(SKKN mới NHẤT) SKKN giáo dục đạo đức lối sống cho học sinh THPT qua một số bài học văn

SỞ GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO THANH HÓA
TRƯỜNG THPT ĐÀO DUY TỪ

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
ĐỀ TÀI

GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC LỐI SỐNG
CHO HỌC SINH THPT QUA MỘT SỐ BÀI ĐỌC VĂN

Người thực hiện: Trương Thị Hiền
Chức vụ : Giáo viên
SKKN thuộc lĩnh vực (mơn): Ngữ Văn

THANH HĨA NĂM 2019

1

download by :


A. ĐẶT VẤN ĐỀ
I. LỜI MỞ ĐẦU
Văn học là tấm gương phản chiếu cuộc sống xã hội con người đồng thời có
sự tác động tới cuộc sống xã hội con người. Nghệ thuật khơng chỉ giáo dục đạo
đức mà cịn tác động cải tạo thế giới quan và các quan điểm chính trị – xã hội của
con người.
Lê Q Đơn ( 1726- 1784 ) cũng nói Văn chương là gốc lớn của sự lập
thân, là sự việc lớn của sự kinh tế
Nhà triết học Hi Lạp Arxtốt ngay từ thời cổ đại đã từng nói “ Khi xem kịch
nếu người ta có khóc thì những giọt nước mắt đó cũng sẽ làm con người trong sạch
và cao thượng hơn ”

Thông qua các hình tượng nghệ thuật văn học, văn học giúp người đọc nhìn
thấy những sự thật của nhân sinh , nhận biết được cái đẹp, cái xấu, cái thật, cái
giả ,cái cao cả và cái thấp hèn ... Văn học soi rọi cho người đọc ánh sáng lý tưởng,
nâng đỡ niềm tin vào cuộc đời, khơi gợi ở họ lịng tin u cuộc sống. Đồng thời
văn học ni dưỡng lịng đồng cảm với đồng loại, kích thích khát vọng vượt lên
trên cái tầm thường, hữu hạn để sống cuộc đời cao đẹp và có ý nghĩa hơn. Văn học
giáo dục tư tưởng nhân đạo, lòng vị tha, tinh thần yêu công lý, chuộng lẽ phải, yêu
quê hương đất nước .
Có thể nói văn học đặc biệt quan trọng với đời sống xã hội con người ,nhất
là trong việc giáo dục nhân cách ,xây dựng lý tưởng sống cho con người . Lét Xing
nhà mĩ học khai sáng Đức cho rằng : “ Tất cả các thể loại thơ ca đều phải uốn nắn
chúng ta ”. Như vậy là giờ dạy học văn trong nhà trường ở các bậc học là vô cùng
quan trọng. Thông qua các tác phẩm văn học người thầy không chỉ giúp học sinh
nhận thức được nội dung, cuộc sống xã hội con người mà còn giáo dục học sinh
cách làm người, bồi dưỡng tâm hồn con người trong sáng cao đẹp hướng đến
chân , thiện , mĩ.
Trong thực tế số lượng kiến thức trong tác phẩm văn học được chọn giảng ở
THPT là rất phong phú mà thời gian chỉ có 1 đến 2 tiết học cho việc đọc hiểu một
tác phẩm là quá ít do vậy cả người dạy và người học coi trọng việc lĩnh hội tri thức
để phục vụ choviệc thi cử và điểm số tổng kết .Việc giáo dục bồi dưỡng nhân cách
làm người chưa thực sự được chú ý, chưa được chú trọng đánh giá, chưa có thang
mục cụ thể kiểm chứng, hay có thể nói nó cịn bị bng lơi tự do, mỗi người mỗi
kiểu, tuỳ hứng .
Tròn mười lăm năm tuổi nghề dạy văn ở THPT, tôi vẫn luôn băn khoăn trăn
trở trước sự thực đạo đức học sinh ngày càng xuống cấp, mối quan hệ ứng xử trong
2

download by :

cuộc sống của con người có sự chi phối sâu sắc của cơ chế kinh tế thị trường .Thế
giới tâm hồn học sinh thanh niên hiện nay quá nghèo nàn, học sinh khơng thích
học văn , những trang văn đầy xúc động lòng người, trước đây người đọc từng bồi
hồi thao thức , trăn trở xót thương trước sự khổ đau, phẫn uất trước cái xấu xa tàn
bạo, giờ đây hầu như phần lớn các em chỉ tiếp nhận nó với tư cách phải học vì nó
là bộ mơn có mặt trong các kỳ thi nên phải nhớ được những nội dung chính những
vấn đề có thể ra trong đề thi .
Nói như vậy cũng khơng phải là tất cả người học người dạy văn đều xem
nhẹ vấn đề này . Những thầy cô tâm huyết với nghề ,dẫu nhọc nhằn vất vả, dẫu học
sinh khơng có hứng thú học văn vẫn cố gắng bằng cách này cách khác thông qua
giảng dạy giúp học sinh hiểu những tri thức trong tác phẩm , giáo dục nhân cách
bồi dưỡng tâm hồn các em, ln khuyến khích trân trọng những học sinh có ý thức
học văn có cách cảm thụ sáng tạo, những rung cảm chân thành trong sáng .
Với khuôn khổ nhỏ hẹp của đề tài người viết khơng có tham vọng định ra
một phương pháp giáo dưỡng học sinh qua bộ môn ngữ văn ở trường THPT mà chỉ
mạnh dạn trình bày một vài suy nghĩ về cách phối hợp trong dạy chữ và dạy người
qua một số giờ đọc văn ở lớp 10 ( Tấm Cám ,Hồi trống Cổ thành), lớp 11
( Chí phèo ), lớp 12 ( Chiếc thuyền ngoài xa ) và một số bài về đề tài tình yêu
trong chương trình.
Qua phương pháp: khảo sát, thống kê, so sánh đối chiếu, phân tích, tổng hợp
, khái quát từ những tiết dạy văn học dân gian , văn học nước ngoài ,văn học trước
1945 đến văn học sau 1975 mong muốn góp phần nâng cao chất lượng dạy ngữ
văn và việc dạy người trong nhà trường thực hiện mục tiêu giáo dục đào tạo con
người toàn diện của giáo dục nước nhà .
Bài viết không tránh khỏi những thiếu sót , rất mong có sự góp ý chân thành
nhiệt tình của đồng nghiệp để những giáo viên dạy ngữ văn cùng nhau suy ngẫm
mà tháo gỡ vấn đề đa dạng phong phú mà nan giải : dạy, học làm người qua dạy,
học văn.
II. THỰC TRẠNG CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
1. Thực trạng

Như trên người viết đã trình bày : học sinh khơng thích học văn do nhiều lý do
tác động của xã hội, ít ngành nghề hơn những môn khoa học tự nhiên trong thời đại
công nghiệp hố hiện đại hố; hoặc vì học văn rất khó, và từ khơng thích học ,
khơng hứng thú đam mê bộ mơn có vai trị quan trọng trọng trong việc dạy người
nên việc giáo dục đạo đức học sinh còn nhiều hạn chế, trong thời đại kinh tế thị
trường, thời hội nhập, tình trạng đạo đức học sinh xuống cấp là mối lo ngại lớn cho
xã hội và ngành GD.
3

download by :


Việc chú trọng dạy tri thức để phục vụ cho thi cử chưa chú tâm việc bồi
dưỡng tâm hồn, nhân cách phẩm chất lý tưởng sống cao đẹp hợp thời đại trong các
giờ đọc văn ở các nhà trường là một thực tế đáng suy nghĩ. Theo thống kê của các
nhà nghiên cứu thực trạng giáo dục hiện nay của nước ta là: chú trọng dạy chữ
80% , 20 % dạy nghề và dạy người. Từ đó cho thấy sự chênh lệch tỉ lệ trong mục
tiêu đào tạo của giáo dục .
Qua khảo sát thực tế các trường THPT ở thành phố cho thấy số học sinh học
văn và thi vào các trường nghành văn rất ít, số học sinh tâm huyết với mơn văn
càng ít. Trong khi đó các mơn KHTN lại có sức hút lớn đối với phần lớn học
sinh. Đó cũng là cái khó khăn trong chiến lược giáo dục đào tạo con người toàn
diện .
Khảo sát chung chương trình tồn cấp mơn ngữ văn theo chương trình đổi
mới GDPT : nhiều thể loại và tác phẩm mới trước đây chưa được học nay đã
được đưa vào chương trình: VD văn bản nhật dụng, nghị luận xã hội , chiếu,
biểu, sử , kí , tựa , thảo luận, quảng cáo nhằm trang bị cho học sinh kiến thức cơ
bản ứng dụng trong cuộc sống. Có thể nói dạy mơn ngữ văn thơng qua hệ thống
chương trình , bên cạnh việc trang bị cho HS kiên thức cơ bản ứng dụng trong
cuộc sống . Qua hệ thống chương trình, nhiệm vụ dạy người , dạy cách sống ,

cách ứng sử trong cuộc sống xã hội con người cần được chú trọng : tình yêu
quê hương đất nước, yêu gia đình, tình yêu thiên nhiên, tình yêu nam nữ trong
sáng lành mạnh thuỷ chung, sống có tình nghĩa, tình bạn cao đẹp, sống chân
thực có trách nhiệm với bản thân và gia đình, xã hội , biết cảm thơng thấu hiểu
sẻ chia. Tất cả các giá trị văn học đều hướng tới giáo dục con người nhưng vẫn
chưa được người dạy, người học chú ý xem như một nội dung quan trọng không
thể xem nhẹ hoặc bỏ qua .
Khảo sát phần mục tiêu cần đạt ở SGK và SGV ngữ văn 10,11,12 Ban cơ
bản đa số có yêu cầu : Bồi dưỡng tâm hồn phẩm cách con người : Ví dụ Khối
10 bài Khái quát VHVN từ đầu thế kỷ X đến hết thế kỷ XIX : “ Giúp HS nắm
được khái quát những kiến thức cơ bản về : Các thành phần văn học chủ yếu
các giai đoạn VH những đặc điểm lớn về nội dung và nghệ thuật của văn học
VN từ thế kỷ X đến hết thế kỷ XI X . Bồi dưỡng lòng yêu mến, giữ gìn và phát
huy di sản của VH dân tộc. ”( SGV –NV 10 ) Bài Cảnh ngày hè : “ Giúp HS
cảm nhận được vẻ đẹp độc đáo của bức tranhngày hè. Qua bức tranh thiên
nhiên là vẻ đẹp tâm hồn của Nguyễn Trãi với tình yêu thiên nhiên, yêu đời ,
nặng lòng với nhân dân đất nước. Bồi dưỡng tình u đất nước, tình cảm gắn
bó với cuộc sống của người dân .”( SGV –NV 10 ); Bài Tỏ lòng – Phạm Ngũ
Lão : Cảm nhận vẻ đẹp con người thời Trần, vẻ đẹp thời đại . Bồi dưỡng nhân
4

download by :


cách sống có lý trí , quyết tâm thực hiện lý tưởng; Bài Tựa - HS cần hiểu
được niềm tự hào sâu sắc và ý thức trách nhiệm của Hoàng Đức Lương trong
việc bảo tồn di sản văn học của tiền nhân . Có thái độ trân trọng và yêu q di
sản .” Cũng có một số bài khơng đặt rõ thành một mục trong mục tiêu cần đạt
của bài học về vệc bồi dưỡng tâm hồn , nhân cách HS trong bài cụ thể .( SGV
ngữ văn 10 Nâng cao ) như vậy là giữa 2 SGV chưa có sự nhất quán trong mục

tiêu bài học về việc giáo dưỡng nhân cách tâm hồn học sinh qua giờ học văn ,do
vậy cũng chưa có sự nhất quán trong phương pháp mục tiêu dạy học văn trong
đội ngũ giáo viên . Nhưng việc dạy kiến thức - giá trị văn học, giáo viên phải
tự lồng ghép để thực hiện mục tiêu giáo dưỡng học sinh .Khối 11 chương trình
cơ bản : Ví dụ bài Lẽ ghét thương . Mục tiêu bài học :“ Giúp học sinh nhận thức
được tình cảm yêu ghét phân minh , mãnh liệt và tấm lòng thương dân sâu sắc
của Nguyễn Đình Chiểu. Hiểu được đặc trưng cơ bản của bút pháp trữ tình
Nguyễn Đình Chiểu. Rút ra những bài học đạo đức về tình cảm yêu ghét chính
đáng .”
2. Kết quả của thực trạng trên :
Thực tế hầu hết trong các giờ học văn người đọc cũng như người giảng
chú trọng việc trang bị kiến thức ,nội dung ,nghệ thuật tác phẩm văn học nhiều
hơn việc chú ý bồi dưỡng nhân cách . Hoặc nếu có thì cũng mờ nhạt, chưa rõ
ràng; chưa giành cho nó một vị thế quan trọng trong giờ học; chưa chú trọng
kiểm tra nó một cách sáng tạo, phù hợp với từng giờ học.
Sách giáo viên có đặt ra mục tiêu bài học nhưng phần giải quyết nó chưa
cụ thể rõ ràng : VD như : Bài đọc văn : Lẽ ghét thương – Nguyễn Đình Chiểu
đặt ra mục tiêu: rút ra những bài học đạo đức về tình cảm yêu ghét chính
đáng.Nhưng mục kiểm tra đánh giá bài học: Căn cứ vào trọng tâm bài học, đặt
những câu hỏi kiểm tra thì là :
“ - Nội dung lẽ ghét thương của Nguyễn Đình Chiểu
- Mối quan hệ hai tình cảm ghét và thương trong tâm hồn tác giả
- Đặc sắc nghệ thuật của đoạn trích ” ( SGVNgữ văn 11 cơ bản )
SGV Ngữ văn nâng cao 11 những giờ đọc văn về năm bài thơ trong tập
Nhật ký trong tù của Hồ Chí Minh . Mục tiêu cần đạt ở các bài cụ thể chủ yếu là
hiểu và đánh giá được những mặt cơ bản về nội dung hình thức và phong cách
nghệ thuật. Cảm nhận được tâm hồn cao đẹp của Hồ Chí Minh : Lịng nhân ái
đến mức quên mình và tinh thần lạc quan cách mạng ; luôn luôn hướng về sự
sống ánh sáng tương lai . Nghĩa là khơng có mục tiêu rút ra bài học cụ thể giáo
dục đạo đức, nghị lực ý chí con người. Nhưng bài viết số 6 NLXH lại có đề

5

download by :


bài: Nhân được học một số bài thơ trong tập Nhật ký trong tù của Hồ Chí
Minh . Anh / chị hãy viết bài văn bàn về ý chí và nghị lực của con người . Điều
này khiến cho học sinh cảm thấy khó khăn, lúng túng khi làm bài nếu trong
từng giờ giờ học không được giáo viên chú ý hướng dẫn gợi mở cho liên hệ .
Như vậy là dù có đặt ra trong mục tiêu bài học cụ thể hay khơng đặt ra thì
qua việc dạy học văn địi hỏi sự sáng tạo từ cả hai phía ( GV và HS ) lấy giá trị
của tác phẩm làm phương tiện để hướng tới mục đích giáo dục. Nghĩa là qua
giờ dạy học văn cần chú ý vấn đề rút ra ý nghĩa giáo dục ,thẩm mĩ qua nhận
thức vấn đề nội dung nghệ thuật.Từ đó trang bị cho học sinh tri thức hiểu biết
cuộc sống xã hội con người và bồi dưỡng nhân cách đạo đức phẩm chất tốt đẹp
hướng tới chân thiện mĩ .
Chương trình ngữ văn lớp 10 có học và đọc thêm một số bài : phẩm bình
nhân vật lịch sử : Thái phó Tơ Hiến Thành, Thái sư Trần Thủ Độ, Hương Đạo
Đại Vương Trần Quốc Tuấn .Mục tiêu bài học đã đề ra : Hiểu được nhân cách
chí cơng vơ tư , uy vũ khơng khuất phục, danh lợi khơng làm đổi lịng ,suốt đời
vì nước của Tơ Hiến Thành qua ngịi bút của sử gia thời Trần. Hiểu được nhân
cách chính trực, chí cơng vơ tư, biết lắng nghe và khuyến khích cấp dưới giữ
vững phép nước của Trần Thủ Độ, qua đó thêm kính trọng, tự hào về truyền
thống của cha ông .
Bài viết số 7 ( Nghị luận xã hội ) có đề số 2 : Anh chị hãy trình bày những
suy nghĩ của mình về lòng dũng cảm .
Đề số 5 : Bài học về nhân cách mà anh (chị ) rút ra từ các câu truyện về Thái
phó Tơ Hiến Thành và Thái Sư Trần Thủ Độ .
Đây là những đề bài hay rất cần thiết cho việc giáo dưỡng học sinh qua học
văn, người soạn SGK đã chú ý đến vấn đề này nhưng thực tế trong các nhà

trường người kiểm tra ( người thầy ) cũng như người được kiểm tra ( học sinh )
rất ít chú ý, hoặc có ra đề thì chất lượng bài viết rất thấp. Điều đó cho thấy việc
tiếp nhận , đọc hiểu văn bản văn học và nhận thức nó, “thấm” được giá trị giáo
dục của văn bẳn văn học một cách thực sự có được rung cảm chân thành về nó
là rất ít .
Trong thực tế phần rút ra bài học cho bản thân chưa thực sự được chú
trọng xem nó là một nội dung bắt buộc , do vậy nên các em chưa thấy được vị
trí quan vai trị quan trọng và cần thiết của bộ môn văn học với cuộc sống và
xã hội con người cũng như chưa có sự đồng nhất trong quan điểm của người
dạy học văn trong nhà trường phổ thông .
6

download by :


Người viết mạnh dạn lấy dẫn chứng cụ thể về thực trạng của vấn đề ở
từng tiết dạy và cách giải quyết cụ thể vấn đề ấy trong từng giờ học cụ thể .
B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
I.CÁC GIẢI PHÁP THỰC HIỆN:
1. Dạy đọc văn cần gắn kết với việc dạy người bồi dưỡng tâm hồn nhân cách con
người thông qua đọc hiểu giá trị nội dung nghệ thuật tác phẩm , qua các chi tiết
chính – hiểu những tầng ý nghĩa sâu sắc mà tác giả gửi gắm giáo dục con
người .Nghĩa là cần chú ý giá trị nhận thức và từ đó thấy giá trị giáo dục ,thẩm mĩ
to lớn của tác phẩm dù mục tiêu bài học đặt ra cụ thể hay khơng cụ thể bởi đó là
chức năng quan trọng của văn học
1.1 Ví dụ đọc hiểu truyện cổ tích Tấm Cám - Ngữ văn 10 ( cơ bản ) tập 1
* Mục tiêu bài học : HS cần nắm được : Biện pháp nghệ thuật chính của
truyện ,biết cáh đọc hiểu 1 truyện cổ tích thần kỳ ; nhận biết được một truyện cổ
tích thần kỳ qua đặc trưng thể loại ; Có được tình yêu đối với người lao động ,củng
cố niềm tin vào sự chiến thắng của cái thiện , của chính nghĩa trong cuộc sống .

Phần hướng dẫn dạy học SGV : Tập trung làm rõ trọng tâm :
a. Phân tích diễn biến các sự kiện để thấy sự phát triển từ thấp đến cao
của mâu thuẫn đến xung đột giữa Tấm và Cám
- Sự tàn độc của mẹ con Cám với Tấm ;muốn tiêu diệt Tấm .
- Từ sự bị động và phản ứng yếu ớt ,Tấm đã có những phản ứng mạnh mẽ
hơn ,hành động quyết liệt giành hạnh phúc của mình
b. Phân tích q trình biến hố của Tấm :
- Ý nghĩa chung nhất: Thể hiện sức sống mãnh liệt của Tấm ( khơng một lực
lượng thù địch nào có thể tiêu diệt được )
- Đây chính là nguyên nhân quan trọng nhất tạon nên chiến thắng cuối cùng
( có sự phù trợ của Bụt )
- Thực ra chiến thắng trong truyện cổ tích là chiến thắng của niềm mơ ước
chứ không phải chiến thắng trong cuộc đời thực.
- Tấm ẩn mình trong quả thị và từ quả thị bước ra , trở lại làm người . Đây là
chi tiết phổ biến trong truyện cổ tích thần kỳ Việt Nam ví dụ :Sọ Dừa ; Lấy vợ cóc
;lấy vợ ếch . Tú Uyên Giáng Kiều ; ý nghĩa cổ xưa của các chi tiết này là một quan
niệm thuộc về tâm linh.
- Cô Tấm từ trong quả thị bước ra là một chi tiết mang tính thẩm mĩ. Qua
kiếp phong trần,Tấm trở lại làm người không lam lũ nghèo hèn, khơng cao sang
quyền q mà vẫn bình dị như xưa. Trở về cuộc sống bên bà lão hàng nước. Tấm
dường như đã trở lại với chính mình và làm lại cuộc đời. Về phương diện kết cấu
7

download by :


Tấm bước ra từ quả thị trở lại làm người đóng vai trị kết thúc một tiến trình của
truyện cổ tích để bắt đầu một tiến trình mới làm tốt lên ý nghĩa nhân văn cao cả
và đậm đà bản sắc dân tộc .” ( SGV)
Như vậy phần trọng tâm của kiến thức là phân tích vẻ đẹp của nhân vật Tấm

sức sống mãnh liệt tinh thần đấu tranh gay gắt; sự hoá thân cuả Tấm. Cách lý giải
về chi tiết miếng trầu cánh phượng trong SGV là chưa thoả đáng, chưa lột được cái
sâu sắc mang ý nghĩa giáo dục của trí tuệ dân gian qua thiên truyện mà cha ơng gửi
gắm. Bởi nếu bóc đi sự kỳ ảo hoang đường của truyện cổ tích thần kỳ thì sau màn
sương khói ấy chính là hiện thực cuộc đời có ý nghĩa giáo dục sâu sắc với con
người mãi về sau qua những triết lý nhân sinh sâu sắc, qua giá trị nhân văn cao cả.
( Triết lý ở hiền gặp lành ác giả ác báo của truyệnTấm Cám là khát vọng ước mơ
sự công bằng xã hội, đồng thời nó giáo dục con người ta ln sống hướng thiện ,
sống tin tưởng và tương lai. Mặt khác sự chiến thắng của Tấm, hạnh phúc của Tấm
chỉ có được khi Tấm đã ý thức đấu tranh và đấu tranh quyết liệt, dai dẳng, không
khoan nhượng với kẻ thù. Tấm đã phải chết đi sống lại nhiều lần trong cuộc đấu
tranh dành lại hạnh phúc cho ta thấy: hạnh phúc không phải dễ dàng mà có được,
nó là kết quả của q trình con người khơng ngừng phấn đấu và gìn giữ.
Khi tìm hiểu truyện cổ tích Tấm Cám – truyện tiêu biểu cho loại truyện cổ
tích thần kỳ Việt Nam. Câu truyện cổ dân gian đã đi sâu vào đời sống con người
Việt Nam nhất là triết lý nhân sinh ở hiền gặp lành.Trước khi tìm hiểu truyện theo
chương trình ngữ văn 10 thì học sinh đã nhiều lần được nghe kể và xem phim , đọc
truyện .Việc giáo viên hướng dẫn giờ đọc văn ở đây bên cạnh việc chỉ ra ý nghĩa
nhân sinh của câu tuyện; cuộc đấu tranh với cái xấu và cái ác cách kết thúc có hậu
đề cao tư tưởng nhân văn sâu sắc, hạnh phúc sẽ đến với tất cả mọi người, không
phân biệt giai cấp sang hèn .
Xét về mặt lơ gíc truyện dân gian ta thấy nhân vật Tấm vốn là người hiền
lành , năng lao động. Dì ghẻ sai Tấm và Cám đi xúc tép, chính sự chăm chỉ thật thà
của Tấm đã có một kết quả là giỏ tép đầy, cơ sẽ có được yếm đào. Khi bị Cám ranh
mãnh lừa đánh cắp mất,Tấm đau khổ khóc lóc, nếu Tấm không phải là người chăm
chỉ lao động, hiền lành thật thà thì liệu Tấm có được Bụt trợ giúp khơng? Khi được
Bụt mách bảo, tìm được con cá bống đem về ni thì Tấm đã nhường cơm cho cá ,
cá bống lớn lên bằng tình thương yêu và sự chăm sóc của Tấm. Cũng nhờ có bộ
xương cá bống mà Tấm đã có được, ngựa, hài, quần áo, có vẻ đẹp lộng lẫy để được
gặp vua được hạnh phúc. Như vậy cái cốt lõi của vấn đề sau yếu tố kỳ ảo là lao

động, lao động sẽ là nền tảng là cơ sở là con đường đưa ta đến hạnh phúc.
Ở cuối truyện Vua nhận ra Tấm nhờ miếng trầu têm cánh phượng rất khéo
léo của Tấm, họ đã gặp nhau nhận ra nhau sau bao khó khăn gian khổ ,trở về cung
sống cuộc đời hạnh phúc. Qua những chi tiết này giáo viên có thể cho học sinh
8

download by :


thảo luận câu hỏi: Nhờ đâu mà trải qua bao khó khăn gian khổ Tấm vẫn được
hưởng hạnh phúc? Bên cạnh ý nghĩa: do Tấm đã không ngừng đấu tranh gay gắt
quyết liệt để giành hạnh phúc, và đó là ước mơ của nhân dân lao động ,là khát
vọng công bằng xã hội qua triết lý nhân sinh ở hiền gặp lành. Nhưng liệu khơng có
sự khéo léo trong lao động ,têm trầu cánh phượng thì Tấm có gặp lại vua khơng ,có
thể trở về hưởng hạnh phúc được khơng .? Từ đó học sinh thấy được rằng phẩm
chất tốt đẹp, tình yêu lao động , sự khéo léo đảm đang , sự dịu dàng cùng với ý chí
đấu tranh khơng mệt mỏi của mình sẽ là cơ sở cho hạnh phúc của con người. Đặc
biệt học sinh nữ cần giữ gìn phát huy phẩm chất ,cơng dung ngơn hạnh của mình vì
đó là cơ sở tạo nên hạnh phúc của con người .
1.2 .Khi dạy đoạn trích Hồi trống cổ thành - trích Tam quốc diễn nghĩa của La
Quán Trung , bên cạnh việc hướng dẫn học sinh tìm hiểu nội dung chủ đề của đoạn
trích , tài năng nghệ thuật của tác giả qua phân tích tình huống hồi trống ; ý nghĩa
hồi trống ; tính cách nhân vật Quan Công , nhân vật Trương Phi .Giáo viên cần cho
học sinh rút ra bài học cho bản thân sau khi học đoạn trích. Hoặc suy nghĩ của em
sau khi học đoạn trích. Học sinh sẽ nêu được những bài học: Trước mọi vấn
đề ,tình huống sự việc cần bình tĩnh để suy xét, phân tích nhìn nhận cụ thể ,khơng
nên nóng vội vì nóng vội sẽ dẫn đến những sai lầm đáng tiếc. Ví dụ tính cách
Trương Phi một nhân vật “tuyệt trực ”: Khi nghe tin Quan Cơng đưa hai chị đến cổ
thành thì đùng đùng nổi giận chẳng nói chẳng rằng vác xà mâu ra đánh Quan Cơng
(vì hiểu lầm là Quan Cơng đã bội nghĩa vườn đào ). Tất cả những ai đọc Tam quốc

diễn nghĩa đều hiểu rõ sự nóng nảy của Trương Phi là do tính cương trực, thẳng
thắn, trọng tình nghĩa anh em màTrương Phi mong muốn trừng trị kẻ bội nghĩa .
Trương Phi đặt ra điều kiện với Vân Trường là: “Nếu mày quả có lịng thực, ta
đánh ba hồi trống, mày phải chém được tên tướng ấy” và Trương Phi thẳng tay
đánh trống và chưa dứt một hồi, đầu Sái Dương đã lăn dưới đất. Ta thấy điều kiện
Trương Phi đưa ra quả là khốc liệt, nếu Vân Trường không thể chém được đầu Sái
Dương thì tình cảm của họ sẽ ra sao ? tính mạng của Quan Cơng sẽ như thế nào có
lẽ là khơng giữ nổi ? rồi nỗi oan bội nghĩa ai thanh minh cho mình ? Có lẽ là rất
khó lường! Trong tình huống cam go khó xử đó điều gì đã giúp Quan Vân Trường
tháo gỡ - chính tài năng của mình ơng đã giải quyết được mâu thuẫn giữa họ ,minh
oan được cho mình. Điều đó cho thấy tài năng ,năng lực của con người khơng chỉ
giúp con người vượt qua mọi khó khăn gian khổ mà đơi lúc cịn quyết định sinh
mạng ,sự sống cịn của mình, nó giúp con người giải quyết những vấn đề trong
cuộc sống. Từ đó học sinh thấy được sự cần thiết của việc rèn trí luyện tài của
mình trong cuộc sống . Đồng thời ln thuỷ chung coi trọng tình nghĩa anh em bạn
bè ...
9

download by :


2. Ở mỗi tác phẩm văn học nhà văn có cách thể hiện những vấn đề trăn trở của
mình khác nhau trước vấn đề cuộc sống. Nên hướng giáo dục con người cũng khác
nhau ,song đều gặp nhau ở chỗ là cùng vươn tới chân, thiện, mĩ, bồi đắp tri thức và
tâm hồn con người, khẳng định giá trị cuộc sống qua hệ thống hình tượng, qua chủ
đề tư tưởng, qua giá trị hiện thực và giá trị nhân văn sâu sắc.
2.1 . Hướng dẫn đọc hiểu văn bản Chí Phèo của Nam Cao
- SGV, STK cũng như giáo viên khi lên lớp đều hướng, phân tích nhân vật
Chí Phèo ,mối tình Chí Phèo thị Nở để thấy được giá trị hiện thực ,giá trị nhân đạo
cao cả của tác phẩm và tài năng nghệ thuật của Nam Cao. Khi phân tích hình tượng

Chí Phèo , qng đời 20 năm đầu đời Chí là người như thế nào ? cả người dạy và
người học đều tập trung làm rõ: bi kịch số phận khổ đau của Chí bị bỏ rơi trong
cái lị gạch , khơng cha khơng mẹ khơng người thân thích ,khơng tấc đất cắm
dùi ,một con số khơng trịn trịa Chí sống bằng nghề làm th cuốc mướn nhưng
cũng trở thành con người hiền lành lương thiện. Tuy sống khổ cực nhưng Chí là
người ý thức được nhân phẩm , biết xấu hổ, nhục nhã khi bà ba gọi lên bóp chân
mà cứ bóp lên trên, lên trên mãi. Chí biết khinh những cái người ta đáng
khinh ,biết trân trọng phân biệt tình u và thói dâm dục, biết quí trọng nhân
phẩm. Chí từng khao khát cuộc sống bình dị như bao người dân ,chồng cuốc
mướn cày thuê ; vợ ni lợn,dệt vải nhưng kết cục Chí bị đẩy vào tù bị tha hoá và
kết thúc cuộc đời bằng tiếng kêu thảm thiết đầy ý nghĩa tố cáo và giá trị nhân văn
sâu sắc .
Bên cạnh giá trị hiện thực tố cáo lên án sâu sắc xã hội thực dân nửa phong
kiến Việt Nam trước 1945 là giá trị nhân văn cao cả của tài năng nghệ thuật Nam
Cao .Giá trị này được thể hiện rõ trong toàn bộ kết cấu hình tượng nhân vật ;kết
cấu truyện .Có thể thấy sự sâu sắc của Nam Cao qua hình tượng Chí những năm
đầu đời trong hồn cảnh nguồn gốc xuất thân của Chí (con số khơng trịn trịa ) Chí
rất dễ bị tha hố ,trở thành kẻ lưu manh, đầu trộm đi cướp để sinh tồn .Nhưng
khơng . Chí vẫn vươn lên sống bằng chính bàn tay lao động của mình ,sống lương
thiện , hiền lành trong cái xã hội ấy, giữa cái làng đại Hoàng quần ngư tranh thực
ấy Chí vẫn biết giữ nhân phẩm , biết tự trọng biết khinh những điều đánh khinh .
(Trong hoàn cảnh này Chí rất dề bị tha hố nếu Chí lợi dụng bà Ba có lẽ Chí sẽ
sung sướng hưởng thụ bởi “ quyền thu quyền phát trong tay bà Ba,và bản thân cụ
Bá cũng rất sợ bà Ba ” ) nhưng khơng Chí biết phân biệt tình u đích thực và sự
bóc lột dâm dục của bà Ba. Nam Cao muốn khẳng định một bản chất đáng quí
đáng khâm phục và trân trọng của con người bất hạnh mà luôn vươn lên
sống ,khao khát sống đúng cuộc sống của con người. Điều này có ý nghĩa giáo dục
sâu sắc đối với con người trong cuộc sống. Nó khiến cho những ai luôn đổ lỗi cho
10

download by :


hoàn cảnh để biện minh cho những lỗi lầm của mình phải xấu hổ, phải có nhận
thức lại về lối sống của mình.
Khao khát vươn lên sống lương thiện, nhưng sự thâm độc và tàn ác của thực
dân và giai cấp phong kiến trong xã hội ấy đã tìm mọi cách đẩy Chí vào con
đường tha hố , trở thành con quỷ dữ của làng Vũ đại nhưng kết cục lương tri vẫn
trở về. Chí đã chết để bảo vệ nhân phẩm người của mình – ý nghĩa tổ cáo sâu sắc
biết bao . Người đọc xót xa cảm thơng trước sự tuyệt vọng đau khổ và trân trọng
biết bao khát vọng sống cuộc sống của một con người của Chí trong tiếng kêu :
Tao muốn làm người lương thiện nhưng ai cho tao làm người lương thiện. Chí tha
thiết được sống với đúng nghĩa cuộc sống con người nên khơng cịn cách nào khác.
Trong xã hội ấy Chí đã chết để bảo vệ nhân phẩm của mình .
Từ đó giáo viên có thể cho học sinh liên hệ bản thân sau khi học xong , có thể
cho học sinh cảm nhận về nhân vật Chí Phèo, bên cạnh những giá trị nội
dung ,phân tích bi kịch bị cự tuyệt quyền làm người và thấy được giá trị nhân văn
sâu sắc của hình tượng nhân vật cần thấy được ý nghĩa giáo dục nhân cách sống
cho học sinh. Đặc biệt là ý thức vươn lên trong cuộc sống, giữ gìn nhân phẩm
lương tri trong mọi hoàn cảnh .
3. Lựa chọn chi tiết ,vấn đề mang tính giáo dục ẩn trong tác phẩm để cảm nhận
nó sâu sắc, giải mã chính xác sát hợp thực tế và tâm lý cuộc sống mới thuyết phục
người đọc và liên hệ giáo dục hợp lý tế nhị có hiệu quả tác động mạnh lay động
thế giới tâm hồn người đọc. Chú ý giá trị giáo dục của tác phẩm văn học nhưng
khơng gị ép máy móc định ra giá trị của tác phẩm một cách phi lơ gíc.
Chương trình ngữ văn 12 chọn học nhiều tác phẩm văn học sau 1975 hơn
trước. Cuộc sống đời thường đã được quan tâm khám phá và thể hiện trong tính
mn mặt mn vẻ của nó. Đáp ứng yêu cầu cần nhìn thẳng vào sự thật nhiều cây
bút đã nhìn lại hiện thực của thời kỳ vừa qua phơi bày mặt trái còn bị che khuất,
cảm hứng bi kịch với niềm xót xa đến nhức nhối về con người và thân phận của họ

trong cuộc sống thực tại. Nguyễn Minh Châu là một trong số những nhà văn mở
đường tinh anh và tài năng nhất của văn học hiện đại . Ông là một trong số những
nhà văn đầu tiên của thời kỳ đổi mới đã đi sâu khám phá sự thật đời sống ở bình
diện đạo đức thế sự. Làm cho người đọc ý thức về sự thật ,có khă năng nhìn thẳng
vào sự thật, phát hiện nhiều mối quan hệ xã hội phức tạp, chằng chịt, thì văn
chương đã ít nhiều đáp ứng được cái nhu cầu nhìn nhận và hồn thiện nhiều mặt
của nhân cách con người .
Truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa là phát hiện về đời sống và con người theo
hướng đó, bao nghịch lý đời thường được mở ra: Đằng sau bức ảnh - một vẻ đẹp
tuyệt mĩ,vẻ đẹp trời cho là một hiện thực bất ngờ khó tin : Một phụ nữ làng chài
thường xuyên bị chồng đánh đập dã man vẫn cắn răng cam chịu, từ chối lời khuyên
11

download by :


đầy thiện chí của vị thẩm phán tồ án huyện: li hôn. Nhưng chị vẫn cương quyết
không rời bỏ người chồng vũ phu độc ác tàn nhẫn và ích kỷ. Bởi với chị người
chồng vũ phu kia chỉ là nạn nhân của hồn cảnh sống khắc nghiệt . Điều đó cho
thấy người phụ nữ vùng biển này đã nhìn nhận chồng mình với một thái độ thấu
hiểu, cảm thơng, chia sẻ sâu sắc. Cách xử sự lạ lùng của người đàn bà gây thắc
mắc cho cả Phùng ( nghệ sĩ nhiếp ảnh) lẫn Đẩu (thẩm phán ). Nguyễn Minh Châu
thật sâu sắc khi phát hiện sự cam chịu kín đáo chính là một phẩm chất, là cái đẹp
đáng giá vì nó cần thiết nhất trong hồn cảnh của họ lúc này: “ Gã chồng ấy là chỗ
dựa quan trọng trong cuộc đời người đàn bà hàng chài như chị nhất là lúc biển
động, phong ba “ chị cần hắn để nuôi những đứ a con, chị đâu chỉ sống cho riêng
mình ” “ trên thuyền cũng có lúc vợ chồng con cái sống hồ thuận,vui vẻ ”. Đó
cũng chính là một cách khám phá , đi tìm những hạt ngọc của Nguyễn Minh Châu
trong cuộc sống đời thường đầy khó khăn sau chiến tranh. Người đàn bà thất học
mà không tăm tối. Thái độ nhẫn nhịn là biểu hiện của bao tình cảm vị tha , thánh

thiện sâu kín.Tự nhận hết tội lỗi về mình, cam chịu tất cả những trận địn của
chồng khơng hề vơ lý, khơng hề nơng nổi một cách ngờ ghệch mà thực ra chị là
người rất sâu sắc, đó chính là tình u thương , đức hi sinh vô bờ của người
mẹ ,người phụ nữ Việt Nam.
Người phụ nữ có thân hình thơ kệch, mặt rỗng xấu xí , đầy vẻ nhọc nhằn lam
lũ ,cam chịu ấy lại là người thấu hiểu lẽ đời. Biết chắt chiu hạnh phúc đời thường.
Ở chị có vẻ đẹp tâm hồn, thấp thống bóng dáng của những người phụ nữ Việt
Nam nhân hậu bao dung, giàu đức hi sinh và lịng vị tha .
Trong q trình dạy và học việc phân tích nhân vật, cảm nhận những phẩm
chất tốt đẹp ở người đàn bà hàng chài để thấy vấn đề Nguyễn Minh Châu trăn trở
về cuộc sống con người sau chiến tranh là phong phú và đa chiều. Nguyễn Minh
Châu muốn nói đến một cuộc chiến mới, khơng kém phần khó khăn, gian khổ so
với hai cuộc chiến chống kẻ thù xâm lược đã qua : cuộc chiến bảo vệ nhân
tính ,thiên lương và vẻ đẹp tâm hồn con người.Tác giả đã kế thừa xuất sắc tư tưởng
nhân đạo sâu sắc của Năm Cao. Qua tác phẩm nhà văn muốn thể hiện mối quan hệ
giữa nghệ thuật và cuộc sống, giữa người nghệ sĩ với nghệ thuật. Văn học phải
hướng tới cái đẹp và không được xa rời hiện thực . Vấn đề cuộc sống đầy nghịch lý
và giải quyết những vấn đề nhân sinh hàng ngày không kém phần quyết liệt để xoá
đi đau khổ, bạo lực gia đình, xóa đi sự nghèo khổ là trách nhiệm của mọi
người ,mọi ngành. Ý nghĩa giáo dục lịng u q trân trọng ,biết ơn sâu sắc đức hy
sinh và cảm thông với nỗi nhọc nhẵn của những người mẹ thậ giản dị mà sâu sắc
.
Một số chi tiết trong tác phẩm khiến học sinh lúng túng trong quá trình đọc
hiểu: Tại sao người đàn bà lại xin chồng đưa mình lên bờ mà đánh; đừng đánh
12

download by :


trứơc mặt con. Thằng Phác đã từng tuyên bố với mọi người nếu nó cịn có mặt trên

thuyền thì đừng hịng đánh được mẹ nó. Nghịch cảnh trong gia đình hàng chài là
một hiện thực quanh cuộc sống, bản thân học sinh có thể hàng ngày từng chứng
kiến đó đây cảnh chồng đánh vợ, vợ chồng chửi nhau ,con đánh chửi cha mẹ ; con
vì thương mẹ đã đánh trả lại cha. Sự lúng túng của cả người dạy và học ở đây có
nhiều lý do: chưa có sách nào phân tích bình giảng nó sát đúng với ngụ ý tác giả
muốn gửi gắm , và phù hợp với cách ứng xử trong cuộc sống thực tại , kể cả sách
giáo viên lẫn sách tham khảo. Hay có thể nói đây là điều rất nhạy cảm và rất cần
thiết nhưng sách giáo viên cũng chưa có gợi ý rõ ràng. Hơn nữa đây là một chi tiết
khó, nếu giảng khơng khéo sẽ phản tác dụng giáo dục nên nhiều người ngại lờ đi
hoặc bỏ qua cho xong. Nếu vậy sẽ thả nổi một vấn đề mang tính giáo dục cần thiết
cho con người trong cách ứng xử và đạo lý làm người, khiến học sinh không thể
hiểu xử sự như thế nào là đúng. Đặc biệt việc dạy văn luôn gắn với việc dạy
người ,giáo dục nhân cách học sinh như thế nào khi dạy tác phẩm này ?
Ta hãy đọc, suy ngẫm lại đoạn văn và những chi tiết, đặt nó trong mạch lơ gíc
của nghệ thuật xây dựng nhân vật, kết cấu truyện, chủ đề tư tưởng của Nguyễn
Minh Châu để có được nhận thức đúng, giải mã sát hợp với dụng ý nhà văn, làm
tốt chức năng giáo dục con người trong cuộc sống. Chúng ta cảm nhận ẩn ý của
người đàn bà khi không muốn những đứa trẻ phải chứng kiến cảnh mình bị chồng
đánh . Xuất phát từ tình yêu thương con sâu sắc ,từ sự thấu hiểu lẽ đời của
chị ,chị không muốn chúng bị tổn thương, tâm hồn trong trắng thơ ngây của chúng
sớm chiụ những áp lực tinh thần,và nếu chúng phải chứng kiến cảnh ấy chị sợ rằng
nhân cách của chúng sẽ bị tha hoá. Người mẹ yêu con sẵn sàng hi sinh tất cả vì con
cố che dấu sự thật để tránh con bị đau lòng, để những đứa con của bà vẫn kính
u cha tơn trọng cha nó như luân thường đạo lý.Vậy mà thằng Phác đã đánh lại
cha nó vì muốn bảo vệ mẹ,vì nó q thương mẹ, không thể chịu được cảnh người
bố tàn độc hành hạ mẹ mình .
Lúc này “ người đàn bà dường như lúc này mới cảm nhận thấy đau đớn –
vừa đau đớn vừa vô cùng nhục nhã”. Vậy là nỗi đau đớn nhất của chị không phải là
nỗi đau về thể xác bởi bị chồng đánh mà chính là nỗi đau về tinh thần. Nỗi đau vì
điều chị sợ nhất, chị đã linh cảm và đã lường tránh nhưng không được. Chị xấu hổ

và nhục nhã: xấu hổ vì chưa làm trịn bổn phận của mình đã để con trẻ phạm vào
một điều tối kỵ trong đạo đức con người: con đánh cha. Mặc dù hành động của
thằng Phác là xuất phát từ tình thương mẹ .Bi kịch gia đình chị nhức nhối tắc
nghẹn trong tiếng kêu bao nỗi niềm: “ Phác, con ơi”. Có thể nói là tiếng đau
thương nhức buốt nhất trong lòng người mẹ với bao nỗi niềm: ẩn chứa tình yêu
thương, sự tuyệt vọng, bế tắc. “ Miệng mếu máo gọi , ngồi xệp xuống trước mặt
thằng bé ơm chầm lấy nó lại bng ra ,chắp tay vái lấy vái để , rồi lại ôm chầm
13

download by :


lấy . Bất ngờ người đàn bà buông đứa trẻ ra, đi thật nhanh ra khỏi bãi xe tăng
hỏng ,đuổi theo lão đàn ông ... Cả hai người trở về chiếc thuyền và chiếc thuyền lại
ra khơi .”
Tâm trạng người đàn bà đầy giằng xé, đau đớn vô cùng,vừa thương con vừa xót
con vừa giận mình. Chị đứng trước một tình huống vơ cùng khó xử,vấn đề cuộc
sống, nhân cách con người, những đứa trẻ – Chị phải lựa chọn cách nào? Cuối
cùng chị chạy theo lão đàn ông vũ phu ấy, để lại bao nỗi ngơ ngác cho nghệ sĩ
Phùng giữa thiên nhiên bao la : sau khi vái lấy vái để thằng con. Điều Nguyễn
Minh Châu muốn nói ở đây phải chăng người đàn bà đang níu giữ chắt chiu hạnh
phúc đời thường ; trách nhiệm đối với gia đình, chỗ dựa tinh thần cho những đứa
con, chị phải chấp nhận cuộc sống ấy. Phải chăng cuộc chiến bảo vệ nhân tính
thiên lương và vẻ đẹp tâm hồn của con người không phải dễ dàng, đặc biệt là hoàn
cảnh đất nước sau chiến tranh. Phải chăng muốn qiải quyết cho con người thoát
khỏi những nghịch lý ấy trong gia đình; trong cuộc sống xã hội khơng phải một
sớm một chiều và khơng phải mình vấn đề sinh đẻ, vấn đề đói nghèo mà nhiều vấn
đề đan xen, chồng chéo tác động đến con người .
Cần suy nghĩ thêm về hành động của người đàn bà trong tác phẩm, Nguyễn
Minh Châu hai lần miêu tả : chị chắp tay vái lia lịa thằng con và vái chánh án Đẩu

đừng bắt bà bỏ chồng. Mẹ vái con quả là nghịch lý, khó hiểu. Phải chăng đây là
điều đau khổ nhất với chị. Cái vái lạy là biểu thị của sự cầu xin ,đau khổ và bế
tắc. Chị mong nó hãy hiểu và cảm thơng với nỗi khổ trong lịng của cha mẹ và
đừng đánh lại cha nó, hãy cảm thơng cho hồn cảnh gia đình. Bà hiểu tình thương
của thằng con giành cho mình nhưng vì thương mẹ mà đánh lại cha như vậy thì
đạo đức con người sẽ như thế nào ? Hành động của Thằng Phác sẽ càng làm cho
người mẹ đau khổ hơn mà thơi. Cịn cái vái lạy chánh án Đẩu là sự cầu xin anh
thấu hiểu cho nỗi lòng và cuộc sống của những người dân như chị hay là thái độ
phản ứng cách xử lý của một chánh án – vị quan toà chỉ mới nhìn nhận xử lý vấn
đề theo sách vở mà chưa có cái nhìn thấu hiểu cuộc sống thực tế, chị như muốn
nhắn gửi và mong mọi người nhìn nhận cuộc sống và con người một cách thấu đáo
, đa diện .
Từ chỗ người đọc hiểu được chi tiết đó, có được sự lý giải phù hợp thuyết
phục, hiểu được ý nghĩa giáo dục con người, hiểu được vấn đề nhà văn quan tâm
băn khoăn kiếm tìm cách qiải quyết. Học sinh sẽ hiểu được cách ứng xử bộc lộ
tình thương yêu của mình đối với người thân . Đồng thời có cách nhìn nhận cuộc
sống đa chiều, giàu lịng vị tha, thấu hiểu và cảm thông .
II.Các biện pháp tổ chức thực hiện :
14

download by :


1. Sau mỗi bài dạy có thể đặt câu hỏi cho học sinh thảo luận và rút ra bài học cụ
thể cho bản thân sau khi học tác phẩm văn học về cách ứng xử trong cuộc sống ,
tình yêu, lẽ sống, (liên hệ bản thân )
2. Trong quá trình hướng dẫn đọc hiểu tác phẩm chọn chi tiết tiêu biểu có ý
nghĩa giáo dục thơng qua nhận thức để xốy hỏi học sinh cảm nhận và bình
luận ,bộc lộ thái độ, tình cảm , cảm xúc yêu ghét , lên án phê phán, ngợi ca,cảm
thông trân trọng bộc lộ quan điểm trước các vấn đề.Từ đó giáo viên nắm bắt được

thái độ, quan điểm, suy nghĩ của học sinh kịp thời uấn nắn điều chỉnh những suy
nghĩ lệch lạc và trân trọng phát huy những tư tưởng quan điểm tích cực, đúng đắn
hợp đạo lý mang tính thẩm mĩ .
3. Trong quá trình hướng dẫn đọc hiểu văn bản văn học người thầy phải chú ý
phương pháp phát huy vai trò chủ động sáng tạo của người học trong việc tiếp
nhận văn bản văn học.Vì chỉ khi học sinh thực sự hiểu tác phẩm , hiểu được nhừng
chi tiết chính, hiểu được “nhãn tự của thi phẩm”, hiểu được giá trị tác phẩm, hiểu
được tư tưởng, tình cảm tác giả qua những điều muốn nhắn gửi thì mục tiêu giáo
dục con người qua giờ học (qua bộ môn) mới đạt hiệu quả cao .
4. Chú ý đến tâm sinh lý con người và thời đại trong việc tiếp nhận tác phẩm
văn học để có cách hướng dẫn giáo dục phù hợp giúp người học có sự hứng thú tin
yêu những điều nhà văn phản ánh và mong muốn. Bởi tâm sinh lý con người và
hoàn cảnh sống cũng tác động không nhỏ đến việc tiếp nhận, đánh giá giá trị tác
phẩm của bạn đọc .
5. Trong kiểm tra đánh giá : kiểm tra miệng, mười lăm phút, hoặc một tiết,
cần có những câu hỏi nhận xét, cảm nhận, đánh giá về giá trị giáo dục của tác
phẳm văn học với tâm hồn ,nhân cách ,quan điểm sống, lí tưởng sống của bản
thân .Chú ý phát hiện và trân trọng khuyết khích, đánh giá sự sáng tạo, những rung
cảm chân thành, đúng mức, chân xác của học sinh, khi tiếp nhận chức năng giáo
dục của tác phẩm văn học đến thế giới tâm hồn con người (đặc biệt phần cảm xúc
liên hệ giá trị tác phẩm ).
Cần chú trọng đề kiểm tra tổng hợp theo nhóm đề tài . Ví dụ : Từ những bài
thơ Đây thôn Vĩ Dạ ( Hàn Mặc Tử ), Đây mùa thu tới ,Thơ duyên ( Xuân Diệu ),
Tràng Giang ( Huy Cận ), Chiều xuân ( Anh Thơ )...( Lớp 11) hãy viết bài văn
trình bày quan niệm của anh ( chị ) về lịng u q hương đất nước .
Ví dụ : Từ những bài thơ về tình u lứa đơi; Tơi u em( Pu- skin ) Bài thơ số
28 (Ta- Go ); những bài thơ tình của Xuân Diệu ; bài Tương tư (Nguyễn Bính ) ;
Sóng ( Xn Quỳnh ) hãy trình bày suy nghĩ của em về tình yêu .
Hoặc đề kiểm tra cụ thể trong từng tác phẩm Ví dụ: Quan niệm của Nguyễn
du về đồng tiền trong Truyện Kiều và quan niệm của anh chị về đồng tiền trong

cuộc sống hơm nay. Hoặc: Đề tài tình u ln là niềm cảm hứng vô tận của văn
15

download by :


học và cũng là đề tài hấp dẫn nhất đối với độc giả. Dạy đọc hiểu mảng thơ về đề tài
tình yêu : từ những câu ca dao yêu thương tình nghĩa; tình u lứa đơi đến những
bài thơ tình yêu nổi tiếng của Xuân Diệu ,Tôi yêu em
( Pu- skin ) Bài thơ số 28 (Ta- Go ) ; bài Tương tư (Nguyễn Bính ) ; Sóng ( Xn
Quỳnh ) . Đây là những tác phẩm học sinh rất thích, phù hợp với tâm lý lứa
tuổi ,khao khát khám phá, tìm hiểu cảm xúc của trái tim tình yêu .
Thực tế học sinh ở lứa tuổi này đã có những xúc cảm tình cảm đơi lứa, tình
u cảm tính, trong tình bạn khác giới, chúng ta khơng thể né tránh hiện thực
này ,cũng không thể cấm các em không được có tình cảm. Vậy điều cần thiết là
giáo dục cho học sinh về tình cảm tình yêu trong sáng lành mạnh. Khi hướng dẫn
học sinh đọc hiểu những bài thơ này bên cạnh việc khai thác cái hay cái đẹp trong
nội dung thi phẩm cần chú ý bồi dưỡng tâm hồn sống cao thượng vị tha ,giàu đức
hi sinh trong tình u .Tình u cần có sự cảm thơng thấu hiểu khao khát khám phá
kiếm tìm sự đồng điệu giữa hai trái tim, hai tâm hồn, nhưng luôn biết hy sinh vì
hạnh phúc của người mình yêu .
Bài thơ Tôi yêu em của Pu –skin bắt nguồn từ những cảm xúc cụ thể ,chân
thực với những trải nghiệm tình cảm sâu xa, do đó đã thể hiện được những vẻ đẹp
đa dạng, tinh tế của thế giới tâm hồn con người .Bài thơ đã gây một niềm xúc động
lớn lao vì đã vươn tới những giá trị tinh thần chung của lồi người: những tình cảm
chân thành, cao thượng, nhân ái của tình yêu chứa đựng trong những lời lẽ giản dị,
trong sáng nhất. Lời thơ như một lời tụ nhắc nhủ, một sự tự ý thức về tình u của
mình và cũng như một lời nói bên trong đầy dịu dàng ,trân trọng với hồn
em .Nhưng đằng sau những lời lẽ điềm tình ,đúng mực ấy là bao nỗi niềm ,bao sắc
thái của tình u: có cái chua xót của thân phận vì nếu tình u khơng đem lại hạnh

phúc, niềm vui, mà chỉ là nỗi băn khoăn, phiền muội cho người mình yêu thì nên
chấm dứt tình u đó; có sự chế ngự của lý trí đối với con tim; có cái cao
thượng ,tế nhị của tình yêu ( điều quan trọng là sự thanh thản yên tĩnh của tâm hồn
em ) ;có cái tơn thờ, sùng kính của bậc nam nhi đối với người phụ nữ .
Trong bài thơ nhân vật trữ tình đã bộc lộ tình yêu chân thành, đằm thắm và
cao thượng. Nhân vật trữ tình khơng ngại ngần mà trung thực bày tỏ lịng ghen
tng, nghĩa là tơi cũng như mn người bình thường khác,(cũng bị tình cảm ghen
tng vị xé tâm can, ghen tng là gia vị của tình u nhưng nếu ghen tuông một
cách mù quáng dễ mất sáng suốt giết chết con người mình, giết chết tình yêu ).
Nhưng câu thơ cuối vụt sáng lên một giá trị nhân văn, một tư thế cao thượng vị tha
thiêng liêng trong tình u :
Tơi u em u chân tình đằm thắm
Cầu em được người tình như tơi đã u em .
16

download by :


Tình u khi khơng được đền đáp thường là nỗi khổ đau, nếu ở một kẻ nhỏ
nhen dễ đưa đến lịng tự ái, hận thù. Nhưng nếu đó là tình yêu của một trái tim
chân thành , nhân hậu thì dù bị cự tuyệt, con người vẫn có thể có những xử sự cao
thượng . Lời cầu mong cuối bài thơ cũng còn là lưòi nhắn nhủ của một trái tim giàu
độ lượng, chở che như nhà thơ đã từng thổ lộ .
Bài thơ đã diễn tả một tình yêu vô vọng,thấm một sắc điệu buồn , nhưng hơn
hết vẫn là sự mãnh liệt và cao thượng của trái tim con người đối với một mối tình
khơng đơm hoa kết trái. Bê - ê - lin - xki từng nhận định: ‘’Đặc điểm thơ ca Pu –
skin là khả năng phát hiện trong con người mĩ cảm và lòng nhân ái, hiểu theo nghĩa
là lịng kính trọng vơ hạn đối với phẩm giá con người với tư cách là Con Người”.
Sau khi hiểu bài thơ hiểu được vẻ đẹp tâm hồn cao thượng của nhân vật trữ
tình trong bài thơ giáo viên có thể cho học sinh thảo luận bày tỏ quan điểm của

mình về tình yêu cùng cách ứng xử trong cuộc sống tình cảm, qua đó sẽ uấn nắn và
kịp thời điều chỉnh tư tưởng, quan điểm tình yêu của thế hệ trẻ ngày nay, thời hội
nhập .
Bài thơ số 28 của Ta -Go là một trong những bài bài thơ tình hay nhất thế
giới. Bài thơ khẳng định: tình u là sự đồng điệu, hồ hợp, dâng hiến tâm hồn, tin
yêu và hiểu biết tâm hồn, chia sẻ lẫn nhau. Nhưng thế giới tâm hồn con người lại
mãi là một cõi bí mật lớn lao.Chính vì vậy, việc tìm tới sự đồng điệu, chan hồ vào
thế giới tâm hồn của người yêu luôn là những khát khao khơng bao giờ vươn tới
nổi. Điều đó tạo lên sự hấp dẫn của mn đời của tình u .
Anh xin dâng hiến trọn vẹn cuộc đời anh cho em. Nhưng khơng bao giờ em
có thể chiếm lĩnh trọn vẹn trái tim anh. Sự hồ hợp trọn vẹn trong tình u là điều
khơng thể, nhưng tình u là điều khơng thể ,nhưng tình u ln là niềm khao
khát cái trọn vẹn ấy. Nếu mỗi người tình đều biết hướng về cái trọn vẹn để nắm bắt
,dựng xây, điều đó sẽ đem đến hạnh phúc trong tình yêu.
Vậy Ta - Go muốn nói gì về tình u? Tình u là một cuộc dâng hiến trọn
vẹn là một quá trình khám phá , tìm tịi. Trong tình u ln tạo ra những điều mới
lạ hấp dẫn.
Bài thơ Tương tư của Nguyễn Bính đã nói lên một trạng thái tâm lý của ngàn
đời của những lứa đôi. Tâm trạng nhớ nhung chờ đợi khắc khoải hờn giận bóng gió
xa xơi khát vọng gần gũi gắn bó, u là gắn liền với hơn nhân. Đó cũng chính là vẻ
đẹp thơ tình Nguyễn Bính, cả bài thơ là nỗi nhớ nhung giăng mắc cả không gian
thời gian, nỗi nhớ làm sầu héo cõi lòng con người.Từ đó cho học sinh nhận xét và
bày tỏ quan điểm để hiểu và trân trọng tình cảm cao đẹp của con người nhưng
trong tuổi học trò, thời gian cần dành cho việc rèn chí luyện tài để ngày mai lập
thân lập nghiệp như vậy có nên dành nhiều thời gian cho tình u lúc này khơng ?
17

download by :

Hoặc nếu có thì sẽ như thế nào? Qua đó chúng ta đã định hướng bồi dưỡng được
tâm hồn cho các em, giúp các em có nhận thức đúng đắn ứng xử phù hợp trong
tình cảm tuổi học trị .
Sóng của nhà thơ Xuân Quỳnh là sự giãy bày tâm hồn, trái tim người phụ
nữ trong tình yêu: dữ dội và dịu êm ,ồn ào và lặng lẽ; mạnh mẽ táo bạo nhưng cũng
đầy nữ tính . Khao khát khắc khoải khám phá tình u , khám phá chính mình ,
nhận thức đầy đủ về chính mình, về thế giới quanh mình,về giá trị của sự sống.
Trong tình u ln gắn liền với nhớ nhung và thuỷ chung thắm thiết thuỷ chung
này không đến từ “ý thức trách nhiệm” từ cái nghĩa vợ chồng mà là một sự chung
thuỷ đến cả từng ý nghĩ. Luôn khao khát hướng tới sự trọn vẹn bến bờ của hạnh
phúc dầu cuộc đời đầy khó khăn gian khổ, cách trở xa xơi và đặc biệt khát vọng
tònh yêu vĩnh hằng sống mãi với thời gian thì cong người cần biết gắn bó hồ nhập
tình yêu cá nhân trong tình yêu chung, tình yêu quê hương đất nước. Bài thơ là lời
bộc bạch của Xuân Quỳnh nhưng đồng thời cũng là nỗi lòng của nhân loại, của thế
giới phự nữ. Những ai yêu thơ, đặc biệt là Sóng của Xuyân Quỳnh sẽ có được
quan niệm về tình yêu trong sáng, tha thiết nồng nàn khao khát mạnh mẽ mà dịu
dàng thuỷ chung : Tình yêu ln phải có sự hồ hợp và cao thượng. Sự hoà hợp và
cao thượng là sức sống lâu bền của tình u. Làm sao đươc tan ra / Thành trăm
con sóng nhỏ / Giữa biển lớn tình yêu / Để ngàn năm cị vỗ /…
Như vậy khi học xong chương trình ngữ văn ở bậc học phổ thông, đặc biệt là
mảng đề tài tình u học sinh đã có được một thế giới quan nhân sinh quan cao
đẹp. Có quan niệm tư tưởng tình yêu trong sáng vị tha, thuỷ chung gắn bó và cả sự
hi sinh cao thượng chứ khơng vị kỉ hẹp hịi cá nhân. Đó chính là văn hố tình u.
C .KẾT LUẬN
1. Kết quả nghiên cứu :
Văn học là nhân học, tiếp nhận văn học tâm hồn con người không chỉ lớn
lên về nhận thức, hiểu biết về cuộc sống mà qua đó thế giới tâm hồn con người
trong sáng hơn, biết yêu quí quê hương đất nước, tự hào về những vẻ đẹp của đất
nước con người. Biết nhìn nhận ứng xử đúng đắn, có tư tưởng sống tốt đẹp hướng
đến cái chân thiện mĩ, xây dựng cuộc sống văn minh tươi đẹp. Người thầy qua các

giờ dạy đọc văn cần chú ý dạy chữ gắn với dạy người, thông qua việc việc khai
thác khám phá giá trị nhận thức cảm hiểu được điều nhà văn muối gửi gắm giáo
dục người đọc chú trọng hướng dẫn học sinh bày tổ thái độ quan điểm sống.
Cụ thể: kết quả thể hiện rõ qua bài viết số 7 nghị luận văn học :
Kết quả thực tế cho thấy những lớp giáo viên chú trọng bồi dưỡng nhân
cách ,phẩm chất lối sống qua nhận thức những giá trị to lớn của tác phẩm
18

download by :


Bài học về nhân cách mà anh (chị ) rút ra từ các câu truyện về Thái phó Tơ
Hiến Thành và Thái Sư Trần Thủ Độ.
Học sinh chủ động trình bày thẳng thắn suy nghĩ của mình, cảm nhận sáng tạo
chân thành giá trị giáo dục thẩm mĩ của tác phẩm .
Lớp 10 A8 trong quá trình hướng dần đọc hiểu giá viên chú ý cho học sinh
thảo luận rút ra giá trị giáo dục thẩm mĩ của tác phẩm nên điếm khá cao : 85% đạt
điểm khá giỏi,15% trăm đạt điểm TB, khơng có điểm yếu kém .
Ví dụ : Qua bài Thái phó Tơ Hiến Thành, người đọc thấy nhân cách lớn lao của Tô
Hiến Thành : “ uy vũ bất năng khuất ” một lịng vì nước vì dân, khơng lợi danh nào
có thể mua chuộc và rất sáng suốt, hóm hỉnh. Đó chính là bản lĩnh của con người
Việt Nam mà mỗi chúng ta cần phát huy, giữ gìn .
Qua nhân vật Trần Thủ Độ ta thấy khâm phục kính trọng và học tập con người
thẳng thắn, nghiêm khắc với bản thân, khích lệ cấp dưới trung thực ,dũng cảm
dám vạch sai lầm của người khác dù người đó là bề trên của mình .
Đối với kẻ cậy chức cậy quyền nhờ xin chức tước thì cần có cách xử sự tế nhị :
vừa răn đe kẻ hay ỷ thế chạy chức chạy quyền mà bản thân không đủ đức tài ,vừa
răn đe những người thân cận mình khơng được dựa vào quyền thế của chồng để
lầm bậy, ăn của đút, tiếp tay cho kẻ xấu .
Cần dũng cảm chống lại việc đưa anh em con cháu, họ hàng và nắm giữ chức

vụ quan trọng trong nơi làm việc ngây bè kết đảng .
Chân dung một nhân cách chí cơng vơ tư, cao thượng, bao dung, khơng để
tình riêng lấn át, ln giữ nghiêm phép nước và khuyến khích cấp dưới làm như
mình của Trần Thủ Độ mài là tấm gương cho con người Việt Nam. Đặc biệt là thời
nay, nền kinh tế thị trường, thời kì hội nhập thì những nhân cách lịch sử ấy ln
nhắc nhở chúng ta nhìn lại mình trong quan điểm sống thái độ sống lý tưởng sống
…
Lớp 10A4 cách đây 2 năm không chú ý vấn đề giáo dưỡng ,nhấn mạnh việc
tìm hiểu giá trị nội dung , nghệ thuật của tác giả nên bài viết kết quả không cao, chỉ
có 45% đạt điểm khá giỏi, 40% đạt điểm TB,15% điểm dưới TB .
Lớp 11B12 năm học 2018-2019 là lớp mà khi hướng dẫn đọc hiểu giáo viên
chú ý chức năng giáo dục thẩm mĩ qua thảo luận, bài viết : Đề bài : Cảm nhận của
em về nhân vật Chí Phèo của nhà văn Nam Cao .
Kết quả khá tốt, học sinh đã hiểu, cảm được giá trị to lớn của tác
phẩm ,rung động chân thực trước những điều nhà văn gửi gắm qua nhân vật Chí
Phèo đặc biệt ý thức vươn lên khao khát sống cuộc sống đích thực của con người
trong hồn cảnh. Bài viết có 85% học sinh đạt điểm khá giỏi,15% trăm đạt điểm
TB, không có điểm yếu kém .
19

download by :


Lớp 11B7 không chú ý vấn đề giáo dưỡng, nhấn mạnh việc tìm hiểu giá trị
nội dung, nghệ thuật của tác giả nên bài viết bài kết quả không cao chỉ có 40% đạt
điểm khá giỏi, 45% đạt điểm TB, 15% điểm dưới TB.
Lớp 12 khi ra đề bài kiềm tra : Cảm nhận của em về nhân vật người đàn bà
hàng chài trong tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa .
Lớp 12 C12 khi hướng dẫn học sinh tìm hiểu tác phẩm người dạy đã không bỏ
qua , chi tiết thằng Phác con trai người đàn bà hàng chài vì thương mẹ mà đánh cha

,cảm nhận tâm trạng nỗi lòng người mẹ …cho học sinh tìm hiểu thảo luận bày tỏ
quan điểm thái độ rõ ràng nên khi làm bài đã thể hiện năng lực cảm thụ chủ động
sáng tạo, cảm xúc chân thực, làm rõ vẻ đẹp tâm hồn phẩm cách và tình yêu thương
sâu sắc của người mẹ, quan điểm rõ ràng trong cách ứng xử , thuyết phục người
đọc
Kết quả khá tốt 85% đạt điểm khá giỏi ,15% trăm đạt điểm TB,khơng có
điểm yếu kém .
Lớp 12 C9 khơng áp dụng phương pháp này thì kết quả thấp hơn, chỉ có 40%
đạt điểm khá giỏi, 40% đạt điểm TB, 20% điểm dưới TB
2. Kiến nghị và đề xuất :
a. Dạy văn cần chú ý gắn với việc dạy người. Thơng qua các hình tượng
nghệ thuật văn học, văn học giúp người đọc nhìn thấy những sự thật của nhân
sinh ,nhận biết được cái đẹp, cái xấu, cái thật cái giả, cái cao cả và cái thấp hèn ...
Văn học soi rọi cho người đọc ánh sáng lý tưởng, nâng đỡ niềm tin vào cuộc đời,
khơi gợi ở họ lòng tin yêu cuộc sống. Đồng thời văn học ni dưỡng lịng đồng
cảm với đồng loại, kích thích khát vọng vượt lên trên cái tầm thường , hữu hạn để
sống cuộc đời cao đẹp và có ý nghĩa hơn . Văn học giáo dục tư tưởng nhân đạo,
lòng vị tha , tinh thần yêu công lý, chuộng lẽ phải, yêu quê hương đất nước ,hướng
đến chân thiện mĩ , xây dựng cuộc sống văn minh tươi đẹp .Qua quá trình dạy học,
qua bài viết của học sinh, giáo viên nắm bắt được thái độ, quan điểm, suy nghĩ của
học sinh kịp thời uốn nắn điều chỉnh những suy nghĩ lệch lạc và trân trọng phát
huy những tư tưởng quan điểm tích cực, đúng đắn hợp đạo lý, hợp thời đại mang
tính thẩm mĩ .
b. Cần có sự thống nhất đưa mục tiêu giáo dưỡng cụ thể vào từng văn bản
văn học ở cả SGV và SGK của hai ban cơ bản và nâng cao, có sự đống nhất trong
quan điểm giáo dục con người toàn diện. Cả người học lẫn người dạy sẽ thấy được
vai trò quan trọng trong giáo dục con người của tác phẩm văn học trong đời sống
xã hội con người. Từ đó người học sẽ thấy được sự cần thiết học tập bộ môn văn
và u thích nó.
c. Trong q trình dạy đọc văn người dạy lựa chọn chi tiết, vấn đề mang tính

giáo dục ẩn trong tác phẩm để cảm nhận nó sâu sắc, giải mã chính xác sát hợp thực
20

download by :


tế và tâm lý cuộc sống mới thuyết phục người đọc và liên hệ giáo dục hợp lý tế nhị
có hiệu quả tác động mạnh lay động thế giới tâm hồn người đọc. Chú ý giá trị giáo
dục của tác phẩm văn học nhưng khơng gị ép máy móc định ra giá trị của tác
phẩm một cách phi lơ gíc.
d. Trong kiểm tra đánh giá: miệng, mười lăm phút, hoặc viết, cần có những
câu hỏi nhận xét, cảm nhận, đánh giá về giá trị giáo dục của tác phẩm văn học với
tâm hồn, nhân cách, quan điểm sống, lí tưởng sống của bản thân ..Chú ý phát hiện
và trân trọng khuyết khích, đánh giá sự sáng tạo, những rung cảm chân thành, đúng
mức, chân xác của học sinh, khi tiếp nhận chức năng giáo dục của tác phẩm văn
học đến thế giới tâm hồn con người.(đặc biệt phần cảm xúc liên hệ giá trị tác
phẩm)
đ. Trong chương trình làm văn toàn cấp, đề bài trong SGK phần bài viết
NLXH rất hay, giáo viên cần cho học sinh làm hết những đề này vì qua đó HS thể
hiện kiến thức hiểu biết về giá trị văn học vừa thể hiện cách cảm cách nghĩ về giá
trị giáo dục con người, bày tỏ quan điểm sống của mình. Bên cạnh những đề đã có
trong SGK, giáo viên cần ra đề đánh giá kiểm tra đổi mới,vận dụng kiến thức từ
tác phẩm để người học bày tỏ nhận thức thái độ quan điểm sống trong thực tế .
Trên đây là một vài suy nghĩ về vấn đề giáo dục kĩ năng sống cho học sinh
qua một số giờ đọc văn ở THPT, trong khuôn khổ của một SKKN hơn nữa chỉ mới
tiếp cận và giảng dạy chương trình mới, bài viết khơng tránh khỏi những khiếm
khuyết. Rất mong được sự góp ý chân thành của các bạn đồng nghiệp để vấn đề
này có chất lượng cao hơn nữa .
Xác nhận của BGH

Thanh Hoá, tháng 5 năm 2019
Cam kết không COPY

Giáo viên, Thạc sĩ: Trương Thị Hiền

21

download by :


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Sách giáo khoa Ngữ Văn 10, 11, 12 của Nhà xuất bản Giáo dục
2. Sách giáo viên Ngữ văn 10,11,12 của Nhà xuất bản Giáo dục
3. Tài liệu hướng dẫn chuẩn kiến thức, kĩ năng môn Ngữ Văn 10,11,12 của
Nhà xuất bản Giáo dục.
4. Tạp chí Văn học và tuổi trẻ phát hành năm 2016, 2017, 2018.

22

download by :