Tác động của thâm hụt ngân sách đến lãi suất tại Việt Nam giai đoạn 1992 - 2013

1

ỦY BAN NHÂN DÂN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG CAO ĐẲNG CƠNG NGHỆ THỦ ĐỨC
KHOA TÀI CHÍNH KẾ TỐN

ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC
CẤP TRƯỜNG
TÊN ĐỀ TÀI

TÁC ĐỘNG CỦA THÂM HỤT NGÂN SÁCH
ĐẾN LÃI SUẤT TẠI VIỆT NAM
GIAI ĐOẠN 1992 - 2013

PHẠM THỊ THANH THỦY
HUỲNH THỊ HIỀN

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH, THÁNG 01 NĂM 2014

Đề tài nghiên cứu khoa học: Tác động của thâm hụt ngân sách đến lãi suất tại Việt
Nam.


2

LỜI CẢM ƠN
Trước tiên, nhóm tác giả xin chân thành cám ơn đến Ban Giám Hiệu Trường
Cao đẳng Công nghệ Thủ Đức đã quan tâm, động viên và tạo mọi điều kiện thuận
lợi để tơi hồn thành đề tài nghiên cứu khoa học này.
Nhóm tác giả cũng xin cảm ơn tập thể Khoa Tài chính – Kế tốn và các
Khoa, Phịng ban khác của Trường Cao đẳng Cơng nghệ Thủ Đức đã nhiệt tình hỗ

trợ cho chúng tơi trong suốt quá trình thực hiện đề tài nghiên cứu khoa học này.
Cuối cùng nhóm tác giả xin cám ơn gia đình, bạn bè đã tạo điều kiện thuận
lợi nhất để chúng tơi hồn đề tài nghiên cứu khoa học này.
Xin trân trọng cám ơn.
Tp. HCM, ngày 25 tháng 01 năm 2015
Nhóm tác giả

Phạm Thị Thanh Thủy – Huỳnh Thị Hiền

Đề tài nghiên cứu khoa học: Tác động của thâm hụt ngân sách đến lãi suất tại Việt
Nam.


3

CƠNG TRÌNH ĐƯỢC HỒN THÀNH
TẠI TRƯỜNG CAO ĐẲNG CƠNG NGHỆ THỦ ĐỨC
Nhóm tác giả xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng mình; Các nội
dung nghiên cứu, kết quả trong đề tài này là trung thực. Những số liệu trong các
bảng biểu phục vụ cho việc phân tích, nhận xét, đánh giá được chính nhóm tác giả
thu thập từ các nguồn khác nhau có ghi rõ trong phần tài liệu tham khảo.
Ngoài ra, trong đề tài nghiên cứu còn sử dụng một số nhận xét, đánh giá cũng như
số liệu của các tác giả khác, cơ quan tổ chức khác đều có trích dẫn và chú thích
nguồn gốc.
Nếu phát hiện có bất kỳ sự gian lận nào nhóm tác giả xin hồn tồn chịu trách
nhiệm về nội dung đề tài nghiên cứu của mình.
Trường Cao đẳng Cơng nghệ Thủ Đức không liên quan đến những vi phạm tác
quyền, bản quyền do nhóm tác giả gây ra trong q trình thực hiện (nếu có).
TP. HCM, ngày 25 tháng 01 năm 2015
Nhóm tác giả

Phạm Thị Thanh Thủy – Huỳnh Thị Hiền

Đề tài nghiên cứu khoa học: Tác động của thâm hụt ngân sách đến lãi suất tại Việt
Nam.


4

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU
Bảng 2.1 Bảng tóm tắt các biến trong mơ hình
Bảng 2.2 Dữ liệu thu thập từ các nguồn giai đoạn 1992-2013
Bảng 3.1 Diễn biến lãi suất cho vay giai đoạn 1992-1995
Bảng 3.2 Diễn biến lãi suất cho vay giai đoạn 1996-2000
Bảng 3.3 Diễn biến lãi suất cho vay giai đoạn 2001-2006
Bảng 3.4 Diễn biến lãi suất cho vay giai đoạn 2007-2010
Bảng 3.5 Diễn biến lãi suất cho vay giai đoạn 2011-2013
Bảng 3.6 Tình hình thâm hụt ngân sách giai đoạn 1992-1995
Bảng 3.7 Tình hình thâm hụt ngân sách giai đoạn 1996-2000
Bảng 3.8 Tình hình thâm hụt ngân sách giai đoạn 2001-2005
Bảng 3.9 Tình hình thâm hụt ngân sách giai đoạn 2006-2010
Bảng 3.10 Tình hình thâm hụt ngân sách giai đoạn 2011-2013
Bảng 4.1 Giải thích các biến trong mơ hình hồi quy
Bảng 4.2 Thống kê mơ tả các biến trong mơ hình
Bảng 4.3 Ma trận tương quan giữa các biến độc lập, biến phụ thuộc
Bảng 4.4 Bảng ANOVA cho kiểm định F
Bảng 4.5 Kết quả đánh giá sự phù hợp của mơ hình
Bảng 4.6 Kết quả hồi quy đa biến
Bảng 4.7 Kết quả thống kê Durbin - Watson
Bảng 4.8 Tổng hợp về kết quả hồi quy từ nghiên cứu

Đề tài nghiên cứu khoa học: Tác động của thâm hụt ngân sách đến lãi suất tại Việt
Nam.


5

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1 Diễn biến lãi suất cho vay giai đoạn 1992 – 1995
Biểu đồ 3.2 Diễn biến lãi suất cho vay giai đoạn 1999 – 2000
Biểu đồ 3.3 Diễn biến lãi suất cho vay giai đoạn 2001 – 2006
Biểu đồ 3.4 Diễn biến lãi suất cho vay giai đoạn 2007 – 2010
Biểu đồ 3.5 Diễn biến lãi suất cho vay giai đoạn 2011 – 2013
Biểu đồ 3.6 Diễn biến lãi suất cho vay giai đoạn 1992 – 2013
Biểu đồ 3.7 Tình hình thâm hụt ngân sách giai đoạn 1992 – 1995
Biểu đồ 3.8 Tình hình thâm hụt ngân sách giai đoạn 1996 – 2000
Biểu đồ 3.9 Tình hình thâm hụt ngân sách giai đoạn 2001 – 2005
Biểu đồ 3.10 Tình hình thâm hụt ngân sách giai đoạn 2006 – 2010
Biểu đồ 3.11 Tình hình thâm hụt ngân sách giai đoạn 2011 – 2013
Biểu đồ 3.12 Tình hình thâm hụt ngân sách giai đoạn 1992 – 2013
Biểu đồ 3.13 Thâm hụt ngân sách và lãi suất ở Việt Nam 1992 – 2013

Đề tài nghiên cứu khoa học: Tác động của thâm hụt ngân sách đến lãi suất tại Việt
Nam.


6

DANH MỤC VIẾT TẮT
ADB

Ngân hàng phát tiển Châu Á

GDP

Tăng trưởng kinh tế GDP

LP

Lạm phát

LS

Lãi suất

LSDH

Lãi suất dài hạn

M2

Cung tiền

NHNN

Ngân hàng nhà nước

NHTM

Ngân hàng thương mại

THNS

Thâm hụt ngân sách

VN

Việt Nam

Đề tài nghiên cứu khoa học: Tác động của thâm hụt ngân sách đến lãi suất tại Việt
Nam.


7

MỤC LỤC
1.1.

Lý do chọn đề tài.............................................................................................. 9

1.2.

Mục tiêu nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu ................................................... 10

1.3.

Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ........................................................ 10

1.3.1. Về mặt khoa học .............................................................................................. 11
1.3.2. Về mặt thực tiễn............................................................................................... 11

1.4.

Phương pháp nghiên cứu ................................................................................ 11

1.5.

Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................... 12

1.6.

Kết cấu của đề tài............................................................................................. 12

2.1

Lãi suất ............................................................................................................. 14

2.2

Thâm hụt ngân sách ........................................................................................ 15

2.3

Mối quan hệ giữa thâm hụt ngân sách và lãi suất .......................................... 15

2.4

Những bằng chứng thực nghiệm ..................................................................... 17

2.5

Xây dựng mơ hình lý thuyết ............................................................................ 21

2.5.1 Cơ sở lý thuyết ................................................................................................. 21
2.5.2 Thiết lập mơ hình tổng quát ............................................................................ 21
2.5.3 Cơ sở dữ liệu .................................................................................................... 22
3.1 Thực trạng lãi suất tại Việt Nam ........................................................................ 26
3.1.1 Giai đoạn 1992 – 1995 ....................................................................................... 26
3.1.2 Giai đoạn tháng 1996 – 2000 ............................................................................ 27
3.1.3 Giai đoạn 2001 – 2006 ....................................................................................... 29
3.1.4 Giai đoạn 2007 – 2010 ....................................................................................... 30
3.1.5 Giai đoạn từ năm 2001 - 2013........................................................................... 33
3.2 Thực trạng thâm hụt ngân sách tại Việt Nam .................................................... 35
3.2.1 Giai đoạn 1992 – 1995 ....................................................................................... 35
3.2.2 Giai đoạn 1996 – 2000 ....................................................................................... 36
3.2.3 Giai đoạn 2001 – 2005 ....................................................................................... 37
3.2.4 Giai đoạn 2006 – 2010 ....................................................................................... 38
3.2.5 Giai đoạn 2011 - 2013 ....................................................................................... 39
3.3 Mối quan hệ giữa thâm hụt ngân sách và lãi suất tại Việt Nam ....................... 41
Đề tài nghiên cứu khoa học: Tác động của thâm hụt ngân sách đến lãi suất tại Việt
Nam.


8
4.1.

Mô tả dữ liệu .................................................................................................... 45

4.2.

Phương pháp thống kê .................................................................................... 45

4.2.1. Mơ hình kiểm định .......................................................................................... 46
4.2.2. Xử lý số liệu ...................................................................................................... 46
4.2.3. Thống kê mô tả ................................................................................................ 46
4.2.4. Phân tích tương quan ...................................................................................... 48
4.2.5. Phân tích hồi quy bội ....................................................................................... 49
4.2.6 Kiểm định sự phù hợp của mơ hình ................................................................. 49
4.2.7 Kiểm định vấn đề đa cộng tuyến ...................................................................... 50
4.2.8 Kiểm định d của Durbin – Watson ................................................................. 51
4.3.

Thảo luận về kết quả ....................................................................................... 53

5.1.

Kết luận ............................................................................................................ 57

5.2 Kiến nghị chính sách .......................................................................................... 58
5.2.1 Kiến nghị về cắt giảm chi tiêu cơng ................................................................ 59
5.2.2 Kiến nghị về tính minh bạch ........................................................................... 60
5.2.3 Kiến nghị về tăng thu ngân sách ..................................................................... 61
5.3

Hạn chế của đề tài và hướng nghiên cứu tiếp theo......................................... 61

5.3.1 Hạn chế của đề tài nghiên cứu ........................................................................ 61
5.3.2 Hướng nghiên cứu tiếp theo ............................................................................. 61

Đề tài nghiên cứu khoa học: Tác động của thâm hụt ngân sách đến lãi suất tại Việt
Nam.

9

CHƯƠNG 1
GIỚI THIỆU TỔNG QUAN VỀ ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU
1.1.

Lý do chọn đề tài
Thâm hụt ngân sách là một vấn đề mà hầu hết các quốc gia trên thế giới đều

gặp phải và Việt Nam cũng không ngoại lệ. Việc xử lý thâm hụt ngân sách nhà
nước là vấn đề nhạy cảm bởi nó khơng chỉ tác động trước mắt đối với nền kinh tế
mà còn tác động đến sự phát triển bền vững của quốc gia.
Trong những năm gần đây, nền kinh tế Việt Nam đang phải đối mặt với
nhiều bất ổn về vĩ mô như tốc độ tăng trưởng chậm lại, thâm hụt ngân sách lớn
(khoảng trên 5% tổng sản phẩm quốc nội- GDP) và tỷ lệ lạm phát tăng cao ở mức
hai con số .
Xem xét các nguyên nhân dẫn đến những bất ổn này, chúng ta thấy rằng bên
cạnh những tác động bên ngoài từ cuộc khủng hoảng kinh tế tài chính tồn cầu bùng
phát năm 2008 thì phải kể đến các nguyên nhân chủ quan như: quản lý tài khóa
chưa đạt hiệu quả cao; phương pháp tính tốn, hạch tốn ngân sách khơng theo
thơng lệ quốc tế; quá trình quản lý phân bổ các khoản chi tiêu cơng cịn nhiều bất
cập; cơng tác huy động, gia tăng nguồn thu ngân sách chưa thật sự bền vững dẫn
đến thâm hụt ngân sách tăng cao, đây là vấn đề mà hầu hết các quốc gia đều phải
đối mặt. Trong các cơng cụ Chính Phủ sử dụng để điều hành nền kinh tế chính là
cơng cụ lãi suất. Vậy lãi suất có ảnh hưởng đến thâm hụt ngân sách trong tình trạng
nền kinh tế Việt Nam khơng và nếu có thì ảnh hưởng như thế nào?
Với tình hình kinh tế và tình trạng thâm hụt ngân sách của của Việt Nam
hiện nay thì việc hoạch định các chính sách về thu chi ngân sách và điều tiết vĩ mô

nền kinh tế sao cho đạt được hiệu quả tối ưu, gắn với việc tăng trưởng kinh tế là cần
thiết cho việc phát triển kinh tế - xã hội. Vì vậy việc hoạch định chính sách trên cần
thiết phải dựa trên một kết quả nghiên cứu đã được kiểm chứng với chính nền kinh
Đề tài nghiên cứu khoa học: Tác động của thâm hụt ngân sách đến lãi suất tại Việt
Nam.


10
tế đó. Bản thân chúng tơi nghĩ đề tài này là cần thiết để đáp ứng nhu cầu phát triển
kinh tế.
Nghị quyết của Chính phủ số 14/2005/NQ-CP về đổi mới cơ bản và toàn
diện giáo dục đại học Việt Nam giai đoạn 2006-2020 là văn bản pháp lý mang tính
tồn diện, triệt để và sâu sắc. Trong dòng chảy chung của đổi mới giáo dục đại học
ở nước ta, trước yêu cầu ngày càng cao của xã hội về số lượng và chất lượng nguồn
nhân lực, việc nâng cao chất lượng đào tạo đại học càng trở nên bức thiết. Vì vậy
việc giảng dạy của giảng viên và học tập nâng cao kiến thức của sinh viên dựa trên
các nghiên cứu khoa học đã được kiểm chứng và công bố là cần thiết và mang tính
khoa học. Đối với các giảng viên, sinh viên khối ngành kinh tế thì việc sử dụng các
nghiên cứu khoa học chuyên ngành để phục vụ cho cơng việc của mình là cần thiết.
Với các lý do trên, để phục vụ cho việc nghiên cứu, giảng dạy, học tập của
giảng viên, sinh viên khối ngành kinh tế chúng tôi đã chọn đê tài “Tác động của
thâm hụt ngân sách đến lãi suất tại Việt Nam” làm đề tài nghiên cứu của mình.
1.2.

Mục tiêu nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu

Mục tiêu của đề tài hướng đến là:
-

Sử dụng mơ hình định lượng đánh giá, phân tích tác động của thâm hụt ngân

sách đến lãi suất của Việt Nam.

-

Đưa ra kiến nghị để giảm tác động tiêu cực của thâm hụt ngân sách đến lãi suất
của Viêt Nam trong thời gian tới.

-

Kiểm chứng sự tác động của thâm hụt ngân sách đến lãi suất với số liệu thực tế
cụ thể tại Việt Nam so với các lý thuyết đã được công bố xem các lý thuyết ấy
có phù hợp với nền kinh tế Việt Nam khơng.

Từ mục tiêu nghiên cứu, tác giả đưa ra các câu hỏi nghiên cứu sau:
-

Thâm hụt ngân sách có tác động đến lãi suất trong bối cảnh ở Việt Nam không?

-

Thâm hụt ngân sách nếu có tác động đến lãi suất thì tác động đó là cùng chiều (
dương) hay nghịch chiều (âm) trong bối cảnh tại Việt Nam?

1.3.

Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài

Đề tài nghiên cứu khoa học: Tác động của thâm hụt ngân sách đến lãi suất tại Việt
Nam.

11
Đề tài đem lại một số ý nghĩa về mặt thực tiễn cũng như một số ý nghĩa về
mặt lý thuyết cho các nhà hoạch định chính sách, nhà nghiên cứu:

1.3.1. Về mặt khoa học
Với kết quả nghiên cứu đề tài góp phần kiểm nghiệm lý thuyết về mối
quan hệ giữa thâm hụt ngân sách và lãi suất đối với nền kinh tế Việt Nam trong
thời kỳ nghiên cứu.
1.3.2. Về mặt thực tiễn
-

Sử dụng làm đề tài nghiên cứu, học tập, tham khảo cho giảng viên, sinh viên
thuộc khối ngành kinh tế (cụ thể ở Khoa Tài chính – Kế tốn Trường Cao đẳng
Cơng nghệ Thủ Đức sử dụng cho bộ mơn: lý thuyết tài chính, kinh tế vĩ mơ, tài
chính doanh nghiệp, nghiệp vụ ngân hàng thương mại)

-

Đẩy mạnh công tác nghiên cứu khoa học trong đơn vị công tác.

Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ hỗ trợ cho các nhà hoạch định chính sách, các nhà
nghiên cứu, giảng viên, sinh viên có liên quan có thêm cơ sở thực tiễn về tác động
của thâm hụt ngân sách đến lãi suất của Việt Nam. Từ đó xem xét, hoạch định các
chính sách .
1.4.
-

Phương pháp nghiên cứu

Phương pháp nghiên cứu: thống kê mơ tả, so sánh, phân tích tổng hợp…kết hợp
với các công cụ kinh tế lượng nhằm minh họa các kết quả định lượng của vấn đề
nghiên cứu.

-

Phương pháp thu thập dữ liệu: Số liệu minh họa được thu thập từ nguồn số liệu
thứ cấp, cụ thể từ nguồn Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB), tổng cục thống
kê. Số liệu xử lý theo mơ hình hồi quy đa biến và sử dụng công cụ SPSS 20.0 để
xử lý dữ liệu.

-

Quy trình nghiên cứu: Để đạt được mục tiêu đã đề ra, tác giả dựa vào các nghiên
cứu thực nghiệm của các tác giả trên thế giới về tác động của thâm hụt ngân
sách đến lãi suất để tiến hành phương pháp nghiên cứu định lượng của mình.
Tác giả tiến hành thu thập dữ liệu đối với nền kinh tế Việt Nam để phân tích tìm
ra sự tác động của thâm hụt ngân sách đối với lãi suất tại Việt Nam. Dữ liệu sử

Đề tài nghiên cứu khoa học: Tác động của thâm hụt ngân sách đến lãi suất tại Việt
Nam.


12
dụng trong bài nghiên cứu là dữ liệu chuỗi thời gian và sử dụng phương pháp
nghiên cứu định lượng thông qua các kiểm định của thống kê và kinh tế lượng.
Để kiểm chứng mối quan hệ giữa thâm hụt ngân sách và lãi suất tại Việt Nam
trong thời kỳ nghiên cứu, đề tài thực hiện theo quy trình như sau:
+ Bước 1: Tìm hiểu cơ sở lý thuyết và các nghiên cứu trước có liên quan đến tác
động của thâm hụt ngân sách đến lãi suất của các nước trên thế giới.

+ Bước 2: Từ cơ sở lý thuyết và các nghiên cứu trước có liên quan đến tác động
của thâm hụt ngân sách đến lãi suất của các nước trên thế giới chọn ra mơ hình kinh
tế phù hợp với đề tài nghiên cứu.
+ Bước 3: Tiến hành thu thập dữ liệu, xử lý dữ liệu bằng phần mềm SPSS 20.0,
phân tích kết quả.
+ Bước 4: Dựa trên kết quả thu được, đưa ra kết luận, kiến nghị cho vấn đề
nghiên cứu của mình.
1.5.

Đối tượng và phạm vi nghiên cứu


Đối tượng nghiên cứu mà đề tài hướng đến là: phân tích tác động của

thâm hụt ngân sách đến lãi suất tại Việt Nam trong mơ hình đa biến.


Phạm vi nghiên cứu: Nghiên cứu trong phạm vi Việt Nam với số liệu

thu thập theo năm trong giai đoạn từ năm 1992 đến hết năm 2013.
1.6.

Kết cấu của đề tài

Đề tài nghiên cứu được thiết kế theo kết cấu bao gồm 5 chương, nội dung các
chương được bố cục như sau:
CHƯƠNG 1: Giới thiệu tổng quan về đề tài nghiên cứu.
CHƯƠNG 2: Lý thuyết về lãi suất, thâm hụt ngân sách và các nghiên cứu trước
có liên quan
CHƯƠNG 3: Thực trạng về thâm hụt ngân sách và lãi suất tại Việt Nam

CHƯƠNG 4: Kết quả nghiên cứu
CHƯƠNG 5: Kết luận và kiến nghị
Đề tài nghiên cứu khoa học: Tác động của thâm hụt ngân sách đến lãi suất tại Việt
Nam.


13

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1
Xác định vấn đề nghiên cứu về mối quan hệ giữa thâm hụt ngân sách lãi suất
là rất quan trọng và được nhiều tác giả trên thế giới nghiên cứu, nhưng tại Việt Nam
có rất ít cơng trình nghiên cứu về vấn đề này, vì vậy, chương một đã đưa ra lý do
nghiên cứu. Vấn đề nghiên cứu “thâm hụt ngân sách và lãi suất” đã được xác định.
Bên cạnh đó, chương một cũng đã nêu ra câu hỏi nghiên cứu, mục tiêu nghiên cứu,
phương pháp nghiên cứu định lượng với dữ liệu được thu thập năm từ năm 1992 2013. Cuối chương là phần ý nghĩa và kết cấu của đề tài nghiên cứu.

Đề tài nghiên cứu khoa học: Tác động của thâm hụt ngân sách đến lãi suất tại Việt
Nam.


14
CHƯƠNG 2
LÝ THUYẾT VỀ LÃI SUẤT, THÂM HỤT NGÂN SÁCH VÀ CÁC NGHIÊN
CỨU TRƯỚC CÓ LIÊN QUAN
2.1 Lãi suất
Trong nền kinh tế ln có những chủ thể tạm thời dư thừa vốn, cùng lúc đó
có những người có cơ hội đầu tư sinh lợi, cần vốn song lại thiếu vốn, thị trường tài
chính ra đời làm thơng suốt q trình chuyển vốn từ người thừa vốn sang người cần
vốn, các chủ thể qua quan hệ vay mượn tín dụng hoặc mua bán các cơng cụ nợ để
đạt được mục đích của mình, người thừa vốn vừa bảo đảm được vốn vừa thu được

lợi, người thiếu vốn vừa được đáp ứng đủ cho đầu tư. Từ thị trường đó, lãi suất
được hình thành như giá cả của một loại hàng hóa (ở đây đề cập đến vốn), nó là chi
phí mà người đi vay phải trả cho người cho vay để được quyền sử dụng vốn, nó vận
động tuân theo quy luật cung cầu, xác định trên cơ sở cân bằng giữa nhu cầu về vốn
và cung về vốn trên thị trường. Như vậy, theo World Bank: “lãi suất là giá cả của
quyền được sử dụng vốn trong một thời gian nhất định mà người sử dụng trả cho
người sở hữu nó. Tỷ lệ phần trăm của số tiền lãi trên số tiền vốn gọi là lãi suất”
Lãi suất là một phạm trù kinh tế quan trọng được đề cập trên nhiều lĩnh vực
của đời sống kinh tế từ tiết kiệm, đầu tư, kiểm soát lạm phát…Nhà nước sử dụng lãi
suất làm cơng cụ của chính sách tiền tệ điều chỉnh quy mô cơ cấu vốn, lượng tiền
cung ứng trong nền kinh tế. Thơng qua đó, tác động đến tỷ trọng các loại vốn đầu tư
dẫn đến sự thay đổi trong cơ cấu vốn đầu tư, tốc độ tăng trưởng kinh tế, tỷ lệ thất
nghiệp và tình hình lạm phát trong nước. Mặc khác, trong nền kinh tế mở, lãi suất
còn được sử dụng như một công cụ nhằm điều chỉnh lượng vốn đi vào và đi ra của
một quốc gia, do đó, tác động đến tỷ giá và điều chỉnh sự ổn định của tỷ giá, điều
này ảnh hưởng trực tiếp đến cán cân thanh toán và các quan hệ thương mại quốc tế
của một nước. Như vậy, lãi suất có vai trị lớn trong sự nghiệp quốc gia, và là một
trong những công cụ để thực hiện kinh tế vĩ mô.

Đề tài nghiên cứu khoa học: Tác động của thâm hụt ngân sách đến lãi suất tại Việt
Nam.


15
2.2 Thâm hụt ngân sách
Theo Luật ngân sách nhà nước [1] đã được Quốc hội nhà nước cộng hòa xã
hội chủ nghĩa Việt Nam thông qua ngày 16-12-2002: “Ngân sách nhà nước là toàn
bộ các khoản thu, chi của Nhà nước đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết
định và được thực hiện trong một năm để bảo đảm thực hiện các chức năng nhiệm
vụ của Nhà nước”.

Theo Ngân hàng Trung ương báo cáo, Sri Lanka, 2010 thì thâm hụt ngân
sách được định nghĩa là số tiền mà Chính phủ chi tiêu vượt quá các khoản thu từ
thuế và các khoản thu khơng phải từ thuế.
Việc tính tốn mức thâm hụt ngân sách ở mỗi quốc gia thường có sự khác
biệt do cách xác định phạm vi thu, chi ngân sách có sự khơng đồng nhất. Theo Luật
ngân sách của Việt Nam, thâm hụt ngân sách được xác định bằng chênh lệch thiếu
giữa tổng số chi ngân sách trung ương và tổng số thu ngân sách trung ương trong
năm ngân sách.
2.3 Mối quan hệ giữa thâm hụt ngân sách và lãi suất
Mối quan hệ giữa thâm hụt ngân sách và lãi suất là một vấn đề nghiên cứu
khá rộng rãi cả phương diện lý thuyết và kiểm định thực nghiệm. Thâm hụt ngân
sách và lãi suất là một trong những vấn đề gây tranh cãi trong tất cả các nền kinh tế
thế giới. Có rất nhiều lý thuyết và quan điểm đề cập về mối liên hệ giữa thâm hụt
ngân sách và lãi suất. Một cách tổng quát, có ba trường phái tư tưởng liên quan đến
mối quan hệ lãi suất và thâm hụt ngân sách như trường phái Tân cổ điển, trường
phái Keynes và trường phái Ricardo Bernheim. Liên quan đến mối quan hệ này thì
các quan điểm của các trường phái kinh tế cũng có sự khác biệt với nhau.
Trường phái Tân cổ điển thì cho rằng nếu như viện trợ thâm hụt ngân sách
thông qua vay nợ trong nước sẽ gây áp lực làm tăng lãi suất trong nền kinh tế, do đó
sẽ làm giảm đầu tư của khu vực tư nhân. Theo đó, tăng thâm hụt ngân sách có thể
dẫn đến tăng giá và làm giảm sản lượng sản xuất trong nền kinh tế. Một giải thích
khác là khi chính phủ vay nợ trên thị trường trong nước, lãi suất sẽ bị đẩy lên và khi
mặt bằng lãi suất bị đẩy lên, khu vực tư nhân sẽ giảm nhu cầu huy động vốn của
mình, theo đó sẽ hạn chế đến sự mở rộng sản xuất của khu vực tư nhân. Hay nói
Đề tài nghiên cứu khoa học: Tác động của thâm hụt ngân sách đến lãi suất tại Việt
Nam.


16
cách khác sự gia tăng về cầu của chính phủ thông qua tăng chi tiêu (tăng thâm hụt

ngân sách) đã chèn lấn cầu của khu vực tư nhân (Saleh, 2003). [8]
Trường phái Keynes cho rằng tăng thâm hụt ngân sách có thể tăng lãi suất
song vẫn có thể tăng được mức tiết kiệm và đầu tư, qua đó tác động tích cực đến
tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên, các nhà kinh tế theo trường phái này cũng cho rằng
tác động của thâm hụt ngân sách đến kinh tế chỉ có ý nghĩa trong ngắn hạn
(Bernheim, 1989) [5]. Hơn nữa việc sử dụng thâm hụt ngân sách để kích thích tăng
trưởng chỉ có thể mang lại hiệu quả trong bối cảnh tổng cầu sụt giảm. Khi nền kinh
tế đang ở mức tồn dụng nền nhân cơng, tức là khơng có dư thừa về các yếu tố sản
xuất, việc tăng thâm hụt ngân sách khơng có ảnh hưởng đến tổng cầu mà cịn có
nguy cơ đưa nền kinh tế đến những rủi ro mới, đáng kể nhất là sự gia tăng của lạm
phát.
Khác với hai trường phái trên, trường phái Ricardo cho rằng thâm hụt ngân
sách không tác động đến các biến số kinh tế vĩ mô cả trong ngắn hạn và dài hạn.
Theo trường phái này ảnh hưởng của thâm hụt ngân sách và thuế đối với tiêu dùng
là tương đương nhau. Việc tăng thâm hụt ngân sách do giảm thuế ở thời điểm hiện
tại sẽ phải trả giá bằng việc tăng thuế trong tương lai, bao gồm cả trả lãi cho khoản
vay. Do vậy thâm hụt ngân sách dẫn đến vay nợ trong hiện tại sẽ đồng nghĩa với
việc tăng thuế trong tương lai. Với ý nghĩa, người tiêu dùng trong thời điểm hiện tại
sẽ tiết kiệm một khoản cần thiết để trả cho tương lai. Điều này có nghĩa là người
tiêu dùng thường dự đoán được tương lai, quyết định tiêu dùng của họ không chỉ
dựa vào thu nhập hiện tại mà còn dựa vào thu nhập kỳ vọng trong tương lai. Theo
trường phái Ricardo, thâm hụt ngân sách sẽ khơng có tác động đến tiết kiệm và đầu
tư. Theo họ khi thâm hụt ngân sách tăng do giảm thuế thì thu nhập khả dụng của
người dân tăng lên, hơn nữa người dân ý thức được cắt giảm thuế trong hiện tại sẽ
dẫn đến tăng thuế trong tương lai, do vậy họ sẽ tiết kiệm nhiều hơn. Trong khi đó,
thâm hụt ngân sách làm cho tiết kiệm của khu vực nhà nước giảm xuống. Theo đó,
tiết kiệm quốc gia được hiểu là tổng của tiết kiệm tư nhân và tiết kiệm của nhà nước
sẽ không đổi. Do vậy, thâm hụt ngân sách sẽ không tác động đến tiết kiệm, đầu tư,
tăng trưởng (và cả lạm phát) như lập luận của các trường phái nói trên (Saleh,
2003)[8]

Đề tài nghiên cứu khoa học: Tác động của thâm hụt ngân sách đến lãi suất tại Việt
Nam.


17
Tóm lại, xét dưới góc độ lý thuyết có hai trường phái về tác động của thâm
hụt ngân sách đối với lãi suất đó là trường phái Keynes và trường phái tân cổ điển.
Hai trường phái này cho rằng thâm hụt ngân sách tăng, sẽ tăng lãi suất do nhu cầu
về tiền tăng. Trong khi đó trường phái Ricardo thì lại cho rằng thâm hụt ngân sách
không tác động lãi suất.
Theo trường phái của Keynes và trường phái Tân cổ điển thì quan hệ giữa
thâm hụt ngân sách và lãi suất thường là quan hệ cùng chiều, điều này có nghĩa là
khi thâm hụt ngân sách tăng thì lãi suất cũng sẽ tăng. Thâm hụt ngân sách tăng cũng
đồng nghĩa với nhu cầu huy động vốn của chính phủ tăng. Nếu như một phần của số
vốn cần huy động để bù đắp cho thâm hụt được thực hiện thông qua thị trường nợ
trong nước thì cầu về vốn trong nước sẽ tăng, qua đó sẽ làm gia tăng sức ép đối với
mặt bằng lãi suất trong nước. Trong trường hợp ngân hàng trung ương can thiệp, thì
có thể dùng chính sách tiền tệ mở rộng để giảm lãi suất.Tuy nhiên, trong trường hợp
ngân hàng trung ương khơng can thiệp thì áp lực đối với lãi suất là không thể tránh
khỏi.
Tương tự như các biến số nói trên, mối quan hệ giữa thâm hụt ngân sách với
lãi suất cũng đã được bàn luận khá nhiều trong các nghiên cứu kiểm định thực tiễn.
Kết quả là các nghiên cứu khác nhau cũng đưa ra các kết luận khác nhau về mối
quan hệ giữa thâm hụt ngân sách và lãi suất. Trong khi có nhiều nghiên cứu đưa ra
bằng chứng chứng minh thâm hụt ngân sách sẽ tác động đến lãi suất như nghiên
cứu của Al-Saji (1993) [3] ở Anh. Nghiên cứu này điều tra về tác động của thâm hụt
ngân sách và lãi suất tại Anh trong giai đoạn từ năm 1960 - 1990. Kết quả từ
nghiên cứu cho thấy khi thâm hụt ngân sách tăng dẫn đến lãi suất cũng tăng theo.
Tuy nhiên cũng có nghiên cứu kết luận rằng thâm hụt ngân sách khơng có tác động
gì đến lãi suất như nghiên cứu của Evan (1985) [7] ở Mỹ.

2.4 Những bằng chứng thực nghiệm
Sau đây là tóm lược những quan điểm của các nhà kinh tế học trên thế giới
về sự tác động của thâm hụt ngân sách lên lãi suất .

Đề tài nghiên cứu khoa học: Tác động của thâm hụt ngân sách đến lãi suất tại Việt
Nam.


18
Nghiên cứu của hai tác giả Ari Aisen and David Hauner (2007) [4] nghiên
cứu thâm hụt ngân sách và lãi suất bằng cách sử dụng phương trình hồi qui với dữ
liệu thu thập từ 1970- 2006 của 60 quốc gia có nền kinh tế tiên tiến và mới nổi.
Trong nghiên cứu này, tác giả sử dụng mơ hình nghiên cứu:

Trong mơ hình nghiên cứu này tác giả đã sử dụng các biến nghiên cứu:
-

: lãi suất danh nghĩa trong nước.

-

: lãi suất danh nghĩa nước ngoài

-

: dự kiến khấu hao

-

: rủi ro của quốc gia

-

: lạm phát dự kiến

-

: cung tiền

-

: tăng trưởng GDP thực

-

: thâm hụt ngân sách

-

: sai số

-

,

,

,

,

,

,

,

,

: là các hệ số hồi quy tương ứng

Các biến được xem xét trong mơ hình gồm lãi suất danh nghĩa nước ngoài
(

), dự kiến khấu hao(

), rủi ro của quốc gia (đặc điểm rủi ro của quốc gia) (

lãi suất danh nghĩa trong nước (
tăng trưởng GDP thực (

), lạm phát dự kiến (

), thâm hụt ngân sách (

), cung tiền (

),
),

) . Với kỳ vọng dấu ban đầu

của các biến độc lập với biến phụ thuộc như sau:
-

Lãi suất danh nghĩa nước ngoài (

-

Dự kiến khấu hao

-

Rủi to quốc gia

) quan hệ cùng chiều với lãi suất

có quan hệ cùng chiều với lãi suất
có quan hệ cùng chiều với lãi suất

Đề tài nghiên cứu khoa học: Tác động của thâm hụt ngân sách đến lãi suất tại Việt
Nam.


19
-

Lạm phát dự kiến

có quan hệ cùng chiều với lãi suất

-

Cung tiền

-

Tăng trưởng kinh tế

-

Thâm hụt ngân sách

có quan hệ ngược chiều với lãi suất
có quan hệ cùng chiều với lãi suất
có mối quan hệ cùng chiều với lãi suất

Nghiên cứu của hai tác giả Ari Aisen and David Hauner (2007)[4] đưa ra
những bổ sung một cái nhìn mới về sự tác động của thâm hụt ngân sách lên lãi suất.
Nghiên cứu rút ra được ba kết luận lớn. Đầu tiên, có sự tác động đáng kể của thâm
hụt ngân sách lên lãi suất. Cụ thể: sự gia tăng thâm hụt ngân sách bằng 1% của GDP
làm tăng tỷ lệ lãi suất lên 44 điểm cơ bản. Thứ hai, tác động giữa mối quan hệ thâm
hụt ngân sách và lãi suất thay đổi giữa các nhóm quốc gia khác nhau và thời gian
khác nhau; tác động này lớn hơn và mạnh mẽ hơn trong ở các thị trường mới nổi so
với 17 nước tiên tiến. Thứ ba, sự ảnh hưởng của thâm hụt ngân sách lên lãi suất phụ
thuộc vào một số điều kiện: khi thâm hụt ngân sách cao và bù đắp thâm hụt bằng
việc tài trợ tài chính trong nước và tương tác với các khoản nợ trong nước cao; hơn
nữa hiệu quả mối quan hệ này càng lớn khi lãi suất tự do và ngành tài chính trong
nước kém phát triển.
Nghiên cứu của hai tác giả Emanuele Baldacci and Manmohan

S.Kumar (2010) [6] nghiên cứu thâm hụt ngân sách, nợ công và lãi suất dài hạn với
số liệu thu thập của 31 nền kinh tế thị trường tiên tiến và mới nổi với mơ hình hồi
quy như sau:
Trong mơ hình nghiên cứu này tác giả đã sử dụng các biến nghiên cứu:

-

: lãi suất danh nghĩa nước i tại thời điểm t

-

: lãi suất danh nghĩa ngắn hạn

-

: tỷ lệ lạm phát

Đề tài nghiên cứu khoa học: Tác động của thâm hụt ngân sách đến lãi suất tại Việt
Nam.


20
-

: nợ cơng
Dit-1 : Cán cân tài khóa tính theo GDP
: Dữ liệu đầu ra tăng trưởng
: sai số

Các biến được xem xét trong mơ hình gồm: lãi suất danh nghĩa nước i thời

kỳ t (
(

) ; lãi suất danh nghĩa ngắn hạn (

); tỷ lệ lạm phát (

); cán cân tài khóa tính theo GDP (Dit-1); dữ liệu đầu ra tăng trưởng (

); nợ cơng
). Tác

giả đã phân tích các yếu tố nợ công, cán cân ngân sách ban đầu, cán cân ngân sách
sơ cấp tác động đến lãi suất trái phiếu Chính phủ cho thấy rằng có sự tương quan
thống kê và hồi qui đưa ra một tác động ngược của cán cân ngân sách lên lãi suất và
mối tương quan có vẻ tăng cường hơn từ nữa thập niên 1990. Tác giả tiến hành
kiểm định mối quan hệ trên bằng mơ hình ước lượng hồi qui với điều kiện tài khóa
ban đầu, đặc trưng quốc gia, thị trường trái phiếu quốc tế, thông qua các kênh
truyền dẫn ảnh hưởng đến mối quan hệ thâm hụt ngân sách, nợ công tác động đến
lãi suất dài hạn như tiết kiệm quốc gia, kỳ vọng lãi suất, kỳ vọng lạm phát. Khi
thâm hụt ngân sách tăng làm giảm tiết kiệm, tăng tổng cầu dẫn đến tăng cung nợ
chính phủ và làm cho lãi suất tăng; Đường cong lãi suất dốc lên thể hiện dự báo cho
thâm hụt tài khóa tăng và lãi suất dài hạn có xu hướng tăng nhiều hơn lãi suất ngắn
hạn.; Kỳ vọng lạm phát khi lạm phát tăng thì lãi suất danh nghĩa tăng, và có thêm
hai trường hợp ngoại lệ dân chúng tăng tiết kiệm khi thâm hụt tăng; luồng vốn từ
nước ngoài đổ vào trong nước nhiều hơn khi thâm hụt tăng. Kết quả cho thấy rằng
1% của sự gia tăng thâm hụt tài khóa làm cho lãi suất đáo hạn của trái phiếu chính
phủ tăng 17 điểm cơ bản.
Nghiên cứu của hai tác giả Uwilingiye Josine và Rangan Gupta (2007) [9]
nghiên cứu mối quan hệ nhân quả giữa thâm hụt ngân sách và lãi suất ở Nam Phi

với dữ liệu quý từ quý 2 năm 1961 đến quý 4 năm 2005 và dữ liệu năm từ 19612005.

Đề tài nghiên cứu khoa học: Tác động của thâm hụt ngân sách đến lãi suất tại Việt
Nam.


21
Kết quả cho thấy thâm hụt ngân sách và lãi suất có mối quan hệ tích cực
trong dài hạn, nhưng kết quả phụ thuộc vào chu kỳ dữ liệu. Đối với dữ liệu q thì
kết quả có mối quan hệ nhân quả giữa thâm hụt ngân sách và lãi suất. Tuy nhiên với
dữ liệu năm khơng tìm thấy mối quan hệ nhân quả giữa thâm hụt ngân sách và lãi
suất trái phiếu.
2.5 Xây dựng mơ hình lý thuyết
2.5.1 Cơ sở lý thuyết
Từ những lý thuyết kinh tế đến thực tiễn nghiên cứu cụ thể đã được công bố
về tác động của thâm hụt ngân sách đối với lãi suất của các quốc gia trên thế giới
điển hình là nghiên cứu của Ari Aisen and David Hauner (2007) [4], đã xem xét sự
tác động của thâm hụt ngân sách đến lãi suất của 60 quốc gia trên thế giới. Nghiên
cứu này đã nghiên cứu vấn đề với số liệu thu thập trong khoảng thời gian từ năm
1970-2006. Bằng mơ hình hồi quy đa biến bao gồm các biến: lãi suất, lạm phát,
thâm hụt ngân sách, tăng trưởng GDP, cung tiền, khấu hao dự kiến, rũi ro quốc gia
với mẫu dữ liệu chuỗi thời gian, để ước lượng sự tác động của thâm hụt ngân sách
lên lãi suất, thì kết quả có sự tác động đến kể của thâm hụt ngân sách lên lãi suất.
Do vậy, thâm hụt ngân sách có tác động nhất định đến lãi suất theo lý thuyết kinh
tế. Kết quả nghiên cứu của Ari Aisen and David Hauner (2007) [4] là có sự tác
động của thâm hụt ngân sách đối với lãi suất. Đối với nền kinh tế mới nổi, qua
nghiên cứu thực nghiệm của Ari Aisen and David Hauner (2007) [4] thì kết quả có
thể chấp nhận được đối với điều kiện của nền kinh tế Việt Nam và để phù hợp hơn
với tình hình kinh tế của Việt nam thì tác giả có một số điều chỉnh. Do đó tác giả
tiến hành xem xét các yếu tố tác động đến lãi suất bao gồm các biến như: lạm phát

“LP”, thâm hụt ngân sách thực “THNS”, tăng trưởng kinh tế “GDP”, tăng trưởng
cung tiền “M2” theo phương trình hồi quy có dạng:
LS = β0 + β1LP + β2THNS + β3GDP + β4M2 + u
2.5.2 Thiết lập mô hình tổng quát
Từ cơ sở lý thuyết tác giả xin viết lại phương trình hồi quy như sau:

Đề tài nghiên cứu khoa học: Tác động của thâm hụt ngân sách đến lãi suất tại Việt
Nam.


22
(+)

(+)

(+)

(-)

LS = β0 + β1LP + β2THNS + β3GDP + β4M2 + u
Trong đó:
-

Biến phụ thuộc: LS

-

Biến độc lập: LP, THNS, GDP, M2

 Lãi suất (LS) : là mức lãi suất danh nghĩa cho vay trung dài hạn

 Lạm phát (LP): là mức trung bình thay đổi hàng năm trong chỉ số giá hàng
tiêu dùng, kỳ vọng nếu lạm phát tăng thì làm cho lãi suất tăng và ngược lại.
Kỳ vọng dấu trong mơ hình là dương (+)
 Thâm hụt ngân sách (THNS): là mức chênh lệch giữa tổng thu so với tổng
chi theo cách tính Việt Nam. Nếu “dương” là thặng dư ngân sách,” âm”; là
thâm hụt ngân sách. Kỳ vọng nếu THNS tăng thì lãi suất tăng và ngược lại:
(+).
 Tăng trưởng kinh tế (GDP): là giá trị hàng hóa và dịch vụ cuối cùng được tạo
ra . Tính GDP theo giá thực tế năm 1989. Kỳ vọng nếu tăng trưởng kinh tế
tăng làm lãi suất tăng và ngược lại (+).
 Tăng trưởng cung tiền (M2): đo lường bằng M1+ tài khoản tiền gửi định kỳ
+ tiền tiết kiệm. Theo Theo lý thuyết kinh tế, khi có một sự thay đổi của cung
tiền đều ảnh hưởng đến lãi suất. Kỳ vòng khi cung tiền tăng lên làm cho lãi
suất giảm xuống và ngược lại (-)
2.5.3 Cơ sở dữ liệu
Dữ liệu để ước lượng: được thu thập từ dữ liệu Ngân hàng phát triển Châu Á
(ADB).

Đề tài nghiên cứu khoa học: Tác động của thâm hụt ngân sách đến lãi suất tại Việt
Nam.


23
Bảng 2.1 : Bảng tóm tắt các biến trong mơ hình
Đơn vị
tính
Biến

Đo lường

LS

Lãi suất danh nghĩa
cho vay, đơn vị tính
% bình qn năm

LP

Chỉ số giá tiêu dùng
, đơn vị tính %

THNS

Tổng thu - tổng chi,
đơn vị tính tỷ lệ
THNS so với GDP
(%)

Kỳ vọng
dấu với
biến độc
lập

%

%

+
Được thu thập từ dữ

%

+

đơn vị tính %

M2

Tăng trưởng cung
tiền so với GDP
(đơn vị tính %)

liệu của ngân hàng
phát triển Châu Á

GDP thực
GDP

Nguồn thu thập

ADB

%

+

%

Nguồn: Tác giả tự thực hiện

Đề tài nghiên cứu khoa học: Tác động của thâm hụt ngân sách đến lãi suất tại Việt
Nam.


24
Bảng 2.2 : Dữ liệu thu thập từ các nguồn giai đoạn 1992 – 2013
Năm

LSDH

LP

THNS

GDP

M2

%

%

% GDP

%

%

1992

21.60

17.60

-2.43

8.60

33.7

1993

14.40

5.20

-4.89

8.10

19.0

1994

22.40

14.40

-1.55

8.80

33.2

1995

22.40

12.70

-4.07

9.50

22.6

1996

17.50

4.50

-3.00

9.30

22.7

1997

14.00

3.60

-4.05

8.20

26.1

1998

15.20

9.20

-2.50

3.50

25.6

1999

11.70

.20

-4.98

4.20

39.3

2000

10.40

.60

-4.95

5.50

56.2

2001

10.50

.80

-4.67

6.90

25.5

2002

10.65

4.00

-4.96

7.10

17.6

2003

10.70

3.00

-4.90

7.30

24.9

2004

11.70

9.50

-4.85

7.80

29.5

2005

13.60

8.40

-4.86

8.40

29.7

2006

13.70

6.60

-4.99

8.20

33.6

2007

11.80

12.63

-5.65

8.50

46.1

2008

17.10

19.89

-4.58

6.30

20.3

2009

10.10

6.52

-6.90

5.30

29.0

2010

13.10

11.75

-5.60

6.80

33.3

2011

14.00

18.80

-4.90

5.80

10.6

2012

11.50

6.81

-4.00

5.25

108.4

2013

8.48

6.04

-4.70

5.42

122.8

Nguồn tác giả tự thực hiện

Đề tài nghiên cứu khoa học: Tác động của thâm hụt ngân sách đến lãi suất tại Việt
Nam.


25
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2

Chương 2 tác giả đã trình bày khái quát các nghiên cứu thực nghiệm trước
đây của một số tác giả và cơ sở lý thuyết về lãi suất và thâm hụt ngân sách. Đây là
cơ sở để tác giả lựa chọn ra mơ hình kinh tế và phương trình hồi quy. Theo các
nghiên cứu trước thì ta thấy có sự tác động của thâm hụt ngân sách đến lãi suất và
theo quan hệ nhân quả.
Áp dụng mô hình này vào Việt Nam thì trước tiên chúng ta phải có cái nhìn
khái qt về tình hình kinh tế của Việt Nam trong giai đoạn nghiên cứu. Vấn đề này
sẽ được tác giả trình bày ở chương 3.

Đề tài nghiên cứu khoa học: Tác động của thâm hụt ngân sách đến lãi suất tại Việt
Nam.