Bài giảng Quản lý công (Public management) - Chương 5: Quản lý doanh nghiệp nhà nước

27/08/2021

Trách nhiệm của các cơ quan quản lý Nhà nước trong
quản lý các đơn vị cung cấp dịch vụ sự nghiệp cơng
§ Các bộ, cơ quan trung ương và UBNN tỉnh, thành phố trực thuộc trung
ương có trách nhiệm xây dựng, ban hành hoặc trình cấp có thẩm quyền
ban hành các văn bản:
ü Danh mục dịch vụ sự nghiệp công sử dụng NSNN thuộc lĩnh vực quản lý
ü Quy hoạch mạng lưới các đơn vị sự nghiệp công lập cung cấp dịch vụ sự
nghiệp công.
ü Định mức kinh tế kỹ thuật chuyển ngành các dịch vụ sự nghiệp công do
nhà nước quản lý
ü Tiêu chí, tiêu chuẩn dịch vụ sự nghiệp công
ü Cơ chế đặt hàng, đấu thầu dịch vụ sự nghiệp công
89

CHƯƠNG 5: QUẢN LÝ DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC

DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC

NỘI
DUNG

QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI CÁC
DNNN
MƠ HÌNH QUẢN LÝ DNNN

90

45

27/08/2021

DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC
§ Luật DN năm 2005: DNNN là doanh nghiệp trong đó Nhà nước sở
hữu trên 50% vốn điều lệ.
§ Luật DN năm 2014: DNNN là DN do Nhà nước nắm giữ 100% vốn
điều lệ.
§ Hiệp định CPTPP (2018): “DNNN là doanh nghiệp nhà nước trực
tiếp sở hữu trên 50% vốn hay kiểm soát trên 50% quyền biểu
quyết”

91

Doanh nghiệp Nhà nước
§ Luật DN sửa đổi (2020): DNNN là DN do Nhà nước nắm giữ 50% vốn
điều lệ hoặc cổ phần, vốn góp chi phối (Luật có hiệu lực từ
1/1/2021).
§ Ngân hàng thế giới (1999): DNNN là một chủ thể kinh tế mà quyền
sở hữu hay quyền kiểm soát thuộc về chính phủ, và phần lớn thu
nhập của chúng được tạo ra từ việc bán hàng hoá và dịch vụ.

92

46


27/08/2021

Đặc trưng của DNNN

§ Là tổ chức kinh tế do Nhà nước thành lập và đầu tư vốn.
§ Hoạt động theo mục tiêu kinh tế xã hội do Nhà nước giao.
§ Nhà nước quản lý DNNN thơng qua cơ quan quản lý Nhà nước có
thẩm quyền theo phân cấp của Chính phủ.
ü Quy định mơ hình cơ cấu tổ chức quản lý
ü Quy định chức năng nhiệm vụ quyền hạn của các cơ cấu tổ chức
trong DNNN
ü Quy định thẩm quyền trình tự thủ tục của việc bổ nhiệm miễn
nhiệm khen thưởng kỷ luật
§ Là một pháp nhân chịu trách nhiệm hữu hạn về mọi hoạt động sản
xuất kinh doanh trong phạm vi số vốn Nhà nước giao.
93

Phân loại DNNN
§ Dựa vào mục đích hoạt động:
ü DNNN hoạt động kinh doanh
ü DNNN hoạt động cơng ích
§ Dựa vào quy mơ và hình thức:
ü DNNN độc lập: Là DNNN khơng ở trong cơ cấu tổ chức của
doanh nghiệp khác.
ü Doanh nghiệp thành viên và Tổng cơng ty Nhà nước
§ Dựa vào cách thức tổ chức, quản lý DN:
ü DNNN có hội đồng quản trị.
ü DNNN khơng có hội đồng quản trị.
94

47


27/08/2021

Quyền và nghĩa vụ của DNNN
§ Đối với tài sản và vốn nhà nước giao cho doanh nghiệp
ü Quyền quản lý tài sản (khơng có quyền sở hữu đối với tài sản)
ü Sử dụng có hiệu quả, bảo tồn và phát triển vốn nhà nước giao
ü Sử dụng vốn và các nguồn lực khác do Nhà nước giao vào đúng
việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình
§ Đối với hoạt động kinh doanh
ü Chủ động trong hoạt động kinh doanh
ü Xây dựng chiến lược phát triển, kế hoạch sản xuất kinh doanh
phù hợp với nhiệm vụ được Nhà nước giao và nhu cầu của thị
trường
95

Quyền và nghĩa vụ của DNNN
§ Trong lĩnh vực tài chính
ü Sử dụng các quỹ và vốn của DN để KD theo nguyên tắc bảo tồn
và có hồn trả.
ü Huy động vốn để KD
ü Chi phần lợi nhuận còn lại cho người lao động và chia chi cổ phần,
sau khi đã làm đủ nghĩa vụ với Nhà nước.

96

48


27/08/2021

Quyền và nghĩa vụ của DNNN

§ Trong lĩnh vực tài chính
ü Hưởng chế độ trợ cấp, trợ giá và các chế độ ưu đãi khác khi thực
hiện nhiệm vụ Nhà nước giao (phục vụ quốc phòng, an ninh,
phòng chống thiên tai, hoặc cung cấp sản phẩm dịch vụ theo giá
quy định của Nhà nước)
ü Hưởng chế độ ưu đãi đầu tư hoặc tái đầu tư theo quy định của
Nhà nước.
97

Phân biệt DNNN với DNTN
§ Sở hữu: DNNN do Nhà nước nắm toàn bộ vốn điều lệ hoặc
sở hữu phần lớn cổ phần trong khi đó DNTN hồn tồn
thuộc sở hữu của tư nhân.
§ Quy mơ: DNNN có quy mơ lớn, tập trung vào những ngành
then chốt. DNTN có quy mơ từ nhỏ đến lớn, phân tán trên
nhiều loại ngành nghề khác nhau.

98

49


27/08/2021

Phân biệt DNNN với DNTN
§ Quản lý tài chính: DNNN chịu sự quản lý, điều tiết, giám sát
của cơ quan chủ quản. DNTN tự chủ và tự chịu trách
nhiệm về tài chính theo chế độ tài chính, kế tốn
§ Pháp lý: DNNN sẽ được ưu tiên về điều kiện chính sách,
ưu tiên về vấn đề công nghệ, bao cấp, được chậm nộp

thuế thậm chí có thể sẽ miễn thuế, hỗn nợ.

99

Số lượng các DNNN ở VN
§ Kết thúc năm tài chính 2017, có 526 doanh nghiệp (DN) do Nhà
nước nắm giữ 100% vốn điều lệ.
§ Kết thúc năm tài chính 2018 có 502 DNNN (Nhà nước nắm giữ 100%
vốn điều lệ), trong đó có
ü 7 tập đồn kinh tế
ü 55 tổng công ty
ü 441 DN độc lập thuộc các Bộ, Ngành, Địa phương.
§ Các DNNN hoạt động trong 11 lĩnh vực, (năm 2001: 60 lĩnh vực),
tập trung vào những ngành, lĩnh vực then chốt, cung cấp sản
phẩm, dịch vụ công ích thiết yếu.

100

50


27/08/2021

Vai trị của DNNN trong nền kinh tế
§ Kinh tế NN giữ vai trò chủ đạo trong nền kinh tế:
ü DNNN nắm giữ những lĩnh vực trọng yếu của nền kinh tế, các
lĩnh vực sản xuất, kinh doanh có tính chiến lược đối với sự
phát triển KT-XH đòi hỏi vốn đầu tư lớn.
ü Kinh tế nhà nước là lực lượng bảo đảm cho sự phát triển ổn
định của nền kinh tế.

ü Kinh tế nhà nước tham gia vào những lĩnh vực khoa học, cơng
nghệ mũi nhọn, có hệ số rủi ro cao.

101

Vai trị của DNNN trong nền kinh tế
§ DNNN giữ vai trị là cơng cụ chính sách của nhà nước.
ü DNNN là cơng cụ chính sách về ngành, cạnh tranh với DN
nước ngồi.
ü DNNN là cơng cụ ổn định kinh tế vĩ mơ (điều tiết, bình ổn giá
cả, bảo đảm các cân đối lớn,…)
ü DNNN thực hiện các mục tiêu xã hội (nhiệm vụ cơng ích,
phát triển vùng sâu, vùng xa, công bằng và an sinh xã hội,
giảm ô nhiễm, an ninh, các cơng trình cơng cộng...).

102

51


27/08/2021

QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI CÁC DNNN
§ Khái niệm:
Quản lý nhà nước đối với các DNNN là phương thức tác động của
Nhà nước đối với các DNNN thông qua hệ thống luật pháp, các quy
định, cách thức, phương tiện để DNNN hoạt động, thực hiện theo
các mục tiêu KT - XH.

103

Lĩnh vực quản lý Nhà nước đối với DNNN
§ Hoạch định/định hướng hoạt động và sự phát triển của DNNN
§ Quản lý cán bộ (con người) hoạt động trong DNNN
§ Quản lý nguồn vốn Nhà nước tại các DNNN
ü Quản lý hình thành vốn tại các DNNN.
ü Quản lý sử dụng vốn của DNNN

104

52


27/08/2021

Hoạt động quản lý Nhà nước đối với DNNN
§ Ban hành và tổ chức thực hiện các văn bản quy phạm pháp luật về DNNN
và các văn bản quy phạm pháp luật khác có liên quan.
§ Xây dựng quy hoạch và chiến lược phát triển công ty nhà nước theo định
hướng, mục tiêu chiến lược, quy hoạch và kế hoạch phát triển KT - XH,
phát triển ngành, lãnh thổ.
§ Tổ chức đăng ký kinh doanh đối với công ty nhà nước; Xây dựng và lưu giữ
các thông tin cơ bản về công ty nhà nước; Theo dõi và giám sát hoạt động
kinh doanh của công ty nhà nước sau đăng ký; Bảo đảm cho công ty nhà
nước hoạt động theo đúng các điều kiện quy định tại quyết định thành lập
và đăng ký kinh doanh theo quy định của pháp luật.
105

Hoạt động quản lý Nhà nước đối với DNNN
§ Xây dựng quy hoạch và tổ chức thực hiện đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ,

nâng cao phẩm chất đạo đức kinh doanh cho người quản lý công ty nhà
nước; phẩm chất chính trị, đạo đức, nghiệp vụ cho cán bộ QLNN đối với
công ty nhà nước; đào tạo và xây dựng đội ngũ cơng nhân lành nghề.
§ Ban hành danh mục sản phẩm, phương thức quản lý tài chính và chính sách
ưu đãi đối với sản phẩm, dịch vụ cơng ích trong từng thời kỳ.
§ Thanh tra, kiểm tra việc thực hiện pháp luật, chính sách, chế độ của Nhà
nước tại các công ty nhà nước; giải quyết khiếu nại, tố cáo và xử lý vi phạm
theo quy định của pháp luật.

106

53


27/08/2021

Phân cấp quản lý Nhà nước đối với các DNNN
CHÍNH PHỦ

CÁC BỘ, CƠ QUAN
NGANG BỘ

ỦY BAN NHÂN DÂN CÁC
TỈNH, TP

107

Mô hình quản lý vốn tại DNNN ở VN
1. Mơ hình quản lý theo hình thức doanh nghiệp (2005-2018)
2. Mơ hình quản lý theo hình thức cơ quan nhà nước chuyên trách,

lồng ghép hình thức doanh nghiệp (2018 đến nay)

108

54


27/08/2021

Mơ hình quản lý theo hình thức
DN (giai đoạn 2005-2018)
Mơ hình quản lý hỗn hợp theo hình thức DN và cơ quan QLNN
làm đại diện chủ sở hữu vốn.
§ SCIC và bộ, ngành, UBND tỉnh, thành phố thực hiện chức năng
đại diện chủ sở hữu vốn tại DNNN.
§ SCIC hoạt động như một DN thông thường với mục tiêu đảm
bảo tính hiệu quả, lợi nhuận trong đầu tư nguồn vốn nhà
nước.
§ SCIC hỗ trợ quản trị, kinh doanh của các DN khác để đảm bảo
sự ổn định của nền kinh tế.
§ Hoạt động của SCIC có sự độc lập tương đối với các mục tiêu
chính trị và hoạt động của Chính phủ
109

Mơ hình quản lý theo hình thức
DN (giai đoạn 2005-2018)
§ Các hoạt động của SCIC (nhiệm vụ)
ü Tiếp nhận và thực hiện quyền đại diện chủ sở hữu vốn nhà nước
đầu tư tại các DN;
ü Sắp xếp, cổ phần hoá, bán vốn nhà nước đầu tư tại các DN được

chuyển giao;
ü Đầu tư vốn vào các tập đoàn, TCT, hoặc công ty mẹ hoạt động
trong lĩnh vực, ngành nghề nhà nước nắm giữ quyền chi phối và
các dự án theo chỉ định của Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ;
ü Đầu tư và kinh doanh vốn vào ngành, lĩnh vực đem lại hiệu quả
kinh tế...
110

55


27/08/2021

Mơ hình quản lý theo hình thức
DN (giai đoạn 2005-2018)
§ SCIC có nghĩa vụ quản lý, sử dụng có hiệu quả, bảo
toàn và phát triển vốn Nhà nước đầu tư và vốn Nhà
nước tại các doanh nghiệp được giao quản lý

111

Hoạt động của SCIC
§ Vốn điều lệ ban đầu của SCIC: 5.000 tỷ đồng
§ SCIC tiếp nhận quyền đại diện chủ sở hữu vốn nhà nước.
ü Số DN: 1.059 DN
ü Tổng giá trị vốn nhà nước: gần 21.500 tỷ đồng
§ Thối vốn thành cơng:
ü Gần 1.000 DN
ü Thu về 47.200 tỷ đồng (= 4,2 lần so với giá vốn).
§ 31/12/2017: SCIC quản lý 147 DN, tổng số vốn điều lệ 95.860 tỷ

đồng, trong đó vốn nhà nước là 19.466,6 tỷ đồng (tỷ lệ 20%).
112

56


27/08/2021

Kết quả đạt được của mơ hình quản lý vốn
theo hình thức doanh nghiệp
§ Thúc đẩy sự tập trung hóa nguồn vốn nhà nước về một đầu mối
§ Chuyển dần từ cơ chế quản lý hành chính sang phương thức đầu tư
kinh doanh vốn theo nguyên tắc thị trường.
§ SCIC giữ lại và đầu tư vào những DN trọng yếu, cần thiết có sự quản
lý của Nhà nước hoặc hiệu quả;

113

Kết quả đạt được của mơ hình quản lý vốn
theo hình thức doanh nghiệp
§ Đẩy mạnh thối vốn đầu tư ở các DNNN khơng cần thiết quản lý.
§ Bước đầu khắc phục được các hạn chế của cơ chế giao bộ, ngành
quản lý trước đây như: sự chồng chéo, mâu thuẫn giữa chức năng
đại diện chủ sở hữu với chức năng quản lý nhà nước;
§ Phát huy tính chủ động, linh hoạt và nhạy cảm với thị trường của
mơ hình DN.

114

57

27/08/2021

Những tồn tại của mơ hình quản lý vốn theo
hình thức doanh nghiệp
§ Tính hiệu quả của SCIC cịn thấp, hoạt động cịn yếu kém và
khơng đạt được kỳ vọng ban đầu khi thành lập;
§ Tính tập trung trong quản lý vốn nhà nước cịn hạn chế.
§ Chưa khắc phục được sự chồng chéo chức năng quản lý nhà
nước, chức năng đại diện chủ sở hữu.

115

Nguyên nhân của những tồn tại
trong hoạt động của SCIC
§ SCIC thực hiện quản lý vốn nhà nước tại các DN khác chỉ dựa trên
thẩm quyền, trách nhiệm của chủ sở hữu vốn/cổ đông theo quy
định của pháp luật; không áp dụng được các biện pháp quản lý
hành chính nhà nước.
§ Sự phối kết hợp giữa chính sách quản lý nhà nước, chiến lược
phát triển từng ngành, lĩnh vực của Chính phủ và quản lý, đầu tư
vốn, tài chính của Nhà nước đối với mơ hình SCIC có bất cập;
§ Các bộ, ngành vẫn cịn nắm giữ nhiều tập đồn kinh tế lớn, có vai
trị quan trọng đối với nền kinh tế.
116

58

27/08/2021

Mơ hình quản lý theo hình thức giao cơ quan
nhà nước chun trách quản lý
§ Ngày 03/02/2018, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 09/NQ-CP
về thành lập Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại DN (CMSC), một cơ
quan trực thuộc Chính phủ, khơng có chức năng quản lý nhà nước,
thực hiện chức năng đại diện chủ sở hữu vốn nhà nước tại DN
(nhằm khắc phục các tồn tại, hạn chế của SCIC).
§ CMSC là cơ quan đại diện chủ sở hữu của DN do Nhà nước nắm giữ
100% vốn điều lệ và phần vốn nhà nước đầu tư tại DN theo quy
định của Chính phủ.

117

Mơ hình quản lý theo hình thức cơ quan nhà
nước chun trách
§ Bộ, cơ quan ngang Bộ, UBND tỉnh, thành phố là cơ quan đại diện
chủ sở hữu đối với các DN do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ
và phần vốn nhà nước đầu tư tại các DN do bộ, UBND cấp tỉnh
quyết định thành lập hoặc được giao quản lý mà khơng thuộc đối
tượng chuyển giao về CMSC.
§ Các DN khơng thuộc diện chuyển giao là những DN thuộc Ngân
hàng Nhà nước, Bộ Tài chính (trừ SCIC), UBND TP. Hà Nội, UBND
TP. Hồ Chí Minh quản lý và các DN đáp ứng tiêu chí DN quốc
phịng, an ninh, sản xuất, cung ứng sản phẩm, dịch vụ cơng ích
theo quy định của pháp luật.
118

59

27/08/2021

MƠ HÌNH CƠ QUAN ĐẠI DIỆN CHỦ SỞ HỮU
VỐN NHÀ NƯỚC
Bộ, ngành,
UBND
tỉnh, TP

SCMC

18
TĐ
TCT

SCIC

Bộ TC

UBND
TP HN
và
TPHCM

NHNN

DN
thuộc
BTC

(trừ
SCIC)

DN
thuộc
2 TP

TCTDTC
TC và
DN do
NHNN
qlý

BQP,
BCA

DN
cơng
ích

Các
DN

DN
quốc
phịng
an
ninh

Quản lý giám sát của chủ sở hữu

Bàn giao
Quan hệ hành chính

119

Ưu điểm của mơ hình SCMC
§ CMSC có vị trí pháp lý, chính trị cao hơn SCIC. CMSC có thể sử dụng
các biện pháp hành chính để điều chỉnh hoạt động của các tập đoàn
kinh tế được giao quản lý nhằm đảm bảo tính định hướng, dẫn dắt
nền kinh tế.
§ CMSC chỉ thực hiện vai trị là chủ sở hữu vốn, khơng có chức năng
điều tiết thị trường và tách khỏi các bộ quản lý ngành nên khơng có
sự can thiệp và lợi ích của các bộ chuyên ngành;

120

60


27/08/2021

Ưu điểm của mơ hình SCMC
§ Đảm bảo mơi trường công bằng, cạnh tranh giữa các DNNN và DN
khu vực tư nhân trong cùng lĩnh vực kinh tế.
§ CMSC quản lý tập trung nguồn lực của DNNN sẽ làm gia tăng tính
kinh tế theo quy mơ, nâng cao hiệu quả quản lý vốn; nâng cao tính
chuyên nghiệp, hiện đại trong quản trị DN, cho phép áp dụng một
chính sách quản trị DN thống nhất đối với DN trong mọi lĩnh vực.

121

Hạn chế của mơ hình SCMC
§ Cơ quan thực hiện chức năng đại diện chủ sở hữu vốn nhà nước
vẫn chưa tập trung về một đầu mối mà tản mát ở nhiều cơ quan.
§ Chưa có mơ hình rõ ràng, thống nhất đối với các DN cơng ích, các
DN trong lĩnh vực tài chính, ngân hàng và an ninh, quốc phịng.
§ Cơ chế hoạt động của CMSC và mối quan hệ giữa Ủy ban với các
cơ quan liên quan cũng chưa được thể chế hóa rõ ràng, đầy đủ

122

61


27/08/2021

Cải cách DNNN ở Việt Nam hiện nay
§ Sự cần thiết phải cải cách DNNN ở Việt Nam?
§ Tình trạng DNNN đầu tư ngoài ngành (Vinashin, Vinaline)

123

Cải cách DNNN ở Việt Nam hiện nay
§ Sự cần thiết phải cải cách DNNN ở Việt Nam?
§ Phương hướng cải cách DNNN ở Việt Nam?

124

62

27/08/2021

CHÚC CÁC ANH (CHỊ) HỌC
VIÊN ĐẠT KẾT QUẢ CAO

125

63