Sinh kế bền vững cho khu bảo tồn Việt Nam pdf

Tháng 7/2007
SINH KẾ BỀN VỮNG CHO
CÁC KHU BẢO TỒN BIỂN
VIỆT NAM
Angus McEwin
Nguyễn Tố Uyên
Thẩm Ngọc Diệp
Hà Minh Trí
Keith Symington
Mục lục
Tóm tắt ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������2
Chương 1: Giới thiệu ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������5
1.1. Hợp phần Sinh kế bền vững trong và xung quanh các KBTB ���������������������������������������������5
1.2. Sinh kế và các KBTB ���������������������������������������������������������������������������������������������������������5
1.3. Mục tiêu ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������6
1.4. Phương pháp nghiên cứu ������������������������������������������������������������������������������������������������7
Chương 2: Những bài học kinh nghiệm quốc tế về hỗ trợ sinh kế khu vực ven biển ���������9
2.1. Lý thuyết và các khái niệm về hỗ trợ sinh kế ��������������������������������������������������������������������9
2.2. Sinh kế bền vững vùng ven biển
������������������������������������������������������������������������������������12
2.3. Khái quát bài học kinh nghiệm quốc tế ���������������������������������������������������������������������������13
2.4. Các loại hình hỗ trợ sinh kế
����������������������������������������������������������������������������������������������13
2.5. Các loại hình hoạt động được chú trọng ���������������������������������������������������������������������������15
2.6. Hỗ trợ cấp cộng đồng và cấp hộ gia đình �����������������������������������������������������������������������16
2.7. Các hoạt động tạo thu nhập thay thế ��������������������������������������������������������������������������������16
2.8. Quá trình hỗ trợ sinh kế bền vững vùng ven biển �������������������������������������������������������������18
2.9. Quản lý chương trình và dự án �����������������������������������������������������������������������������������������21
2.10. Tóm tắt các bài học chính ��������������������������������������������������������������������������������������������������24
Chương 3: Hỗ trợ sinh kế tìm kiếmnguồn thu nhập thay thế - Bài học từ Việt Nam ����������29
3.1. Tổng quan về sinh kế tại vùng đảo và ven biển �������������������������������������������������������������27

3.2 Nhóm kinh tế xã hội �����������������������������������������������������������������������������������������������������������28
3.3 Những vấn đề cần lưu ý về đảo nhỏ ��������������������������������������������������������������������������������29
3.4. Nhóm mục tiêu ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������30
3.5. Các loại hình hỗ trợ sinh kế - Tạo môi trường thuận lợi ������������������������������������������������32
3.6. Cải thiện sinh kế hiện tại ��������������������������������������������������������������������������������������������������36
3.7 Giới thiệu các sinh kế mới ����������������������������������������������������������������������������������������������37
3.8. Quá trình xây dựng và phê chuẩn SKTT �����������������������������������������������������������������������������3
3.9. Tiếp cận bảo tồn biển dựa vào cộng đồng �����������������������������������������������������������������������45
3.10 Bài học kinh nghiệm về hoạt động nâng cao nhận thức ������������������������������������������������49
3.11 Tóm tắt điểm chính và bài học kinh nghiệm �����������������������������������������������������������������������51
3.12 Khuyến nghị trong hỗ trợ sinh kế ������������������������������������������������������������������������������������52
Chuơng 4: Đề xuất phương án quản lý quỹ giảm nghèo trong hợp phần LMPA ���������������61
4.1. Mục tiêu hỗ trợ sinh kế trong hợp phần LMPA ������������������������������������������������������������������59
4.2. Quỹ Xóa đói giảm nghèo LMPA �����������������������������������������������������������������������������������������59
4.3. Loại hình hoạt động được Quỹ PRF cấp vốn ������������������������������������������������������������������60
4.4. Xác định và đề xuất hoạt động hỗ trợ sinh kế ������������������������������������������������������������������69
4.5. Nộp đơn xin vay vốn từ quỹ PRF ������������������������������������������������������������������������������������71
4.6. Quản lý Quỹ Giảm nghèo PRF �����������������������������������������������������������������������������������������73
4.7. Giải ngân và sử dụng vốn ����������������������������������������������������������������������������������������������75
4.8. Vận hành Hợp phần LMPA ����������������������������������������������������������������������������������������������76
4.9. Các bước tiếp theo �����������������������������������������������������������������������������������������������������������86
Chương: Đánh giá và chiến lược tín dụng ��������������������������������������������������������������������������90
5.1. Những kinh nghiệm chung và bài học tại Việt Nam ���������������������������������������������������������88
5.2. Tiếp cận tín dụng và kinh nghiệm tại các điểm KBTB ����������������������������������������������������91
5.3. Khuyến nghị cơ chế tín dụng nhỏ cho Hợp phần LMPA ������������������������������������������������94
Chương 6: Giám sát và Đánh giá �����������������������������������������������������������������������������������������100
6.1. Giới thiệu �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������98
6.2. Giám sát và đánh giá Qũy giảm nghèo PRF ������������������������������������������������������������������99
6.3. Giám sát và đánh giá ở cấp độ cộng đồng �����������������������������������������������������������������������99
6.4. Sử dụng các kết quả của công tác Giám sát & Đánh giá ����������������������������������������������100

Phụ lục 1: Báo cáo thực địa ������������������������������������������������������������������������������������������������107
1. Thực địa tại KBTB Vịnh Nha Trang ������������������������������������������������������������������������������107
2�
Thực địa tại KBTB Cù Lao Chàm ����������������������������������������������������������������������������������113
3. KBTB đang thành lập Côn Đảo ���������������������������������������������������������������������������������������121
4� KBTB Phú Quốc ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������128
5� KBTB đề xuất Bạch Long Vỹ ��������������������������������������������������������������������������������������������137
Tài liệu tham khảo ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������149
Viết tắt
SKTT Sinh kế thay thế (Additional/Alternative Income Generation – AIG)
CLC Cù Lao Chàm
VNT Vịnh Nha Trang
Danida Danish International Development Aid / Quỹ hỗ trợ phát triển Đan Mạch
LMPA Hợp phần Sinh kế trong và xung quanh các Khu bảo tồn biển
KBTB Khu bảo tồn biển
NGO Tổ chức Phi chính phủ
WWF Quỹ quốc tế về bảo vệ thiên nhiên
CDF Quỹ phát triển cộng đồng
PIN Bản trích lục thông tin dự án
Nghiên cứu WWF về Sinh kế bền vững cho các KBTB
1
Lời cảm ơn
Nhóm nghiên cứu chân thành gửi lời cảm ơn tới nhóm cán bộ Hợp phần LMPA, Ban quản lý và
cán bộ tại các Khu bảo tồn biển Vịnh Nha Trang, Cù Lao Chàm, Phú Quốc, và Dự án Côn Đảo đã
tận tình giúp đỡ và hỗ trợ nhóm trong thời gian công tác. Chúng tôi cũng muốn gửi lời cảm ơn tới
các đồng nghiệp tại WWF cũng như các đồng nghiệp làm việc tại các tổ chức Phi chính phủ khác
tại Việt Nam (CARE, Oxfam…) đã cung cấp những thông tin quý báu cho nghiên cứu này.
Tuy còn nhiều hạn chế và khó khăn trong quá trình làm việc, nhóm nghiên cứu đã cố gắng tổng
hợp từ các tài liệu hiện có và nghiên cứu thực địa những bài học và kinh nghiệm trong công tác
hỗ trợ sinh kế và hoạt động sinh kế thay thế tại Việt Nam. Trên cơ sở đó đưa ra các khuyến nghị

và hướng dẫn cho những hoạt động tiếp theo trong khuôn khổ Hợp phần “Sinh kế bền vững cho
cộng đồng sống trong và xung quanh các Khu bảo tồn biển”, cụ thể là việc quản lý Quỹ Giảm
nghèo. Nhóm nghiên cứu mong nhận được ý kiến góp ý quý báu cho báo cáo này để có thể thực
hiện tốt hơn các nhiệm vụ trong tương lai.
2
Nghiên cứu WWF về Sinh kế bền vững cho các KBTB
Tóm tắt
Chính Phủ Việt Nam đang xúc tiến một kế hoạch quan trọng nhằm thiết lập mạng lưới các Khu
bảo tồn biển (KBTB) nhằm bảo tồn đa dạng sinh học biển và đảm bảo tốt hơn việc sử dụng bền
vững tài nguyên biển trong tương lai. Phải nói rằng, để đạt được thành công tối ưu cho một
KBTB, chính quyền cần phải phối hợp với cộng đồng tại các KBTB nhằm đưa ra phương pháp
bảo tồn giúp giảm thiểu sự phụ thuộc của cộng đồng vào nguồn tài nguyên thiên nhiên đang ngày
càng cạn kiệt đồng thời vẫn có thể phát triển sinh kế một cách bền vững.
Vào tháng 1/2007, WWF Việt Nam tiến hành phối hợp với cán bộ Hợp phần Sinh kế bền vững
cho các Khu bảo tồn biển (LMPA) thuộc Bộ Thủy Sản (trước kia), nay là Bộ Nông nghiệp và Phát
triển Nông thôn, nhằm xây dựng một Kế hoạch Sinh kế Bền vững mà: 1) mang tính hệ thống,
đưa ra một hệ thống hướng dẫn sinh kế chung cho các KBTB trong mạng lưới ; và 2) có khả
năng thích nghi, thiết thực, và có thể áp dụng tại các KBTB – tất cả những gì thể hiện đặc điểm
tự nhiên, kinh tế xã hội, và quản lý của từng địa phương.
Thông qua việc tổng hợp các “bài học kinh nghiệm” quốc tế và tại Việt Nam về nhiều loại hình
dự án liên kết bảo tồn với phát triển sinh kế, và đánh giá cụ thể tại các địa điểm KBTB Việt Nam,
nhóm tác giả đã đưa ra các nhận xét về kết quả thu thập được, kết luận và khuyến nghị.
Quan trọng nhất, nhóm nghiên cứu nhận thấy sinh kế và các kế hoạch KBTB cần phải nắm bắt rõ
hơn sự năng động và biến đổi của môi trường kinh tế xã hội tại các nước đang phát triển, nơi mà
người nghèo thường thiếu kỹ năng, kiến thức, hiểu biết về kinh doanh, thời gian, sự tự tin, mạng
lưới mua bán v.v… để có thể tận dụng các cơ hội tăng trưởng kinh tế và đầu tư kinh doanh. Chỉ
khi nào nhận thức được rõ nét tính chất biến đổi này cũng những hạn chế và khó khăn nó gây ra,
lúc đấy “sinh kế thay thế” mới thực sự tạo ra sự khích lệ để người dân ngừng các hoạt động sinh
kế không bền vững của mình và chuyển sang các hoạt động khác bền vững hơn.
Trên cơ sở này, các chiến lược sinh kế cho Hợp phần LMPA cần tập trung nhiều hơn vào kiến tạo

một môi trường kinh tế thuận lợi cho cộng đồng, chứ không nên chỉ tập trung vào các dự án
tạo thu nhập nhỏ lẻ mang tính cá nhân. Một môi trường thuận lợi là cách tiếp cận bao quát hơn,
hướng tới cải thiện các nguồn lực sinh kế chung cho hộ gia đình và toàn thể cộng đồng, giảm sự
bấp bênh và tăng điều kiện sống cho họ với nhiều lựa chọn sinh kế mới. Hình thức hỗ trợ sinh
kế này cần phải được ưu tiên hơn các dự án kinh doanh cá nhân nhỏ lẻ, bởi vì nó ít rủi ro
hơn và đặt trọng tâm giúp đỡ cộng đồng tự cải thiện các sinh kế của chính họ. Cách tiếp
cận này cũng cho phép kết hợp với các chương trình giảm nghèo và các hoạt động sinh kế quan
trọng khác tại Việt Nam, nó hướng tới tăng khả năng tiếp cận của người dân và cộng đồng đến
các chương trình này chứ không chỉ dựa vào và phụ thuộc chủ yếu vào ngân sách Hợp phần
LMPA.
Việc xây dựng các dự án Tạo nguồn thu nhập thay thế (AIG) cho cá nhân cần phải quả thật có
thể giúp hình thành chiến lược sinh kế thành công tại mỗi điểm KBTB. Nó cho phép thử nghiệm,
kiểm tra và cải tiến đối với mỗi dự án tạo thu nhập hướng đến những thành phần cụ thể trong
cộng đồng (VD: hộ ngư dân) đang có đời sống hoàn toàn phụ thuộc vào nguồn tài nguyên đang
bị cạn kệt (thiếu bền vững), và/hoặc gây tác động xấu đến đa dạng sinh học. Tuy nhiên, hầu hết
Nghiên cứu WWF về Sinh kế bền vững cho các KBTB
3
các dự án SKTT tại các KBTB Việt Nam đều chưa thành công. Hàng loạt các yếu tố – bao
gồm tính không khả thi của dự án, cơ chế và hệ thống tín dụng không phù hợp, thiếu quản lý hành
chính và tài chính vững chắc, thiếu đánh giá chặt chẽ đối với các đề xuất, không giám sát tính
hiệu quả của dự án, nhận thức của cộng đồng còn kém, tổ chức và hỗ trợ chưa hiểu quả, cùng
hàng loạt các vấn đề khác – đã tạo ra các rào cản và trở ngại cho sự thành công và bền vững của
các dự án ngoài giới hạn của LMPA. Do đó chỉ nên thực hiện các SKTT mới sau khi đã đánh giá
một cách thấu đáo và triệt để.
Hỗ trợ sinh kế trong giai đoạn LMPA sẽ đem lại nhiều lợi ích hơn nếu tiếp cận theo hướng nhất
quán và có hệ thống nhằm đánh giá, lựa chọn và triển khai các dự án, cũng như giám sát tiến
độ. Để đạt được đieùe này, nhóm tác giả đề xuất phương án quản lý Quỹ Giảm nghèo (PRF) cho
hợp phần LMPA. Quỹ này cho phép tài trợ theo nhu cầu khi các điểm KBTB đề xuất dự án lên
văn phòng hợp phần. Các hoạt động tiềm năng sẽ được đánh giá về tính phù hợp và khả thi theo
bộ 8 tiêu chí đã đưa ra (xem Chương 4). Việc đánh giá được thực hiện theo 2 giai đoạn: đánh giá

bước đầu bản Trích lục thông tin dự án (PIN), và đánh giá chi tiết Đề cương Dự án (PP).
Về mặt hoạt động, quá trình SKTT cần phải được hướng dẫn bởi cộng đồng và cộng đồng phải
đóng vai trò chủ đạo trong tất cả các bước. Về mặt này, cần thành lập một Tổ chức cộng đồng
(CBO) tại mỗi địa phương là đại diện của các nhóm đối tượng mục tiêu. Những tổ chức cộng
đồng này cần phải được tập huấn và nâng cao năng lực nhằm thúc đẩy, điều phối, quản lý dự án
và chuẩn bị các bản đề xuất. Cần xây dựng Cẩm nang hoạt động để hướng dẫn Tổ chức cộng
đồng và các đối tác của họ khi tham gia quá trình PRF. Cần chú trọng để đảm bảo rằng Tổ chức
cộng đồng thực sự là đại diện của cộng đồng và đại diện cho quan tâm của các nhóm kinh tế xã
hội khác nhau, đặc biệt là nhóm đối tượng mục tiêu. Cần lưu ý để nguồn tài trợ từ Quỹ PRF không
bị sử dụng vào các hoạt động khác như chi tiêu cho các dự án, kế hoạch sẵn có của nhà nước.
Cung cấp tín dụng cần được hợp phần LMPA coi là một hoạt động hỗ trợ sinh kế chủ chốt. Nghiên
cứu này cho thấy Hội Phụ nữ nên được trao vai trò làm cơ quan đối tác với LMPA để quản lý các
hoạt động cung cấp tín dụng cho các địa điểm KBTB trong hợp phần LMPA. Với mạng lưới cơ sở
rộng khắp, Hội phụ nữ có vai trò chủ động tại cộng đồng, có trách nhiệm và quản lý hiệu quả đảm
bảo nhóm đối tượng mục tiêu có thể tiếp cận và sử dụng nguồn tín dụng. Ngân hàng và các đơn
vị tín dụng nhỏ khác hoạt động tại cấp cao hơn (huyện, tỉnh) thường không hiểu rõ tính chất của
cộng đồng, cũng như không có cơ chế giúp phân biệt các đối tượng hưởng lợi mục tiêu, không
trực tiếp hoặc gián tiếp tham gia vào quản lý KBTB giống như Hội phụ nữ.
Nói chung, từ những kinh nghiệm rút ra tại các KBTB, cơ chế tín dụng cần chú trọng tốt hơn đến
đối tượng hưởng lợi mục tiêu (tức là nhóm có đời sống bấp bênh nhất và bị ảnh hưởng nhất bởi
các quy chế và phân vùng của KBTB). Cần thiết lập các tiêu chí cho việc vay vốn đảm bảo rằng
vốn tín dụng được sử dụng một cách phù hợp với mục tiêu của KBTB và Hợp phần LMPA. Vốn
tín dụng có thể được cung cấp đồng thời với việc tập huấn và triển khai các dịch vụ khuyến nông
– lâm – ngư cũng như những hình thức hỗ trợ khác hướng tới phát triển “môi trường kinh tế thuận
lợi” , thí điểm các dự án SKTT có triển vọng đáp ứng các tiêu chí được xác định cho Quỹ PRF.
Cần tập huấn cho các cán bộ Hội Phụ nữ để họ có kỹ năng quản lý cần thiết đối với chương trình
tín dụng – tiết kiệm và trợ giúp người vay vốn.
Các dự án sinh kế thường không hoặc chưa quan tâm đầy đủ đến các nhóm được hưởng lợi
mục tiêu. Các đối tượng mục tiêu trong hỗ trợ sinh kế, dù dưới hình thức tạo môi trường kinh tế
thuận lợi hay dự án SKTT, phải là các hộ hoặc cá nhân chịu ảnh hưởng nặng nề nhất bởi KBTB,

hoặc những người đang tiến hành các hoạt động đánh bắt làm đe dọa đa dạng sinh học và sự
bền vững lâu dài của nguồn lợi.
4
Nghiên cứu WWF về Sinh kế bền vững cho các KBTB
Giám sát & đánh giá cần được thực hiện ở cấp Hợp phần, cấp cộng đồng, và cho từng hoạt động
cụ thể. Cần xác định mục tiêu (kết quả dự định) một cách rõ ràng, và lựa chọn những chỉ báo phù
hợp. Việc xác định và lựa chọn các chỉ báo ở cấp cộng đồng và cho từng hoạt động cần tiến hành
theo một quá trình có sự tham gia của người dân và liên kết một cách thống nhất với các cộng cụ
giám sát KBTB tiêu chuẩn (VD: các chỉ báo lý sinh, kinh tế xã hội và quản lý). Kế hoạch Giám sát
& đánh giá, với những chỉ tiêu cụ thể, đối tượng sử dụng, thời gian và cách thức thu thập số liệu,
cần được xây dựng cho từng KBTB và đưa vào nội dung của kế hoạch quản lý KBTB.

Nghiên cứu WWF về Sinh kế bền vững cho các KBTB
5
Chương 1:
Giới thiệu
1.1. Hợp phần Sinh kế bền vững trong và xung quanh các KBTB
Hợp phần Sinh kế bền vững trong và xung quanh các KBTB (LMPA) trong khuôn khổ Chương
trình Môi trường của Quỹ Hợp tác Phát triển Việt Nam – Đan Mạch đang trong giai đoạn triển khai
từ năm 2005 đến 2010.
Mục đích chính của Hợp phần LMPA nhằm hỗ trợ Việt Nam phát triển mạng lưới các Khu bảo tồn
biển (KBTB) dựa trên khung pháp lý vững chắc tại cấp quốc gia và hệ thống quản lý hiệu quả tại
địa phương ở cấp tỉnh và các điểm hiện trường. Ba mục tiêu trước mắt của hợp phần dự án Sinh
kế bền vững trong và xung quanh KBTB là:
1. Một mạng lưới các KBTB bao gồm những vùng nước ven biển ưu tiên của Việt Nam được
tăng cường và các hệ thống quản lý hiệu quả được xây dựng phù hợp.
2. Những cộng đồng dễ bị tổn thương sống trong và quanh các KBTB trình diễn được chọn
có thể được đáp ứng nhu cầu sinh sống của họ mà không làm suy thoái tài nguyên biển
hoặc huỷ hoại môi trường.
3. Việt Nam thực hiện đầy đủ cam kết đối với những nỗ lực quốc tế nhằm phát triển các

mạng lưới KBTB và đóng góp kinh nghiệm về giải quyết những nhu cầu cho các cộng
đồng dễ bị tổn thương.
Hợp phần LMPA xác định 6 Đầu ra mong muốn, trong đó, Đầu ra 5 liên quan trực tiếp tới các hoạt
động hỗ trợ sinh kế và Quỹ xóa đói giảm nghèo:
Đầu ra 5: An ninh kinh tế-xã hội cho các cư dân sống trong và xung quanh các KBTB
trình diễn được cải thiện trên cơ sở quản lý tài nguyên thiên nhiên hợp lý và tạo nguồn
thu nhập đa dạng
1
.
Phần đánh giá và chiến lược trình bày trong báo cáo này liên quan tới Mục tiêu 2 và Đầu ra 5 của
Hợp phần LMPA.
1.2. Sinh kế và các KBTB
Chúng ta có thể nhận thấy rằng để đảm bảo thành công đối với các KBTB và sinh kế cho các
cộng đồng địa phương cần có sự hỗ trợ nhằm cải thiện sinh kế và đảm bảo tính bền vững. Nói
tóm lại, hợp phần Sinh kế bền vững trong và xung quanh các KBTB sẽ cố gắng đảm bảo rằng:
 Văn kiện Hợp phần LMPA, tháng 4/2005
6
Nghiên cứu WWF về Sinh kế bền vững cho các KBTB
“các cộng đồng dễ bị tổn thương sống trong và xung quanh các KBTB được lựa chọn có
thể đáp ứng những yêu cầu về sinh kế mà không làm cạn kiệt nguồn tài nguyên biển hoặc
làm suy thoái môi trường”
Nhìn chung, nguồn cá tại các KBTB Việt Nam đang bị suy thoái và ngày càng cạn kiệt chủ yếu do
khai thác và đánh bắt qúa mức. Phần lớn chúng ta đều chấp nhận rằng sự phát triển bền vững
của nghề cá phải dựa trên việc bảo vệ các sinh cảnh biển và ven biển cũng như giảm mức khai
thác các loài đã bị khai thác quá mức và/hoặc đang bị đe dọa. Sinh kế bền vững cho cộng đồng
ngư dân phụ thuộc lớn vào việc bảo vệ và sử dụng bền vững các nguồn tài nguyên biển.
Với công tác bảo vệ và quản lý nguồn tài nguyên biển, các
KBTB đóng vai trò quyết định đầu tiên nhằm đạt được sinh
kế bền vững tại các cộng đồng chịu ảnh hưởng. Vùng cấm
khai thác, hay các “khu dự trữ cá” bên trong KBTB đã được

kiểm nghiệm tại quốc tế về khả năng tăng trữ lượng cá và
hải sản khác (“hiệu ứng tràn”). Bảo vệ rạn san hô và các
sinh cảnh liên quan tại các KBTB sẽ làm tăng lợi ích cho
nghề cá, nhưng chỉ ở trung và dài hạn. Nhìn chung, phải
mất tối thiểu từ 2 đến 3 năm thì nguồn lợi thủy sản mới có
thể phục hồi trở lại mức tạo ra lợi ích rõ ràng đối với các bên
liên quan.
Bước tiếp theo để đạt được sinh kế bền vững trong các cộng đồng chịu ảnh hưởng là hỗ trợ đa
dạng hóa nguồn thu nhập nhằm giảm sự phụ thuộc của người dân vào nguồn lợi thủy sản. Cộng
đồng địa phương cần sự hỗ trợ để cải thiện sự bền vững đối với sinh kế của họ và để phát triển
thêm các hình thức khác ngoài nghề cá.
“Người dân nghèo thường là đối tượng phụ thuộc nhiều nhất vào môi trường và cũng là
đối tượng trực tiếp và gián tiếp sử dụng các nguồn tài nguyên thiên nhiên (ví dụ như vùng
duyên hải). Do đó, họ là đối tượng chịu ảnh hưởng nặng nề nhất khi môi trường bị suy
thoái hoặc khi quyền tiếp cận của họ đối với nguồn tài nguyên thiên nhiên bị hạn chế hoặc
không được chấp thuận. Không chỉ có các hoạt động kinh tế của họ có liên quan tới việc
tiếp cận các nguồn tài nguyên, mà khả năng thực hiện các hoạt động kinh tế của họ cũng
bị ảnh hưởng do chất lượng môi trường kém và tác động hệ quả đối với sức khỏe của họ.
(IDL và IUCN, 2004, trang 4)”.
1.3. Mục tiêu
Nghiên cứu này, được thực hiện bởi Hợp phần LMPA với sự hỗ trợ kỹ thuật của WWF Việt Nam,
nhằm mục tiêu:
• Tiến hành đánh giá các bài học kinh nghiệm về hoạt động Sinh kế thay thế tại Việt Nam,
bao gồm các trải nghiệm tại các KBTB và tại các khu vực khác (không thuộc ven biển)
liên quan tới phát triển sinh kế hỗ trợ, thay thế, chương trình tín dụng và công tác giảm
nghèo.
• Thực hiện đánh giá nhu cầu nhằm xác định nguyên nhân sâu xa gây nên tính dễ bị tổn
thương của các cộng đồng tại KBTB và xác định các ưu tiên cho việc hỗ trợ nhằm giảm
tính dễ bị tổn thương theo quan điểm cộng đồng và chính quyền địa phương.
Đan lưới cá (Bãi Hương, Cù Lao Chàm)Đan lưới cá (Bãi Hương, Cù Lao Chàm)

Nghiên cứu WWF về Sinh kế bền vững cho các KBTB
7
• Đưa ra các khuyến nghị nhằm xây dựng phương pháp chuẩn cho việc đánh giá và giám
định các đề xuất dự án nghề nghiệp và Sinh kế thay thế từ phía các KBTB, trong đó bao
gồm các khuyến nghị về loại hình hoạt động SKTT nào là phù hợp/khả thi nhất, lời khuyên
về xây dựng chương trình tín dụng, phạm vi đề xuất dự án, mẫu đề xuất dự án, quy trình,
tiêu chí và các chỉ thị (indicator) nhằm lựa chọn và đánh giá các đề xuất dự án.
• Thiết kế một hệ thống giám sát và đánh giá (M&E) đơn giản nhằm đánh giá các tác
động của việc phát triển cộng đồng và sinh kế bền vững và cho phép việc điều chỉnh
các hành động đó một cách kịp thời trong quá trình thực hiện.
Các báo cáo tổng quan tại năm (05) KBTB chứa đựng thông tin tóm tắt về các vấn đề chủ yếu
và đặc điểm cụ thể của từng địa điểm. Mục đích là nhằm cung cấp khái quát về:
• Giai đoạn thực hiện hiện nay của các KBTB
• Các dữ liệu hiện có và phân tích về nền kinh tế cũng như sinh kế địa phương
• Hiện trạng và tiến độ hiện thời của các hoạt động hỗ trợ sinh kế
Ngoài ra, phân tích ngắn đã được thực hiện nhằm:
• Xác định và miêu tả các nhóm mục tiêu nhận hỗ trợ từ Hợp phần LMPA
• Xác định các vấn đề chính liên quan tới hỗ trợ nghề nghiệp và hoạt động SKTT
• Đề xuất các hỗ trợ nghề nghiệp và hoạt động SKTT tiềm năng
Không nên nhìn nhận các báo cáo thực địa như một phân tích sâu sắc về nghề nghiệp hay điều
tra kinh tế xã hội cơ bản. Chúng cũng không phải là đánh giá chi tiết về các hoạt động hỗ trợ sinh
kế. Những vấn đề đó đòi hỏi phải có khối lượng lớn nghiên cứu và phân tích. Tại một số điểm,
chẳng hạn Vịnh Nha Trang và Cù Lao Chàm, phần lớn những nghiên cứu và phân tích đã được
thực hiện, nhưng tại các điểm khác mới chỉ là bắt đầu. Báo cáo tổng quan thực địa trong nghiên
cứu này không nhằm lặp lại hay thay thế các đánh giá chi tiết và sâu sắc đó.
Có thể nhận thấy rằng một số các bên liên quan trông chờ nghiên cứu này xác định và đưa ra
những hỗ trợ nghề và hoạt động SKTT cho từng địa điểm (KBTB). Nhóm tác giả hy vọng rằng
nghiên cứu này đã cho thấy việc xác định, đánh giá và lựa chọn các hỗ trợ sinh kế bền vững và
hoạt động SKTT không phải là nhiệm vụ đơn giản. Để thành công, hỗ trợ sinh kế cần phải dựa
trên sự hiểu biết thấu đáo về nghề nghiệp địa phương và tình trạng kinh tế xã hội tại mỗi nơi. Các

dự án tiềm năng cần phải được đánh giá cẩn trọng. Do đó, nghiên cứu này không nhằm lựa chọn
một dự án cụ thể nào, nhưng nó đưa ra các khuyến nghị chung về các ngành nghề và loại hình
có tính khả thi, đồng thời đề xuất các ý tưởng cho các bước nghiên cứu và điều tra tiếp theo.
1.4. Phương pháp nghiên cứu
Thông tin được thu thập từ nhiều nguồn thứ cấp và thông qua điều tra thực tế. Các báo cáo và
kinh nghiệm hỗ trợ nghề nghiệp, phát triển sinh kế bền vững trong nước và quốc tế, do chính phủ
và các tổ chức phi chính phủ tiến hành v.v… đã được chọn lọc và học hỏi nhằm có được cái nhìn
tổng quát và khách quan nhất về thực trạng, kết quả, cũng như bài học kinh nghiệm rút ra trong
công tác hỗ trợ sinh kế, giảm nghèo, tại các vùng duyên hải và đảo, cũng như các khu vực khác
(không thuộc duyên hải) tại Việt Nam.
8
Nghiên cứu WWF về Sinh kế bền vững cho các KBTB
Các chuyến thực địa ngắn đã được tiến hành vào giữa năm 2007. Tại mỗi địa điểm, các cuộc
họp được tổ chức với các bên liên quan chủ chốt, ví dụ Ban quản lý KBTB, các phòng ban chính
quyền địa phương. Họp nhóm cũng được tổ chức với cộng đồng địa phương. Nhóm nghiên cứu cố
gắng tìm hiểu về nhận thức và ý tưởng của người dân về KBTB và các hoạt động hỗ trợ sinh kế.
Trọng tâm là nhằm tìm hiểu về quá trình (ai và như thế nào) trong đó:
• Cộng đồng và các nhóm mục tiêu được tham gia,
• Các cơ hội và nhu cầu được xác định,
• Các hoạt động tiềm năng được đánh giá và lựa chọn, và
• Các hoạt động này được thực hiện và giám sát như thế nào.
Nhóm đánh giá cũng đi đến cộng đồng và thảo luận nhóm với người dân địa phương đã tham
gia vào các hoạt động hỗ trợ nghề nghiệp, kể cả thành công và không thành công. Các câu hỏi
được đưa ra nhằm xác định phương thức các hộ gia đình đã được lựa chọn và tham gia vào các
chương trình này, đồng thời xác định xem họ có thực sự thuộc “nhóm mục tiêu” hay không. Các
hộ không thuộc đối tượng được hỗ trợ cũng được tìm hiểu nhận thức của họ về KBTB và các
hoạt động hỗ trợ sinh kế. Cuối cùng, các cuộc phỏng vấn được tiến hành với các bên liên quan
chủ chốt tham gia và cung cấp tín dụng như Hội phụ nữ, hội nông dân.
Báo cáo này gồm 7 phần:
1. Giới thiệu

2. Đánh giá về những bài học kinh nghiệm quốc tế về hoạt động hỗ trợ sinh kế, đặc biệt đối
với các cộng đồng dân cư tại vùng duyên hải;
3. Đánh giá về những bài học kinh nghiệm trong nước về hoạt động hỗ trợ sinh kế, đặc biệt
đối với các cộng đồng dân cư tại vùng duyên hải;
4. Đề xuất chiến lược cho quản lý Quỹ Xóa đói giảm nghèo;
5. Phân tích tình hình cho vay tín dụng tại Việt Nam và đề xuất cơ chế tín dụng cho các
KBTB;
6. Các đề xuất về giám sát và đánh giá Quỹ XĐGN cùng các hoạt động hỗ trợ sinh kế;
Các khuyến nghị đối với hợp phần dự án Sinh kế bền vững trong và xung quanh các KBTB.
Nghiên cứu WWF về Sinh kế bền vững cho các KBTB
9
Chương 2:
Những bài học kinh nghiệm quốc tế
về hỗ trợ sinh kế khu vực ven biển
Hợp phần LMPA chủ trương thực hiện các chương trình can thiệp hỗ trợ sinh kế bền vững và
thành công nhằm đáp ứng những mục tiêu đặt ra cho hợp phần. Tuy nhiên, làm sao chúng ta có
thể bảo đảm rằng những chương trình đó là phù hợp và thành công? Tài liệu này tổng kết các
bài học quốc tế cũng như ở Việt Nam, nhằm tăng cường sự hiểu biết của chúng ta đối với việc
hỗ trợ sinh kế và cung cấp định hướng cho hợp phần LMPA.
2.1. Lý thuyết và các khái niệm về hỗ trợ sinh kế
2... Sinh kế là gì?
Sinh kế bao gồm khả năng, nguồn lực (gồm các nguồn lực vật chất và xã hội) cùng các hoạt động
cần thiết làm phương tiện sống của con người. Sinh kế trở nên bền vững khi nó giải quyết được
những căng thẳng và đột biến, hoặc có khả năng phục hồi, duy trì và tăng cường khả năng và
nguồn lực hiện tại và tương lại mà không làm tổn hại đến cơ sở tài nguyên thiên nhiên (DFID).
2..2. Khung sinh kế bền vững
Khung sinh kế bền vững (SLF) do DFID và một số tổ chức xây dựng, là một phương tiện hữu ích
để phân tích và tư duy về sinh kế (xem Hình 2.1). Nó cũng giúp tổ chức nghiên cứu và xác định,
thiết kế các hoạt động hỗ trợ. Theo Khung này, các hộ gia đình đều có phương thức kiếm sống
dựa vào những nguồn lực sinh kế sẵn có trong một bối cảnh chính sách và thể chế nhất định ở

địa phương. Những nhân tố này cũng chịu ảnh hưởng của rủi ro như bão lụt, các khuynh hướng
và tác động theo thời vụ.
Chiến lược sinh kế là cách mà hộ gia đình, nhằm sử dụng các tài sản sẵn có để đáp ứng những
nhu cầu của cuộc sống (VD: một hộ ngư dân kiếm sống bằng nghề đánh cá). Để làm điều này,
hộ gia đình cần sử dụng một số nguồn lực sinh kế như:
 Nguồn lực vật chất – thuyền đánh cá, ngư cụ, bến tàu
 Nhân lực – tri thức và kinh nghiệm về khai thác cá, sức khỏe, nguồn lao động
 Nguồn lực xã hội – bán cá cho những đầu mối thị trường
 Tài nguyên thiên nhiên – bắt cá từ tự nhiên
 Nguồn lực tài chính – tiền vay từ ngân hàng, bà con thân thích, thương lái
10
Nghiên cứu WWF về Sinh kế bền vững cho các KBTB
Hình 2.1: Khung Sinh kế bền vững (do DFID xây dựng)
Một hộ gia đình có thể có nhiều nguồn cung cấp thực phẩm hoặc thu nhập, do một số thành viên
nào đó đảm nhiệm. Các hoạt động có thể thay đổi theo mùa, theo thời gian hoặc bị tác động bởi
những sự kiện như bão lũ hoặc những thời kỳ thiếu đói (giáp hạt). Tất cả các hoạt động này cấu
thành nên phương thức kiếm sống. Cần hiểu rằng các nhóm dân cư khác nhau trong cộng đồng
cũng có những đặc trưng riêng biệt về mặt kinh tế - xã hội và quyền tài sản. Do vậy, họ cũng có
những vấn đề, sự lựa chọn và chiến lược sinh kế khác nhau.
IMM đã sửa đổi lại Khung Sinh kế Bền vững nói trên để sử dụng với các cộng đồng ven biển, gọi
là “Khung Sinh kế Bền vững vùng Ven biển” (Hình 2.2). Vòng tròn bao quanh cộng đồng ven biển
thể hiện các nguồn lực (con người, tự nhiên, xã hội, tài chính, vật chất) mà họ có thể sử dụng.
Một số các yếu tố ảnh hưởng có thể liên quan đến đặc điểm cá nhân, ví dụ tuổi tác, giới tính, tôn
giáo. Các yếu tố khác có thể liên quan tới khía cạnh của xã hội mà họ đang sống, cơ câu chính trị,
chính quyền, khu vực kinh tế tư nhân mà họ có tương tác trực tiếp, do đó có thể kiểm soát. Các
Hộp 2.1: Chiến lược sinh kế của hộ gia đình
Chiến lược sinh kế là tổng thể các hoạt động và nghề nghiệp được hộ gia đình sử dụng để đáp
ứng những nhu cầu về sinh kế và quản lý rủi ro. Chẳng hạn, ông N sống trong một gia đình ở
vùng ven biển Trung Bộ. Gia đình ông có một phương thức kiếm sống đa dạng. Là một ngư
dân, ông dành phần lớn thời gian trong năm đi đánh cá, nhưng công việc khai thác cũng thay

đổi theo mùa. Vào mùa đông, ông dùng lưới cá mòi và lưới 3 lớp đi đánh cá ở các ngư trường
gần bờ ở phía nam hòn đảo. Mùa hè, ông dùng lưới vó và đèn ở ngư trường khác và đánh bắt
loài khác. Từ tháng 1 đến tháng 2, ông không đi đánh cá mà làm phụ việc cho anh trai mình.
Vợ ông N có một cửa hàng nhỏ, còn con gái ông đang dạy học. Mẹ ông N cùng sống trong nhà
ông, và dù đã nghỉ hưu nhưng bà vẫn đi hái rau trong rừng và mỗi năm còn nuôi thêm 2 con
lợn. Anh trai ông N là một bác sĩ làm việc ở Đà Nẵng và giúp con trai ông học tập tại đó. Ông
này thỉnh thoảng cho ông N một khoản tiền để sửa chữa thuyền đánh cá. Mặc dù anh trai ông
N không phải là nhân khẩu trong gia đình, nhưng tất cả các hoạt động trên đều là một phần
trong chiến lược sinh kế của gia đình ông.
Hộp 2.1: Chiến lược sinh kế của hộ gia đình
Chiến lược sinh kế là tổng thể các hoạt động và nghề nghiệp được hộ gia đình sử dụng để đáp
ứng những nhu cầu về sinh kế và quản lý rủi ro. Chẳng hạn, ông N sống trong một gia đình ở
vùng ven biển Trung Bộ. Gia đình ông có một phương thức kiếm sống đa dạng. Là một ngư
dân, ông dành phần lớn thời gian trong năm đi đánh cá, nhưng công việc khai thác cũng thay
đổi theo mùa. Vào mùa đông, ông dùng lưới cá mòi và lưới 3 lớp đi đánh cá ở các ngư trường
gần bờ ở phía nam hòn đảo. Mùa hè, ông dùng lưới vó và đèn ở ngư trường khác và đánh bắt
loài khác. Từ tháng 1 đến tháng 2, ông không đi đánh cá mà làm phụ việc cho anh trai mình.
Vợ ông N có một cửa hàng nhỏ, còn con gái ông đang dạy học. Mẹ ông N cùng sống trong nhà
ông, và dù đã nghỉ hưu nhưng bà vẫn đi hái rau trong rừng và mỗi năm còn nuôi thêm 2 con
lợn. Anh trai ông N là một bác sĩ làm việc ở Đà Nẵng và giúp con trai ông học tập tại đó. Ông
này thỉnh thoảng cho ông N một khoản tiền để sửa chữa thuyền đánh cá. Mặc dù anh trai ông
N không phải là nhân khẩu trong gia đình, nhưng tất cả các hoạt động trên đều là một phần
trong chiến lược sinh kế của gia đình ông.
Nghiên cứu WWF về Sinh kế bền vững cho các KBTB
11
yếu tố này thuộc vòng tròn thứ 2 bao quanh cộng đồng ven biển, là Các yếu tố ảnh hưởng trực
tiếp. Trong vòng tròn thứ 3. là các yếu tố ảnh hưởng gián tiếp – mùa vụ, biến đổi cảnh quan theo
chu kỳ và trong dài hạn, tương ác trực tiếp và tác động đến Các yếu tố ảnh hưởng trực tiếp cũng
như sự tiếp cận nguồn lực, do đó quyết định tính dễ bị tổn thương và những rủi ro mà cộng đồng
phải đối mặt. Các lựa chọn chiến lược sinh kế của cộng đồng ven biển, dựa trên cơ sở những

nguồn lực họ có, là kết quả tương tác giữa các yếu tố ảnh hưởng phức tạp và biến thiên này.

Hình 2.2: Khung sinh kế bền vững vùng ven biển (IMM, 2004)
Những chiến lược sinh kế cuối cùng theo quyết định là tốt nhất do chính cộng đồng dân cư ven
biển lựa chọn. Việc áp dụng Khung phân tích này giúp khám phá các đặc trưng của các tình
huống cụ thể mà cộng đồng ven biển phải đối mặt, cũng như những biện pháp khác nhau mà mỗi
hộ gia đình sử dụng để đối phó với những thách thức này.
12
Nghiên cứu WWF về Sinh kế bền vững cho các KBTB
2.2. Sinh kế bền vững vùng ven biển
Việc xây dựng cơ sở sinh kế bền vững cho các cộng đồng
ven biển ở nhiều nơi trên thế giới, trong đó có Việt Nam,
đang trở thành một nhu cầu cấp thiết. Trong khi dân số liên
tục tăng, thì nguồn lợi biển lại đang trên đà suy kiệt, vì có
quá nhiều cùng tham gia đánh một lượng cá hạn chế. Nguồn
lợi ven bờ cũng đang phải chịu những áp lực ngày một tăng,
và những mô hình khai thác hiện tại lại thiếu bền vững, và
nếu không giải quyết được, sẽ gây ra hậu quả nghiêm trọng
cho đa dạng sinh học và sinh kế địa phương. Cải tiến công
tác quản lý nguồn lợi thủy sản và sinh kế thay thế có vai trò
quan trọng cho sự phát triển của các cộng đồng ven biển,
đồng thời giúp bảo tồn đa dạng sinh học và các hệ sinh thái
ở biển cũng như ven bờ.
Các hoạt động tạo thu nhập bổ sung hoặc thay thế thường được định nghĩa là các hoạt động có
thể thay thế, hoặc bổ sung cho những hoạt động tạo thu nhập truyền thống được coi là không
bền vững ở các mức độ hiện tại:
“Ý tưởng về sinh kế thay thế là các hoạt động này có thể tạo ra động lực cho người dân để
họ chấm dứt những họat động sinh kế thiếu bền vững đang được áp dụng, và theo đuổi
những loại hình khác có tính bền vững hơn. Để đạt kết quả, phương án thay thế cần phải
đem lại lợi ích kinh tế. Tuy nhiên… khả năng sinh lợi không phải là một nhân tố duy nhất.

Thái độ đối với việc giải quyết rủi ro, việc tiếp cận quyền tài sản, bối cảnh gây thương tổn
và những ảnh hưởng về thể chế sẽ tạo ra những tác động tới quá trình ra quyết định của
người dân. Do vậy, khái niệm về các phương án thay thế trở nên phức tạp hơn nhiều. Mục
đích của sinh kê thay thế không chỉ là tìm ra hoạt động thay thế mà trên lý thuyết có thể
đưa ra một sự lựa chọn nào đó và dự kiến sẽ thúc đẩy tính bền vững… Trên thực tế, mục
đích đó là tìm ra các giải pháp phù hợp với các chiến lược sinh kế hiện tại của người dân,
và nhờ đó sẽ tạo ra tác động tích cực đến sinh kế của họ cũng như đến việc khai thác - sử
dụng tài nguyên thiên nhiên” (IDL và IUCN, 2004, tr. 7).
Tàu đánh cá trên biển Phú QuốcTàu đánh cá trên biển Phú Quốc
Hộp 2.2: Thay đổi sinh kế vùng ven biển và cuộc sống dân nghèo
Trên toàn thế giới, những cơ hội sinh kế cho người dân vùng ven biển đang thay đổi nhanh
chóng. Ở nhiều vùng ven biển, sự thay đổi đó đồng nghĩa với việc tăng lên đáng kể những cơ
hội đổi đời, nhưng năng lực của các nhóm dân cư lại rất khác biệt nhau trong việc tận dụng các
cơ hội đó. Trong khi những hộ khá giả hơn có thể dễ dàng hưởng lợi, thì dân nghèo ven biển lại
có ít điều kiện để tiếp cận với các công nghệ mới, vì họ thiếu kỹ năng, tri thức, sự tự tin hoặc
trình độ văn hóa để sử dụng, cũng như không có tiền mua. Họ không có nhiều thời gian để đầu
tư phát triển sản xuất, và có quá ít nguồn dự trữ để đương đầu với những rủi ro thường đi kèm
với sự lựa chọn của họ. Hiện trạng phổ biến là họ thiếu những mạng lưới giúp họ tiếp cận với
tri thức, kinh nghiệm, kỹ thuật mới; với các nguồn tài chính và các thị trường có thể tận dụng
để làm thay đổi cuộc sống. Tiếp cận tài chính được coi là chìa khóa nhằm nắm bắt các cơ hội
đổi đời. Sinh kế vùng ven biển sẽ tiếp tục thay đổi do tác động của một môi trường năng động.
Các chương trình hỗ trợ sinh kế cần phải chú ý đến cục diện này cũng như yêu cầu về tính linh
hoạt khi lựa chọn và thiết kế các hoạt động hỗ trợ. (Nguồn: IMM, SCL CLIP 9)
Hộp 2.2: Thay đổi sinh kế vùng ven biển và cuộc sống dân nghèo
Trên toàn thế giới, những cơ hội sinh kế cho người dân vùng ven biển đang thay đổi nhanh
chóng. Ở nhiều vùng ven biển, sự thay đổi đó đồng nghĩa với việc tăng lên đáng kể những cơ
hội đổi đời, nhưng năng lực của các nhóm dân cư lại rất khác biệt nhau trong việc tận dụng các
cơ hội đó. Trong khi những hộ khá giả hơn có thể dễ dàng hưởng lợi, thì dân nghèo ven biển lại
có ít điều kiện để tiếp cận với các công nghệ mới, vì họ thiếu kỹ năng, tri thức, sự tự tin hoặc
trình độ văn hóa để sử dụng, cũng như không có tiền mua. Họ không có nhiều thời gian để đầu

tư phát triển sản xuất, và có quá ít nguồn dự trữ để đương đầu với những rủi ro thường đi kèm
với sự lựa chọn của họ. Hiện trạng phổ biến là họ thiếu những mạng lưới giúp họ tiếp cận với
tri thức, kinh nghiệm, kỹ thuật mới; với các nguồn tài chính và các thị trường có thể tận dụng
để làm thay đổi cuộc sống. Tiếp cận tài chính được coi là chìa khóa nhằm nắm bắt các cơ hội
đổi đời. Sinh kế vùng ven biển sẽ tiếp tục thay đổi do tác động của một môi trường năng động.
Các chương trình hỗ trợ sinh kế cần phải chú ý đến cục diện này cũng như yêu cầu về tính linh
hoạt khi lựa chọn và thiết kế các hoạt động hỗ trợ. (Nguồn: IMM, SCL CLIP 9)
Nghiên cứu WWF về Sinh kế bền vững cho các KBTB
13
2.3. Khái quát bài học kinh nghiệm quốc tế
Những đánh giá tổng kết về kinh nghiệm hỗ trợ sinh kế cho các cộng đồng ven biển đề cập trong
tài liệu này được dựa vào nguồn tư liệu sẵn có. Quá trình tổng kết đi sâu vào phân tích nội dung
các chương trình hỗ tợ sinh kế, cũng như các loại hình hoạt động đã được triển khai ở nhiều
quốc gia. Tuy nhiên, các tư liệu sẵn có đều liên tục nhấn mạnh rằng sinh kế là vấn đề mang đặc
trưng bối cảnh, và phụ thuộc vào những thông số riêng biệt ở từng địa điểm. Do vậy, thành công
của các hoạt động sinh kế nhất định ở những nơi khác chưa hẳn đã phù hợp hoặc có khả năng
thành công với một cộng đồng nào đó tại Việt Nam. Như vậy, chỉ có thể học hỏi được một phần
từ kinh nghiệm hỗ trợ sinh kế cụ thể cũng như các hoạt động tạo thu nhập thay thế ở các quốc
gia, vùng lãnh thổ khác.
Điều có giá trị hơn là cần rà soát lại quá trình cung cấp những dịch vụ hỗ trợ sinh kế, bao hàm
cách thức xác định, đánh giá và triển khai các hoạt động nhằm tăng khả năng thành công. Những
bài học thu dedược về quá trình này sẽ có tính khả thi cao hơn đối với chương trình LMPA cũng
như các địa điểm KBTB ở Việt Nam, và đưa ra những định hướng quý báu.
2.4. Các loại hình hỗ trợ sinh kế
Hỗ trợ sinh kế có thể được cung cấp tới các cộng đồng nhằm giúp họ giảm bớt sự phụ thuộc
cũng như tác động tiêu cực đối với nguồn lợi biển. Hỗ trợ sinh kế có thể được thực hiện theo
các hình thức như sau:
1. Tạo dựng một môi trường thuận lợi - cải thiện các nguồn lực sinh kế
2. Tăng cường các hoạt động tạo thu nhập và sinh kế hiện tại
3. Phát triển các hoạt động sinh kế thay thế hoặc bổ trợ (AIG)

4. Tạo môi trường thuận lợi về thể chế, chính sách
Phương pháp thứ 4 - là thành phần không thể tách rời của dự án mạng lưới KBTB - được coi
là giải pháp vượt quá phạm vi thực hiện của Hợp phần LMPA, do đó sẽ không được tổng kết ở
đây.
A: Tạo dựng một môi trường kinh tế thuận lợi
Những người dân sống phụ thuộc vào các tài sản sẵn có để phục vụ cho sinh kế của họ (Hộp
2.1). Một cộng đồng nào đó có thể thiếu một vài loại nguồn lực sinh kế và như vậy họ bị hạn chế
về các giải pháp lựa chọn để sinh sống. Bằng việc tạo ra một môi trường kinh tế thuận lợi, chúng
ta có thể làm gia tăng nguồn lực sinh kế của hộ gia đình và cộng đồng. Cải thiện nguồn lực sinh
kế, và tạo điều kiện tiếp cận chúng, có thể giúp đạt được 2 mục tiêu cùng lúc: cải thiện điều kiện
sống, và mở ra những giải pháp sinh kế tích cực hơn.
(i) Cái thiện điều kiện sống
Mức sống người dân có thể được cải thiện nhờ môi trường tự nhiên tốt hơn, và có điều kiện tiếp
cận dễ dàng hơn tới các nguồn lực sinh kế. Những cải thiện như vậy có thể giúp tăng mức sống
và sự thịnh vượng trong cộng đồng, giảm thiểu những khó khăn. Một cách gián tiếp, những cải
thiện đó cũng có thể giúp tăng thu nhập hoặc thực phẩm phục vụ sức khỏe người dân, mặt khác
lại đỡ tốn thời gian (cải thiện nguồn nhân lực).
14
Nghiên cứu WWF về Sinh kế bền vững cho các KBTB
Ví dụ:
 Một hệ thống quản lý chất thải tốt có thể giảm ô nhiễm, bảo đảm vệ sinh và ngăn ngừa
bệnh tật
 Cải thiện chất lượng và cung ứng nước sạch giúp nâng cao sức khỏe, giảm công lao động
phải dành cho việc lấy nước.
(ii) Mở ra những giải pháp sinh kế tích cực hơn
Nhờ gia tăng nguồn lực sinh kế của cộng đồng và giúp người dân dễ dàng tiếp cận với chúng,
mà cộng đồng có năng lực tốt hơn để tự cải thiện cuộc sống. Không chỉ dừng lại ở việc phát triển
những hình thức doanh nghiệp tư nhân hoặc các hoạt động sinh kế bổ trợ, mà những nguồn sinh
kế được gia tăng cũng tạo ra môi trường kinh tế thuận lợi cho các thành viên cộng đồng phát triển
những hoạt động sinh kế bổ trợ cho chính bản than họ.

Ví dụ:
 Một KBTB giúp cải thiện nguồn lực tự nhiên cho cộng đồng nhờ việc bảo vệ và quản lý
nguồn lợi cá. Các hoạt động khác cũng có thể giúp tăng nguồn lợi tự nhiên, chẳng hạn
như việc phục hồi rừng ngập mặn, chống ô nhiễm, tái tạo các quần đàn thủy sản tự
nhiên.
 Cải thiện cơ sở hạ tầng giao thông như đường sá, bến tàu v.v có thể giúp tiếp cận dễ
dàng hơn với thị trường, mở ra các cơ hội trao đổi thương mại với các cộng đồng khác.
Việc giảm chi phí vận chuyển cũng có nghĩa là một số doanh nghiệp rất nhỏ cũng có thể
thu lợi.
 Tăng khả năng tiếp cận tới các nguồn thông tin có thể tạo ra nhiều cơ hội việc làm hơn.
Cải thiện nguồn lực xã hội, chẳng hạn như hỗ trợ trên đất liền, cũng giúp cho các thành
viên cộng đồng có thể tận dụng tốt hơn các cơ hội này.
 Tiếp cận tốt hơn đến các nguồn vốn tín dụng có thể tạo cơ hội cho các thành viên cộng
đồng vay tiền để phát triển kinh doanh. Vốn tín dụng sẽ có thể giúp họ bớt phụ thuộc vào
những cơ chế cho vay tư nhân đang phổ biến, đồng thời có nhiều giải pháp tiêu thụ sản
phẩm hơn (bán sản phẩm cho người khác mà không phải là chủ nợ).
 Cải thiện giáo dục đào tạo giúp người dân có được công việc ổn định hơn (điều mà họ khó
đạt được trước đây), chẳng hạn như một công việc trên đất liền, mặt khác giúp họ phát
triển các ngành nghề mới nhờ trang bị các kỹ năng và tri thức cần thiết, chẳng hạn như
làm đồ thủ công mỹ nghệ hoặc dịch vụ lưu trú.
 Cải thiện việc cung cấp điện và các nhu yếu phẩm khác cũng sẽ tạo thuận lợi cho nhiều
lĩnh vực hoạt động kinh tế - xã hội.
B: Tăng cường các hoạt động tạo thu nhập và sinh kế hiện tại
Nguồn lực sinh kế được tăng cường cũng giúp nâng cao khả năng sinh lợi và tính bền ững của
các hoạt động sinh kế hiện tại. Bên cạnh việc làm gia tăng nguồn lực sinh kế, các chương trình
hỗ trợ có thể tập trung vào việc cải thiện sinh kế hiện tại và giải quyết những khó khăn trong công
tác phát triển.
Ví dụ:
 Giảm thiểu rủi ro – xây dựng kế hoạch đối phó với những nguy cơ gây hại cho sức khỏe
Nghiên cứu WWF về Sinh kế bền vững cho các KBTB

15
con người, cũng như những hiểm họa kinh tế
o Radio trên các tàu cá giúp dự báo phòng chống bão lụt và liên lạc về cộng đồng
o Nâng cấp các bến cảng
 Gia tăng giá trị – tạo thêm giá trị gia tăng cho các sản phẩm và dịch vụ hiện có, chẳng hạn
như:
o Chế biến sản phẩm từ cá
o Nâng cao số lượng và chất lượng dịch vụ du lịch
 Giới thiệu các công nghệ tiên tiến để thu lợi nhuận cao hơn và bền vững hơn, chẳng hạn
như:
o Các kỹ thuật ưu việt hơn về nuôi trồng thủy sản
o Các phương thức khai thác ít mang tính hủy diệt hơn
o Các mô hình cải tiến trong nông nghiệp
 Quản lý nguồn lợi tốt hơn – các nguồn lợi tự nhiên nếu được quản lý và bảo vệ tốt hơn sẽ
làm tăng tính bền vững của sinh kế, và duy trì được lâu dài các hoạt động tạo thu nhập:
o Thành lập các KBTB
o Tái tạo nguồn lợi biển tự nhiên
o Nâng cao nhận thức và thi hành nghiêm chỉnh các quy định cấm khai thác hủy
diệt
o Kiểm soát việc khai thác nguồn lợi chung (VD: cua đá)
 Tạo thuận lợi cho việc tiếp cận các thị trường và tiêu thụ sản phẩm – giúp cho người sản
xuất thu lãi nhiều hơn thông qua các cơ chế trao đổi thương mại tốt hơn:
o Làm hợp đồng với người mua
o Mô hình hợp tác xã.v.v…
C: Phát triển các hoạt động tạo thu nhập thay thế hoặc bổ trợ
Ngoài việc làm gia tăng nguồn lực sinh kế nói chung để tạo ra những giải pháp lựa chọn sinh kế
tốt hơn, các chương trình hành động có thể tập trung vào việc xác định và trợ giúp cho các hoạt
động tạo nguồn thu nhập thay thế hoặc bổ sung cho các hoạt động hiện thời. Đối với các cộng
đồng KBTB, hoạt động sinh kế bổ trợ nhìn chung nhằm thay thế cho nghề khai cá hoặc các hoạt
động khác phụ thuộc vào nguồn lợi tự nhiên đang suy giảm.

Có thể sẽ có nhiều cơ hội sinh kế bổ trợ hơn, nếu các nguồn lực sinh kế được tăng cường, và
một môi trường kinh tế thuận lợi được hình thành. Tuy nhiên, trong trường hợp này, cần có thêm
việc hỗ trợ sinh kế theo mục tiêu nhằm phát triển các sinh kế bổ trợ đã được xác định và đánh
giá là có tiềm năng lớn để thành công. Cần hướng sự hỗ trợ vào việc cải thiện những nguồn lực
sinh kế cụ thể, và các nhân tố cần thiết khác trong quá trình phát triển này, chẳng hạn như cơ sở
hạ tầng, tiếp cận thị trường, áp dụng công nghệ mới, và đào tạo dạy nghề.
2.5. Các loại hình hoạt động được chú trọng
Trong 3 loại hình hoạt động, nhóm A được chú trọng hơn nhóm B, và nhóm B được chú trọng
hơn nhóm C. Đó là do việc tạo lập một môi trường kinh tế thuận lợi, chẳng hạn như làm gia tăng
các nguồn lực sinh kế, có thể trực tiếp nâng cao mức sống và cho phép cộng đồng cũng như các
hộ gia đình tự cải thiện sinh kế của chính họ. Loại hình hoạt động này cũng thường rộng hơn và
có tiềm năng để trợ giúp trực tiếp hoặc gián tiếp đối với nhiều hộ gia đình hơn. Những hoạt động
như vậy đều có các tác động về lâu dài, ít rủi ro và ít thất bại hơn.
16
Nghiên cứu WWF về Sinh kế bền vững cho các KBTB
Để có thể mở rộng phạm vi tác động, việc phân tích sinh kế luôn chỉ ra rằng phải khắc phục kịp
thời những thất bại trong môi trường hoạt động:
“…trừ khi những khó khăn chồng chất mà các cộng đồng nghèo ven biển đang phải đối
mặt, chẳng hạn như bị bỏ rơi trong quá trình xây dựng chính sách, thiếu vắng các tổ chức
địa phương, không có đủ các dịch vụ xã hội và cơ sở hạ tầng, cũng như khả năng bị tổn
hại do những biến động theo mùa được hiểu rõ và giải quyết triệt để, người dân sẽ không
thể tận dụng những cơ hội hoặc lợi thế được tạo ra bởi các dự án bảo tồn [và sử dụng bền
vững] tài nguyên thiên nhiên ”. Nguồn: Andrew Hurd & Melita Samoilys (IUCN) : 2004)
2.6. Hỗ trợ cấp cộng đồng và cấp hộ gia đình
Hỗ trợ cấp cộng đồng có thể được thực thi nhằm giúp cho nền kinh tế phát triển, và xây dựng một
môi trường thuận lợi cho sự phát triển của những ngành nghề nhất định. Hỗ trợ cấp cộng đồng
phải hướng tới đa số người dân trong cộng đồng và đặt trọng tâm về phát triển kinh tế, chẳng hạn
như các dự án về cơ sở hạ tầng.
Ví dụ, một cộng đồng hoặc một địa điểm nào đó có thể có những tiềm năng du lịch lớn chưa được
khai thác, mà chính quyền địa phương đã coi phát triển du lịch là lĩnh vực then chốt cho phát triển

kinh tế địa phương. Các hoạt động hỗ trợ sinh kế có thể giúp phát triển du lịch và bảo đảm cho
nhóm mục tiêu và những đối tượng khác đều được tham gia và hưởng lợi từ du lịch.
Để bổ sung hoặc thay thế cho hình thức hỗ trợ ở cấp cộng đồng, hỗ trợ cấp hộ gia đình cũng có
thể được áp dụng. Hình thức này có lẽ ít tốn kém hơn nhưng cũng bị giới hạn ở quy mô nhỏ hơn,
trong phạm vi của một số chương trình hỗ trợ sinh kế nhất định. Các chiến lược hỗ trợ sinh kế
thành công đều phải có những hoạt động hướng tới các cá nhân nói riêng và cả cộng đồng nói
chung.
Tuy nhiên, việc tập trung vào một số hộ gia đình hoặc cá nhân nhất định có thể có một số vấn đề.
Những ý kiến đề xuất cho rằng, hỗ trợ cấp hộ gia đình cần có:
• Tiêu chí rõ ràng, có căn cứ và quy trình minh bạch để lựa chọn các nhóm mục tiêu cho
hoạt động hỗ trợ; và có sự chấp thuận của cộng đồng đối với những tiêu chí đó;
• Tài liệu hướng dẫn hoạt động, trong đó nêu ra những tiêu chí thẩm định cụ thể cho các đề
án xin cấp vốn tài trợ hoặc tín dụng. Các tiêu chí thẩm định phải gồm những tiêu chuẩn
về xã hội, thể chế, kinh tế, kỹ thuật, tài chính và môi trường (ILO và Ngân hàng Thế giới,
2005)
2.7. Các hoạt động tạo thu nhập thay thế
“Việc tạo ra một môi trường thuận lợi cho phép người dân mưu cầu một cuộc sống ổn
định sẽ thành công nhờ sử dụng bền vững các nguồn lực hơn là các dự án sinh kế thay
thế đơn lẻ (Nhóm IDL và IUCN 2004, tr. 8)”.
Có những ý kiến trái ngược về việc phát triển sinh kế bổ trợ. Những ý kiến ủng hộ cho rằng đây
là một phương thức tiềm năng để cải thiện sinh kế, có lẽ bởi vì chúng không khó hiểu, và những
lợi ích mà chúng có thể đem lại đều rõ ràng và trực tiếp phục vụ người dân. Tuy vậy, các tài liệu
Nghiên cứu WWF về Sinh kế bền vững cho các KBTB
17
quốc tế cũng chỉ ra một nguy cơ tiểm ẩn, đó là nhìn chung các hoạt động này ít có khả năng cải
thiện được sinh kế ven biển. Các tiềm năng cải thiện sinh kế hiện thời nên được khai thác trước
khi tạo sinh kế bổ trợ. Phát triển sinh kế bổ trợ khá rủi ro vì các lý do sau:
Đòi hỏi kỹ năng và tri thức mới (đôi lúc là cả công nghệ mới)
Đòi hỏi phải có một mô hình kinh doanh mới chưa hề được chứng minh về hiệu quả với
cộng đồng và không quen thuộc

Đòi hỏi phải sự tích cực tham gia cộng đồng địa phương
Có thể cần lượng vốn đầu tư lớn
Đòi hỏi hình thức sử dụng mới hoặc khác biệt đối với nguồn lực sinh kế của hộ gia đình
và cộng đồng
Những người nghèo thường ngần ngại trước nguy cơ gặp rủi ro, và do đó không mấy
quan tâm tới các hoạt động sinh kế bổ trợ.
Phạm vi và tính bền vững của các lợi ích đạt được thường không minh chứng cho số
lượng nguồn lực cần huy động.
Trong nhiều dự án, các ý tưởng về hoạt động tạo thu nhập bổ trợ thường được lựa chọn ‘trên giá
sách’, từ một danh sách dài các ý tưởng trên tòan cầu mà không phải lúc nào cũng tương ứng
với nhu cầu, nguyện vọng và năng lực của những người dân ở địa phương, hoặc với đặc trưng
của loại thị trường mà họ được tiếp cận. Các hoạt động sinh kế bổ trợ được xác định và lựa chọn
bởi những “người bên ngoài” cho cộng đồng có nguy cơ thất bại rất cao.
Như giải thích ở trên, các loại hình sinh kế đều có tính đặc trưng riêng cho bối cảnh của những
thuộc tính khác nhau ở từng cộng đồng. Như vậy, các hoạt động tạo thu nhập bổ trợ có thể thành
công ở cộng đồng này nhưng chưa chắc đã khả thi hoặc được ủng hộ ở cộng đồng khác. Tính
khả thi của các hoạt động sinh kế bổ trợ sẽ dao động rất lớn tùy thuộc vào địa địa điểm, do đó
không thể có một giải pháp hoặc một hoạt động nào phù hợp cho tất cả các địa điểm. Thay vào
đó, phải lựa chọn ra một nhóm hoạt động riêng phù hợp với điều kiện cụ thể và nguồn lực sinh
kế của từng cộng đồng.
Vì thế, các dự án tạo môi trường kinh tế thuận lợi thường được chú ý hơn so với các dự án về các
hoạt động tạo thu nhập bổ trợ cụ thể. Tuy nhiên, việc giải quyết các vấn đề trong một môi trường
rộng lớn như vậy thường vượt quá phạm vi và quy mô hoạt động của các tổ chức bảo tồn hoặc
cơ quan quản lý tài nguyên. Trong trường hợp này, các dự án nhỏ có thể được triển khai theo
một số hướng tích cực nhất định.
Các hoạt động sinh kế thay thế và bổ trợ có thể vẫn được xem là phù hợp, nhưng phải được đánh
giá cẩn trọng nhằm xác định tính phù hợp với sinh kế địa phương và khả bền vững. Những hoạt
động bổ trợ cho sinh kế truyền thống (đang diễn ra) thường ít rủi ro hơn và do đó được ưu tiên
hơn so với các phương án thay thế hoàn toàn những hoạt động hiện tại.
18

Nghiên cứu WWF về Sinh kế bền vững cho các KBTB
2.8. Quá trình hỗ trợ sinh kế bền vững vùng ven biển
2.8.. Tìm hiểu điều kiện sinh kế địa phương
Để hình thành được các phương án thay thế có hiệu quả và bền vững là không hề đơn giản. Các
chiến lược về sinh kế thường phức tạp và linh hoạt, mặt khác chúng chịu tác động của nhiều
nhân tố và lực lượng khác nhau. Tìm hiểu vì sao và bằng cách nào người dân nông thôn có thể
đa dạng hóa các hoạt động tạo thu nhập là cơ sở để xây dựng chiến lược hữu hiệu nhằm trợ
giúp cho quá trình này.
Mỗi cộng đồng lại có những đặc điểm và nhu cầu riêng. Do vậy, các chương trình hành động cần
phải thiết kế sao cho phù hợp. Hơn thế, mỗi cộng đồng thường được cấu thành bởi một số nhóm
kinh tế - xã hội (ví dụ: các nhóm cực nghèo, ngư dân nghèo, công nhân viên chức nhà nước, dân
tộc thiểu số, một thôn ấp nhất định, dân ngụ cư.v.v…). Các nhóm này có thể khác nhau về mục
tiêu, thành phần, quyền tài sản, ưu điểm và cơ hội. Họ cũng có thể có các cách thức khai thác
- sử dụng nguồn lợi khác nhau. Bởi vậy, việc xác định và lựa chọn các hoạt động hỗ trợ sinh kế
cần dựa trên bối cảnh sống của cộng đồng, cũng như căn cứ vào những hiểu biết cụ thể về sinh
kế của các nhóm kinh tế - xã hội khác nhau.
Các tài liệu cho thấy yêu cầu cần hiểu sâu sắc hơn bối cảnh sinh kế của các cộng đồng ven biển
trước khi xác định chương trình hành động (chẳng hạn như thực hiện giải pháp thay thế). Không
thể xác định được và hiểu rõ những cơ hội cải thiện sinh kế mà chưa hiểu về các loại hình sinh
kế hiện tại, cùng với bối cảnh và những hạn chế của chúng. Một khi hiểu được sâu sắc hơn về
sinh kế ven biển, chúng ta sẽ có cơ sở để tìm ra giải pháp tác động thích hợp và hữu hiệu. Nếu
không có được sự hiểu biết đó, các giải pháp thay thế sẽ không phát huy được giá trị. Khung Sinh
kế Bền vững (Hình 2.1) cung cấp một hướng tiếp cận tốt để phân tích sinh kế người dân.
2.8.2. Sự tham gia của cộng đồng
Vì những lý do đó, các cộng đồng địa phương cần được tham gia vào quá trình xác định, đánh giá
và thực hiện các hoạt động hỗ trợ sinh kế. Tiếp cận dưới sự hướng dẫn của cộng đồng là việc làm
cần thiết, bởi lẽ người dân địa phương hiểu rõ nhất những mục tiêu, nguồn lực, điều kiện, năng lực
và khó khăn của chính họ. Sự tham gia của cộng đồng cho phép đánh giá tốt hơn những ưu điểm,
nhược điểm, cơ hội và nguy cơ, cũng như có được các giải pháp tác động hữu hiệu hơn cho việc
hỗ trợ sinh kế. Cách tiếp cận từ dưới lên và dựa vào nhu cầu sẽ giúp thiết kế được các chương trình

hành động đáp ứng trực tiếp nhu cầu hỗ trợ sinh kế ở địa phương, chứ không phải là việc những
người ngoài cuộc với hiểu biết hạn chế lại ra quyết định hoặc phỏng đoán về nhu cầu của cộng đồng
Nghiên cứu WWF về Sinh kế bền vững cho các KBTB
19
Hộp 2.3: Sự tham gia của cộng đồng và các quá trình hành động dựa vào nhu cầu
ILO – Ngân hàng Thế giới

Việc triển khai chương trình và xây dựng năng lực cần được tiến hành cùng lúc. Năng lực quản
lý của cộng đồng phải được bồi dưỡng liên tục để họ có vị thế thuận lợi hơn nhằm thực hiện
chức năng của mình một cách độc lập, và về lâu dài không cần đến sự trợ giúp của cơ quan
tài trợ. Đồng thời, cộng đồng có thể bắt tay vào việc xác định và thực hiện các dự án cụ thể.
Những hướng dẫn viên phải giúp các nhóm cộng đồng nâng cao năng lực thông qua “tập huấn
tu nghiệp” về quản lý dự án, thông qua các nỗ lực xây dựng nhận thức và hỗ trợ các nhóm
cộng đồng của chính quyền, các nhà tài trợ, cũng như đông đảo công chúng. Khi cần thiết, sự
đóng góp của cộng đồng vào dự án như lao động, hiện vật hoặc tiền mặt sẽ phát huy tinh thần
làm chủ, giảm chi phí và tăng cường tình đoàn kết hữu nghị thông qua đoàn thể và các hoạt
động chung.
Các quá trình hoạt động ở cấp cộng đồng không chấp nhận những hình thức phân biệt xã hội
(social exclusion), mà nâng cao vị thế cho các nhóm dân cư có cuộc sống bấp bênh như những
hộ dân di cư, phụ nữ và các gia đình nghèo. Việc thu hút các nhóm đối tượng này tham gia vào
các quá trình hành động dựa vào nhu cầu sẽ là động lực để họ hội nhập kinh tế… Các cách
thức tiếp cận nhằm nâng cao vai trò - vị trí của cộng đồng và xây dựng năng lực cho họ sẽ có
thể đưa ra giải pháp tốt cho những mô hình thể chế nhà nước đang gặp khó khăn… Việc đưa
đại diện chính quyền vào các quá trình hoạt động ở cấp cộng đồng cũng có thể tăng cường
sự tin cậy và hợp tác, nâng cao khả năng ứng phó và trách nhiệm của chính quyền. Khi được
thực hiện song song với các chương trình xây dựng năng lực cho chính quyền địa phương của
nhà tài trợ, các quá trình này có thể sẽ củng cố được các thể chế chính quyền phục vụ công
tác hỗ trợ sinh kế… Nâng cao vị thế cộng đồng sẽ có thể… biểu đạt “tiếng nói” của cộng đồng
một cách rõ nét hơn tới các cấp chính quyền (ILO-Ngân hàng Thế giới 2005, tr.12).
Ngoài ra, cách thức tiếp cận dưới sự hướng dẫn của cộng đồng sẽ nâng cao năng lực phát triển cộng đồng

ở địa phương - điều có ý nghĩa lớn sau khi các dự án đã kết thúc. Nghiên cứu và phân tích sinh kế, xác
định và triển khai các hoạt động cần tiến hành song song với xây dựng năng lực cho cộng đồng (Hộp 2.4).
20
Nghiên cứu WWF về Sinh kế bền vững cho các KBTB
Hộp 2.4: Chương trình Phát triển Kecamatan (KDP)
Chương trình KDP được triển khai thí điểm từ năm 1998 ở 28 thôn làng của Indonesia. KDP
là một trong những chương trình phát triển dựa vào cộng đồng lớn nhất thế giới, trao quyền
ra quyết định phát triển cho cấp cơ sở, tới hàng vạn dân nghèo trên toàn đất nước Indonesia.
Chương trình này cho phép các cộng đồng nông thôn tự quyết định cách thức cải thiện sinh kế
của họ, xây dựng cơ sở hạ tầng thích hợp, cung cấp dịch vụ y tế và giáo dục, và củng cố các
thể chế có hiệu quả trong cộng đồng cũng như chính quyền.
Các khoản tài trợ, dao động từ 50.000 đến 150.000 USD cho mỗi kecamatan (tức tiểu khu,
tương đương cấp xã – ND), được cấp thẳng cho các cộng đồng làm kinh phí thực hiện cho
những họat động mà người dân cho là quan trọng nhất. Các cán bộ hướng dẫn đã qua đào tạo
tổ chức hỗ trợ kỹ thuật cho các cộng đồng trên cả nước. Trong vòng 9 năm, KDP đã cải thiện
đời sống của nhân dân ở hơn 34.000 thôn làng - gần bằng một nửa tổng số các cộng đồng
nghèo vùng nông thôn ở Indonesia.
“Trước đây, các chương trình phát triển được “ban phát” cho chúng tôi, và những người ở cấp
trên quyết định xem chúng tôi cần gì”, một người dân tự hào nói “Chương trình KDP đã nâng
cao vị thế của chúng tôi, giúp chúng tôi tự ra quyết định dựa vào nhu cầu thực tế. Chúng tôi đã
tham gia vào quá trình này ngay từ đầu và bây giờ rất hài lòng với kết quả đạt được”
Những đặc điểm về cấu trúc chương trình KDP
 Cam kết đa ngành và hướng tiếp cận dưới hình thức “thực đơn mở” sẽ giúp người dân có
cơ sở để tự mình chọn lựa ra các dự án hoặc hoạt động mà họ coi là quan trọng nhất ;
 Lồng ghép chương trình tín dụng cho các hoạt động kinh tế, mặc dù vẫn còn đang gây
tranh luận về những mức lãi suất hợp lý, nhưng làm tăng sự lựa chọn ở cấp thôn ấp, và có
thể cung cấp một hình thức quản lý rủi ro được “xã hội hóa”;
 Việc thiết kế kỹ lưỡng và nhanh chóng như chuẩn bị một chiến dịch quy mô ngay từ đầu,
sẽ làm tăng độ tin cậy với người dân địa phương về những lợi ích mà chương trình sẽ đem
lại cho họ;

 Người dân cần được khuyến khích để tự nêu lên ý kiến của mình, hơn là thông qua trung
gian như các TCPCP và các tổ chức cộng đồng
 Chuyển giao trách nhiệm thực hiện đến một cơ quan có năng lực hạn chế hơn, nhưng
có cơ cấu triển khai ở cấp vùng hoặc cấp cơ sở, cho phép Ngân hàng xây dựng khung
chương trình dễ dàng;
 Ngân hàng sẵn sàng cam kết hỗ trợ về nhân lực ở mức cao, với các nhân viên hoạt động
ngay trong nước, để giám sát việc thiết kế và thực thi chương trình.
(World Bank 2002)
2.8.3 Tầm quan trọng của các thể chế địa phương
Các thể chế địa phương có vai trò quan trọng đối với thành công của các hoạt động hỗ trợ sinh
kế. Mặc dù LMPA không có đủ chức năng để cải cách thể chế địa phương, nhưng hợp phần cần
bảo đảm mối quan hệ chặt chẽ giữa các cơ quan, tổ chức chủ chốt trên địa bàn. Các cơ quan nhà
nước ở địa phương, đặc biệt là các tổ chức quần chúng như Hội Phụ nữ, hiểu biết rất rõ và có
quan hệ tốt với cộng đồng trong vùng. Họ có thể hỗ trợ kỹ thuật hoặc hướng dẫn các hoạt động
phát triển cộng đồng.
Nghiên cứu WWF về Sinh kế bền vững cho các KBTB
21
Liên kết và quan hệ đối tác với giới doanh nghiệp địa phương cũng rất có giá trị. Trong một số
trường hợp, các doanh nhân địa phương có thể giúp trang bị cho cộng đồng những kỹ năng kinh
doanh mà họ thường thiếu, và có thể giúp cộng đồng tiếp cận với các thị trường bên ngoài, đồng
thời cung cấp dịch vụ quản lý khi gánh vác những rủi ro lớn hơn trong kinh doanh.
Mỗi tổ chức có thể cung cấp những tri thức và kỹ năng đa dạng nhất định đóng góp cho quá trình
phát triển, tuy nhiên chỉ có một số ít có thể cung cấp tất cả. Việc thiết lập quan hệ đối tác giữa các
cơ quan, đơn vị khác nhau sẽ tạo điều kiện để họ bổ khuyết và giúp đỡ lẫn nhau. Để định hình và
trợ giúp một quá trình hành động dưới sự hướng dẫn của cộng đồng, phải cho ra đời các thể chế
mới dựa vào cộng đồng. Những lợi ích của quá trình hành động dưới sự hướng dẫn của cộng
đồng này đã được trình bày ở trên. Một cách tổng quát, các chương trình hỗ trợ sinh kế cần lựa
chọn và thiết kế những hoạt động có tính thực tế và khả thi tùy theo năng lực về mặt tổ chức của
các thể chế ở địa phương.
2.8.4. Tiếp cận có hệ thống - phương pháp SLED

Rõ ràng là, cả các chương trình phát triển chung hay những dự án hỗ trợ dân nghèo theo mục
tiêu riêng lẻ đều mở ra con đường cho các gia đình thoát khỏi đói nghèo. Bên cạnh những cách
thức ứng phó đã nêu, còn có những phương pháp tiếp cận cụ thể khác có thể áp dụng để tăng
hiệu quả của các giải pháp tác động đến cộng đồng nghèo ở các địa phương. Những phương
pháp tiếp cận này đều xuất phát từ Khung Sinh kế Bền vững (SLF) đã đề cập ở phần trước.
IMM đã xây dựng một quy trình nhằm tìm hiểu có hệ thống về sinh kế dân nghèo và cùng làm
việc với người dân để có thể củng cố tính bền vững của các loại hình sinh kế hiện tại, hoặc tìm ra
những phương án thay thế đa dạng. Tăng cường và Đa dạng hóa Sinh kế bền vững (Sustainable
Livelihoods Enhancement and Diversication – SLED) là một trong những quy trình đang được
IMM sử dụng và tiếp tục hoàn thiện, trước yêu cầu ngừng áp dụng các phương thức tiếp cận hiện
hành về khuyến khích các loại hình “sinh kế thay thế” hiện hành để chuyển sang một cách tiếp
cận tòan diện hơn cho các cộng đồng sống phụ thuộc vào rạn san hô ở Nam Á (IMM).
Phương pháp SLED đề xuất việc phân tích có hệ thống ở nhiều giai đoạn. Đối với hợp phần
LMPA, khâu đầu tiên là làm rõ hiện trạng không bền vững của nguồn lợi biển, và các hộ gia đình
ngư dân cần hỗ trợ để thay đổi sinh kế sao cho ít phụ thuộc hơn vào nguồn lợi biển và trở nên
bền vững hơn. Quá trình thực hiện SLED bao gồm:
 Đánh giá có hệ thống các chiến lược sinh kế hiện tại
 Xác định tiềm năng cho việc thay đổi những chiến lược hiện tại dựa vào năng lực sẵn có
Hộp 2.5: Các thể chế địa phương
PEMSEA (2003) đưa ý kiến tranh luận rằng, một trong những nguyên nhân chủ yếu dẫn đến
sự xuống cấp môi trường dải ven bờ là do những thất bại về thể chế. Những thất bại trong hệ
thống thị trường, nạn ô nhiễm và khai thác tài nguyên quá mức, những chênh lệch về lợi ích
và khuyết thiếu về quyền tài sản, cùng với việc áp dụng không phù hợp hoặc không nhất quán
các chính sách của nhà nước, chẳng hạn như các chính sách bất cập về tăng trưởng kinh tế,
hệ thống lập pháp và chấp pháp yếu kém, đều góp phần làm gia tăng áp lực lên môi trường
dải ven bờ - mà một trong những hậu quả là làm tổn hại đến sinh kế vùng ven biển và thúc đẩy
các hình thức khai thác thiếu bền vững đang diễn ra trước mắt chúng ta (IDL và IUCN 2004,
tr.19).
Hộp 2.5: Các thể chế địa phương
PEMSEA (2003) đưa ý kiến tranh luận rằng, một trong những nguyên nhân chủ yếu dẫn đến

sự xuống cấp môi trường dải ven bờ là do những thất bại về thể chế. Những thất bại trong hệ
thống thị trường, nạn ô nhiễm và khai thác tài nguyên quá mức, những chênh lệch về lợi ích
và khuyết thiếu về quyền tài sản, cùng với việc áp dụng không phù hợp hoặc không nhất quán
các chính sách của nhà nước, chẳng hạn như các chính sách bất cập về tăng trưởng kinh tế,
hệ thống lập pháp và chấp pháp yếu kém, đều góp phần làm gia tăng áp lực lên môi trường
dải ven bờ - mà một trong những hậu quả là làm tổn hại đến sinh kế vùng ven biển và thúc đẩy
các hình thức khai thác thiếu bền vững đang diễn ra trước mắt chúng ta (IDL và IUCN 2004,
tr.19).