giáo trình lý luận dạy học

Trang 1


























TÀILIUBÀIGING
LÝ LUN DY HC





Tácgi:NguynVănTun

- Nm 2010 -

TRNG I HC S PHM K THUT
TP. H CHÍ MINH





S
P
K
T

MCLCTrang
CHNG I: GII THIU LÝ LUN DY HC 3
1. KHÁI NIM VÀ CÁC TRNG PHÁI LÝ LUN DY HC 3
2. I TNG NGHIÊN CU CA LÝ LUN DY HC 4
3. NHIM V CA LÝ LUN DY HC 8
4. TÍNH HAI MT CA LÝ LUN 8

5.CÁC LUN IM C BN CA LÝ LUN DY HC 9
CHNG II. QUÁ TRÌNH DY HC 10
1. KHÁI NIM CHUNG V QUÁ TRÌNH DY HC 10
1.1. NH NGHA 10
1.2. CÁC DU HIU CA QTDH 10
1.3. HOT NG DY VÀ HOT NG HC 12
1.4. MT S QUAN NIM V QUÁ TRÌNH DY HC 13
2. THÀNH T CU TRÚC VÀ BN CHT CA QUÁ TRÌNH DY HC 14
2.1. THÀNH T CU TRÚC CA QUÁ TRÌNH DY HC 14
2.2. BN CHT CA QUÁ TRÌNH DY HC 15
3. NHIM V CA QUÁ TRÌNH DY HC 19
3.1. GIÁO DNG HC SINH 19
3.2. GIÁO DC HC SINH 19
3.3. PHÁT TRIN HC SINH 20
4.LOGIC CÁC KHÂU VÀ NG LC CA QUÁ TRÌNH DY HC 20
4.1. LOGIC CÁC KHÂU CA QUÁ TRÌNH DY HC 20
4.2. NG LC CA QUÁ TRÌNH DY HC 22
5. NGUYÊN TC DY HC 24
5.1. KHÁI NIM 24
5.2. CÁC NGUYÊN TC C TH 24
CHÖÔNG III. MC TIÊU VÀ NI DUNG DY HC 27
1. MC TIÊU DY HC 27
1.1. KHÁI NIM 27
1.2. PHÂN BC MC TIÊU DY HC 28
1.3. PHÂN LOI MC TIÊU DY HC 29
1.4. TÍNH C TH VÀ CHÍNH XÁC CA VIC DIN T MC TIÊU DY HC . 30
2. NI DUNG DY HC TRONG TRNG THCN VÀ DY NGH 31
2.1. KHÁI NIM 31
2.2. CÁC YU T C BN CA NI DUNG DY HC 32
2.3. CÁC YU T NH HNG N VIC LA CHN VÀ XÂY DNG NI

DUNG DY K THUT – NGH 33
2.4. NHNG NH HNG VÀ NGUYÊN TC PHÁT TRIN CHNG TRÌNH
ÀO TO TRONG H THNG GIÁO DC NGH NGHIP 34
2.5. QUI TRÌNH XÂY DNG CHNG TRÌNH ÀO TO NGH 35
CHNG IV. PHNG TIN DY HC 36
1. NHNG C S CHUNG V PHNG TIN DY HC 36
1.1. KHÁI NIM V PHNG TIN DY HC 36
1.2. CHC NNG CA PHNG TIN DY HC TRONG QTDH 37
1.3. PHÂN LOI CA PHNG TIN DY HC 39
1.4. TÍNH CHT CA PHNG TIN DY HC 42
2. VAI TRÒ CA PHNG TIN DY HC VÀ CÁC HÌNH THC S DNG 42
2.1. VAI TRÒ CA PHNG TIN DY HC TRONG GIÁO DC NÓI CHUNG 42
2.2. CÁC HÌNH THC HC BNG PHNG TIN DY HC 44
3. VAI TRÒ CA CÁC KÊNH THU NHN THÔNG VÀ CÁC BIN PHÁP S DNG
PHNG TIN DY HC 46

Trang 2

3.1. VAI TRÒ CA CÁC KÊNH THU NHN THÔNG TIN VÀ PHNG TIN DY
HC 46

3.2. MT S BIN PHÁP TNG HIU QU DY HC 47
CHNG V. PHNG PHÁP DY HC VÀ HÌNH THC T CHC DY HC 48
1. I CNG V PHNG PHÁP DY HC 48
1.1. KHÁI NIM PHNG PHÁP DY HC 48
1.2. PHÂN LOI CÁC PHNG PHÁP DY HC 50
2. MT S KIU PHNG PHÁP 54
2.1. KIEÅU PHNG PHÁP DY HC THÔNG BÁO – TIP NHN (THÔNG BÁO –
TÁI HIN) 54


2.2. KIU PHNG PHÁP KHÁM PHÁ VÀ GII QUYT VN  54
3. NHÓM CÁC PHNG PHÁP TRUYN THU 56
3.1. Phng pháp thuyt trình 56
3.1.3. PHÂN LOI 58
3.1.4. VN DNG 59
3.2. Phng pháp din trình làm mu 63
4. NHÓM CÁC PHNG PHÁP I THOI 67
4.1. PHNG PHÁP ÀM THOI 67
4.2. PHNG PHÁP THO LUN 71
5. T CHC DY THC HÀNH 73
5.1. C S LÝ THUYT V PHNG PHÁP DY THC HÀNH 73
5.2. CÁC PHNG PHÁP DY THC HÀNH 76
GV LÀM MU 76
LÀM MU – LÀM THEO 77
LNH HI LÝ THUYT 78
6. CÁC HÌNH THC T CHC DY HC VÀ HÌNH THC T CHC HC 80
6.1. KHÁI NIM CHUNG V CÁC HÌNH THC T CHC 80
6.3. HÌNH THC T CHC HC 82
7. PHNG PHÁP DY HC GII QUYT VN  86
7.1. KHÁI NIM 86
7.2. C TRNG CA DY HC GII QUYT VN : 87
7.2.4. CÓ NHIU MC  TÍCH CC THAM GIA CA HC SINH KHÁC NHAU 90
7.3. U IM VÀ HN CH CA PHNG PHÁP 91
7.4. CÁC PHNG PHÁP C TH DY HC GII QUYT VN  91
CHNG VI. KIM TRA VÀ ÁNH GIÁ 95
1. I CNG V KIM TRA VÀ ÁNH GIÁ 95
1.1. KHÁI NIM 95
1.2. MC ÍCH CA KIM TRA VÀ ÁNH GIÁ 96
1.3. CÁC TIÊU CHUN CA MT BÀI KIM TRA 96
1.4. CÁC NGUYÊN TC ÁNH GIÁ 98

2. CÁC PHNG PHÁP KIM TRA CH QUAN 98
2.1. KIM TRA VN ÁP (KIM TRA MING) 99
2.2. KIM TRA VIT 100
2.3. KIM TRA THC HÀNH 102
3. TRC NGHIM 103
3.1. KHÁI NIM 103
3.2. C IM C BN CA TRC NGHIM 103
3.3. CÁC LOI CÂU TRC NGHIM 104
3.4. U NHC IM CA KIM TRA TRC NGHIM 108
TÀI LIU THAM KHO 108


Trang 3


CHNG I: GII THIU LÝ LUN DY HC
1. KHÁI NIM VÀ CÁC TRNG PHÁI LÝ LUN DY HC
Lý lun dy hc là mt b phn ca khoa hc giáo dc. Nó đã đc hình thành và phát trin
trong mt quá trình lch s lâu dài và hin nay đã trng thành mt môn khoa hc đc lp trong
h thng các khoa hc giáo dc. Lý lun dy hc là:
- mt khoa hc ca hot đng d
y và hc
- nhng qui lut, nhng mi quan h bin chng và nhng nguyên lý cho toàn b hot
đng dy và hc
Nhiu nhà nghiên cu lý lun dy hc thuc trng phái khác nhau trên th gii đã đa
ra nhng mô hình lý lun dy hc khác nhau tng thích vi mc đích chính tr, kinh t, xã hi,
vn hóa và quan đim ca trng phái đó. Nhng tt c đu nhm m
c đích nghiên cu hình
thành lên mt lý lun phc v cho hot đng dy và hc. Mi mô hình lý lun dy hc có mt
bn cht riêng bit ca nó.

Khong cui th k 18, trên th gii có 3 dòng t tng v lý lun dy hc chính, đó là
trng phái theo ch ngha duy vt bin chng, ch ngha duy tâm và ch ngha khoa hc phân
tích kim chng. Lý lun dy h
c theo ch ngha duy vt bin chng đc xut phát t t tng
ca Karl Marx (1818 -1883). Nhng nhà lý lun dy hc ni ting theo t tng này là: Lothar
Klingberg, Hacker (c), Leontjew, Wygotski, Galperin (Liên Xô c),…
Lý lun dy hc theo ch ngha duy tâm đc hình thành t t tng ca Ernst
Schleiermacher (1768 - 1834). Nhng nhà lý thuyt đi din cho trng phái này đu tiên là
Wilhelm Dilthey ngi c (1833 – 1911), sau đó Max Frischeisen Koehler (1878 – 1923),
Herman Nohl (1879 – 1963), John Dewey (1859 – 1952),…
Lý lun dy hc theo ch ngha khoa hc phân tích ki
m chng đc hình thành t t
tng ca August Comte (1789 – 1857) ngi Pháp. Nhng nhà lý thuyt đi din cho trng
phái này là Skinner, Bloom,…
(1)

Mô hình lý lun dy hc là gì?
1. Mô hình lý lun dy hc là mt lý thuyt phân tích và mô hình hóa hot đng dy
hc có tính quy lut trong nhng mi quan h đa dng ca hot đng dy hc
trong cng nh ngoài trng hc.
2. Nó đa ra nhng điu kin, nhng kh nng và ranh gii ca vic dy và hc.
3. Nó đi din cho mt trng phái lý lun (cng có th kt hp ca nhiu trng
phái lý lun).



Cui thp niên 70 đn đu nhng nm 80 đã xut hin nhng khng hong v mt mô
hình lý lun dy hc c s cho mi mt trng phái. Khong đu thp niên 90, nhng mô hình
lý lun dy hc có s hc hi ln nhau và vn dng ca nhau nhng kt qu nghiên cu và khó
phân bit đc nu chúng ta chiu theo 3 dòng t tng v lý lun d

y hc
Hin nay trên th gii (đc bit  châu Âu và M) có nhng mô hình lý lun dy hc chính sau:
- Mô hình lí lun dy hc bin chng (dialec)
- Mô hình lý lun dy hc lý thuyt thông tin (Informativ)
- Mô hình lý lun quan đim điu khin (Kybernetiv)
- Mô hình lý lun dy hc lý thuyt hc tp (Learn Theorie)
- Mô hình lý lun dy hc thc dng (Pragmatismus)
- Mô hình ly giáo viên, hc sinh làm trung tâm
- …
Tính cht c
 bn nht đ phân bit s khác nhau gia các mô hình lý lun dy hc là
mi quan h v cu trúc c bn gia: hc sinh – giáo viên – ni dung dy hc.
(1)
2. I TNG NGHIÊN CU CA LÝ LUN DY HC
i tng nghiên cu ca lý lun dy hc là quá trình dy hc, c th là nghiên cu các
đi tng liên quan đn quá trình dy hc nh: bn cht, qui lut; mc tiêu, ni dung, phng
pháp, phng tin đánh giá trong hot đng dy và hc…

Hình 1. Phm vi đi tng nghiên cu ca lý lu
n dy hc



Didactic luôn tr li câu hi: (hc?)



làm gì
Cái
gì
Nh th
nào
Lúc
nào

đâu
Bng
cái gì
Ai
Ni dung
Mc đích
Phng pháp
Thi gian
a đim
Phng tin
Ngi hc
Trang 8

3. NHIM V CA LÝ LUN DY HC
Nghiên cu quá trình dy hc vi t cách là mt quá trình s phm, nhm tìm ra các bn
cht và qui lut ca quá trình này.
Do s phát trin ca xã hi cng nh do nhu cu dy và hc trong nhng điu kin và
đc thù ni dung khoa hc khác nhau, lý lun dy hc đã có s chuyên bit hóa thành các khoa
hc hp. Nhng tng th lý lun d
y hc cóa hai b phn tri thc ch yu là Lý lun dy hc
đi cng và lý lun dy hc chuyên bit:
- Lý lun dy hc ph thông
- Lý lun dy hc k thut tng hp
- Lý lun dy hc đi hc
- Lý lun dy hc b môn,
- Lý lun dy hc chuyên ngành
- Lý lun dy hc chuyên nghip
Nhim v
 ca lý lun dy hc đi cng là nghiên cu phát hin ra nhng qui lut, bn
cht chung cho tt c các quá trình dy hc, đng thi tìm ra nhng điu kin đ thc hin qui
lut này trong thc tin dy hc. Tuy nhiên, nhng ni dung mà lý lun dy hc đi cng
nghiên cu cha thâu tóm đc mi vn đ, khía cnh đc thù c th ca tng bc hc, môn
hc… Vi s hp tác, thng nht gia cái chung và cái riêng, da lên nhau và b sung cho
nhau, lý lun dy hc đi cng và lý lun dy hc chuyên bit giúp gii quyt các vn đ c
bn ca lý lun dy hc.
Ni dung nghiên cu ca LLDH trong dy chuyên nghip gm:
- Mc tiêu và nhim v ca quá trình dy hc: mc tiêu giáo dc, mc tiêu đào t
o và mc
tiêu dy hc ca tng đ tài…(mc tiêu hc tp);
- Ni dung dy hc;
- Quy lut dy hc: quy lut lnh hi tri thc, tâm lý, nguyên tc dy hc, quan h gia
giáo viên và hc sinh,…
- Nhng phng pháp và hình thc t chc dy hc;

- T chc dy hc: k hoch dy hc, các khâu ca quá trình dy h
c
- Quá trình dy lý thuyt và thc hành.
4. TÍNH HAI MT CA LÝ LUN
Lý lun dy hc luôn luôn có tính hai mt. Hai mt là hai nhim v nghiên cu c bn
ca nó song song đi kèm vi nhau. Hai nhim v đó là:
- Nghiên cu xác đnh thc trng dy hc (thc t dy hc k thut ngh nghip đang nh
th nào?)
- Nghiên cu đnh hng dy hc (d
y hc cn phi nh th nào?)
Trang 9

Xác đnh thc trng là mt s nghiên cu thc trng mà các nhà s phm thng dùng
nhng phng pháp nh: quan sát, phân tích, kim chng,…Leo Roth (1971) đã làm mt cuc
nghiên cu so sánh gia 3 lp hc bng 3 hình thc t chc dy hc khác nhau: dy hc toàn
lp, dy hc theo nhóm và dy hc theo chng trình. Sau đó đánh giá thành tích hc tp thu
đc ca mi lp đ rút ra xem hình thc t
chc dy hc nào tt hn. Vi ví d này chúng ta
thy rõ là ngi nghiên cu đã gp nhng khó khn nh th nào.  cuc nghiên cu đc
chính xác ông ta phi xác đnh so sánh kin thc ca hc sinh 3 lp, phi kim tra xem thái đ
ca giáo viên có nh hng đn kt qu hc tp không và v v. Nh vy hot đng s phm là
mt hot đng có tính tng th mà trong đó có nhiu yu t nh hng. Cho nên vic nghiên
cu ch hiu bit phn nào mi quan h bin chng gia các yu t hoc tính cht ca mt yu
t ch không th đa ra đc tt c các mi quan h bin chng ca nó, có ngha là kt qu
nghiên cu ch gii hn trong mt phm vi nh nht đnh. K
t qu này là c s cho vic tri thc
thc tin dy hc và vic tác đng ngc li vào quá trình dy hc.
Nghiên cu đnh hng dy hc là mt phn nhim v quan trng ca lý lun dy hc.
Vic đnh hng đc th hin bng vic đa ra các chng trình đnh hng hot đng dy
hc, các mô hình dy hc, các chng trình dy hc, phng pháp đào to, phng pháp dy

hc, …
5.CÁC LUN IM C BN CA LÝ LUN DY HC
Komensky (1592 – 1670)
Ông là nhà s phm li lc ca Tip Khc vào th k 16 đã đt nn móng cho lý lun
dy hc vi hai tác phm:
- Great Didactic: Lý lun dy hc v đi
- Orbis Pictus: Dy hc bng tranh nh
Nhng tác phm này đc xut bn ti Nurmberg nm 1657. Sau đây là mt s quan
đim ca ông v dy hc:
- Ông cho rng hc ch
phi gn lin vi s vt c th, hc không phi ch da vào sách
v mà phi da vào thiên nhiên;
- Nguyên tc thích ng t nhiên và đm bo tính trc quan;
- Quá trình dy hc phi qua các giai đon: cm giác, trí nh, t duy và nng lc phê phán
sáng to;
- Quá trình dy hc phi phù hp vi ngi hc và s hiu bit là do các giác quan đem
li;
- Ngoài ra ông còn đóng góp rt quan trng trong vic phát trin giáo dc ngh nghip
trong mt s ý tng phng pháp dy hc ngh nghip (Method of arts)
Trang 10

Komensky đc đánh giá là nhà s phm li lc và là ngi sáng lp khoa s phm mi.
T tng s phm ca ông vn còn tác dng cho đn ngày nay.
Jean Jacques Rousseau (1712 – 1778)
Ông là mt trong nhng nhà s phm và là nhà xã hi đã gây ra hai cuc cách mng là:
cách mng xã hi và cách mng giáo dc  Pháp. Ông cho rng:
- Dy hc là phát trin các giác quan;
- Thc tin cuc sng đem li kinh nghim tt nht;
- Hot đng dy hc phi trên c s hot đng;
- Ông khuyn khích hc ngh;

Johann Heinrich Pestalozzi (1746 – 1827)
Ông là ngi Thy S, quan đim ca ông: dy hc là ngh thut nâng cao lòng khát
vng ca con ngi và phng pháp ca ông đc tóm tt nh sau:
- Thích nghi vic dy hc vi nhng vn đ tâm lí;
- Nn tng ca s hiu bit là trc giác và ngôn ng: dy toán phi c th, dy hình th
phi thông qua s quan sát, dy ngôn ng phi da vào các giác quan, tp
đc phi da
vào ngôn ng;
- Giáo dc k thut là yu t cn thit và mang li giá tr thc tin;
- Giáo dc là khoa hc và là ngh thut đ rèn luyn trí tu và ci to xã hi;

CHNG II. QUÁ TRÌNH DY HC
1. KHÁI NIM CHUNG V QUÁ TRÌNH DY HC
1.1. NH NGHA
Dy hc là hot đng đc trng nht, ch yu nht c
a nhà trng, din ra theo mt quá
trình nht đnh t t
0
đn t
n
gi là quá trình dy hc (QTDH). ó là mt quá trình xã hi bao
gm
và gn lin vi hot đng dy và hot đng hc trong đó hc sinh t giác, tích cc, ch
đng, t t chc, t điu kin và điu chnh hot đng nhn thc ca mình di s điu khin
ch đo, t chc, hng dn ca giáo viên nhm thc hin mc tiêu, nhim v dy hc.
Quá trình dy hc là chui liên tip các hành đng dy, hành đng ca ngi dy và
ngi hc đan xen và tng tác vi nhau trong khong không gian và thi gian nht đnh,
nhm thc hin các nhim v dy hc.
1.2. CÁC DU HIU CA QTDH
 Dy hc là mt dng hot đng đc thù ca xã hi, nhm truyn th và lnh hi kinh

nghim xã hi, trên c s đó hình thành và phát trin nhân cách ca ngi hc. ó là s vn
đng ca mt hot đng kép, trong đó din ra hai hot đng có chc nng khác nhau, đan xen
Trang 11

và tng tác ln nhau trong khong không gian và thi gian nht đnh: hot đng dy và hot
đng hc.
 Hot đng hc, ch th là ngi hc, hng vào đi tng hc, tip nhn và chuyn hóa
nó, bin thành ca riêng, qua đó phát trin chính bn thân mình.
 Hot đng dy, ch th là ngi dy, hng vào đi tng dy, làm cho nó tr thành đi
tng c
a s điu khin ca mình. Vai trò và tính cht ca hot đng dy cng nh v th ca
ngi dy tu thuc vào vic hot đng dy có đi tng là gì.
 Hot đng dy và hot đng hc đu phi đc tin hành trên bn th ca QTDH là ni
dung dy hc (NDDH). NDDH là yu t khách quan, quyt đnh tin trình và phng pháp ca
hot đng dy và hot đng hc.
 Kt qu ca QTDH là làm bin đi  ngi hc nhng đc tính nào đó đã đc xác đnh
t trc và tng ng vi NDDH. Nói cách khác, phi thc hin đc mc tiêu dy hc ca
chính QTDH đó.
 Mt QTDH bt kì bao gi cng phi đc tin hành trong khong không gian, thi gian
nht đnh (mt tit dy, mt bài, mt khóa đào to bi dng,…) và chu s ch c bi các
điu kin kinh t - xã hi – vn hóa nht đnh. Nói cách khác, QTDH phi là mt quá trình hc
tp có kim soát và điu khin đc.
Tóm li quá trình dy hc hình thành và phát trin nhân cách ca ngi hc. ó là s vn đng
ca mt hot đng kép dy và hc đan xen và tng tác ln nhau trong khong không gian và
thi gian nht đnh. Kt qu ca QTDH là làm bin đi  ngi hc nhng đc tính nào đó đã
đc xác đnh t trc (xem hình sau)
Trang 12


Hình 2. Du hiu ca quá trình dy hc.

1.3. HOT NG DY VÀ HOT NG HC
Hot đng dy:
- Dy hc đc hiu là mt hình thc đc bit ca giáo dc (ngha rng), xem nh là mt
trng hp riêng ca nó (ca giáo dc). Dy hc là con đng đc bit quan trng trong
mi quan h bin chng và phi hp vi các con đng, các hot đng khác trong quá trình
giáo dc đ thc hin các mc tiêu và nhim v giáo dc đt ra.
- Dy hc là m
t quá trình truyn th, t chc nhn thc kin thc, kinh nghim xã hi và
ngh nghip cho ngi hc nhm hình thành và phát trin nhân cách nói chung và nhân
cách ngh nghip nói riêng. Dy hc bao hàm trong nó s hc và s dy gn bó vi nhau,
trong đó s dy không ch là s ging dy mà còn là s t chc, ch đo và điu khin s
hc.
- Dy hc là mt m
t ca quá trình dy và hc do ngi giáo viên thc hin theo ni dung,
chng trình đào to đã đnh nhm giúp ngi hc đt đc các mc tiêu hc tp theo tng
bài hc hoc toàn khóa đào to. Hot đng dy hc không ch hng đn yêu cu truyn th
kin thc, hình thành k nng, k xo và thái đ ngh nghip đúng đn  ngi h
c mà còn
góp phn phát trin tính tích cc và t chc các hot đng hc tp ca hc viên.
- Dy là hot đng ca giáo viên, không ch là hot đng truyn th cho hc sinh nhng ni
dung đáp ng đc các mc tiêu đ ra, mà còn hn na là hot đng giúp đ ch đo và
hng dn hc sinh trong quá trình lnh hi. Ch khi nào nm bt đc các điu ki
n bên
Trng thái ca ngi
hc  thi đim t(0)
đc th hin bi:
- Hiu bit, kh
nng, thái đ
- Các điu kin ni
tâm khác

Trng thái ca ngi
hc  thi đim t(1)
đc th hin bi:
- Hiu bit, kh
nng, thái đ
- Các điu kin ni
tâm khác

Hot đn
g
hc t
p
Ho

t đ

n
g
h

c t
p

p
h

Giáo viên D
y
h


c


nh hn
g
iu chnh
K
im tra
iu ki

n n
g
o

i cnh
(
môi tr

n
g)
Trang 13

trong (hiu bit, nng lc, hng thú,…) ca hc sinh thì giáo viên mi đa ra đc nhng
tác đng s phm phù hp đ hot đng hc đt đc kt qu mong mun.
Hot đng hc:
- Hc, theo ngha rng nht, đc hiu là quá trình c bn ca s phát trin nhân cách trong
hot đng ca con ngi, là s lnh hi nhng “sc mnh bn cht ngi” đã đc đi
tng hóa trong các sn phm ca hot đng con ngi. ó là hot đng phn ánh nhng
mt nht đnh ca hin thc khách quan vào ý thc ngi hc. Tuy nhiên nó ch yu hng
ngi hc vào lnh hi nhng chân lí đã đc loài ngi phát hin nhng chúng li là mi

đi vi h.
- Hot đng hc là mt hot đng nhn thc đc đáo ca ngi hc, thông qua đó ngi hc
ch yu thay đi chính bn thân mình và ngày càng có nng lc hn trong hot đng tích
cc nhn thc và ci bi
n hin thc khách quan.
Hot đng dy hc gm hai mt ca quá trình đó là dy và hc luôn đi kèm bin chng
vi nhau. Hot đng dy - hc có các đc trng sau đây:
- Th hin vai trò ch đo ca giáo viên
- Là mt hot đng có mc đích rõ ràng
- Có ni dung, chng trình k hoch c th
- Din ra trong mt môi tr
ng nht đnh (lp hc, xng thc hành, phòng thí nghim)
- S dng các phng tin đa dng (ngôn ng, thit b, tài liu)
- a dng v hot đng: nhn thc, trí tu, vn đng, thao tác, …
- Kt qu hot đng dy đc đánh giá thông qua kt qu hot đng hc tp
1.4. MT S QUAN NIM V QUÁ TRÌNH DY H
C
Cho đn nay đã có nhiu quan nim khác nhau v QTDH. Di đây trình bày ngn gn
v mt s quan nim:
- Theo thuyt h thng, QTDH vi t cách nh mt h thng, gm có nhiu thành t, trong
đó GV và hot đng dy, HS và hot đng hc là nhng thành t c bn nht. Không có hai
thành t đó, đc bit là không có hc sinh và hot đng hc thì không th có QTDH.
Trong mi quan h dy – hc trong QTDH, GV đóng vai trò ch đo vi t cách là ch th tác
đng s phm, HS không ch là đi tng chu s tác đng s phm đó mà còn là ch th nhn
thc, ch th ca hot đng hc tp. Ch khi nào thc s là ch th nhn thc thì HS mi tip
thu mt cách có ý thc và có hiu qu s tác đng s
phm. Vai trò ch th nhn thc đòi hi
hc sinh phi t giác, tích cc, đc lp trong hot đng hc tp ca mình.
- Theo quan đim ca điu khin hc, ta có th coi QTDH là mt h điu chnh. Trong h
đó GV là b phn điu chnh, HS là b phn b điu chnh nhng đng thi t

điu chnh (xem
hình di). S điu chnh và s t điu chnh da trên nguyên lý nn tng ca điu khin hc,
Trang 14

đó là liên h ngc, là s thu nhn thông tin v mc đ phù hp ca hành đng thc hin so vi
hành đng quy đnh. Có hai loi liên h ngc: liên h ngoài t HS đn GV ch yu giúp cho
s điu chnh ca GV và liên h trong  bn thân HS ch yu giúp cho s điu chnh ca HS.
Các mi liên h ngc trong đc to ra không ch thông qua vic kim tra, đánh giá k
t qu
hc tp do GV tin hành mà còn thông qua s t kim tra, t đánh giá ca chính bn thân HS.
S điu chnh, s ch đo ca GV phi làm sao cho s t kim tra, t đánh giá đó hình thành và
ngày càng phát trin  HS đ h t điu chnh và hc tp mt cách t giác, tích cc và đc lp,
tc là làm cho hc tp tr thành mt h kín điu chnh vi tính cht là mt h th cp trong h
dy hc,  đó HS va là khách th va là ch th ca QTDH. Vì vy, QTDH di góc đ này là
quá trình phát trin bin chng, trong đó có s thng nht ca s điu chnh (dy), s đc điu
chnh và s t điu chnh (hc).


Hình 4. iu chnh trong dy hc
- Theo thuyt thông tin, QTDH bao gm hai b phn là: b phn x lí và truyn thông tin
(GV) và b phn thu nhn, x lí, lu tr và vn dng thông tin (HS). Trong quá trình đó, vn đ
rt c bn là làm sao kh đc nhng thông tin, tín hiu nhiu khác nhau đ đm bo cho vic
truyn và nhn thông tin đc thông sut, đt hiu sut và hiu qu cao.
Theo t t
ng công ngh, đã và đang đc vn dng ngày càng sâu rng vào lnh vc giáo dc.
Theo đó, QTDH đc coi là mt quá trình công ngh đc bit.
2. THÀNH T CU TRÚC VÀ BN CHT CA QUÁ TRÌNH DY HC
2.1. THÀNH T CU TRÚC CA QUÁ TRÌNH DY HC
QTDH vi t cách là mt h thng gm có nhiu thành t c bn, trong đó GV cùng vi
hot đng dy và HS cùng vi hot đng hc là hai thành t

 c bn nht. Mi ngi đu d

Chin lc dy, hc
Phn x ca
ngi hc
Giá t
r
 tht
i

u khi

n
Nhiu

MTDH
o:
Kim tra
Mch chnh:
ND, PP,
p
hn
g
ti

n
i tng
điu chnh:
Giáo viên,
T chp

hành:
HS
Trang 15

HOT NG DY HC
dàng thy rng nu không có hai thành t đó cùng vi thành t th ba là ni dung dy hc thì
QTDH không th xy ra.
Nh bt c hot đng nào ca con ngi, hot đng hay QTDH cng có mc tiêu, cn
s dng nhng phng pháp, phng tin và cui cùng s đt đc nhng kt qu nht đnh.
Tt c nhng thành t trên tn ti và tác đng qua li ln nhau trong mt mi liên h hu c
cht ch và toàn b quá trình hay h thng dy hc li đc đt trong mt môi trng kinh t xã
hi  c bình din v mô ln vi mô. Bt c lúc nào và  đâu, h QTDH din ra là các thành t c
bn đó li tn ti và tác đng ln nhau trong mt cu trúc xác đnh ca QTDH.
Nu ch xét cu trúc ca chúng  dng gin đn nht, thì mt QTDH bao gm các yu
t: mc đích (mc tiêu dy hc), ni dung dy hc, các hot đng dy – hc, phng pháp dy
hc, phng tin dy hc và kt qu hc tp. Các yu t trên có s quan h hu c vi nhau,
ch c và chu s ch c l
n nhau, trong đó mc tiêu dy hc qui đnh các yu t khác.
Mt khác, mc tiêu dy hc nói riêng và các yu t khác ca QTDH nói chung đc
xut phát t nhu cu ca xã hi và chu s tác đng ca điu kin kinh t - vn hóa – xã hi –
khoa hc, Nói cách khác, các yu t xã hi này to nên mt “trng xã hi”, trong đó din ra
hot đng dy hc. Ta có th mô t mt cách đn gin mi quan h gia các thành t c bn
ca QTDH nh s đ di đây:

Hình 3. Cu trúc các thành t ca quá trình dy hc

2.2. BN CHT CA QUÁ TRÌNH DY HC
Quá trình dy hc là quá trình tng tác gia con ngi vi nhau trong vô s các điu
kin nh hng nh chính tr, kinh t, tâm lý, xã hi, khoa hc giáo dc, thc trng v
 trình đ
khoa hc k thut,…. Cho nên vic xem xét bn cht ca QTDH này cng cn phi có cách
nhìn tng th bao quát. Quá trình dy hc có các bn cht sau đây:
a) QTDH là mt b phn ca quá trình s phm tng th

Kt
qu
dy
hc
Nhu
cu
xã
hi
MT DH
ND DH
PPDH
ánh
giá
dy
hc
MÔI TRNG KINH T - XÃ HI – VN HÓA – KHOA HC
PTDH

Trang 16

Quá trình s phm tng th hay quá trình giáo dc ngha rng là mt quá trình có mc
tiêu, có k hoch, có t chc, có hng dn nhm hình thành và phát trin nhân cách con ngi
đáp ng đc các yêu cu ca xã hi. Quá trình đó thng bao gm hai quá trình b phn đó là
quá trình dy hc và quá trình giáo dc (ngha hp). QTDH là b phn chính, có ý ngha quyt
đnh đn kt qu ca quá trình s phm tng th, nó ch
 yu nhm trau di hc vn, hình thành
và phát trin tri thc, k nng, k xo ngh nghip cho HS. Quá trình giáo dc ch yu nhm
hình thành lý tng, nim tin và hành vi đo đc cho HS
b) QTDH là mt quá trình nhn thc
Mc tiêu ca dy hc là, thông qua hot đng hc – mt hot đng nhn thc đc đáo
ca HS, làm cho hc lnh hi đc nhng kinh nghim xã hi mà loài ng
i đã tích ly đc
nhm hình thành k nng, k xo ngh nghip.
Hot đng hay quá trình nhn thc – hc tp  bc giáo dc ngh nghip có nhng đc
đim ch yu sau:
Quá trình nhn thc là quá trình phn ánh các hin tng thc tin nhng không phi là
phn ánh tt c mi hin tng mà là phn ánh mt cách tích cc và chn lc. Ch
nhng gì liên
quan đn nhu cu, hng thú, đn hot đng hin ti và s phát trin tng lai ngh nghip ca
cá nhân mi đc chn lc và phn ánh.
Quy lut nhn thc ca loài ngi đã đc W.I. Lênin nêu lên trong công thc ni
ting: “T trc quan sinh đng đn t duy tru tng, ri t t duy tru tng tr v thc
tin…”. Con đng bi
n chng ca s nhn thc chân lý, nh vy bao gm hai giai đon, đó là
giai đon cm tính và giai đon lý tính. Tuy nhiên, trong QTDH s nhn thc - hc tp ca HS
thng là nhn thc nhng điu mà nhân loi đã bit, tc là nhng điu mi m ch đi vi
chính bn thân h. iu đáng lu ý  đây là ho
t đng nhn thc ca HS không cn phi din ra

theo nh trình t và thi gian mà loài ngi và các nhà khoa hc đã nhn thc ra chân lý đó.
Tùy thuc vào đc đim ni dung hc tp, kh nng và điu kin hc tp thc mà HS có th
thc hin hot đng nhn thc – hc tp đi t c th đn tru tng hay ngc l
i t tru tng
đn c th.
c) QTDH là mt quá trình tâm lý
Khía cnh tâm lý ca QTDH có ý ngha ht sc quan trng đi vi s thành công ca
dy hc. Di đây là mt s yu t cn đc chú ý đc bit mà trong mt vài thp k qua tâm lý
hc v “dy hc phát trin” đã xác đnh:
-  mi la tui, quá trình phát trin din ra không ging nhau và 
mi la tui có mt
hot đng ch đo tng ng khác nhau.
- Giao tip là con đng khác bên cnh hot đng đ hình thành nhân cách.
Trang 17

- Vic phát trin đng c hc tp nh là kích thích bên trong nhm thúc đy HS tham gia
hc tp mt cách tích cc và vic phát trin hng thú nhn thc din ra ngay trong quá
trình nhn thc là nhng vn đ đc bit quan trng tác đng đn cht lng và hiu qu
ca QTDH.
QTDH không ch bao gm các quá trình mang tính cht nhn thc mà còn có s giao
tip gia GV và HS, HS và HS. Trong hc tp, HS tip thu không ch b
ng t duy mà còn bng
c cm xúc na. S chú ý, say mê, xúc đng đu chim ít nht mt na nhng điu kin ca
nhn thc. Giao tip trong QTDH có nh hng rt mnh đn đng c hc tp, ti s hình
thành thái đ hc tp ca HS.
Giáo viên say sa vi b môn mình dy, s t nh trong quan h vi HS, s giúp đ kp
th
i HS trong hc tp, tính khách quan trong đánh giá, thái đ ca GV,…đu nh hng đn
kt qu hc tp ca HS. S khéo léo s phm trong tip xúc s làm tng hiu qu dy hc.
d) QTDH là mt quá trình xã hi

Dy hc là s tng tác gia ngi và ngi, ngi và xã hi bao hàm t nhóm lp HS,
tp th s phm, xã hi trong trng, xã hi ngoài nhà trng, thông qua các hot đ
ng dy hc
– giáo dc chính khóa và ngoi khóa trong và ngoài nhà trng.
Hot đng hc tp ca hc sinh đc din ra trong môi trng lp hc, nhóm hoc sinh.
S giao lu tng tác nh hng ln nhau trong quá trình hc tp. Giáo viên cn phi to ra
môi trng có tính tích cc cho hc sinh.
Mc tiêu dy hc do xã hi đt ra (tính quy đnh ca xã hi!) và giáo viên cng là ngi
đi din cho xã hi, đc xã hi phân công làm nhim v giáo d
c – đào to th h tr thông
qua vic t chc, điu khin, ch đo QTDH trong nhà trng.
Công tác dy hc – giáo dc ca nhà trng cn đn s tham gia đóng góp nhiu mt
ca các lc lng xã hi khác nhau di nhng khía cnh quan trng nh:
- Quá trình phát trin chng trình GD – T (theo quan nim mi) ca nhà trng cn đc
thc hin trong s phi h
p cht ch gia các nhà GD –T vi các lc lng xã hi ngoài
nhà trng, đc bit là các chuyên gia thc tin và nhng đi din ca các c s s dng
ngi tt nghip.
- Huy đng và tng cng các ngun lc, nht là ngun lc tài chính đm bo cht lng dy
hc – giáo dc.
- Hot đng hc tp din ra trong môi trng tp th
 hc sinh, trong đó có s tng tác gia
các thành viên
e) QTDH là mt quá trình HS va là khách th va là ch th
Trang 18

Hot đng mang tính khách th ca ngi hc là hot đng din ra di s hng dn,
t chc và kim tra giám sát ca GV nhm tip cn vi đi tng lnh hi. Nó bao gm mt s
hot đng sau đây:
- Tip nhn và thc hin các nhim v và k hoch hot đng hc tp do GV đ ngh.

- i
u chnh hot đng hc tp di s kim tra, giám sát ca GV
Hot đng mang tính ch th ca ngi hc là hot đng hc tp sau:
- T giác, ngha là t giành ly kin thc, k nng, thái đ đúng đn, không b gò ép bt buc
t bên ngoài.
- Tích cc, ngha là cùng tham gia vào quá trình ging dy ca GV nh chm chú nghe ging,
tham gia phát biu mt cách có phê phán đ bi
n kin thc thành ca riêng mình, t mình đi
kim thêm kin thc đ đào sâu m rng ch không ch chp nhn nhng gì GV đã truyn
th.
- T lc, có ngha là đc lp suy ngh, c gng tìm tòi các phng án gii quyt vn đ.
- Cùng hp tác đ đa ra các phng án ti u.
- T lên k hoch và thc hin nhim v h
c tp ca mình đ ra.
- T kim tra điu chnh hot đng hc tp ca mình.
f) QTDH là mt quá trình đng, va mang tính n đnh và bt n đnh
Mang tính n đnh bi vì GV và HS dy và hc theo mt k hoch có mc đích, phng
pháp rõ ràng. Theo hình di, hot đng GV là hot đng ch đo bao gm hot đng kim tra
điu chnh và
đnh hng HS đ HS  thi đim t
1
đt đc mt kin thc, k nng, k xo và
đng c thái đ nht đnh.  tin hành các hot đng đó ngi GV phi có mt k hoch
chun b trc nh giáo án, giáo trình, k hoch đào to,…
Mang tính cht bt n đnh bi vì con ngi hot đng không ch theo nhng kin thc,
k nng và mong mun ca mình mà còn ho
t đng theo nhng điu kin ni tâm cng nh
ngoi cnh tác đng. Ví d nh  hình trên, HS trong gi hc còn có nhng hot đng ph
ngoài ý mun ca GV, hoc do nhng điu kin bên ngoài tác đng làm cho quá trình đó b
nhiu không theo k hoch.

g) QTDH chu s tác đng ca điu kin bên ngoài và điu kin bên trong
iu kin bên ngoài là đi
u kin c bn tác đng gián tip đn QTDH nh đng li,
quan đim chính tr, chin lc giáo dc ca nhà nc và xã hi, nhng quy lut v tâm lý s
phm và tri thc xã hi. Nó b chi phi bi nhu cu xã hi.
iu kin bên trong là điu kin tác đng trc tip đn quá trình dy hc và xy ra chính
trong quá trình đó nh c s vt ch
t ca c s đào to, thái đ, nng lc ca GV, mi quan h
gia HS và GV, kh nng ca HS.
Trang 19

h) QTDH là mt quá trình điu khin và điu chnh ca GV kt hp vi quá trình t
điu khin và t điu chnh ca HS
Quá trình này đòi hi phi đc qun lý ca thy và t qun lý ca HS nhm to nên s
phi hp nhp nhàng gia các đng liên h xuôi và đng liên h ngc. Làm cho QTDH tr
thành mt chu trình khép kín (xem hình di).






Hình5. iu chnh trong quá trình dy hc
Trong QTDH, thông qua vic kim tra ca thy đ ra và s t kim tra ca HS, h có
th phát hin đc nhng u đim và thiu sót ca mình đ t điu chnh nh t khc phc
thiu sót và phát huy nhng u đim. Ngoài ra khi tranh lun, trao đi ý kin vi bn bè, tp th
HS cng có th t kim tra li kin thc đã nm và t điu chnh vic hc tp ca mình.
3. NHIM V CA QUÁ TRÌNH DY HC
3.1. GIÁO DNG HC SINH
Làm cho HS nm vng h thng tri thc vn hóa, khoa hc k thut, k nng k xo lao

đng ngh nghip (ngi ta còn gi là nhim v dy ngh)
Chc nng giáo dng bao gm vic ti
p thu các tri thc khoa hc, hình thành các k
nng, k xo chuyên môn ngh nghip.
Tri thc khoa hc bao gm các s kin, khái nim, quy lut, lý thuyt … liên quan đn
ngh nghip. Các k nng, k xo ngh nghip bao gm các k nng, k xo đc thù ca ngh
tng ng. Kt qu ca giáo dng là to ra các nng lc hot đng ngh nghip cho HS.
3.2. GIÁO DC H
C SINH
ng thi vi giáo dng, QTDH còn thc hin chc nng giáo dc, hình thành cho HS
th gii quan, quan đim đo đc, nim tin, lòng mong mun, hành vi ng x và hot đng
thích hp trong xã hi…. Ngha là mt tng th phm cht nhân cách tiêu biu cho xã hi
(ngi ta còn gi là nhim v dy làm ngi)
Thc hin chc nng giáo dc bt ngun hu c t chính ni dung, phng pháp,
phng tin, nhng đng thi cng t s giao tip, giao lu gia GV và HS.
Thc cht chc nng giáo dc ca dy hc là chc nng làm cho quá trình dy hc
mang tính mc tiêu và có tính giá tr ca xã hi nht đnh.
Mc tiêu DH Ni dung
T chc dy hc
PP
–
PT
–
HTTC
Kt qu
iu chnh
Kim tra
Trang 20

3.3. PHÁT TRIN HC SINH

Dy hc là to điu kin cho s phát trin cá nhân nh nng lc nhn thc và nng lc
hành đng, nng lc gii quyt vn đ sáng to, nng lc t hc, t thích ng (ngi ta còn gi
là nhim v dy phng pháp).
Nhim v phát trin s có hu hiu hn nu có phng hng rõ ràng lôi cu
n HS vào
nhng loi hình hot đng có tác dng phát trin s cm th và lnh vc vn đng trí tu, ý chí,
cm xúc, đng c ca cá nhân HS.
Cn nhn mnh rng dy hc bao gi cng mang tính phát trin cá th ngi hc nhng
chúng ta cha đnh hng rõ rt các phng pháp và ni dung dy hc theo hng đó cho nên
phm vi nhng phm cht cn phát trin có ph
n nào b thu hp. Vi ý ngha đó, vic quá đ
sang dy hc theo hng phát trin có ý ngha là m rng phm vi các nh hng phát trin,
tng cng các yu t sáng to trong hot đng hc tp.
c đim ca nhim v phát trin là nó không tn ti t nó mà là kt qu ca hai chc
nng giáo dc và giáo dng. Nhng cng đ, mc
đ đa dng, chiu sâu ca s phát trin
ph thuc vào giáo dng và giáo dc.
Mi quan h gia ba nhim v
C ba có mi quan h mt thit vi nhau: cái này đi trc cái kia, cái kia là hu qu ca
cái này, nhng đng thi là điu kin tích cc hóa nguyên nhân ban đu. Hai nhim v giáo
dng và giáo dc hp li thành c s cho nhim v phát trin.
Nhim v
th ba đn lt mình, sau đó tích cc hóa hai chc nng đu. Bi vy cn xét
đn tính bin chng thng nht ca ba chc nng y khi tip cn đn mi quan h qua li gia
chúng vi nhau.
Ba nhim v c bn này đc thc hin bng cách lên k hoch tng th các nhim v
ca bài dy (giáo dng, giáo dc, phát trin), ri l
a chn ni dung hot đng ca giáo viên và
hc sinh, kt hp vi các phng pháp, hình thc và phng tin dy hc đ gii quyt ln lt
các nhim v mt cách thích hp trong mi giai đon ca bài hc, cui cùng kim tra, phân tích

kt qu, đng thi đánh giá tin đ thc hin ba chc nng trên.
4.LOGIC CÁC KHÂU VÀ NG LC CA QUÁ TRÌNH DY HC
4.1. LOGIC CÁC KHÂU C
A QUÁ TRÌNH DY HC
Logic ca QTDH là trình t vn đng hp quy lut có hiu qu ti u ca hc sinh di
s ch đo ca giáo viên đi t trình đ tri thc và trình đ phát trin ca hc sinh khi bt đu
nghiên cu vn đ đn trình đ nm vng hoàn toàn vn đ đó. Vy cn phi la chn và sp
xp phi hp theo m
t trình t nh th nào đ DTDH đt hiu qu cao và s lnh hi tri thc,
k nng, k xo ti u.
Trang 21

QTDH là mt quá trình din ra mt cách có logic, tôn trng các quy lut tâm lý nhn
thc ca HS, mt khác xut phát t trình đ tri thc và trình đ phát trin ca HS. Do đó, trong
phm vi mt ni dung dy hc nht đnh, QTDH có th din ra theo nhiu kiu, nhiu cu trúc
khác. Các thành phn ca các kiu là nhng giai đon k tip nhau và gi là các khâu ca
QTDH. QTDH gm các khâu:
- Gây đng c, chun b tâm lý, ý thc cho vi
c hc tp.
- T chc gii quyt các nhim v nhn thc
- Cng c, hoàn thin, vn dng tri thc, k nng, k xo
- Kim tra, đánh giá tri thc, k nng, k xo.
a) Gây đng c, chun b tâm lý, ý thc cho vic hc tp
Hot đng ca con ngi là hot đng có ý thc, đc thc hi
n bt đu bi ý thc
đc đy đ nhim v hot đng và xut phát t hng thú đã có đng c. i vi hot đng
nhn thc cng vy, trc ht HS phi ý thc đc nhim v nhn thc.
Mc tiêu chính ca khâu này là gây mâu thun, to hng thú, nhu cu và đng c hc
tp  HS nhm lôi cun HS vào hot đ
ng hc tp, kích thích tính tích cc, lòng ham mun gii

quyt vn đ nhn thc.
b) T chc gii quyt các nhim v nhn thc
Mc tiêu:
- Truyn đt ni dung tri thc mi;
- T chc nhn thc cho HS;
- Kích thích đnh hng mc tiêu dy hc;
- T chc cho HS tìm thy tri thc mi.
Ni dung tri thc mi phi trình bày theo th t
 logic, kt hp vi phng tin dy hc
trc quan cng nh các phng pháp thích hp.
 đt đc mc tiêu này giáo viên cn (yêu cu):
- Chun b đy đ các tài liu và phng tin dy hc;
- Son giáo án k lng;
- Vn dng nhiu phng pháp dy hc mt cách hp lí;
- Kích thích HS tích cc tip thu, tham gia vào quá trình tìm đn kt qu ni dung nhn
thc;
- Huy đng, gii phóng các nng lc ca HS.
c) Cng c, hoàn thin tri thc, vn dng tri thc
Hc sinh phi lu tr ghi nh nhng điu đã tip thu sao cho đy đ, chính xác và bn
vng, khi cn li có th tái hin chúng đc nhanh, đy đ và chính xác đng thi vn dng nó.
Trang 22

Mun vy hc sinh phi đc cng c nhng tri thc, k nng mi hc thông qua s ghi nh có
ch đnh, có k hoch.
Mc tiêu:
- H thng hóa li nhm hoàn thin tri thc
- Cng c nhng đim quan trng
- Hình thành k xo và nâng cao nng lc nhn thc
- Vn dng nhng kin thc va m
i tip thu

Yêu cu đi vi giáo viên:
- T chc cho hc sinh luyn tp
- H thng hóa
- Vn dng tri thc mi hc đ gii quyt vn đ liên quan
d) Kim tra vic nm vng tri thc và k nng, k xo ngh nghip ca HS
Trong QTDH, khâu này có ý ngha đc bit quan trng trong vic to ra mi liên h
ngc ngoài và trong đ đ
iu chnh và t điu chnh hot đng nhn thc ca HS.
Mc tiêu:
- To điu kin ôn tp nhng gì đã hc;
- Kim tra mc đ phát trin  hc sinh;
- Giúp hc sinh t đánh giá;
- Giúp giáo viên điu chnh, đánh giá đúng trình đ ca tng hc sinh;
Yêu cu đi vi giáo viên:
T chc kim tra nh
n xét cht lng, t chc cho hc sinh t kim tra đánh giá và điu
chnh.
Các khâu ca QTDH va trình bày trên hp li thành mt th hoàn chnh tng ng vi
mt giai đon hay mt chu trình vn đng trong nhiu giai đon hay chu trình k tip, liên tc.
Chúng có th lp đi, lp li và xen k nhau, thâm nhp vào nhau  mi giai đon hay chu trình
đó.
Trình t các khâu trên không phi và không th
là bt buc mt cách cng nhc và
không nht thit tt c các khâu đó đu phi thc hin trong mi tit, mt phn bài dy.
4.2. NG LC CA QUÁ TRÌNH DY HC
ng lc là s mong mun, s thôi thúc, là yu t thúc đy hot đng, làm cho hot
đng đt mc tiêu và hiu qu.
Cng nh mi quá trình khác, QTDH vn đng và phát trin là do nó có nhng yu t

thúc đy hay còn gi là đng lc. Nh vy, theo cách hiu thông thng, đng lc ca QTDH

là nhng yu t thúc đy QTDH hay thúc đy hc sinh tin hành hot đng nhn thc trong
QTDH.
Trang 23

Mi s vt, hin tng ca th gii khách quan đu vn đng và phát trin không
ngng. Mi s vn đng đu có ngun gc là s đu tranh và thng nht gia các mt đi lp,
tc là gii quyt các mâu thun c bn ca s vt, hin tng. QTDH vn đng và phát trin là
do các mâu thun bên trong và bên ngoài ca nó liên tc xut hin và đ
c gii quyt. Vic
nhn thc đc các mâu thun và gii quyt đc các mâu thun đó  HS s to nên đng lc
cho QTDH.
Các mâu thun ca QTDH gm các mâu thun gia các thành t cu trúc nh gia mc
tiêu, yêu cu vi trình đ hin có ca HS to nên các nhu cu (xut hin  HS di nh hng
ca GV) tip thu kin thc k nng và k x
o vi các kh nng thc t tha mãn các nhu cu
đó.
iu kin đ mâu thun tr thành đng lc:
Trong QTDH, không phi c có mâu thun ny sinh là t nhiên có đng lc xut hin
(hng thú nhu cu…) mà phi trong nhng điu kin nht đnh thì đng lc mi đc hình
thành t mâu thun đó:
(1) Trc ht mâu thun phi đc HS chú ý đ
c và cm thy có khó khn nht đnh trong
nhn thc và t đó có nhu cu gii quyt khó khn nhm hoàn thành nhim v hc tp
đ ra.
(2) Mâu thun phi va sc vi HS, tc là nhim v hc tp mi phi  mc đ tng ng
vi gii hn trên ca vùng phát trin gn nht ca HS mà h có th gii quy
t đc vi
n lc cao nht v trí tu và th lc. iu đó là rt quan trng vì nu va sc  mc
bình thng không có n lc thì không có kích thích đc t duy, không gây đc hng
thú hc tp  HS. Ngc li nu vn đ  mc đ khó quá thì s dn đn cng thng và

mt hng thú.
(3) Mâu thun phi xu
t phát t s tin trin hp logic ca QTDH, ngha là mâu thun ny
sinh mt cách tt yu trên con đng vn đng phát trin ca QTDH cng nh quá trình
nhn thc ca HS và phù hp vi logic ca ni dung bài dy.
Khi HS ý thc đc mâu thun thì s xut hin  h nhu cu và hng thú gii quyt mâu
thun đó. Chính vì vy, nhu cu và hng thú là nhng thành phn ch yu c
a đng lc. Khi
hc sinh không có nhu cu và hng thú thì rt th  vi vic hc tp. Gây đng c hc tp là
mt bin pháp s phm vi mc đích khi dy nhu cu và hng thú hot đng tích cc  ngi
hc. ng c hóa hc tp không ch là điu kin cho s hc tp mà còn là kt qu ca s h
c
tp.
ng c hc tp ca ngi hc ph thuc vào các yu t sau đây:
- Trình đ hiu bit và kinh nghim đã có
- Tính liên thông gia ni dung dy hc mi và kin thc đã có ca ngi hc.
Trang 24

- Tình hung dy hc ví d nh: ni dung dy hc, phng tin dy hc giáo viên s
dng.
ng c hc tp xut phát t hai loi đng c sau đây:
(1) Ni đng c hc tp (ngi hc t có). ng c này luôn gn vi mong mun t có
không chu s tác đng ca ngi khác, thí d có HS thì thích môn toán, còn em thì
thích môn vn)
(2)
Ngoi đng c hc tp (Là chu s tác đng kích thích t bên ngoài, thí d đc khen
thng, đc quyn li nào đó…)
Khi thc hin QTDH, GV phi chú ý đn các đc tính và ni dung ca tng loi đng c
đ tác đng s phm to đng lc cho ngi hc. i vi loi (2), GV cn gây đc s tò mò
tìm hiu ni dung dy hc mi ví d nh

:
- Khi dây tm quan trng ca nó đi vi hot đng ngh nghip sau này, hay mi liên h
ca chúng đi vi ni dung đã hc hay s liên thông vi các môn hc khác
- To ra các tình hung có mâu thun làm tng nhu cu
- có nhng bin pháp kp thi đúng đn đ nhm tng đng lc ca ngi hc ví d nh
li khen ngi, cho đi
m khuyn khích.
5. NGUYÊN TC DY HC
5.1. KHÁI NIM
- Nguyên tc dy hc là lun đim c bn cn phi da vào khi ging dy nhng vn đ
khoa hc. Lun đim c bn: ch đo trc tip vic la chn ni dung và các hình thc
t chc dy hc, vn dng trong tt c các khâu ca QTDH cng nh trong t
t c các
môn hc.
- Tác gi khác cho rng, nguyên tc dy hc là nhng phng hng chung đc đúc kt
thành nhng lun đim c bn, có giá tr ch đo toàn b công tác dy hc theo đúng
quy lut ca QTDH
5.2. CÁC NGUYÊN TC C TH
Vic trình bày h thng các nguyên tc cng có nhiu cách khác nhau tùy theo quan
đim ca tng tác gi, có tác gi chia thành 7, hay 8 hoc 10,…nguyên tc. Sau đây là các
nguyên tc dy hc c th
Nguyên tc 1: m bo tính thng nht gia giáo dc t tng, giáo dc khoa hc và giáo
dc ngh nghip
Nhà trng chúng ta là nhà trng XHCN, đt di s lãnh đo ca ng, đm bo s
giáo dc nhng con ngi XHCN
Nhà trng là nhng trng dy ngh, không phi là nhà trng dy ngh chung chung.
Do đó vic dy hc ph
i đm bo tính ngh nghip, tính nghip v.
Trang 25

Nhà trng chúng ta là nhà trng mà  đó có nhim v rt quan trng là đào to con
ngi theo hng phát trin toàn din (có tài, có đc)
Khoa hc đc sn sinh ra trong cuc sng, đc đút kt và rút ra nhng vn đ có tính
quy lut nên khoa hc phi mang tính chân thc khách quan. Ngi dy và ngi hc phi tuân
theo nhng yêu cu ca khoa hc.
Khoa hc phi mang tính hin đi (c v lý thuyt và th
c hành) và nhng kin thc
hin đi không phi ph lc đ chng minh cho kin thc khoa hc. Rõ ràng, yêu cu v mt
khoa hc ca hot đng dy hc là cao: yêu cu v kin thc phi đc sp xp logic, nht
quán, có tính k tha t đi này sang đi khác.
Trong quá trình dy hc, nhng kin thc quan trng nht, nhng đim nút, nhng đi
m
chìa khóa phi đc tp trung vào thc tin và tác đng vào cuc sng.
Trong quá trình dy hc, cn gim bt tính mô t ca giáo trình, tng tính ch đo ca lý
thuyt và đa lý thuyt ch đo cho ngi hc.
- Phng pháp thng nht t tng và khoa hc:
Truyn th cho ngi hc bng ngôn ng rõ ràng, cách trình bày logic, phân b thi
gian hp lí, n np làm vic khoa hc, chú trng làm cho ng
i hc có đc phng pháp khoa
hc mang tính cht nghiên cu.
- Phng pháp thng nht t tng và ngh nghip
Chú trng nuôi dng các đnh hng ngh nghip ngay t đu là điu kin cn. Hin
nay, nhu cu ngành ngh đt ra rt cp thit, đc bit là trung cp ngh. Hot đng dy ngh
còn cha đc chú trng.
Nguyên tc 2: m b
o tính thng nht gia lý lun và thc tin
Lý lun và thc tin là hai mt ca mt vn đ, b sung, h tr, thúc đy nhau cùng tin
lên. Xét di góc đ lý thuyt ca Mac-Lenin, đó là lý thuyt và thc tin là hai mt tinh thn
và vt cht ca quá trình nhn thc và ci to t nhiên, ci to xã hi, ci to bn thân.
Thc tin là toàn b hot đng ca con ngi nhm đm bo s tn ti và phát trin ca

xã hi trong các lnh vc sn xut, vn hóa, hot đng xã hi và trong công tác thc nghim
khoa hc.
Thông thng, lý thuyt đi trc, dùng lý thuyt đ ch đo thc tin, nhng đôi khi
thc tin ra trc, sau đó mi đúc kt thành lý lun.
Nguyên tc 3: m bo thng nht gi
a dy và hc
Hai mt này h tr ln nhau: nu hc mà không cn dy thì có th s đi vào đng
vòng, không hiu qu. Dy và hc là hot đng song hành, hot đng dy hc là ch đo, còn
hot đng hc là ch đng.
Trang 26

Tính t giác ca HS trong hc tp biu hin  ch hiu đc mc tiêu hc tp, có hng
thú hc tp, có ý chí đi sâu vào ni dung ch không phi ghi nh máy móc.
Tính tích cc biu hin  vic HS bit khc phc khó khn, tp trung chú ý, tng cng
s suy ngh đ tp trung kin thc và tím cách gii quyt vn đ.
Tính tích cc biu hin ch y
u trong hot đng trí tu, trong đó HS vn dng, phi hp
toàn b các chc nng tâm lý, t mình tin hành các thao tác t duy đ lnh hi tri thc.
Tính đc lp biu hin  ngi hc luôn luôn đng não suy ngh đ nm tri thc, không
công nhn mt cách c tin bt c điu gì cha hiu bng hiu bit và lý l ca mình hoc luôn
luôn tip thu chân lý vi óc phê phán và tinh thn hoài nghi khoa hc, lt ngc li vn đ theo
nhn thc ca bn thân đ tìm li vn đ và trên c s đó hot đng ca h mang tính sáng to.
 kích thích HS hc tp cùng vic làm ny sinh nhu cu hiu bit vn đ, luôn đt HS
vào tình hung có vn đ. Giáo viên cn d kin nhng khó khn mà HS gp phi và đ ra
nhng yêu cu cao hn, trên c s
đó h rút ra nhng khái nim, quy lut có c s đ t phân
tích vn đ. Giáo viên cng nên và cn giúp HS tip cn khoa hc bng nhiu con đng khác
nhau: sn xut, hc tp.
Nguyên tc 4: m bo tính thng nht gia c th và tru tng
C th: thy bng giác quan. C th trong trng hc là: các dng c, đ dùng dy hc

v
n dng trong trng hc.
Trc quan t nhiên: giúp ngi hc nhn thc d dàng (đng vt, thc vt, máy móc)
Trc quan thc nghim: là mt dng ca trc quan t nhiên giúp HS tìm hiu các hin
tng, các quá trình xy ra trong thc t thông qua ý nim và thc nghim.
Trc quan âm thanh: giúp HS hc tp qua các hình tng âm thanh (đa hay bng ghi
âm, đa CD,…)
Trc quan tng trng và trc quan đ th: giúp phát trin t duy tru t
ng cho HS.
Trc quan này phn ánh quy c khái quát qua t duy: đ th, s đ, bn đ, bn v,… Ngoài ra
GV cn s dng loi ngôn ng hình tng đ giúp HS hiu bài và d liên h vi thc t.
Nguyên tc 5: Kin thc vng vàng và t duy sáng to
Kin thc vng vàng là yu t quan trng.  HS có kin thc vng vàng GV phi luôn
luôn cng c đ nh
lâu, nh sâu, cho HS tái hin kin thc và k nng trong quá trình ng
dng chúng vào thc tin.
Vic cng c kin thc và k nng bng cách GV phi tin hành trong sut QTDH và
trong các khâu ca QTDH. c bit coi trng vic thc tp, h thng hóa tri thc.
GV đt ngi hc  t th luôn có vn đ, x lí vn đ, nm vng vn đ (“T duy mm
do, kin thc vng vàng”)
Nguyên tc 6: Tính khoa hc và tính va sc
Trang 27

“Va sc” là phù hp vi trình đ phát trin ca HS trong nhng hồn cnh và tình
hung nht đnh.  mi trình đ, ngi hc có nhng kin thc khác nhau, vic hc phi phù
hp vi nng lc ca mi ngi.
Ngun tc 7: m bo thng nht gia cá nhân và tp th
HS ln nm trong mt khn kh nht đnh, trong mt nhóm, mt tp th
nht đnh.
Cho nên vic hc  trng điu chính là nh tác đng ca tp th. Mun gii quyt cho cá nhân

thì phi chú ý đn tp th.
Bn thân vic hc li mang tính cá nhân (khơng ai hc thay cho ai), đc bit trong làm bài,
thi hay kim tra.



CHƯƠNG III. MC TIÊU VÀ NI DUNG DY HC
1. MC TIÊU DY HC
1.1. KHÁI NIM
Mục tiêu được hiểu là: cái điểm, cái ý đònh, cái mẫu mắt mình trông vào, nhắm vào
1
.
Theo từ điển tiếng Việt thông dụng NXB Giáo dục – 1998, thuật ngữ “mục tiêu”
được giải thích là: Đích đặt ra cần phải đạt tới.
Theo R.F Mager mục tiêu dạy học là một lời phát biểu mô tả về kết quả những sự
thay đổi có tính mong muốn ở người học sau quá trình dạy học
2
.
Theo Chr. Moeller: mục tiêu dạy học là sự mô tả về trạng thái người học sau quá
trình dạy học đạt được.
3

Theo S. Bloom: “Nói đến mục tiêu dạy học (leaner object) là chúng tôi muốn nói đến
lối phát biểu rõ ràng về các phương thức theo đó chúng ta có thể mong đợi tạo nên sự thay
đổi hành vi ở học sinh thông qua dạy học. Như vậy, nghóa là các phương thức theo đó học
sinh thay đổi kiến thức (tư duy), tình cảm, và động cơ tâm lý hóa (kỹ năng kỹ xo)”.

1
Xem Nguyễn Thụy i, phương pháp dạy kỹ thuật, ĐHSPKT, 1983 trang 36
2
Robert F. Mager: 1994
3
Xem Decker: Grundlagen und neue Ansaetze in der Weiterbildung 1984 trang 45
Mc tiêu
dy hc
Kin thc
K

nn
g
Thái đ
Tng thêm trí tu
Hình thành các k
nng hot đng
Thay đi cm xúc, thái
đ, giá tr đo đc