SKKN sinh 7

I . Lí do nghiên cứu.

1 . Cơ sở lí luận.
Để góp phần thực hiện mục tiêu " Đào tạo học sinh thành những con
ngời năng động, độc lập và sáng tạo, tiếp thu đợc những kiến thức khoa học ,
kỹ thuật hiện đại, biết vận dụng tìm ra các giải pháp hợp lí cho những vấn đề
trong cuộc sống của bản thân và của xà hội". Bộ môn sinh học cũng nh các
bộ môn khác ở trờng THCS đang cố gắng đổi mới phơng pháp dạy học. T tởng cơ bản của việc đổi mới phơng pháp dạy học là "Tích cực hoá hoạt động
học tập học sinh theo hớng tổ chức cho học sinh đợc tự lực, chủ động chiếm
lĩnh khoa học "
Để thực hiện mục tiêu đó lí luận dạy học hiện đại đà tổng kết và đa ra
nhiều phơng pháp dạy học mới hớng vào việc phát huy tính chủ động, sáng
tạo của ngời học , tạo điều kiện cho ngời học tự tìm đến kiến thức. Đó là các
phơng pháp : dạy học nêu vấn đề , quan sát tìm tòi , nghiên cứu , th¶o ln
nhãm , sư dơng phiÕu häc tËp , thùc hành thí nghiệm
Do đặc trng sinh học là một m«n khoa häc thùc nghiƯm . Tri thøc sinh
häc chđ yếu đợc hình thành bằng các phơng pháp quan sát , mô tả thí nghiệm
, thực nghiệmmuốn học sinh tự tìm tòi chiếm lĩnh tri thức sinh học thì ph ơng pháp tổ chức cho học sinh thảo luận trên cơ sở phiếu học tập do giáo
viên chuản bị mang nhiều u điểm nổi bật hơn cả, phơng pháp đó lặp lại một
cách thu gọn con đờng tìm tòi của các nhà khoa học. Thông qua vai trò tổ
chức hớng dẫn của giáo viên, học sinh có thể tiếp thu trí thức tránh sự mầy
mò, tránh các sai lầm, tránh đờng vòng mà các nhà khoa học đà gặp phải
trên con đờng tìm kiếm chân lý.
2- Cơ sở thực tiễn.
SGK sinh học mới đà đợc đa vào giảng dạy đại trà bớc sang năm thứ 3,
tuy nhiên phơng pháp giảng dạy mỗi bài ra sao cho phù hợp với ý đồ của ngời biên soạn thì đó là một vấn đề cần phải bàn luận. Có nhiều phơng pháp đợc đa ra nhng để áp dụng đợc vào tình hình cụ thể của mỗi trờng lại cần phải
xem xét bởi có rất nhiều bài giảng yêu cầu cần phải có các phơng tiện dạy
học hiện đại nh: Máy chiếu, đầu video Trong khi đó cơ sở vật chất của tr ờng cha đáp ứng đợc. Do vậy còn tồn tại tình trạng giáo viên dạy chay với lời
thuyết giảng triền miên làm lớp học kém hấp dẫn, mất tính sinh động, không
phát huy đợc tính tích cực chủ động của học sinh. Trên thực tế phần lớn các
tiết dạy giáo viên thờng sử dụng phơng pháp đàm thoại víi hƯ thèng c©u hái

dẫn dắt gợi mở. Nhìn về mặt hình thức các giờ học đó có vẻ sinh động vì học
sinh luôn tÝch cùc ph¸t biĨu ý kiÕn . Song thùc chÊt đó vẫn chỉ là sự tích cực
thụ động vì học sinh vẫn phụ thuộc vào sự dẫn dắt của giáo viên qua hệ
thống câu hỏi do giáo viên đa ra. Đó cha phải là hoạt động chủ động; độc lập
của học sinh nhằm phát hiện, tìm hiểu giải quyết những vấn đề đặt ta dựa
trên các kiến thức cũ, kiến thức mơí phát hiện,kinh nghiệm cuộc sống để đi
đến kiến thức mới.
Hơn nữa trong thực tiễn giảng dạygiáo viên mới chỉ quan tâm chủ yếu
đến quá trìnhh dạy của giáo viên nên tâm lí của học sinh trong giờ dạy là chờ
đón kiến thức do giáo viên truyền thụ và chỉ quan tâm đến những kiến thức
nào cần phải học thuộc. Học sinh hoàn toàn cha có thói quen đón nhận công
việc, các nhiệm vụ cần hoàn thành trong giờ học để tự tìm ra kiến thức mới.
Trên cơ sở lí luận đó đà thúc đẩy tôi viết sáng kiến về việc đổi mới
phơng pháp dạy học thông qua việc sử dụng phiếu học tập trong giảng dạy
sinh học.
II. Nội dung
Trong đổi mới phơng pháp dạy học sinh học thì biên pháp sử dụng
phiếu học tập là một biên pháp ®ỵc lùa chän nhiỊu nhÊt do nã mang rÊt nhiỊu
u điểm phù hợp với tinh thần của phơng pháp đổi mới, hơn nữa việc chuẩn bị
và thực hiện cũng đơn giản phù hợp điều kiện cơ sở vật chất của c¸c trêng
hiƯn nay.
Khi sư dơng phiÕu häc tËp sinh häc nội dung của phiếu chủ yếu là các
bài tập sinh học đợc giáo viên biên soạn một cách cô đọng và đợc trình bày
dới dạng các bảng thống kê so sánh hoặc các kiểu bài trắc nghiệm, so sánh,
phân loại với các khoảng trống dành cho việc ghi các nhận xét, đánh giá
cho học sinh hoàn thiện.
Phiếu học tập yêu cầu, đòi hỏi học sinh suy ngĩ nhiều hơn, làm việc
nhiều hơn loại bỏ ý thức ỷ lại , kém tích cực trong tìm hiểu bài .

Phiếu học tập giúp định hớng đợc ý đồ của giáo viên trong mỗi bài
dạy, nó còn cho phép giáo viên kiểm tra đợc kết quả và khối lợng công việc
của học sinh làm đợc một cách nhanh chóng, với số lợng lớn học sinh với độ
chính xác cao.
Do vậy trớc mỗi giờ học giáo viên cần chuẩn bị trớc nội dung của
phiếu, photô thành nhiều bản phát đến từng học sinh ( hay nhãm häc sinh)


nội dung của phiếu có thể do giáo viên tự tổng hợp, chuẩn bị hoặc có thể sử
dụng ngay các bảng, các bài tập trắc nghiệm có sẵn trong SGK nếu có.
1. Một số mẫu phiếu và cách sử dụng cho một số bài dạy cụ thể .
+ Mẫu 1:
Với bài "Trùng roi " sinh học 7 khi giảng dạy bài này để hớng học
sinh tìm hiểu các đặc điểm: Cấu tạo, di chuyển, dinh dỡng, sinh sản của
trùng roi giáo viên có thể sử dụng 1 phiếu học tập tổng hợp cho nội dung
toàn bài nh sau:
STT
1

Tên động vật
Đặc điểm
Cấu tạo

Trùng roi

Hình dạng
Kích thớc
Cấu tạo

2

3
4
5

Di chuyển
Dinh dỡng
Sinh sản
Tính hớng sáng
Với nội dung bài này giáo viên có thể phát phiếu theo nội dung trên,
yêu cầu học sinh tìm hiểu thông tin SGK kết hợp với quan sát tranh vẽ thảo
luận nhóm hoàn thành phiếu học tập GV treo bảng phụ ghi nội dung phiếu và
yêu cầu học sinh lên chữa bảng. GV chốt kiến thức chuẩn .
Nh vậy những kiến thức cơ bản của bài đà đợc học sinh chủ động phát
hiện và lĩnh hội thông qua việc hoàn thành bảng . Nội dung bảng chính là nội
dung kiến thức của bài học.
+ Mẫu 2:
Với bài"Trùng biến hình và trùng giày" sinh học 7. Khi giảng dạy bài
này giáo viªn cã thĨ sư dơng mÉu phiÕu häc tËp sau:
STT

Tªn động vật

1

Đặc điểm
Cấu tạo

2
3

Di chuyển
Dinh dỡng

4

Sinh sản

Hình dạng
Kích thớc
Cấu tạo
Thức ăn
Cách lấy mồi
Tiêu hoá mồi

Trùng biến hình

Trùng giày


Giáo viên phát phiếu học tập yêu cầu học sinh nghiên cứu thông tin,
quan sát tranh vẽ SGK hoàn thành phiếu học tập. Nh vậy mỗi học sinh sẽ độc
lập làm việc với SGK tìm hiểu các đặc điểm cấu tạo, di chuyển, dinh dỡng,
sinh sản của trùng biến hình và trùng giày. Thông qua kết quả của phiếu học
tập học sinh sẽ dễ dàng nắm và phân tích đợc sự khác nhau giữa trùng biến
hình và trùng giày về cấu tạo, di chuyển, dinh dỡng, sinh sản . Nh vậy nội
dung của bài giảng hoàn toàn đợc học sinh chủ động nắm bắt và thể hiện
qua kết quả phiếu học tập
+ Mẫu 3:
- Khi dạy bài "Trùng kiết lị và trùng sốt rét " giáo viên sử dụng mẫu
phiếu học tập sau :

Tên động vật
Trùng kiết lị
Trùng sốt rét
STT
Đặc điểm
1
Cấu tạo
Hình dạng
Kích thớc
Cấu tạo
2
Di chuyển
3
Dinh dỡng
4
Phát triển ( vòng đời )
5
Tác hại
6
Cách phòng tránh
Giáo viên phát phiếu , yêu cầu học sinh độc lập nghiên cứu thông tin
SGK, quan sát tranh vẽ thu thập kiến thức. Trao đổi nhóm hoàn thành nội
dung phiếu học tập.
Qua việc hoàn thành bảng học sinh chủ động tiếp cận và lĩnh hội tri
thức. VỊ cÊu t¹o di chun, dinh dìng cđa trïg kiÕt lị và trùng sốt rét, qua
nội dung của trùng kiết lị và trùng sốt rét, qua nội dung của phiếu học sinh
còn dễ dàng nhận biết đợc sự khác nhau giữa trùng kiết lị và trùng sốt rét,.
Liên hệ đợc tác hại và cách phòng tránh bệnh kiết lị và bệnh sốt rét.
+ Mẫu 4:
Khi dạy bài : " Đa dạng của ngành ruột khoang " sinh học 7. Giáo

viên cã thĨ sư dơng mét mÉu phiÕu häc tËp tỉng hợp cho cả bài, hớng học
sinh tìm hiểu đợc đặc điểm cấu tạo và lối sống của ba đại diện thờng gặp của
ruột khoang là : sứa, hải quì, san h« .


STT
1
2
3

4
5
6
7

Tên động vật

Sứa

Hải quì

San hô

Đặc điểm
Hình dạng
Đối xứng
Cấu tạo

Vị trí miệng
Tầng keo

Tế bào tự vệ
Khoang tiêu hoá

Di chuyển
Dinh dỡng
Lối sống
Tổ chức cơ thể

GV phát phiếu yêu cầu học sinh tìm hiểu nội dung của phiếu, tự
nghiên cứu thông tin SGK dự kiến các kiến thức trả lời . Sau đó trao đổi
nhóm, thống nhất ý kiến hoàn thành phiếu học tập.
GV yêu cầu 1 nhóm đại diện lên hoàn thành bảng phụ ghi nội dung
phiếu . Nhận xét và chốt đáp án chuẩn cho học sinh .
Nh vậy thông qua việc hoàn thành phiếu học tập học sinh chủ động
tích cực nắm và ghi nhớ kiến thức . Các đặc điểm về hình dạng, cấu tạo di
chuyển của từng đại diện . Qua hoàn thành bảng học sinh có thể nắm và
phân tích đợc các đặc điểm khác nhau giữa các đại diện .
+Mẫu 5:
- Khi dạy bài "Một số giun dẹp khác và đặc điểm chung của ngành
giun dẹp" sinh học 7 ở phần I để tìm hiểu một sè giun dĐp kh¸c nh : S¸n l¸
m¸u , s¸n dây , sán bà trầu giáo viên có thể sử dụng mẫu phiếu hhọc tập sau :
STT
1
2
3
4
5

Tên động vật Sán lá máu

Sán bà trầu

Sán dây

Đặc điểm
Nơi kí sinh
Đặc điểm cơ thể
Cách lây nhiễm
Tác hại
Cách phòng tránh

Với phần II tìm hiểu đặc điểm chung, giáo viên có thể tận dụng ngay
nội dung bảng có sẵn trong SGKlàm nội dung của phiếu học tâp .
Đánh dấu ( +) vào bảng nếu đúng, dÊu (-) nÕu sai .


STT

Tên động vật

Sán lá máu

Sán bà trầu Sán dây

Đặc điểm
1
Cơ thể dẹp, đối xứng 2 bên
2
Mắt và lông bơi phát triển
3

Phân biệt đầu đuôi lng bụng
4
Mắt lông bơi tiêu giảm
5
Giác bám phát triển
6
Ruột phân nhánh , cha hậu môn
7
Cơ quan sinhdục phát triển
8
Phát triển qua giai đoạn ấu trùng
Phần này giáo viên sẽ yêu cầu các nhóm thảo luận hoàn thành bảng.
Từ kết quả của bảng, thảo luận tìm ra đặc điểm chung của giun dẹp. Nh vậy
để giảng dạy bài này giáoviên chỉ cần sử dụng 2 mẫu phiếu học tập là có thể
khái quát hết nội dung của toàn bài, hơn nữa qua việc hoàn thành phiếu đẩy
cao tính độc lập tự giác của học sinh trong công tác học tập . Đó cũng là 1
tiêu chí của đổi mới phơng pháp.

+ Mẫu 6:
Khi dạy bài "Một số giun tròn khác và đặc điểm chung của giun
tròn"sinh học 7. Giáo viên có thể tham khảo và sử dụng mẫu phiếu sau :
ở hoạt động 1 tìm hiểu một số giun tròn khác nh : Giun kim, giun móc câu,
giun rễ lúa giáo viên có thể sử dụng mẫu phiếu.

STT
1
2
3
4

Tên động vật

Giun Kim

Giun móc câu Giun rễ lúa

Đặc điểm
Nơi kí sinh
Tác hại
Lây nhiễm
Cách phòng tránh

Qua hoàn thành nội dung phiếu này học sinh chủ động nắm đợc kiến
thức, liên hệ đợc tác hại và cách phòng tránh cho bản thân.
ở hoạt động 2: Tìm hiểu đặc điểm chung của giun tròn, giáo viên có
thể sử dụng mẫu phiếu học tËp theo néi dung sau , hc cã thĨ tËn dụng ngay
mẫu bảng có sẵn trong SGK làm nội dung cho phiếu học tập .
Đánh dấu + váo bảng và điền chữ sao cho phù hợp


STT
1
2

Tên động vật
Đặc điểm
Nơi sống

4

Cơ thể hình trụ, thuôn 2
đầu
Lớp vỏ cuticun trong
suốt
Kí sinh ở 1 vật chủ

5

Đầu nhọn , đuôi tù

3

Giun đũa

Giun
Kim

Giun móc
câu

Giun rễ lúa

6

Khoang cơ thể cha
chính thức
7
Cơ quan tiêu hoá dạng
ống
Giáo viên phát và yêu cầu học sinh hoàn thành nội dung của

phiếu.Thảo luận nhóm dựa trên kết quả của phiếu để tìm ra đặc điểm chung
của ngành giun tròn.

2. Một số lu ý khi sử dụng phiếu học tập trong quá trình dạy học
sinh lớp 7.
- Cần soạn sẵn nội dung phiếu trớc khi giảng dạy và photo nhiều bản
phát đến từng học sinh hay từng nhóm tuỳ yêu cầu khó dễ của bài. Mẫu
phiếu cần ngắn gọn, cô đọng, xúc tích, khái quát đợc đầy đủ nội dung của
bài. Phiếu cần đơn giản, dễ hiểu đễ sử dụng đại trà học sinh có thể tự nghiên
cứu thông tin SGK hoặc quan sát tranh có thể tìm ra đáp án. Sau mỗi bảng
cần có một câu hỏi tổng hợp hớng học sinh đến kết luận của hoạt động.
- Khi sử dụng phiếu giáo viên cần có sẵn bảng phụ ghi nội dung của
phiếu để yêu cầu học sinh lên chữa bảng và qua đó giáo viên chốt đáp án
chuẩn.
Để kích thích tính hng phấn của học sinh, giáo viên có thể tổ chức cho
học sinh chơi trò chơi bằng cách gọi đại diện từng tổ lên hoàn thành từng
mục trên bảng phụ, Giáo viên sẽ là trọng tài chữa kết quả bảng và nhận xét
thi đua giữa các tổ.
-Để phát huy hiệu quả tích cực của phiếu học tập, bên cạnh phiếu giáo
viên giáo viên cần chuẩn bị đầy đủ các phơng tiện dạy học cần cho nội dung
bài giảng nh: mẫu vật, mô hình, tranh ảnhBởi đó là cơ sở dể học sinh quan
sát, nghiên cứu tìm ra kiến thức hoàn thành phiếu.


- Khi sử dụng phiếu cá nhân cần đảm bảo cho học sinh đợc tự do, chủ
động hoạt động, tự bộc lộ khả năng nhận thức cho dù sai sót. Giáo viên chỉ
gợi ý trong trờng hợp học sinh tỏ ra thật sự lúng túng hoặc đà làm lạc đờng
hoặc cha tìm ra hớng nghiên cứu.
- Cần tạo điều kiện cho học sinh phát biểu hết kết quả nghiên cứu của
mình, đặc biệt u tiên các em yếu kém phát biểu trớc. Giáo viên chỉ làm trọng

tài của cuộc trao ®ỉi sau khi häc sinh ®· trao ®ỉi th¶o ln xong. Giáo viên
nhấn mạnh, tóm tắt các ý kiến đúng, chốt kết quả phiếu sau đó học sinh sẽ tự
sửa chữa những sai sót, hoàn thiện các kết luận trong nhận thức của mình
III) Kết luận.
Sau một thời gian giảng dạy áp dụng phơng pháp sử dụng phiếu học
tập tôi nhận thấy phơng pháp này có khá nhiều u điểm nổi bật. Nó phù hợp
với tinh thần chung của đổi mới phơng pháp là phát huy cao độ tính độc lập
tự giác của học sinh, lấy học sinh là trung tâm của các hoạt động.Thực tế
giảng dạy tôi nhận thấy qua nội dung của phiếu học tập cá nhân, đà đặt ra
cho mỗi học sinh các nhiệm vụ cụ thể cần giải quyết đó là tìm hiểu kiến thức
hoàn thành phiếu, nó loại bỏ ý thức thụ động, ỷ lại, lời tìm hiểu của học sinh,
mỗi cá nhân đều phải tự giác tích cực tìm hiểu để hoàn thành kiến thức cho
riêng mình.
Ngoài ra việc sử dụng phiều học tập còn phát huy đợc sự hợp tác của
các nhân học sinh thông qua việc cùng nhau thảo luận nhóm để hoàn thành
phiếu.Qua thảo luận các cá nhân có thể nêu nhận định, nhận xét của mình và
cùng nhau trao đổi ®Ĩ rót ra kÕt ln chung.Tãm l¹i qua mét sè tiÕt gi¶ng cã
sư dơng phiÕu häc tËp häc sinh tiÕp thu bài một cách chủ động hơn, hiểu và
phân tích đợc nội dung kiến thức và kết quả đạt đợc là tơng đối tốt.
Tuy nhiên phơng pháp sử dụng phiếu cũng còn bộc lộ một số hạn chế.
Nó chỉ đáp ứng tìm hiểu kiến thức ở mức độ đại trà, c¸c kiÕn thøc míi chØ
mang tÝnh kh¸i qu¸t. Néi dung phiếu cha đi sâu đề cập đến bản chất của hiện
tợng, của vấn đề cần tìm hiểu nh: quy luật, hoạt động, cơ chếDo vậy, cha
đáp ứng đợc việc đào tạo mũi nhọn.
Trong giảng dạy sinh học không có một phơng pháp nào đợc coi là
độc tôn, do vậy giáo viên cần có sự linh hoạt trong vận dụng các phơng pháp.
Ví nh để phát huy hết mặt tích cực của phiếu học tập giáo viên cần kết hợp


sử dụng các phơng pháp quan sát tìm tòi, học sinh sẽ đợc tự mình quan sát,

mô tả, phân tích đối tợng thu thập các số liệu cần có cho nội dung phiếu; phơng pháp biểu diễn thí nghiệm nghiên cứu qua quan sát, nghiên cứu kết quả
các thí nghiệm học sinh rút ra đợc các kệt luận cho riêng mình
IV)Đề xuất- kiến nghị.
Để phát huy hiệu quả việc sử dụng phiếu học tập. Cần tổ chức các
cuộc thi viết phiÕu häc tËp ë cÊp trêng, cÊp hun. Tun chän những phiếu
có nội dung hay để xây dựng lên ngân hàng phiếu học tập, qua đó phổ biến
cho các giáo viên khác có thể áp dụng sâu rộng.
Do việc sử dụng phiếu học tập cần có kinh phí để đánh máy và photo
nhiều bản cho học sinh, vì vậy nhà trờng cần có nguồn kinh phí hỗ trợ cho
giáo viên.

Trên đây là sáng kiến kinh nghiệm nhỏ của tôi trong
quá trình dạy học sinh lớp 7. Kính mong đợc sự quan tâm, chỉ
đạo của các cấp lÃnh đạo để sáng kiến của tôi đợc hoàn thiện hơn,
có tính ứng dụng vào thực tiễn giảng dạy.

Tôi xin trân trọng cám ơn
Kim Động, tháng 11 năm 2004.
'

Ngời viết

Đoàn Trung Đức