skkn sinh học

á p dụng ph ơng pháp đổi mới kiểm tra đánh giá học sinh ở bộ môn sinh học trong tr ờng THCS
Phần I - đặt vấn đề
Trong cải cách giáo dục bên cạnh những đổi mới về nội dung, chơng trình và ph-
ơng pháp giảng dạy thì sự đổi mới về phơng pháp kiểm tra đánh giá cũng rất quan
trọng.Vì nó cho phép đánh giá khách quan chất lợng dạy và học, đồng thời cũng cho
thấy hiệu quả của những cải tiến về nội dung và phơng pháp giảng dạy đã thực hiện,
t đó co biện pháp điều chỉnh cho phù hợp.
Kiểm tra đánh giá kết quả học tập, của học sinh là một phần quan trọng trong quá
quá trình dạy và học. Đổi mới chơng trình THCS đòi hỏi phải tiến hành đồng bộ các
phần trong đó có đổi mới đánh giá. Kiểm tra là hình thức và phơng tiện của hoạt động
đánh giá, bởi vậy trong quá trình đổi mới đánh giá kết quả học tập của học sinh cần
phải đổi mới việc kiểm tra.
Thực trạng công tác kiểm tra đánh giá ở các trờng THCS hiện nay cho thấy:
- Cha đạt đợc sự công bằng, giáo viên dạy khác nhau nên kiểm tra cũng khác
nhau.
- Chủ yếu là sử dụng hình thức tự luận.
- Thiếu tính khách quan, phần lớn dựa vào các đề thi có sẵnvà ép kiến thức, ấn
định học sinh theo các đề thi có sẵn đó.
- Thiếu tính năng động do cha có ngân hàng đề thi.
- Coi nhẹ kiểm tra đánh giá chất lợng .
- Cha chú ý đánh giá năng lực thực hành tổng hợp kiến thức, vận dụng kiến thức
vào thực tiễn, hầu nh ít kiểm tra vềnăng lực tự học của học sinh.
- Việc cho điểm thờng có độ tin cậy thấp vì thiếu tiêu trí đánh giá và phụ thuộc
một phần tâm trạng, kiểu trình bàycủa ngời chấm.
- Cha sử dụng cácphơng tiện hiện đại trong việc chấm bài và phân tích kết quả
kiểm tra.
- Trong các bài kiểm tra 15 hoặc 45 hay kiểm tra cuối kì, ở hầu hết các trờng
đều sử dụng các câu hỏi tự luận truyền thống thày ra câu hỏi, học sinh trả lời rồi đối
chiếu với biểu điểm chấm bài, đánh giá bài theo thang điểm đã qui ớc( điểm 10).
Phơng pháp này bộc lộ một số nhợc điểm nh hạn chế tính khách quan và tính
chính xác. Trong thực tế cùng một bài kiểm tra nếu cho giáo viên chấm độc lập có

thể cho hai kết quả không giống nhau.
- Trong các bài kiểm tra 5 đầu giờ ở hầu hết các giáo viên đều áp dụng phơng
pháp vấn đáp ( kiểm tra miệng) đã phần nào đánh giá thực chất hơn, nhng tong mỗi
lần kiểm tra chỉ có thể tiến hành trên 1 - 2 học sinh. Phạm vi kiểm tra thờng hạn hẹp
trong từng bài học từng tiểu mục của bài.
- Do bài kiểm tra sử dụng phơng pháp tự luận cho nên có thể dễ phát sinh các tiêu
cực trong khi kiểm tra. Học sinh coi cóp bài trong sách giáo khoa, vở ghi, đáp án, đề
cơng ôn tập hoặc coi bài của nhau là tình trạng khá phổ biến, trong một số lớp nếu có
1 vài học sinh làm đợc bài là cả lớp đều có điểm tốt.
Để khắc phục một số nhợc điểm nêu trên, trong mỗi bài kiểm tra nhiều giáo viên
đã áp dụng việc ra nhiều câu hỏi ngắn hoặc thiết kế các hỏi trả lời nhanh dới dạng các
1
á p dụng ph ơng pháp đổi mới kiểm tra đánh giá học sinh ở bộ môn sinh học trong tr ờng THCS
phiếu học tập nhằm mục đích đánh giá hoặc củng cố kiến thức sau một giờ dạy.
Tuy nhiên việc áp dụng còn cha đợc rộng rãi.
Giải quyết vấn đề này Dự án phát triển giáo dục THCS, trung tâm nghiên cứu đánh
giá chất lợng giáo dục phổ thông - Viện khoa học giáo dục đã xây dựng bộ tài liệu
Bớc đầu đổi mới việc kiểm tra đánh giá kết quả học tập ở các môn học lớp nhằm
cung cấp một số khái niệm cơ bản, một số định hớng về việc đổi mới đánh giá chất l-
ợng học tập của học sinh và các đề kiển tra mẫu để giáo viên có thể sử dụng hoặc
tham khảo trong quá trình giảng dạy. Bộ Tài liệu đã đợc Vụ trung học phổ thông
thẩm định để sử dụng trong nhà trờng THCS
Căn cứ vào định hớng đổi mới phơng pháp dạy học trong nhà trờng là tích cực hoá
hoạt động học tập của học sinh. Vì vậy các câu hỏi trong bài kiểm tra cần kết hợp câu
hỏi tự luận và trắc nghiệm khách quan , nên tăng dần câu hỏi trắc nghiệm khách quan
và các câu vận dụng kiến thức và giải thích những hiện tợng thực tiễn cuộc sống. Đối
với câu hỏi tự luận thì câu hỏi kiểm tra chủ yếu là loại câu hỏi tại sao?
Kiểm tra có thể bằng nhiều hình thức khác nhau nh : kiểm tra nói kiểm tra viết,
nhng cần chú ý kiểm tra thực hành, kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn cuộc
sống.

Để góp phần nâng cao chất lợng dạy học môn sinh học ở các trờng THCS nói
chung và ở trờng THCS Cẩm Văn nói riêng, tôi xin mạnh dạn đa vấn đề áp dụng
phơng pháp đổi mới kiểm tra đánh giá học sinh ở bộ môn sinh học trong trờng
THCS
Rất mong nhận đợc sự đồng cảm và sự góp ý tận tình của các đồng nghiệp.
Phần II - GiảI quyết vấn đề
2
á p dụng ph ơng pháp đổi mới kiểm tra đánh giá học sinh ở bộ môn sinh học trong tr ờng THCS
A/ Cơ sở lí luận
I. Hình thức :
- Có câu hỏi dạng trắc nghiệm chiếm 30% - 40%
- Có câu hỏi dạng tự luận chiếm 70% - 60%
II. Yêu cầu:
- Nội dung kiểm tra cần quán triệt nguyên tắc vừa sức bám sát yêu cầu của chơng
trình, kiểm tra đợc cả kiến thức, kĩ năng và thái độ.
- Đề kiểm tra phải đánh giá khách quan chính xác năng lực học tập của từng học
sinh.
- Kiểm tra không thể bỏ qua đợc các hình thức kiểm tra truyền thống, mà ttrong
một bài kiểm tra cần kết hợ cả kiểm tra truyền thông và câu hỏi trắc nghiệm khách
quan, tăng đần trắc nghiệm khách quan. Đặc biệt với chơng trinh sinh học 9 cần chú
ý câu hỏi thực hành và câu hỏi vận dung vào giải thích một số hiện tợng trong thức
tiễn cuộc sống.
III. Nội dung kiểm tra
Kiểm tra cả kiến thức, kĩ năng và thái độ. Kiểm tra kiến thức ở 3 mức độ :
- Biết : câu hỏi yêu cầu học sinh nhắc lại một kiến thức đã biết, học sinh chỉ dựa
vào trí nhớ để trả lời.
- Hiểu : câu hỏi yêu cầu học sinh tổ chức, sắp xếp lại các kiến thức đã học diễn
đạt bằng ngôn t của mình chứng tỏ thông hiểu chứ không phải chỉ biết và nhớ.
- Vận dụng : câu hỏi yêu cầu học sinh vận dụng kiến thức đã học vào một tình
huống mới để giải thích những vấn đề trong thực tiễn cuộc sống. Kiểm tra thực hành

bằng các bài thực hành thí nghiệm cụ thể nh : trình bày thí nghiệm, kết quả thí
nghiệm, giải thích kết quả thí nghiệm, hoặc quan sát giải thích các hiện tợng thực tiễn
trong cuộc sống.
IV. Hình thức kiểm tra:
Đối với học sinh lớp 9 vẫn giữ 2 hình thức kiểm tra :
- Kiểm tra nói trong một tiết học (kiểm tra bài cũ).
- Kiểm tra viết (kiểm tra 15 hoặc 45). Kiểm tra 15 có thể đầu tíêt hoặc cuối tiết
học, kiểm tra 45 giữa kì hoặc cuối kì.
V. Điều kiện kiểm tra :
- Dựa vào mục tiêu cấp học lớp học.
- Phải nghiên cứu kĩ những kiến thức cơ bản của bài của chơng trình, chuẩn kiến
thức tối thiểu theo yêu cầu của Bộ Giáo dục - đào tạo.
- Phải nắm đợc đối tợng, trình độ của từng lớp, của từng học sinh, từng vùng miền
khác nhau.
- Coi kiểm tra hoặc coi thi phải thực sự nghiêm khắc chống hiện tợng quay cóp bài
trao đổi bài.
VI. Một số phơng pháp kiểm tra cụ thể
Mỗi một phơng pháp đều có những u - nhợc điểm và đợc sử dụng thích hợp trong
mỗi tình huống cụ thể.
3
á p dụng ph ơng pháp đổi mới kiểm tra đánh giá học sinh ở bộ môn sinh học trong tr ờng THCS
1. Ph ơng háp quan sát :
Phơng pháp này mang nặng tính chất định tính thờng đợc dùng trong việc đánh
giá kết quả thực hành.
2. Ph ơng pháp vấn đáp(nói)
Yêu cầu đối với câu hỏi kiểm tra nói:
- Dung lợng kiến thức trong mỗi câu hỏi phải vừa phải, sát với trình độ học
sinh.
- Câu hỏi nêu ra cho học sinh phải chính xác rõ ràng và xác định, không làm
cho học sinh hiểu sai, dẫn đến trả lời lạc đề. Bên cạnh câu hỏi cơ bản, chuẩn bị câu

hỏi bổ sung, tạo điều kiện đánh giá chính xác, chú ý năng lực vận dụng kiến thức, suy
nghĩ sang tạo.
- Phơng pháp kiểm tra vấn đáp (nói) có thể đầu tiết học Kiểm tra miệng hoặc
trong suốt cả tiết học. Phơng pháp này không thích hợp cho việc đánh giá một lợng
lớn kiến thức hoặc trên nhiều học sinh trong một thời gian ngắn.
3. Ph ơng pháp kiểm tra viết:
Bài kiểm tra viết có thể đợc thực hiện ở đầu hay cuối tiết học hoặc chọn một tiết
học sau một chơng hay một phần của chơng trình, hoặc trong bài viết vào cuối học
hay cuối năm học.
Kiểm tra viết có thể đề cập nhiều vấn đề nhằm đánh giá học sinh ở nhiều mặt hơn
kiểm tra nói. Tuy nhiên đề kiểm tra viết cũng chỉ có thể đề cập một số kiến thức mấu
chốt nào đó trong cả một chơng trình rất dài. Đối với học sinh THCS khó có điền kiện
đánh giá kĩ năng thực hành cho nên có thể dùng những câu hỏi kiểm tra lí thuyết về
thực hành.
Nội dung câu hỏi phải vừa sức học sinh. Số lợng câu hỏi phải thích hợp với thời
gian qui định làm bài, bao quát đợc những thành phần kiến thức khác nhau của chơng
trình môn học.
Trong đề kiểm tra nen có những phần câu hỏi phân hoá trình độ học sinh, phát
hiện những học sinh giỏi để bồi dỡng.
Để khắc phục những nhợc điểm của kiểm tra viết trong dạy học trớc đây, ngoài
việc kiểm tra viết theo kiểu truyền thống nh trắc nghiệm chủ quan thì cần phảI kết
hợp với kiểm tra viết theo trắc nghiệm khách quan. Nên đảm bảo tỉ lệ nhất định giữa
câu hỏi trắc nghiệm khách quan với câu hỏi trắc nghiệm tự luận.
Bao gồm 2 dạng chính là câu hỏi tự luận(trắc nghiệm chủ quan) và trắc nghiệm
khách quan.
a - Loại câu hỏi tự luận :
- Loại này bao gồm 3 dạng nhỏ: diễn giải, tiểu luận và luận văn. Các bài kiểm
tra trong trờng THCS vẫn chủ yếu sử dụng phơng pháp diễn giải mà ở đó học sinh có
thể diễn đạt ý tởng, câu văn nhờ kiến thức và học tập đã có.
- Phơng pháp này có khả năng đo đợc khả năng suy luận, suy diễn, so sánh,

tổng hợp... Nên phát huy đợc óc sáng tạo khéo léo khi giải quyết vấn đề, khuyến
khích học sinh suy luận tổng kết hoá, khái quát hoá hoặc trình bày về mối liên hệ
4
á p dụng ph ơng pháp đổi mới kiểm tra đánh giá học sinh ở bộ môn sinh học trong tr ờng THCS
giữa các sự kiện, tạo cơ hội cho học sinh luyện văn, tu từ thích hợp trong việc kiểm
tra các môn học xã hội.
- Việc soạn câu hỏi cho dạng này khá dễ dàng, nhanh chóng
- Phơng pháp này có nhợc điểm là khó chấm điểm việc chấm điểm mất rất
nhiều thời gian, tính khách quankhông cao nên độ tin cậy thấp. Trong một bài chỉ
kiểm tra trong phạm vi hẹp về nội dung kiến thức.
b - Loại trắc nghiệm khách quan:
Là dạng trắc nghiệm trong đó mỗi câu hỏi có kèm theo các câu trả lời sẵn. Loại
câu hỏi này cung cấp cho học sinh một phần hay tất cả thông tin cần thiết và yêu cầu
học sinh phải chọn câu trả lời hoặc chỉ cần điền thêm một vài từ. Loại câu hỏi này đ-
ợc gọi là câu hỏi đóng, đợc xem là khách quan vì chúng đảm bảo tính khách quan khi
chấm điểm, không phụ thuộc vào ý kiến đánh giá của ngời chấm.
Những loại câu trắc nghiệm khách quan dùng trong kiểm tra viết :
* Loại Đúng - Sai : Trớc một câu dãn xác định học sinh trả lời câu hỏi Đúng (Đ)
hay Sai (S).
Loại câu trắc nghiệm đúng sai thích hợp để kiểm tra những kiến thức sự kiện,
cũng có thể dùng để kiểm tra về định nghĩa các khai niệm, nội dung các định luật.
Loại này đòi hỏi trí nhớ, ít có khả năng phân biệt học sinh giỏi học sinh kém.
Khi soạn câu hỏi trắc nghiệm Đúng - Sai, cần chú ý những điểm sau:
+ Chọn câu dẫn nào mà một học sinh trung bình khó nhận ra Đ hay S.
+ Không nên trích nguyên văn những câu trong sách giáo khoa.
+ Mỗi câu trắc nghiệm nên diễn tả một ý duy nhất.
+ Trong một bài kiểm tra không nên bố trí số câu Đ bằng số câu S, không nên
bố trí số câu đúng theo một trật tự có tính chu kì.
* Loại câu hỏi lựa chọn nhiều phơng án :
Mỗi câu hỏi nêu ra có 3 - 5 câu trả lời sẵn. Trong đó chỉ có một câu trả lời

đúng. Những câu trả lời khác đợc xem là câuGây nhiễu hoặc Gài bẫy. Học sinh
phải nắm vững kiến thức mới phân biệt đợc. Các câu Gây nhiễu hoặc Gài bẫy có
vẻ bề ngoài là đúng nhng thực chất là sai hoặc chỉ đúng 1 phần.
Loại câu hỏi nhiều loại lựa chọn đợc sử dụng rộng rãi nhất kích thích suy nghĩ
nhiều hơn đúng sai.
Khi viết loại câu trắc nghiệm này cần chú ý những điểm sau:
+ Phần gốc có thể là 1 câu hỏi hoặc một câu bỏ lửng và phần lựa chọn là câu
bổ sung để phần gốc trở nên đủ nghĩa.
+ Phần lựa chọn nên từ 3- 5 câu tuỳ trình độ kiến thức và t duy của học sinh.
+ Tránh xếp câu trả lời đúng nằm ở vị trí tơng ứng nh nhau ở mọi câu hỏi.
* Loại ghép đôi :
Loại này thờng gồm hai dãy thông tin : Một dãy là những câu hỏi (hoặc câu
dẫn). Một dãy là những câu trả lời (hay câu để lựa chọn) học sinh phải tìm ra câu trả
lời ứng với câu hỏi.
5