâ ngûúâi ta khưng thïí bỗ qua àûúåc. Cëi cng,
thanh niïn tíi tûâ 14 àïën 24 cố t
lïå ài nghó húi thêëp: hổ cng
cho thêëy chđ tûå lêåp.
 K nghó hê.
K nghó hê vêỵn lâ k nghó quan trổng nhêët, nhiïìu ngûúâi
thđch ra biïín vâ cùỉm trẩi bùçng xe mốoc ngây câng phưí biïën.
Ma hê vêỵn lâ nhûäng ngây nghó chđnh, nhûng thúâi gian
nghó hê giẫm hún so vúái thúâi k nghó àưng (tûâ 25 nùm nay, sưë
ngây nghó àưng vêỵn khưng giẫ
m vâ chó giẫm mưåt cht nùm
1975).
 Thúâi gian ài nghó.
Trung bònh thúâi gian nghó hê àang cố xu hûúáng giẫm trong
mổi têìng lúáp xậ hưåi, tûâ 27,2 ngây nùm 1965 xëng côn 22,6
ngây nùm 1992. Hiïån tûúång giẫm thúâi gian nghó hê nây cng
lâ biïíu hiïån ca phên hoấ xậ hưåi. K nghó nây chó quan trổng
vúái cấc cấn bưå cao cêëp vâ nhûäng ngûúâi cố
nghïì nghiïåp tûå do.
Sưë ngây nghó ca hổ giẫm tûâ 34,9 ngây nùm 1965 côn 24,4
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
21

ngây nùm 1992. Cấc gia àònh cố thu nhêåp cao thûúâng ài nghó
hê 30 ngây, cấc têìng lúáp trung bònh thò chó nghó 23 ngây.
 Ngûúâi ta ài àêu vâ ài nhû thïë nâo trong k nghó ?
Nhòn chung mổi têìng lúáp xậ hưåi àïìu nghiïng vïì xu hûúáng
àïën nhâ bưë mể hóåc bẩn bê (39,7% sưë ngây nghó trong nùm).

Khưng cố gò ngẩc nhiïn khi thêëy cấc ưng ch ca ngânh cưng
thûúng nghiïåp àïën nghó úã cấc khấch sẩ
n àưng gêëp 4 lêìn so vúái
cưng nhên. Àùåc biïåt lâ ngûúâi Phấp ài nghó hê, cùỉm trẩi bùçng
xe moốc ngây câng àưng. K nghó hê nây vêỵn chiïëm võ trđ quan
trổng hâng àêìu: gêìn 1/3 sưë cưng nhên, khoẫng 1/5 nhên viïn
vâ cấn bưå bònh thûúâng vâ hún 1/10 sưë cấn bưå cao cêëp cng
mën têån hûúãng cấc k nghó nây.
Ngûúâi ta ln thêëy hiïån tûúång chia rệ tê
ìng lúáp xậ hưåi úã
nhûäng núi nghó mất: trong 5% sưë ngây nghó ngûúâi ta chó thêëy
cưng nhên vâ nhên viïn chûá hiïëm thêëy cố ưng ch nâo, sưë
ngûúâi ài nghó nây chổn nhâ trổ nhiïìu hún lâ khấch sẩn.
Nhâ nghó giânh cho cấc dõp nghó hê rêët quan trổng àưëi vúái
cấn bưå cao cêëp vâ nhûäng ngûúâi ch, sưë ngây nghó ca hổ tùng
nhanh hún lâ
thu nhêåp ca hổ. Tuy vêåy, nùm 1992 diïån tđch
khu nghó ca têët cẫ cấc têìng lúáp xậ hưåi tùng thïm 14,1%.
 Ngûúâi ta lâm gò trong k nghó ?
đt khi ngûúâi Phấp lẩi ghết nhûäng chuën ài dẩo (7,7%).
Biïín lâ núi thu ht nhiïìu khấch nghó hún lâ úã miïìn ni vâ
nưng thưn. Nùm 1973, cûá 100 ngây nghó thò cố 44 ngây úã biïín,
hún 30 ngây úã nưng thưn, àïën nùm 1992 du lõch ra biïín vêỵn
chiïëm võ trđ sưë
1 trong khi àố nhûäng chuën ài vïì cấc vng
nưng thưn lẩi giẫm.
 K nghó cëi tìn.
K nghó cëi tìn lâ dõp àïí cấc gia àònh àoân t.
Mưỵi ngûúâi Phấp àïìu giânh riïng cho mònh mưåt thúâi gian
nghó riïng, nhûäng ngûúâi cố àiïìu kiïån àïìu rúâi gia àònh trong 2

ngây. Nghó ngây ch nhêåt lâ truìn thưëng c ca xậ hưåi, côn
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
22

nghó thïm ngây thûá (hóåc thûá 2 àưëi vúái cấc thûúng nhên) lâ
hònh thûác múái mễ.
Àa sưë ngûúâi Phấp thđch ngây nghó ch nhêåt tẩi nhâ, àố lâ
ngây nghó cêìn thiïët cho sûác khoễ hóåc lâ ngây lïỵ. Ngûúâi dên
trong cấc thânh phưë ài nghó nhiïìu nhêët vâ trong cấc k nghó
cëi tìn, hổ cng chiïëm sưë àưng nhêët. Àa sưë ngûúâ
i ài nghó
cëi tìn bỗ ra tûâ 2 - 4 ngây àïí rúâi nhâ ài hún 80km, trong
nhûäng chuën ài thïë nây thûúâng hổ thùm anh em hổ hâng
thên cêån. Cûá 7 ngûúâi ài nghó cëi tìn lẩi cố 1 ngûúâi nghó úã
nhâ bẩn bê hóåc hổ hâng xa vâ cûá 10 ngûúâi lẩi cố 1 ngûúâi àïën
nhâ trổ.
Sưë nhâ nghó trổ trong nhûäng ngây nghó cëi tìn va
â cấc k
nghó khấc tùng rêët nhanh. Nhûng ài nghó úã nhâ cha mể vêỵn
phưí biïën theo truìn thưëng. Sau àẩi chiïën thïë giúái thûá 2, cố
rêët nhiïìu dên nưng thưn di dên ra thânh phưë vâ hổ ln ln
giûä cấc mưëi quan hïå hổ hâng bùçng cấch vïì thùm qụ trong
nhûäng k nghó cëi tìn.
 Nhûäng chuën ài nghó úã nûúác ngoâi.
Cấc k nghó àûúåc phên bư
ë àïìu trong nùm: cấc k nghó lúán
thûúâng vâo thấng 7 vâ thấng 8 vâ sưë ngûúâi nghó cao àiïím nhêët
lâ vâo thấng 12 vâ thấng 4. Àa sưë ngûúâi Phấp khưng thđch ài
nghó úã nûúác ngoâi, cûá 9 ngûúâi múái chó cố 1 ngûúâi. Nhûäng ngûúâi
ài nghó úã nûúác ngoâi thûúâng lâ nhûäng gia àònh cấn bưå cao cêëp,

nhûäng ngûúâi cố nghïì nghiïåp tûå do, tiï
ëp àïën lâ cấc cấn bưå bònh
thûúâng vâ cấc nhên viïn. Cấc lûáa tíi ài nghó nhiïìu nhêët lâ
tûâ 14-24 tíi vâ tûâ 40-60 tíi. Têìng lúáp cưng nhên chó ài nghó
úã nûúác ngoâi khi lûåc lûúång lao àưång nhêåp cû úã lẩi Phấp trong
k nghó.
Khi phên tđch núi àïën ca cấc du khấch ài nghó úã nûúác
ngoâi, ngûúâi ta thêëy cố mưåt trc àiïím Bùỉc-Nam, àêy lâ
nhûäng
àõa àiïím mâ ngûúâi nghó cố thïí hûúãng th ấnh nùỉng mùåt trúâi:
gêìn 31% trong sưë hổ àïën Têy Ban Nha, Bưì Àâo Nha vâ
Andorre, gêìn 9% àïën Italia, 6,2% àïën Hi Lẩp, Thưí Nhơ K vâ
cấc àẫo úã Àõa Trung Hẫi, 5,6% àïën Anh vâ 2,9% àïën cấc nûúác
Àưng Êu vâ Liïn Xư c. Ngoâi cấc nûúác Têy Ban Nha, Italia
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
23

vâ cấc nûúác Bùỉc Phi, khấch du lõch Phấp hêìu nhû àậ ài àïën
khùỉp núi trïn thïë giúái vâ núi hổ mën àïën hún cẫ vêỵn lâ cấc
nûúác trong khu vûåc chêu Êu.
 K nghó àưng.
K nghó àưng vêỵn ngây mưåt phất triïín, nhûng cấc mưn thïí
thao cho k nghó àưng lẩi phất triïín chêåm hún so vúái cấc k
nghó khấc.
K nghó àưng vêỵn lâ k nghó àûúåc ûa chå
ng nhêët kïí tûâ khi
ấp dng tìn nghó thûá 5. Thấng 12 vâ thấng 4 lâ hai thấng cố
sưë ngây cố sưë ngây nghó àưng nhiïìu nhêët (thấng 12 chiïëm 4,6%,
thấng 4 chiïëm 4,9% tưíng sưë ngây nghó), tuy nhiïn côn kếm xa
so vúái thấng 7 vâ thấng 8 (23% vâ 40% sưë ngây nghó hê).

Hiïån nay sưë ngûúâi ài nghó ch ëu hûúáng vïì nưng thưn vâ
cấc mưn thïí thao mu
âa àưng, sưë ngûúâi nây tùng tûâ mưåt vâi nùm
trúã lẩi àêy nhûng t lïå tùng khưng àấng kïí (tûâ 1974-1975 tùng
17,1%, 1983-1984 tùng 26,2%, 1991-1992: 28,9%). Nhûng t lïå
ngûúâi ài chúi cấc mưn thïí thao giẫm trong khi t lïå ngûúâi ài
nghó àưng lẩi tùng.
Àùåc biïåt sưë lûúång lúán khấch ài nghó àưng lẩi lâ cấc ưng ch,
ngûúâi khai thấc nưng nghiïåp vâ cấc gia àònh giâu cố nhêët. Tûâ
nhûäng nùm 1986-1997, cấch lûåa chổn cho ky
â nghó àưng àậ thay
àưíi: nùm 1992, 26% sưë khấch ài vïì nưng thưn, 28% lïn miïìn ni
vâ 22%. Ài ra biïín vâo ma àưng thûúâng lâ nhûäng ngûúâi úã àưå
tíi 40 trong khi àố cấc mưn thïí thao ma àưng lẩi giânh nhiïìu
thanh niïn, giúái ch vâ cấc nhên viïn hún.
Trong sưë khấch ài nghó àưng cố hún mưåt nûãa nghó úã nhâ bưë-
mể hóåc bẩn bê, sưë côn lẩi phên bưë àïìu úã
khấch sẩn, nhâ chổ,
nhâ nghó. Trong nhâ nghó ngûúâi ta thûúâng thêëy dên Pari, cấn
bưå cao cêëp vâ nhûäng ngûúâi úã àưå tíi trïn 40, ngûúâi cao tíi vâ
cấc ưng ch thò thđch khấch sẩn hún.
Côn lẩi 1/3 sưë ngûúâi ài nghó hê àïën nưng thưn vúái th vui
trûúåt tuët. T lïå ngûúâi ài nghó úã nưng thưn vâ chúi cấc mưn
thïí thao ma àưng khưng tùng so vúái t lïå ngûúâi ài nghó àưng.
Tûâ nhûäng nùm 1984-1985 sưë ngûúâi chúi cấc mưn thïí thao ma
àưng àậ chûäng lẩi vâ chó côn dûúái 10% dên sưë.
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
24

Tònh trẩng trïn cố lệ lâ do nhûäng khố khùn vïì kinh tïë, mâ

dng c trûúåt tuët thò ngây câng àùỉt hún. Hún nûäa hoẩt àưång
nây hêìu nhû khưng cố mùåt ca cưng nhên vâ ngûúâi hûu trđ.
Ngûúâi ta côn thêëy thúâi gian giẫi trđ vúái cấc mưn thïí thao cng
rt ngùỉn ài: nùm 1992 cố 9 ngây so vúái 13 ngây nùm 1975. Khố
khùn lúán nhêët vúái mưn trûúåt tuët lâ
chi phđ kinh tïë. Nïëu mưåt
gia àònh cố 4 ngûúâi trong àố cố 2 trễ côn mën trûúåt tuët thò
phẫi mêët 10.000 frùng/1 tìn.
T lïå ngûúâi ài nghó àưng vâ ài du lõch úã Pari àưng nhêët lâ
ngûúâi ca cấc vng Ile de France, Normandie, vâ miïìn trung
nûúác Phấp.
Cấn cên trao àưíi du lõch àẩt 50,5 t frùng. Nùm 1991,
ngânh du lõch chiïëm 1,8% tưíng thu nhêåp qëc nưåi (PIB). Vò
vêåy nố àậ trúã thânh ngânh kinh doanh àû
áng àêìu trong nïìn
kinh tïë, trïn cẫ ngânh ưtư. Àùåc biïåt ngânh du lõch xanh àậ cố
nhûäng tiïën bưå vûúåt bêåc, tiïìm nùng ca ngânh du lõch nay côn
lêu múái cố thïí khai thấc hïët àûúåc.
 Thïí thao vâ xậ hưåi
Thïí thao hiïån àẩi ra àúâi vâo cëi thïë k 19. Têët cẫ cấc hoẩt
àưång thïí thao hiïån nay àang àûúåc cưng nhêå
n vâ tiïën hânh
trïn thïë giúái cố ngìn gưëc tûâ Anh. Àố chđnh lâ nhûäng mưn
àiïìn kinh, bống àấ, bống bêìu dc, cêìu lưng, quìn Anh, bống
bân, chúi gưn, lêìn àêìu tiïn àûúåc ấp dng vâ àûa vâo låt. úã
thúâi k àố, nhûäng ngûúâi dên thûúâng chúi thïí thao àùèng cêëp
cao àïí kiïëm tiïìn vâ sau àố låt chúi khưng chun ra àúâi àậ

cêëm hổ chúi cấc mưn thïí thao nây.
Trong hún 1 thêåp k, sûå hiïíu lêìm dai dùèng àậ dêỵn àïën viïåc

phên biïåt giûäa mưn thïí thao mang tđnh tđch cûåc (mưn thïí thao
àûúåc gổi lâ “nghiïåp dû” nhû cấc trô chúi ca thïë vêån hưåi àûúåc
ưng Pierre de Coubertin khưi phc lẩi nùm 1896 sệ trúã lïn l
tûúãng hún vúái nhûäng giấo àiïìu vâ qui chïë đt mang tđnh hiïån
thûåc) vâ mưn thïí
thao àûúåc gổi lâ “chun nghiïåp”, chđnh
ngûúâi M àậ khúãi xûúáng ra mưn thïí thao nây.
Theo dû lån, àùåc biïåt lâ cấc nhâ trđ thûác, thò thïí thao sệ lâ
“mưåt sên chúi tđnh khiïët” che àêåy mổi xêëu xa bïn ngoâi. Nối
chung mổi hoẩt àưång àún giẫn mang tđnh chêët giẫi trđ thûúâng
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
25

àûúåc bùỉt ngìn tûâ mổi hoân cẫnh xậ hưåi vâ kinh tïë. Trûúác
thïìm nhûäng nùm 70, viïåc loẩi bỗ cấc hoẩt àưång giẫ tẩo thưng
qua cấc quy chïë múái (cấc vêån àưång viïn chun nghiïåp tûâ nay
trúã ài àûúåc phếp tham gia vâo cấc mưn thïí thao) vâ viïåc can
thiïåp ca àâi truìn hònh àậ lâm àẫo lưån tònh thïë. Hiïån nay
phẫi cưng nhêån lâ cấc vêån àưång viïn thïí thao, tûâ nhûäng vêån
àưång viïn khưng tïn tíi àïën cấc ngưi sao, tûâ nay trúã ài khưng
côn hoẩt àưång bïn lïì sên cỗ nûäa vâ trấi lẩi cấc hoẩt àưång ca
hổ àûúåc àûa vâo trong mưåt tưíng thïí kinh tïë- xậ hưåi.
 Chúi thïí thao.
Chúi thïí thao hiïån nay khưng ngûâng àûúåc phất triïín.
Nhûä
ng tiïën bưå trong thïí thao àẩt àûúåc cng vúái cấch xûã sûå
múái. Tûâ nay trúã ài, viïåc phất triïín thïí thao cng ẫnh hûúãng
àïën cấc mùåt ca àúâi sưëng xậ hưåi.
Àêìu tiïn viïåc chúi thïí thao xët hiïån úã trûúâng hổc, úã qn
àưåi vâ trong cấc hưåi thïí thao thïë tc hay tưn giấo. Àïí chúi thïí

thao mưå
t cấch cố khoa hổc thò trûúác hïët phẫi hiïíu vïì nố
thưng qua nhûäng dûä liïåu ca mưn thïí thao lêëy thânh tđch.
Chđnh sûå thay àưíi vïì cấch chúi àậ dêỵn túái sûå thay àưíi vïì hoẩt
àưång vùn hoấ.
 Thïí thao - hiïån tûúång kinh tïë.
úã Phấp thïí thao chiïëm 10,8% chó tiïu ca cấc gia àònh
giânh cho giẫi trđ. Hiïån nay thïí thao lâ mưåt àưång cú pha
át triïín
kinh tïë ca cấc nûúác phûúng Têy.
Lơnh vûåc thïí thao ngây câng àûúåc trang bõ cấc thiïët bõ vâ cú
súã hẩ têìng y tïë hiïån àẩi, thûåc sûå ngûúâi ta khưng thïí xấc àõnh
àng àûúåc phêìn àống gốp ca ngûúâi tiïu dng vâ nhâ cưng
nghiïåp trong cåc chẩy àua nây.
Àưëi vúái vêån àưång viïn thïí thao nghiïåp dû vâ ngay cẫ ngûúâ
i
dên bònh thûúâng, mưåt àưi giêìy, mưåt cêu lẩc bưå chúi gưn hay
mưåt xe àẩp khưng côn lâ ûúác mën tưëi thiïíu ca mònh nûäa.
Ngoâi nhûäng phûúng tiïån cêìn thiïët cho luån têåp ca hổ
thò têët cẫ cấc mưn àiïìn kinh cêìn phẫi cố mưåt chïë àưå ùn ëng
húåp l vâ cấc trang phc ph húåp.
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
26

Giúái cưng nghiïåp àang ngây câng gùỉn liïìn vúái thïí thao vò àố
lâ cấc ngânh khoa hổc nghïå thåt, hổ mën àêíy mẩnh viïåc
tiïu th cấc sẫn phêím ca mònh, cẫi thiïån hònh ẫnh nhận mấc
vâ tẩo ra nhiïìu lúåi nhån. Sûå àống gốp vûúåt dûå kiïën ca
ngânh khoa hổc nghïå thåt nây àậ bu
â àùỉp cho viïåc xoấ bỗ cam

kïët trúå gip ca Nhâ nûúác vâ cấc àoân thïí àõa phûúng trong
cấc nûúác phûúng Têy vò trûúác àêy hổ cố nhiïåm v hưỵ trúå cho
cấc phong trâo thïí thao.
 Thïí thao - mưåt hiïån tûúång xậ hưåi.
Thïí thao àậ mêët ài nghơa thûåc vâ tđnh àiïín hònh ca nố.
Giưëng nhû cấc hiïån tûúång xậ
hưåi khấc, thïí thao khưng che dêëu
àûúåc tđnh àưìi bẩi bïì ngoâi.
Chó cố mưåt àiïìu àấng mûâng lâ khi ngûúâi ta nhêån thêëy cêìn
thiïët chúi thïí thao thò thïí thao àậ bỗ ài mưåt sưë quët àõnh cêëm
vâ àiïìu cêëm k, àưìng thúâi khi trúã lẩi nhûäng quët àõnh nây
ngûúâi ta lẩi ngẩc nhiïn thêëy thïí thao bõ thấi quấ. Cng nhû
mo
åi hoẩt àưång xậ hưåi khấc, thïí thao khưng thïí trấnh khỗi
nhûäng hiïån tûúång àưìi bẩi vưën cố ca nố.
Sûå quấ khđch khưng thïí che dêëu nưíi khi diïỵn ra cấc hoẩt
àưång thïí thao. Ngûúåc lẩi, nhiïåt tònh trong thïí thao àậ dêỵn àïën
hêåu quẫ nẫy sinh tđnh dên tưåc, tđnh bẩo lûåc, tđnh hấm lúåi,
dng chêët kđch thđch. Hêåu quẫ na
ây ngây câng gêy nhiïìu dû
lån vïì bẫn chêët thûåc ca thïí thao.
Tûâ giẫi thïí thao nhỗ nhêët àïën giẫi lúán nhêët, tûâ trêån bống
àấ têìm thûúâng trïn quy mư lâng xốm àïën trêån àêëu ca giẫi
Heysel úã Bruxen tưí chûác nùm 1985 àậ gêy thiïåt hẩi tđnh mẩng
cho 39 khấn giẫ, àêy lâ mưåt trong nhûäng trêån àêëu gêy nhiïìu
chïët chốc nhêët trong lõch sûã bống àấ, ngây hưåi nây tưìi tïå hún
nhiïìu so vúái ngûúâi ta tûúãng.
Bẩo lûåc lâ hiïån tûúång thûúâng xun xẫy ra, thûúâng gêy
thûúng tđch vâ chïët chốc. Trong mưåt trêån bấn kïët giẫi vư àõch
cp bống àấ Anh àûúåc tưí chûác tẩi Sheffielel ngây 18/4/1989, do

khưng phất hiïån ra hay bõ chen bêåt ra phđa sau mâ àïí cho
khấn giẫ vâo àê
ìy bêåc hânh lang ca sên vêån àưång. 94 ngûúâi
àậ chïët ngẩt sau khi bõ sa vâo àấm àưng vâ bõ chên ếp bïn lûúái
sùỉt.
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
27

Ngun nhên nâo dêỵn àïën tònh trẩng nhû vêåy? Ngûúâi ta
lêëy tđnh hiïëu thùỉng vâ thối tranh àua lưån xưån theo xu hûúáng
ca xậ hưåi àïí tấch riïng kễ tâi ngûúâi ëu. Mûu mư ca cấc nhâ
cêìm quìn lâ biïën chûác quấn qn ca hổ thânh sûá giẫ ca
mư hònh kinh tïë chđnh trõ ca hổ. Kïët húåp cấc ngun nhên
nây lẩi dêỵn àïë
n tđnh àưìi bẩi thêåt sûå trong viïåc tưí chûác cấc
hoẩt àưång thïí thao. Chûa bao giúâ mưåt lïỵ hưåi Olympic àûúåc tưí
chûác lẩi khưng gêy thiïåt hẩi, nố cưí v cho l tûúãng qëc xậ
(1936) hóåc lâ nhên tưë khúãi àêìu cho cấc cåc bêìu cûã tûå do úã
Nam Triïìu Tiïn (1988). Do phûúng Têy cố phûúng tiïån quẫng
cấo, phđa Àưng cố cưng c tun truìn cho nïn giẫ
i vư àõch
ngây câng khố giûä àûúåc tđnh àưåc lêåp ca mònh.
Ngay tûâ khi àùåt ra vêën àïì xïëp hẩng, cùåp tûâ thïí thao - sûác
khỗe mêët ài mưåt phêìn nghơa ca nố kïí cẫ viïåc luån têåp
thûúâng xun vâ trònh àưå k thåt cuẫ hổ. Vêån àưång viïn thïí
thao do khẫ nùng thêët bẩi cao nïn u cêìu hổ phẫi têåp luå
n
thûúâng xun. Ngây nay y hổc thïí dc cho phếp phất triïín cú
bùỉp tùng cûúâng nùng lûåc cho cú thïí àïën têån khi cấc ngìn
cung cêëp chêët dinh dûúäng khưng khai thấc àûúåc nûäa. Y hổc

thïí dc hiïån àẩi cố thïí ài àïën nhûäng sai lêìm nïëu nố cung cêëp
chêët kđch thđch cho mưåt sưë mưn thïí thao. Nhûäng phûúng thûác
truìn mấu, phûúng phấp di truìn, k thåt y ho
åc đt nhiïìu
mang tđnh àưìi bẩi àïìu cố thïí àûúåc sûã dng àïí nêng cao k lc
àẩt àûúåc trong thïí thao. Nùm 1967, mưåt vêån àưång viïn ài xe
àẩp ngûúâi Anh àậ bõ tûã vong trïn sûúân ni Ventacx, nùm
1987, trong mưåt cåc chẩy àua nûä, mưåt vêån àưång viïn ngûúâi
têy Àûác cng bõ chïët vò sûã dng chêët kđch thđch quấ liïìu. Do
lẩm dng chêët kđch thđch, cấc vêån àưång viïn àậ
trúã thânh nẩn
nhên vâ hi sinh trong thïí thao.
 Thïí thao - hiïån tûúång vùn hoấ.
Thïí thao lâ mưåt phûúng tiïån àêëu tranh. Cấc nûúác thåc thïë
giúái thûá 3, cấc vêån àưång viïn àiïìn kinh da àen vâ ph nûä nhòn
chung àậ têån dng tưët vỗ êm vang tuåt vúâi nây. Trûúác hïët thïí
thao khưng ngûâng àûúåc phưí biïën úã cấc nûúác phûúng Têy. Bùỉt
àêìu tûâ nùm 1952, hoẩt àưång thïí thao lan rưång sang cấc nûúác
dên ch nhên dên vâ tûâ nùm 1960 lâ cấc nûúác thåc thïë giúái
thûá 3. Chđnh bùçng phûúng tiïån nây hổ àậ cố thïí sûã dng vâo
tun truìn quẫng cấo mâ khưng phûúng tiïån thưng tin nâo cố