Bài tập lớn môn Triết học Mác - Lênin: Mối quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức. Vận dụng mối quan hệ này trong công cuộc đổi mới đất nước

lOMoARcPSD|16911414

TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA
KHOA KHOA HỌC ỨNG DỤNG
BỘ MÔN LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ



L15_NHĨM 13_LÊ XN THIÊN_MSSV: 2014566

MỐI QUAN HỆ BIỆN CHỨNG GIỮA VẬT CHẤT VÀ Ý
THỨC. VẬN DỤNG MỐI QUAN HỆ NÀY TRONG CÔNG
CUỘC ĐỔI MỚI ĐẤT NƯỚC.

BÀI TẬP LỚN MƠN TRIẾT HỌC MÁC - LÊNIN

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - 2022

Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()


lOMoARcPSD|16911414

TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA
KHOA KHOA HỌC ỨNG DỤNG
BỘ MÔN LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ


L15_NHĨM 13_LÊ XN THIÊN_MSSV: 2014566

LÝ LUẬN CỦA TRIẾT HỌC MÁC-LÊNIN

VỀ NHÀ NƯỚC VÀ VẤN ĐỀ XÂY DỰNG NHÀ NƯỚC
PHÁP QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA CỦA DÂN, DO DÂN
VÀ VÌ DÂN Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

BÀI TẬP LỚN MÔN TRIẾT HỌC MÁC - LÊNIN

Người hướng dẫn:
GVC.TS. ĐỖ THỊ THÙY TRANG

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - 2022

Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()


lOMoARcPSD|16911414

ST
T
1.
2.
3.
4.
5.

BÁO CÁO PHÂN CÔNG NHIỆM VỤ VÀ KẾT QUẢ
THỰC HIỆN ĐỀ TÀI CỦA TỪNG THÀNH VIÊN NHÓM 13
BỔ SUNG CỘT KQ
Họ và tên
MSSV
Nhiệm vụ

Kết Chữ ký
quả
Lê Xuân Thiên
2014566 Nội dung (Một là, Hai là)
Lê Huỳnh Quốc Thịnh 2014593
Phần mở đầu
Đoàn Phương Thùy
2012154
Tổng hợp
Lý Thanh Tiến
2014717
0
Phan Vũ Anh Tiến
2012202 Nội dung (Ba là, Kết thúc)
NHÓM TRƯỞNG (ghi rõ họ tên, ký tên)

Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()


lOMoARcPSD|16911414

MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU...........................................................................................................1
NỘI DUNG...................................................................................................................2
CHƯƠNG 1
1.1.
1.2
CHƯƠNG 2
2.1.
2.2

I. Làm rõ các quan điểm về mối quan hệ giữa vật chất và ý thức trong lịch sử triết
học......................................................................................................................... 2
1. Quan điểm của CNDT chủ quan và CNDT khách quan về mối quan hệ
giữa vật chất và ý thức....................................................................................2
2. Quan điểm của CNDV trước Mác về mối quan hệ giữa vật chất và ý thức.3
II. Phân tích quan điểm của triết học Mác – Lênin về mối quan hệ biện chứng
giữa vật chất và ý thức...........................................................................................6
1. Lý luận của triết học MÁC-LÊNIN về vật chất..........................................6
2. Lý luận của triết học MÁC-LÊNIN về ý thức:..........................................11
3. Mối quan hệ biện chứng giữ vật chất và ý thức........................................14
4. Ý nghĩa phương pháp luận của mối quan hệ giữa vật chất và ý thức........16
III. Vận dụng mối quan hệ giữa vật chất và ý thức vào công cuộc đổi mới của đất
nước.....................................................................................................................17
1. Khái quát chung về công cuộc đổi mới đất nước do ĐCSVN lãnh đạo:. . .17
2. Đảng đã vận dụng mối quan hệ giữa vật chất và ý thức vào công cuộc đổi
mới đất nước như thế nào.............................................................................23
KẾT LUẬN................................................................................................................27
Tài Liệu Tham Khảo:..................................................................................................28

Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()


lOMoARcPSD|16911414

A. PHẦN MỞ ĐẦU
CANH GIỮA

Mục tiêu của Đảng và Nhà nước ta là làm sao để cho dân giàu, nước mạnh, xã
hội công bằng dân chủ văn minh, theo đúng như những gì mà Bác Hồ ln mong mỏi:

“Tơi chỉ có một sự ham muốn, ham muốn tột bậc là làm sao cho đất nước ta được
hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn tự do,đồng bào ta ai cũng có cơm ăn, áo
mặc, ai cũng được học hành”. Bởi vậy, Đảng và Chính phủ ln đặt nhiệm vụ xây
dựng, bảo vệ Tổ quốc và phát triển kinh tế lên hàng đầu. Tuy nhiên, làm thế nào để
thực hiện tốt nhiệm vụ đó thì Đảng ta đã chỉ ra rằng phải lấy chủ nghĩa Mác-Lênin, tư
tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng, làm kim chỉ nam cho mọi hoạt động. Ngày nay,
triết học là một bộ phận không thể tách rời với sự phát triển của bất cứ hình thái kinh
tế nào. Những vấn đề triết học về mối quan hệ biện chứng giữa ý thức và vật chất luôn
là cơ sở, là phương hướng cho hoạt động thực tiễn, xây dựng và phát triển xã hội.
Với tư cách là sinh viên, là cơng dân của nước Cộng hịa xã hội chủ nghĩa
Việt Nam, qua bài tiểu luận này, nhóm em muốn tìm hiểu kĩ hơn về Triết học MácLênin, cụ thể đó là mối quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức, vận dụng mối
quan hệ này trong công cuộc đổi mới đất nước ở Việt Nam hiện nay. Trong quá trình
thực hiện đề tài, em đã sử dụng nền tảng lý thuyết từ Tài liệu hướng dẫn ôn tập môn
học Triết học Mác – LêNin của Khoa Khoa học ứng dụng Trường Đại học Bách Khoa
Thành phố Hồ Chí Minh. Mặc dù nhóm đã rất cố gắng, nhưng chắc chắn sẽ không
tránh khỏi những sai sót, nhóm em rất mong nhận được sự góp ý q báu của cơ để
bài tiểu luận của nhóm em được hoàn thiện hơn.

1
Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()


lOMoARcPSD|16911414

B. NỘI DUNG
C. CHƯƠNG, VIẾT HOA, CANH GIỮA
I. Làm rõ các quan điểm về mối quan hệ giữa vật chất và ý thức trong lịch sử triết
học.
1. Quan điểm của CNDT chủ quan và CNDT khách quan về mối quan hệ
giữa vật chất và ý thức

Việc giải quyết mặt thử nhất vấn đề cơ bản của triết học đã chia các nhà triết học
thành hai trường phái lớn: CNDV và CNDT. CNDT có 2 hình thức là CNDT khách
quan và CNDT chủ quan. Cả CNDT khách quan và CNDT chủ quan đều đứng trên lập
trường triết học duy tâm. Tức là quan niệm rằng ý thức, tinh thần là tính thứ nhất, vật
chất là tính thứ hai.Ý thức tinh thần là cái có trước, là nguồn gốc và quyết định vật
chất.
Chủ nghĩa duy tâm CHỦ QUAN- CNDT chủ quan phủ định sự tồn tại của thế giới
khách quan, khẳng định mọi sự vật hiện tượng chỉ là phức hợp những cảm giác của cá
nhân, của chủ thể nhận thức là chính con người tuyệt đối hố vai trị tích cực của chủ
thể trong các lĩnh vực hoạt động khác nhau. Những người theo CNDT chủ quan cho
rằng thế giới bên ngoài (hiện thực) chỉ là cảm giác, trị giác, biểu tượng, ý thức của cá
nhân, của chủ thể và không tồn tại bên ngồi ý thức của chủ thể. Ví dụ: Các đại diện
cổ điển của CNDT chủ quan là Beckoly (G. Berkeley), Hium (D.Hume), Fichtơ (J. G
Fichte). Ngay cả Kantơ (I. Kant) cũng phát triển những tư tưởng của CNDT chủ quan
Chủ nghĩa duy tâm KHÁCH QUAN – CNDT khách quan cũng thừa nhận tính thứ
nhất của ý thức, tính thử 2 của vật chất nhưng theo họ, cái ý thức đó khơng phải là ý
thức của chính con người mà là ý thức của các lực lượng bên ngồi con người. Nó là
thứ tinh thần khách quan có trước và tồn tại độc lập với con người. Thực thể tinh thần
khách quan này thường mang những tên gọi khác nhau như "ý niệm", "ý niệm tuyệt
đối", như "tinh thần tuyệt đối", "lí tính thế giới", vv. Về thực chất, "tinh thần tuyệt đối"
chỉ là khái niệm được tuyệt đối hoá, tách khỏi vật chất đem đối lập với vật chất. Vd:
Platôn coi những khái niệm chung là vĩnh viễn tồn tại trong "thế giới ý niệm" còn các
sự vật và hiện tượng của thế giới vật chất chỉ là những cái bóng mờ nhạt của ý niệm
ấy. Hêghen cũng cho rằng "ý niệm tuyệt đối" tồn tại và phát triển đến mức độ nhất
2
Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()


lOMoARcPSD|16911414

định thì sản sinh ra thế giới vật chất, và xã hội loài người chỉ là những "tồn tại khác"
của "ý niệm tuyệt đối". CNDT khách quan thưởng kết hợp với thần học và là cơ sở
triết học của các tôn giáo.
2. Quan điểm của CNDV trước Mác về mối quan hệ giữa vật chất và ý thức
Nắm vững phép biện chứng duy vật và luôn theo sát, kịp thời khái quát những
thành tựu mới nhất của khoa học tự nhiên, các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác Lênin đã khắc phục được những sai lầm, hạn chế của các quan niệm duy tâm, siêu
hình và nêu lên những quan điểm khoa học, khái quát đúng đắn về mặt triết học hai
lĩnh vực lớn nhất của thế giới là vật chất, ý thức và mối quan hệ giữa chúng. Theo
quan điểm triết học Mác - Lênin, vật chất và ý thức có mối quan hệ t: biện chứng,
trong đó vật chất quyết định ý thức, còn ý thức tác động tích cực 3.C. Mặc và Ph.
Ăngghen (1995), Tồn tập, t. 3. Sad, trị 19, 91 trở lại vật chất. Vật chất quyết định ý
thức Vai trò quyết định của vật chất đối với ý thức được thể hiện trên mấy khí cạnh
sau: Thứ nhất, vật chất quyết định nguồn gốc của ý thức. Vật chất "sinh" ra ý thức, vì
ý thức xuất hiện gắn liền với sự xuất hiện của con người cách đây từ 3 đến 7 triệu
năm, mà con người là kết quả của một quả trình phát triển, tiến hóa lâu đài, phức tạp
của giới tự nhiên, của thế giới vật chất. Con người do giới tự nhiên, vật chất sinh ra,
cho nên lệ tất nhiên, ý thức - một thuộc tỉnh của bộ phận con người - cũng do giới tự
nhiên, vật chất sinh ra. Các thành tựu của khoa học tự nhiên hiện đại đã chứng minh
được rằng, giới tự nhiên có trước con người; vật chất là cái có trước, cịn ý thức là cái
có sau; vật chất là tính thứ nhất, cịn ý thức là tính thứ hai. Vật chất tồn tại khách
quan, độc lập với ý thức và là nguồn gốc sinh ra ý thức. Bộ óc người là một dạng vật
chất có tổ chức cao nhất, là cơ quan phản ánh để hình thành ý thức. Ý thức tồn tại phụ
thuộc vào hoạt động thần kinh của bộ não trong quá trình phản ánh hiện thực khách
quan. Sự vận động của thế giới vật chất là yếu tố quyết định sự ra đời của cái vật chất
có tư duy là bộ óc người. Thứ hai, vật chất quyết định nội dung của ý thức. Ý thức
dưới bất kỳ hình thức nào, suy cho cùng, đều là phản ánh hiện thực khách quan. Ý
thức mà trong nội dung của nó chẳng qua là kết quả của sự phản ánh hiện thực khách
quan vào trong đầu óc con người. Hay nói cách khác, có thế giới hiện thực vận động,
phát triển theo những quy luật khách quan của nó, được phản ánh vào ý thức mới có

3
Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()


lOMoARcPSD|16911414

nội dung của ý thức. Thế giới khách quan, mà trước hết và chủ yếu là hoạt động thực
tiễn có tính xã hội - lịch sử của lồi người là yếu tố quyết định nội dung mà ý thức
phản ảnh. Các Mác và Ph. Ăngghen chỉ rõ: “Ý thức [das BewuBtsein] khơng bao giờ
có thể là cái gì khác hơn là sự tồn tại được ý thức [das BewuBtsein]83. Ý thức chỉ là
hình ảnh của thế giới khách quan. Sự phát triển của hoạt động thực tiễn cả về bề rộng
và chiều sâu là động lực mạnh mẽ nhất quyết định tính phong phú và độ sâu sắc của
nội dung của tư duy, ý thức con người qua các thế hệ, qua các thời đại từ mông muội
tới văn minh, hiện đại. Thứ ba, vật chất quyết định bản chất của ý thức. Phản ánh và
sáng tạo là hai thuộc tính khơng tách rời trong bản chất của ý
thức. Nhưng sự phản ánh của con người không phải là “soi gương”, “chụp ảnh” hoặc
là “phản ánh tâm lý” như con vật mà là phản ánh tích cực, tự giác, sáng tạo thông qua
thực tiễn. Khác với chủ nghĩa duy vật cũ, xem xét thế giới vật chất như là những sự
vật, hiện tượng cảm tính, chủ nghĩa duy vật biện chứng xem xét thế giới vật chất là thế
giới của con người hoạt động thực tiễn. Chính thực tiễn là hoạt động vật chất có tính
cải biến thế giới của con người - là cơ sở để hình thành, phát triển ý thức, trong đó ý
thức của con người vừa phản ánh, vừa sáng tạo, phản ánh để sáng tạo và sáng tạo
trong phản ánh. Thứ tư, vật chất quyết định sự vận động, phát triển của ý thức. Mọi sự
tồn tại, phát triển của ý thức đều gắn liền với quá trình biến đổi của vật chất; vật chất
thay đổi thì sớm hay muộn, ý thức cũng phải thay đổi theo. Con người - một sinh vật
có tính xã hội ngày càng phát triển cả thể chất và tính thần, thì dĩ nhiên ý thức - một
hình thức phản ánh của óc người cũng phát triển cả về nội dung và hình thức phản ánh
của nó. Đời sống xã hội ngày càng văn minh và khoa học ngày càng phát triển đã
chứng minh điều đó. Lồi người ngun thuỷ sống bầy đàn dựa vào sản vật của thiên
nhiên thì tư duy của họ cũng đơn sơ, giản dị như cuộc sống của họ. Cùng với mỗi

bước phát triển của sản xuất, tư duy, ý thức của con người cũng ngày càng mở rộng,
đời sống tinh thần của con người ngày càng phong phú. Con người không chỉ ý thức
được hiện tại, mà còn ý thức được cả những vấn đề trong quá khứ và dự kiến được cả
trong tương lai, trên cơ sở khái quát ngày càng sâu sắc bản chất, quy luật vận động,
phát triển của tự nhiên, xã hội và tư duy của họ. Sự vận động, biến đổi không ngừng
của thế giới vật chất, của thực tiễn là yếu tố quyết định sự vận động, biến đổi của tư
duy, ý thức của con người. Khi sản xuất xã hội xuất hiện chế độ tư hữu, ý thức chính
4
Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()


lOMoARcPSD|16911414

trị, pháp quyền cũng dần thay thế cho ý thức quần cư, cộng đồng thời nguyên thuỷ.
Trong nền sản xuất tư bản, tính chất xã hội hố của sản xuất phát triển là cơ sở để ý
thức xã hội chủ nghĩa ra đời, mà đỉnh cao của nó là sự hình thành và phát triển khơng
ngừng lý luận khoa học của chủ nghĩa Mác - Lênin.
Trong đời sống xã hội, vai trò quyết định của vật chất đối với ý thức được biểu
hiện ở vai trò của kinh tế đối với chính trị, đời sống vật chất đối với đời sống tinh
thần, tồn tại xã hội đối với ý thức xã hội. Trong xã hội, sự phát triển của kinh tế xét
đến cùng quy định sự phát triển của văn hóa; đời sống vật chất thay đổi thì sớm muộn
đời sống tinh thần cũng thay đổi theo. Vật chất và ý thức là hai hiện tượng đối lập
nhau về bản chất, nhưng về mặt nhận thức luận, cần quán triệt sâu sắc tư tưởng biện
chứng của V.I. Lênin, 93 rằng “sự đối lập giữa vật chất và ý thức chỉ có ý nghĩa tuyệt
đối trong những phạm vi hết sức hạn chế: trong trưởng hợp này chỉ giới hạn trong vấn
đề nhận thức luận cơ bản là thừa nhận cái gì có trước và cái gì là cái có sau? Ngồi
giới hạn đó, thì khơng cịn nghi ngờ gì nữa rằng sự đối lập đó là tương đối… Ở đây,
tính tương đối của sự đối lập giữa vật chất và ý thức thể hiện qua mối quan hệ giữa
thực thể vật chất đặc biệt - bộ óc người và thuộc tính của chính nó.
Ý thức có tính độc lập tương đối và tác động trở lại vật chất. Điều này được thể

hiện trên những khía cạnh sau: Thứ nhất, tính độc lập tương đối của ý thức thể hiện ở
chỗ, ý thức là sự phản ánh thế giới vật chất vào trong đầu óc con người, do vật chất
sinh ra, nhưng khi đã ra đời thì ý thức có “đời sống” riêng, có quy luật vận động, phát
triển riêng, khơng lệ thuộc một cách máy móc vào vật chất. Ý thức một khi ra đời thì
có tính độc lập tương đối, tác động trở lại thế giới vật chất. Ý thức có thể thay đổi
nhanh, chậm, đi song hành so với hiện thực, nhưng nhìn chung nó thường thay đổi
chậm so với sự biến đổi của thế giới vật chất. Thứ hai, sự tác động của ý thức đối với
vật chất phải thông qua hoạt động thực tiễn của con người. Nhờ hoạt động thực tiễn, ý
thức có thể làm biến đổi những điều kiện, hoàn cảnh vật chất, thậm chí cịn tạo ra
“thiên nhiên thứ hai” phục vụ cho cuộc sống của con người. Còn tự bản thân ý thức thì
khơng thể biến đổi được hiện thực. Con người dựa trên những tri thức về thế giới
khách quan, hiểu biết những quy luật khách quan, từ đó để ra mục tiêu, phương
hướng, biện pháp và ý chí quyết tâm để thực hiện thắng lợi mục tiêu đã xác định. Đặc

5
Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()


lOMoARcPSD|16911414

biệt là ý thức tiến bộ, cách mạng một khi thâm nhập vào quần chúng nhân dẫn – lực
lượng vật chất xã hội, thì có vai trị rất to lớn. “Vũ khí của sự phê phán cố nhiên
khơng thể thay thế được sự phê phán của vũ khí, lực lượng vật chất chỉ có thể bị đánh
đổ bằng lực lượng vật chất; nhưng lý luận cũng sẽ trở thành lực lượng vật chất, một
khi nó thâm nhập vào quần chúng”. Thứ ba, vai trò của ý thức thể hiện ở chỗ nó chỉ
đạo hoạt động, hành động của con người; nó có thể quyết định làm cho hoạt động của
con người đúng hay sai, thành cơng hay thất bại. Khí phản ánh đúng hiện thực, ý thức
có thể dự báo, tiên đồn một cách chính xác cho hiện thực, có thể hình thành nên
những lý luận định hướng đúng đắn và những lý luận này được đưa vào quần chúng sẽ
góp phần động viên, cổ vũ, khai thác mọi tiềm năng sáng tạo, từ đó sức mạnh vật chất

được nhân lên gấp bội. Ngược lại, ý thức có thể tác động tiêu cực khi nó phản ánh sai
lạc, xuyên tạc hiện thực. Thứ tư, xã hội càng phát triển thì vai trò của ý thức ngày
càng to lớn, nhất là trong thời đại ngày nay, thời đại thông tin, kinh tế tri thức, thời đại
của cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại, khi mà tri thức khoa học đã trở
thành lực lượng sản xuất trực tiếp. Trong bối cảnh tồn cầu hóa, vai trị của tri thức
khoa học, của tư tưởng chính trị, tư tưởng nhân văn là hết sức quan trọng. Tính năng
động, sáng tạo của ý thức mặc dù rất to lớn, nhưng nó khơng thể vượt quá tính quy
định của những tiền đề vật chất đã xác định, phải dựa vào các điều kiện khách quan và
năng lực chủ quan của các chủ thể hoạt động. Nếu quên điều đó chúng ta sẽ lại rơi vào
vũng bùn của chủ nghĩa chủ quan, duy tâm, duy ý chí, phiêu lưu và tất nhiên khơng
tránh khỏi thất bại trong hoạt động thực tiễn.
II. Phân tích quan điểm của triết học Mác – Lênin về mối quan hệ biện chứng
giữa vật chất và ý thức.
1. Lý luận của triết học MÁC-LÊNIN về vật chất.
a) Định nghĩa vật chất:
Vật chất là phạm trù rất phức tạp và có rất nhiều quan niệm khác nhau về vật
chất đứng trên các giác độ khác nhau. Nhưng theo Lênin định nghĩa: “ Vật chất là
phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan được đem lại cho con người trong
cảm giác, được cảm giác của chúng ta chép lại, chụp lại, phản ánh, tồn tại không lệ
thuộc vào cảm giác”.

6
Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()


lOMoARcPSD|16911414

Lênin chỉ rõ rằng, để định nghĩa vật chất, không thể làm theo cách thông
thường là quy một khái niệm cần định nghĩa sang một khái niệm khác rộng hơn vì
khái niệm vật chất là một khái niệm rộng nhất. Để định nghĩa vật chất, Lênin đó đối

lập vật chất với ý thức, hiểu vật chất là thực tại khách quan được đem lại cho con
người trong cảm giác, vất chất tồn tại độc lập đối với cảm giác, với ý thức, còn cảm
giác, ý thức phụ thuộc vào vật chất, phản ánh vật chất.
Khi định nghĩa: “Vật chất là một phạm trù triết học”, Lênin một mặt muốn chỉ
rõ vật chất là một khái niệm rộng nhất, rộng vô hạn, muốn phân biệt vật chất với tư
cách là một phạm trù triết học, là kết quả của sự khái quát và trừu tượng, với những
dạng vật chất cụ thể, với những “hạt nhỏ” cảm tính. Vật chất với tư cách là phạm trù
triết học khơng có những đặc tính cụ thể có thể cảm thụ được. Định nghĩa vật chất như
vậy khắc phục được những quan niệm siêu hình của chủ nghĩa duy vật cũ, đồng nhất
vật chất với hình thức biểu hiện cụ thể của nó.
Lênin đã cho rằng bản chất vốn nó cú tự cú, khơng do ai sinh ra, khơng thể tiêu
diệt được, nó tồn tại bên ngồi và khơng lệ thuộc vào cảm giác, ý thức con người, vật
chất là một thực tại khách quan, khác với quan niệm: “Ý niệm tuyệt đối”. của chủ
nghĩa duy tâm khách quan” Thượng đế” của tôn giáo. “Vật tự nó khơng thể nắm
được” của thuyết khơng thể biết, vật chất không phải là lực lượng siêu tự nhiên tồn tại
lơ lửng ở đâu đó. Trái lại phạm trù vật chất là kết quả của sự khái quát các sự vật, hiện
tượng có thật, hiện thực, và do đó các đối tượng vật chất có thật, hiện thực đó có khả
năng tác động vào giác quan để gây ra cảm giác và nhờ đó mà ta có thể biết được,
nắm bắt được đối tượng này. Định nghĩa vật chất của Lênin đó khẳng định được câu
trả lời của chủ nghĩa duy vật về cả hai mặt cơ bản của triết học, phân biệt về chủ nghĩa
duy tâm chủ quan và chủ nghĩa duy tâm khách quan cũng như thuyết không thể biết.
Hơn thế nữa Lênin cũn khẳng định, cảm giác chép lai chụp lại phản ánh vật
chất, nhưng vật chất tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác. Khẳng định như vậy một
mặt Lênin muốn nhất mạnh tính thứ nhất của vật chất, vai trị quyết định của nó với ý
thức, và mặt khác khẳng định phương pháp và khả năng nhận thức thế giới khách
quan của con người. Điều này không chỉ phân biệt chủ nghĩa duy vật, với chủ nghĩa

7
Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()

lOMoARcPSD|16911414

duy tâm, với thuyết khơng thể biết mà cịn phân biệt chủ nghĩa duy vật với nhị nguyên
luận.
Như vậy, chúng ta thấy rằng định nghĩa vật chất của Lênin là một định nghĩa
tồn diện và triệt để nó giải đáp được cả hai mặt vấn đề cơ bản của triết học trên lập
trường của chủ nghĩa duy vật biện chứng, phân biệt về nguyên tắc với chủ nghĩa duy
tâm, bất khả trị luận, nhị nguyên luận. Đồng thời nó cũng khắc phục thiếu sót, siêu
hình, hẹp hịi trong quan niệm về vật chất của chủ nghĩa duy vật cũ.
Định nghĩa vật chất của Lênin cũn giúp chúng ta nhân tố vật chất trong đời
sống xã hội, đó là tồn tại xã hội, và nó cũn có ý nghĩa trực tiếp định hướng trong
nghiên cứu khoa học tự nhiên, giúp khoa học tự nhiên ngày càng đi sâu vào nghiên
cứu dạng cụ thể của vật chất trong giới vĩ mơ. Nó cũng giúp chúng ta có thái độ khách
quan và địi hỏi chúng ta phải xuất phát từ thực tế khách quan trong suy nghĩ và hành
động.
b) Các đặc tính của vật chất:
Vận động là phương thức tồn tại của vật chất và là thuộc tính cố hữu của vật
chất.
Theo quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng vận động là mọi sự biến đổi
nói chung chứ khơng phải là sự chuyển định vị trí trong khơng gian, Anghen cho rằng
vận động là một phương thức tồn tại của vật chất, là thuộc tính cố hữu của vật chất nó
bao gồm tất cả mọi sự thay đổi và mọi quá trình diễn ra trong vũ trụ, kể từ sự thay đổi
vị trí đơn giản cho đến tư duy.
Vận động có nhiều hình thức trong đó có 5 hình thức vận động cơ bản: Thứ
nhất vận động cơ học (Di chuyển vị trí của các vật thể trong khơng gian); thứ hai: Vận
động vật lý (vận động của các phân tử, các hạt cơ bản, vận động điện tử, các quá trình
điện nhiệt…); thứ ba: Vận động hố học (vận động của các ngun tử, các q trình
hố hợp và phân giải các chất); thứ tư: Vận động sinh học (trao đổi chất giữa cơ thể
sống và môi trường); thứ năm: Vận động xã hội (Sự biến đổi thay thế của các hình

thái kinh tế xã hội).

8
Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()


lOMoARcPSD|16911414

Các hình thức vận động đều quan hệ chặt chẽ với nhau. Một hình thức vận
động nào đó được thực hiện là do sự tác động qua lại với các hình thức vận động khác
trong đó những hình thức vận động cao bao giờ cũng bao hàm những hình thức vận
động thấp hơn, nhưng cũng khơng thể coi hình thức vận động cao là tổng số đơn giản
các hình thức vận động thấp. Mỗi sự vật, hiện tượng có thể gắn với nhiều hình thức
vận động nhưng bao giờ cũng được đặc trưng bằng một hình thức vận động cơ bản.
Thế giới vật chất bao giờ cũng ở trong quá trình vận động khơng ngừng. Khơng
thể có vật chất khơng vận động, tức là vật chất tồn tại bằng cách vận động và thông
qua vận động mà biểu hiện sự tồn tại của mình. Hay nói cách khác vận động là
phương thức tồn tại của vật chất. Anghen nhận định rằng và các rạng khác nhau của
vật chất chỉ có thể tồn tại thông qua vận động chỉ thông qua vận động mới có thể thấy
được thuộc tính của vật thể.
Trong thế giới vật chất từ các hạt cơ bản đến thế giới vi mô đến các hệ thống
hành tinh khổng lồ trong thế giới vĩ mô từ vô cơ đến hữu cơ, đến xã hội lồi người, tất
cả ln ở trạng thái vận động. Bất cứ một dạng vật chất nào cũng là một thể thống
nhất có kết cấu xác định gồm những nhân tố, những bộ phận, những xu hướng khác
nhau, cùng tồn tại, ảnh hưởng và tác động lẫn nhau. Sự tác động qua lại đó gây ra biến
đổi. Nguồn gốc của vận động là do những nguyên nhân bên trong, vận động của vật
chất là tự thân vận động.
Vận động là thuộc tính cố hữu của vật chất, khơng thể có vận động bên ngồi
vật chất, vận động không do ai sáng tạo ra và không thể tiêu diệt được do đó vận động
được bảo tồn cả về số lượng lẫn chất lượng. Khoa học đã chứng minh rằng nếu một

hình thức vận động nao đó của sự vật nhất định mất đi thì tất yếu nó nảy sinh ra một
hình thức vận động khác thay thế nó. Các hình thức vận động chuyển hố lẫn nhau,
cịn vận động của vật chất nói chung thì vĩnh viễn tồn tại với sự tồn tại vĩnh viễn của
vật chất.
Mặc dù vật chất ln ở trong q trình vận động khơng ngừng nhưng điều đó
khơng loại trừ mà cịn bao hàm cả hiện tượng đứng im tương đối không có hiện tượng
đứng im tương đối thì khơng có sự phân hóa thế giới vật chất thành các sự vật và hiện
tượng phong phú và đa dạng. Anghen khẳng định rằng khả năng đứng im tương đối

9
Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()


lOMoARcPSD|16911414

của các vật thể, khả năng cân bằng tạm thời là những điều kiện chủ yếu của sự phân
hóa vật chất.
Nếu vận động là sự biến đổi của các sự vật, hiện tượng thì sự đứng im là sự ổn
định, là sự bảo tồn tính qui định của các sự vật hiện tượng. Đứng Im chỉ biểu hiện
của một trạng thái vận động, vận động trong thăng bằng, trong sự ổn định tương đối.
Trạng thái đứng im còn được biểu hiện như là một quá trình vận động trong phạm vi
của sự ổn định, chưa biến đổi. Đứng im chỉ là tạm thời vỡ nó chỉ xảy ra trong một thời
gian nhất định. Vận động riêng biệt có xu hướng chuyển thành cân bằng nhưng vận
động toàn thể lại phân loại sự cân bằng riêng biệt thành các sự vật, hiện tượng ln
thay đổi chuyển hố cho nhau.
Khơng gian và thời gian là những hình thức tồn tại của vật chất. Khơng gian
phản ánh thuộc tính của các đối tượng vật chất có vị trí, có hình hình thức kết cấu, có
độ dài, ngắn, cao, thấp. Khơng gian biểu hiện sự cùng tồn tại và tách biệt của các sự
vật với nhau, biểu hiện khoảng tính của chúng, trật tự phân bố chúng. Cịn thời gian
phản ánh thuộc tính của các quá trình vật chất diễn ra nhanh hay chậm, kế tiếp nhau

theo một trật tự nhất định. Thời gian biểu hiện tốc độ và trình tự diễn biến của các q
trình vật chất, tính cách biệt giữa các giai đoạn khác nhau của các q trình đó, sự
xuất hiện và mất đi của các sự vật hiên tượng.
Không gian và thời gian là hình cơ bản của vật chất đang vận động. Lênin đó
chỉ ra trong thế giới, khơng có gì ngồi vật chất đang vận động, và vật chất đang vận
động khơng thể vận động ở đâu ngồi không gian và thời gian. Không gian và thời
gian là tồn tại khách quan. Nó khơng phải là hình thức chủ quan để xếp chặt các cảm
giác mà ta thu nhận một cách lộn xộn như chủ nghĩa duy tâm quan niệm, cũng như nó
khơng thể đứng ngồi vật chất. Khơng có khơng gian trống rỗng. Khơng gian và thời
gian không phải là bất biến, tuyệt đối, mà trái lại khơng gian và thời gian có sự biến
đổi phụ thuộc vật chất vận động.
Tính thống nhất vật chất của thế giới:
Chủ nghĩa duy tâm coi ý thức, tinh thần có trước, quyết định vật chất, do đó
cũng cho rằng thế giới thống nhất ở tinh thần. Còn chủ nghĩa duy vật biện chứng lại
khẳng định rằng, tính thống nhất chân chính của thế giới là ở tính vật chất của nó.
10
Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()


lOMoARcPSD|16911414

Triết học Mác- Lênin khẳng định chỉ có một thế giới duy nhất là thế giới vật chất,
khơng có thế giới tinh thần. Thế giới thần ninh ma quỷ tồn tại ở đâu đó bên trên, bên
dưới ở trong hay ở ngồi thế giới vật chất.
Đồng thời cịn khẳng định rằng các bộ phận thế giới đều là những dạng cụ thể
của vật chất, có liên hệ vật chất thống nhất với nhau như liên hệ về cơ cấu tổ chức,
liên hệ về lịch sử phát triển và đều phải luôn tuân thủ theo những qui luật khách quan
của thế giới vật chất. Do đó thế giới vật chất tồn tại vĩnh viễn, vô hạn, vô tận không do
ai sinh ra và cũng khơng mất đi trong thế giới đó khơng có cái gì khác ngồi những
q trình vật chất đang biến đổi và chuyển hoá lẫn nhau, là nguyên nhân và là kết quả

của nhau.
2. Lý luận của triết học MÁC-LÊNIN về ý thức:
NGUỒN GỐC VÀ BẢN CHẤT
a) Kết cấu của ý thức TRÌNH BÀY SAU
Cũng như vật chất có rất nhiều các quan niệm về ý thức theo các trường phái
khác nhau. Theo quan điểm của chủ nghĩa duy vật ở đây khẳng định rằng ý thức là đặc
tính là sản phẩm của vật chất, ý thức là sự phản ánh thế giới khách quan vào bộ óc của
con người thông qua lao động và ngôn ngữ. Mác nhấn mạnh rằng tinh thần, ý thức
chẳng qua là cái vật chất được di chuyển vào bộ óc của con người và được cải biến ở
trong đó.
Ý thức là một hiện tượng lớp xã hội có kết cấu phức tạp bao gồm ý thức, tri
thức, tìm cảm, ý chí trong đó tri thức là quan trong nhất là phương thức tồn tại của ý
thức.
Tri thức là phương thức tồn tại của ý thức vì sự hình thành và phát triển của ý
thức có liên quan mật thiết với nhau trong quá trình nhận thức của con người và cải
biến thế giới tự nhiên. Tri thức càng được tích luỹ con người ngày càng đi sâu vào bản
chất sự vật và cải tạo sự vật có hiệu quả hơn, tính năng động của ý thức cũng nhờ đó
mà tăng hơn. Việc nhấn mạnh tri thức là yếu tố cơ bản, quan trọng nhất của ý thức có
ý nghĩa chống quan điểm giản đơn coi ý thức chỉ là tình cảm niềm tin, ý chí. Quan
điểm đó chính là biểu hiện của bệnh chủ quan duy ý chí, của niềm tin mù quáng, của

11
Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()


lOMoARcPSD|16911414

sự tưởng tượng chủ quan. Tuy nhiên việc nhấn mạnh yếu tố tri thức cũng không đồng
nghĩa với việc phủ nhận và coi nhẹ vai trò của các nhân tố tình cảm ý chí.
Tự ý thức cũng là một yếu tố quan trọng của ý thức. Chủ nghĩa duy tâm coi tự

ý thức là một thực thể độc lập, tự nó, có sẵn trong các cá nhân, biểu hiện quan hệ xã
hội. Trái lại chủ nghĩa duy vật biện chứng cho rằng tự ý thức là ý thức hướng về nhận
thức bản thân mình thơng qua quan hệ thế giới bên ngoài. Khi phản ánh thế giới khách
quan, con người tự phân biệt mình, đối lập mình với thế giới đó và tự nhận thức minh
như là một thực thể hoạt động, có cảm giác, có tư duy, có các hành vi đạo đức và có vị
trí xã hội. Mặt khác sự giao tiếp xã hội và hoạt động thực tiễn xã hội đòi hỏi con
người phải nhận rõ bản thân mình và tự điều chỉnh bản thân mình theo các qui tắc, các
tiêu chuẩn mà xã hội đề ra. Ngồi ra văn hố cũng đóng vai trị “Cái gương soi” giúp
cho con người tự ý thức được bản thân.
Vô thức là một hiện tượng tõm lớ nhưng có liên quan đến những hoạt động xảy
ra ở ngoài phạm vi của ý thức. Có hai loại vơ thức: Loại thứ nhất liên quan đến hành
vi chưa được con người ý thức; loại thứ hai liên quan đến các hành vi trước kia đã
được ý thức nhưng do lặp lại nên đó trở thành thói quen, có thể diễn ra “Tự động” bên
ngồi sư chỉ đạo của ý thức. Vơ thức ảnh hưởng đến nhiều phạm vi hoạt động của con
người. Trong những hồn cảnh nào đó nó có thể giúp con người bớt sự căng thẳng
trong hoạt động. Việc tăng cương rèn luyện để biến những hành vi tích cực thành thói
quen và có vai trị rất quan trong đời sống của con người. Trong con người ý thức vẫn
là cái chủ đạo cái quyết định trong hành vi cá nhân.
b) Các đặc tính của vật chất.?????
Nguồn gốc tự nhiên:
Ý thức ra đời là kết quả của sự phát triển lâu dài của giới tự nhiên cho tới khi
xuất hiện con người và bộ óc con người. Khoa học đã chứng minh rằng thế giới vất
chất nói chung và trái đất nói riêng đã từng tồn tại rất lâu trước khi xuất hiện con
người, rằng hoạt động ý thức của con người diễn ra trên cơ sở hoạt động sinh lí thần
kinh của của bộ não con người. Khơng thể tách rời ý thức ra khỏi bộ não và ý thức là
chức năng của bộ não, bộ não là khí quan của ý thức. Sự phụ thuộc của ý thức vào sự
hoạt động của bộ não thể hiện ở chỗ khi bộ não bị tổn thương thì hoạt động ý thức sẽ
12
Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()

lOMoARcPSD|16911414

bị rối loạn. Tuy nhiên, không thể quy một cách đơn giản ý thức về các q trình sinh lí
bởi vì óc chỉ là cơ quan phản ánh. Ý thức là sự phản ánh thế giới khách quan vào bộ
óc con người. Sự xuất hiện của ý thức gắn liền với sự phát triển đặc tính của phản ánh,
đặc tính này phát triển cùng với sự phát triển của thế giới tự nhiên. Sự xuất hiện của
con người và xã hội lồi người đưa lại hình thức của sự phản ánh, đó là sự phản ánh ý
thức.
Sự phản ánh ý thức luôn gắn liền với việc làm cho tự nhiên thích nghi với nhu
cầu phát triển của xã hội.
Nguồn gốc xã hội:
Sự ra đời của ý thức gắn liền với q trình hình thành và phát triển của bộ óc
con người dưới ảnh hưởng của lao động, của giao tiếp và các quan hệ xã hội.
Lao động của con người là nguồn gốc vật chất có tính chất xã hội nhằm cải tạo
tự nhiên, thoả mãn nhu cầu và phục vụ mục đích của bản thân con người. Chính nhờ
lao động, con người và xã hội mới hình thành và phát triển. Lao động là phương thức
tồn tại đầu tiên của con người, lao động đồng thời ngay từ đầu đã liên kết những con
người với nhau trong những quan hệ khách quan, tất yếu, mối quan hệ này đến lượt nó
lại làm nảy sinh nhu cầu trao đổi kinh nghiệm và tổ chức lao động, nhu cầu ” Cần phải
có với nhau một cái gì”. Và kết quả là ngôn ngữ ra đời. Ngôn ngữ được coi là cái vỏ
vật chất của tư duy. Với sự xuất hiện ngôn ngữ, tư tưởng của con người có khả năng
biểu hiện thành hiện thực trực tiếp, trở thành tính hiệu vật chất tác động đến giác quan
con người và gây ra cảm giác. Nhờ có ngơn ngữ con người có thể giao tiếp, trao đổi tư
tưởng, tình cảm lẫn nhau truyền đạt kinh nghiệm cho nhau. Thơng qua đó mà ý thức
cá nhân trở thành ý thức xã hội và ngược lai, ý thức xã hội thâm nhập vào ý thức cá
nhân. Ngôn ngữ đã trở thành một phương tiện vật chất khơng thể thiếu được của sự
trừu tượng hố, tức là quá trình hình thành, thực hiện ý thức và chính nhờ trừu tượng
hố và khái qt hố mà con người có thể đi sâu vào bản chất của sự vật, hiện tượng,
đồng thời tổng kết được hoạt động của mình trong tồn bộ q trình phát triển lịch sử.

c) Bản chất của ý thức

13
Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()


lOMoARcPSD|16911414

Từ việc xem xét nguồn gốc của ý thức, có thể thấy rõ ý thức có bản tính phản
ánh, sáng tạo và bản tính xã hội.
Bản tính phản ánh thể hiện thơng tin về thế giới bên ngồi là biểu thị nội dung
nhân được từ vật gây ra tác động và được truyền đi trong quá trình phản ánh. Bản tính
của phản ánh quy định mặt khách quan của ý thức, tức là ý thức phải lấy cái khách
quan làm tiền đề, bị cái khách quan quy định và có nội dung phản ánh là thế giới
khách quan.
Ý thức ngay từ đầu đã gắn liền lao động, với hoạt động sáng tạo cải biến và
thống trị tự nhiên của con người và đã trở thành mặt không thể thiếu được của hoạt
động đú. Tính sáng tạo của ý thức thể hiện ở chỗ nó khơng chụp lại một cách thụ
động, nguyên xi sự vật mà phản ánh gắn liền với cải biến, q trình thu thập thơng tin
gắn liền với xử lí thơng tin. Tính sáng tạo của ý thức còn thể hiện ở khả năng gián tiếp
khái quát thế giới khách quan, ở quá trình chủ động tác động vào thế giới để phản ánh
thế giới đó.
Phản ánh và sáng tạo liên quan chặt chẽ với nhau không thể tách rời. Khơng cú
phản ánh thì khơng có sáng tạo vì phản ánh là điểm xuất phát là cơ sở sáng tạo. Ngược
lại khơng có sự sáng tạo thì khơng phải là phản ánh ý thức. Đó là mối quan hệ biện
chứng giữa hai quá trình thu nhập và xử lí thơng tin, là sự thống nhất giữa mặt khách
quan và chủ quan trong ý thức.
Ý thức chỉ được nảy sinh trong lao động, trong hoạt động cải tạo thế giới của
con người. Hoạt động đó khơng phải là hoạt động đơn lẻ mà là hoạt động xã hội. Do ý
thức ngay từ đầu đã là sản phẩm của xã hội. Ý thức trước hết là tri thức của con người

về xã hội và hồn cảnh, về những gì đang diễn ra ở thế giới khách quan, về mối liên
hệ giữa người và người trong xã hội. Do đó ý thức xã hội hình thành và bị chi phối bởi
tồn tại xã hội cùng các quy luật tồn tại của xã hội đú…Và ý thức của mỗi cá nhân
mang trong lịng của ý thức xã hội. Bản thống nhất nó thể hiện ở tính năng động chủ
quan của ý thức, ở mối quan hệ giữa nhân tố vật chất và nhân tố ý thức trong hoạt
động cải tao thế giới của con người.
3. Mối quan hệ biện chứng giữ vật chất và ý thức

14
Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()


lOMoARcPSD|16911414

Lênin đã chỉ ra rằng, sự đối lập giữa vật chất và ý thức có nghĩa tuyệt đối trong
phạm vi hết sức hạn chế: Trong trường hợp này, chỉ giới hạn trong vấn đề nhận thức
luận cơ bản là thừa nhận cái gì có trước và cái gì có sau. Ngồi giới hạn đó thì khơng
cịn nghi ngờ gì nữa sự đối lập đó chỉ là tương đối. Như vậy, để phân ranh giới chủ
nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm, để xác định bản tính và thống nhất của thế giới,
cần có sự đối lập tuyệt đối giữa vật chất và ý thức trong khi trả lời câu hỏi cái nào có
trước, cái nào có sau, cái nào quyết định cái nào. Không như vậy sẽ lẫn lộn hai đường
lối cơ bản trong triết học, lẫn lộn vật chất với ý thức và cuối cùng sẽ xa dời quan điểm
duy vật. Song sự đối lập giữa vật chất và ý thức chỉ là tương đối nếu như chúng là
những nguyên tố, những mặt không thể thiếu được trong hoạt động của con người, đặc
biệt là hoạt động thực tiễn cải tạo thế giới của con người. Bởi vì, ý thức tự nó khơng
thể cải biến được sự vật, khơng có khả năng tự biến thành hiện thực.
Nhưng thơng qua hoạt động thực tiễn của con người, ý thức có thể cải biết
được tự nhiên, thâm nhập vào sự vật, hiện thực hố những mục đích mà nó đề ra cho
hoạt động của mình. Điều này bắt nguồn từ chính ngay bản tính phản ánh sáng tạo và
xã hội của ý thức và chính nhờ bản tính đó mà chỉ có con người có ý thức mới có khả

năng cải biến và thống trị tự nhiên, biến tự nhiên xa lạ, hoang dã, thanh tự nhiên trù
phú, sinh động, tự nhiên của con người.
Như vậy, tính tương đối trong sự đối lập giữa vật chất và ý thức thể hiện ở tính
độc lập tương đối, tính năng động của ý thức. Mặt khác, đời sống con người là sự
thống nhất không thể tách rời giữa đời sống vật chất và đời sống tinh thần trong đó
những nhu cầu tinh thần ngày càng phong phú và đa dạng và những nhu cầu vật chất
cũng bị tinh thần hoá. Khẳng định tính tương đối của sự đối lập giữa vật chất và ý
thức khơng có ý nghĩa là khẳng định rằng cả hai nhân tố có vai trị như nhau trong đời
sống và hoạt động của con người. Trái lại, triết học Mác-Lênin khẳng định rằng, trong
hoạt động của con người, những nhân tố vật chất và ý thức có tác động qua lại, song
sự tác động đó diễn ra trên cơ sở tính thứ nhất của nhân tố vật chất so với tính thứ hai
của nhân tố ý thức
Trong hoạt động của con người, những nhu cầu vật chất xét đến cùng bao giờ
cũng giữ vai trò quyết định, chi phối và quy định hoạt động của con người vì nhân tố

15
Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()


lOMoARcPSD|16911414

vật chất quy định khả năng các nhân tố tinh thần có thể tham gia vào hoạt động của
con người, tạo điều kiện cho nhân tố tinh thần hoặc nhân tố tinh thần khác biến thành
hiện thực và qua đó quy định mục đích chủ trương biện pháp mà con người đề ra cho
hoạt động của mình bằng cách chọn lọc, sửa chữa bổ sung, cụ thể hố mục đích, chủ
trương, biện pháp đó. Hoạt động nhận thức của con người bao giờ cũng hướng đến
mục tiêu để biến tự nhiên nhằm thoả mãn nhu cầu cuộc sống, hơn nữa, cuộc sống tinh
thần của con người xét đến cùng bị chi phối và phụ thuộc vào việc thoả mãn nhu cầu
vật chất và vào những điều kiện vật chất hiện có.
Khẳng định vai trị cơ sở, quyết định trực tiếp của nhân tố vật chất, triết học

Mác- Lênin đồng thời cũng khơng coi nhẹ vai trị của nhân tố tinh thần, của tính năng
động chủ quan. Nhân tố ý thức có tác dụng trở lại quan trọng đối với nhân tố vật chất.
Hơn nữa, trong hoạt động của mình con người không thể để cho thế giới khách quan,
quy luật khách quan chi phối mà chủ động hướng nó đi theo con đường có lợi của
mình. Ý thức con người không thể tạo ra các đối tượng vật chất, cũng khơng thể thay
đổi qui luật vận động của nó. D đó, trong q trình hoạt động của mình, con người
phải tuân theo quy luật khách quan và chỉ có thể đề ra những mục đích, chủ trương
trong phạm vi hồn cảnh vật chất cho phép.
4. Ý nghĩa phương pháp luận của mối quan hệ giữa vật chất và ý thức
Chủ nghĩa duy vật biện chứng khẳng định trong mối quan hệ giữa vật chất và ý
thức thì: Vật chất có trước, ý thức có sau, vật chất là nguồn gốc của ý thức, quyết định
ý thức, song ý thức có thể tác động trở lại vật chất thông qua hoạt động thực tiễn của
con người; vì vậy, con người phải tơn trọng khách quan, đồng thời phát huy tính năng
động chủ quan của mình.
Tơn trọng khách quan là tơn trọng tính khách quan của vật chất, của các quy
luật tự nhiên và xã hội. Điều này đòi hỏi trong hoạt động nhận thức và hoạt động thực
tiễn con người phải xuất phát từ thực tế khách quan, lấy thực tế khách quan làm căn
cứ cho mọi hoạt động của mình. V.I. Lênin đã nhiều lần nhấn mạnh không được lấy ý
muốn chủ quan của mình làm chính sách, khơng được lấy tình cảm làm điểm xuất
phát cho chiến lược và sách lược cách mạng. Nếu chỉ xuất phát từ ý muốn chủ quan,

16
Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()


lOMoARcPSD|16911414

nếu lấy ý chí áp đặt cho thực tế, lấy ảo tưởng thay cho hiện thực thì sẽ mắc phải bệnh
chủ quan duy ý chí.
Nếu ý thức có thể tác động trở lại vật chất thông qua hoạt động trở lại vật chất

thơng qua hoạt động thực tiễn thì con người phải phát huy tính năng động chủ quan.
Phát huy tính năng động chủ quan tức là phát huy vai trị tích cực của ý thức,
vai trị tích cực của nhân tố con người. Bản thân ý thức tự nó khơng trực tiếp thay đổi
được gì trong hiện thực. ý thức muốn tác động trở lại đời sống hiện thực phải bằng lực
lượng vật chất, nghĩa là phải được con người thực hiện trong thực tiễn. Điều ấy có
nghĩa là sự tác động của ý thức đối với vật chất phải thông qua hoạt động của con
người được bắt đầu từ khâu nhận thức cho được quy luật khách quan, biết vận dụng
đúng đắn quy luật khách quan, phải có ý chí, phải có phương pháp để tổ chức hành
động. Vai trò của ý thức là ở chỗ trang bị cho con người những tri thức về bản chất
quy luật khách quan của đối tượng, trên cơ sở ấy, con người xác định đúng đắn mục
tiêu và đề ra phương hướng hoạt động phù hợp. Tiếp theo, con người với ý thức của
mình xác định các biện pháp để thực hiện tổ chức các hoạt động thực tiễn. Cuối cùng,
bằng sự nỗ lực và ý chí mạnh mẽ của mình, con người có thể thực hiện được mục tiêu
đề ra. ở đây ý thức, tư tưởng có thể quyết định làm cho con người hoạt động đúng và
thành công khi phản ánh đúng đắn, sâu sắc thế giới khách quan, vì đó là cơ sở quan
trọng cho việc xác định mục tiêu, phương hướng và biện pháp chính xác. Ngược lại, ý
thức, tư tưởng có thể làm cho con người hoạt động sai và thất bại khi con người phản
ánh sai thế giới khách quan. Vì vậy, phải phát huy tính năng động sáng tạo của ý thức,
phát huy vai trò nhân tố con người để tác động cải tạo thế giới khách quan; đồng thời
phải khắc phục bệnh bảo thủ trì trệ, thái độ tiêu cực, thụ động, ỷ lại, ngồi chờ trong
quá trình đổi mới hiện nay.
CHƯƠNG, SANG TRANG MỚI, VIẾT HOA, CANH GIỮA
III. Vận dụng mối quan hệ giữa vật chất và ý thức vào công cuộc đổi mới của đất
nước.
1. Khái quát chung về công cuộc đổi mới đất nước do ĐCSVN lãnh đạo:
Như chúng ta đã biết sau khi giải phóng miền nam thống nhất đất nước ,nền
kinh tế miến bắc bị suy giảm nghiêm trọng.Cơ sở vật chất kĩ thuật yếu kém,cơ cấu
17
Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()

lOMoARcPSD|16911414

kinh tế mất cân đối ,năng suất lao động thấp…sản xuất nông nghiệp chưa cung cấp đủ
lương thực cho dân ,ngun liệu cho cơng nghiệp ,hàng hố cho xuất khẩu ,ngồi ra
cịn bị tàn phá nặng nề bởi đế quốc Mĩ .ở miền nam sau 20 năm chiến tranh nền kinh
tế bị đảo lộn, nơng nghiệp bị hoang hố ở nhiều vùng…
Trước tình hình đó đại hội Đảng ta lần thứ IV đã đề ra chỉ tiêu và kế hoạch 5
năm 1976-1980 về xây dựng và phát triển vượt quá khả năng kinh tế 1975 phấn đấu
dạt 21tr tấn lương thực 1tr tấn cá biển ,1tr ha khai hoang , 1tr200ha rừng mới 10tr tấn
than sạch …ngồi ra cịn đề xuất xây dựng thêm các cơ sở mới về công nghiệp như cơ
khí và đặc biệt là phải cải tạo XHCN ở miền nam .Những chủ trương chính sách sai
lầm đó đã gây tổn hại đến nền kinh tế cuộc sóng nhân dân…đến hết 1980 ,nhiều chỉ
tiêu đề ra chỉ đạt được 50-60%, nền kinh tế tăng trưởng chậm ,tổng sản phẩm xã hội
bình qn là 1,5% cơng nghiệp tăng 2,6% nông nghiêp giảm 0,15% .
Đại hội Đảng lần V vẫn chưa tìm ra nguyên nhân dẫn tới sự trì trệ ,đồng thời
cũng chưa đề ra các chính sách mới cho nền kinh tế 1981-1985 . Chúng ta chưa khắc
phục chủ quan trì trệ trong bố trí cơ cấu kinh tế, cải tạo XHCN và quản lý kinh tế lại
phạm những sai lầm mới rong lĩnh vực phân phối lưu thơng .Nhìn chung vẫn chưa đạt
được mục tiêu đại hội V đề ra .
Tất nhiên ngoài những yếu tố chủ quan cịn có yếu tố khách quan dẫn đến sự trì
trệ của nền kinh tế do chiến tranh ,bối cảnh quốc tế … song chúng ta vẫn mắc sai lầm
chủ quan trong việc quản lý cán bộ ,phát triển LLSX .
Nhắc lại thấy rõ tác động tiêu cực của ý thức đối với vật chất, thấy rõ tác động
qua lại giữa kinh tế và chính trị trước khi có cơng cuộc đổi mới
Phép BCDV khẳng định rằng nếu ý thức là tiêu cực thì sớm muộn sẽ bị đào
thải.
Trước tình hình kinh tế đó, Đảng và nhà nước đã đi sâu nghiên cứu, phân tích
tình hình, lấy ý kiến của nhân dân và đặc biệt là đổi mới tư duy về kinh tế. Đại hội
Đảng VI đã rút ra kinh nghiệm lớn trong đó có: phải ln ln xuất phát từ thực tế,

tôn trọng và hoạt động theo quy luật khách quan. Đảng đã đề ra đường lối đổi mới,
mở ra bước ngoặt trong sự việc xây dựng CNXH ở nước ta.

18
Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()


lOMoARcPSD|16911414

Tại đại hội VI Đảng đã nghiêm khắc tự phê bình ,tìm ra đúng nguyên nhân
khủng hoảng kinh tế xã hội và đã đề ra nhiều phương hướng nhiệm vụ trong việc đổi
mới ,nhất là về kinh tế ,thực hiện chương trình kinh tế với 3 mục tiêu : lương thực
-thực phẩm ,hàng tiêu dùng ,xuất khẩu ,hình thành nền kinh tế nhiêu thành phần ,thừa
nhận kinh tế tư sản sản xuất hàng hoá và kinh tế tư bản tư nhân ,đổi mới cơ chế quản
lý .Trong quá trình thực hiện nghị quyết của Đảng ,những diễn biến quốc tế đã ảnh
hưởng xấu đến nền kinh tế nước ta nhưng Đảng ,nhà nước và nhân dân đã nỗ lực khắc
phục những khó khăn và tìm tịi khai phá ra đường lối đổi mới . Tại đại hội VII ta đã
đánh giá tình hình kinh tế chính trị của nước ta sau hơn nhiều năm thực hiện đổi mới
đã đạt được các bước tiến quan trọng. Tình hình hình chính trị ổn định nên nền kinh tế
có điều kiện phát triển bươc đầu nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần hoạt động
theo sự quản lý của nhà nước, LLSX huy động tốt hơn, tránh được lạm phát, đời sống
của người dân được cải thiện, cuộc khủng hoảng đã giảm bớt ,sinh hoạt dân chủ ngày
càng phát huy.
Qua các dẫn chứng trên ta thấy sự tác động qua lại giữa vật chất và ý thức, giữa
kinh tế và chính trị, nhờ có đường lối đổi mới, nền kinh tế ngày càng phát triển, cuộc
sống của người dân ngày càng ổn định đã góp phần to lớn trong việc phát huy dân chủ
trong xã hội. Ngồi mặt tích cực cịn có tiêu cực như: lạm phát vẫn cịn cao, nhiều cơ
sở đình đốn kéo dài, lao động thiếu việc làm tăng lên, và rong quản lý còn nhiều lúng
túng sơ hở… đặc biệt đại hội cũng xác định “về quan hệ giữa đổi mới kinh tế và chính
trị phải tập trung sức đổi mới kinh tế đáp ứng được nhu cầu cấp bách của nhân dân về

việc làm, và các nhu cầu xã hội khác, xây dựng cơ sở vật chất kĩ thuật của CNXH, coi
đó là điều kiện quan trọng để tiến hành đổi mới trong lĩnh vực chính trị.”
Đảng ta đã vận dụng đúng đắn mối quan hệ giữa vật chất và ý thức vào công
cuộc đổi mới đất nước cả về kinh tế lẫn chính trị. Đại hội VIII đã chỉ ra các mục tiêu
cần đạt được, cụ thể là phương châm chỉ đạo trong 5 năm 1991-1995, trong đó nổi
cộm nhất là phương châm kết hợp động lực kinh tế và động lực chính trị ,phương
châm tiếp tục đổi mới đã đi vào chiều sâu với bước đi vững chắc, lấy đổi mới làm nền
để thúc đẩy các lĩnh vực khác phát triển.

19
Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()


lOMoARcPSD|16911414

Trong báo cáo của Đảng về công cuộc đổi mới đã nhận xét: “Nét nổi bật là
trong Đảng đã có sự đổi mới tư duy về kinh tế với tinh thần độc lập sáng tạo. Đảng ta
cụ thể hoá và phát triển nghị quyết đại hội VII, bước đầu hình thành hệ thống các quan
điểm, nguyên tắc chỉ đạo sự nghiệp đổi mới ở nước ta”.
Sau đại hội ban chấp hành TƯ Đảng đã đề ra các nghị quyết giải quyết các vấn
đề đối nội đối ngoại. Hội nghị đại biểu tồn quốc giữa nhiệm kì đã đánh giá cao trong
trong quá trình khắc phục khủng hoảng kinh tế … khắc phục được nhiều tồn tại trong
3 năm qua. Lạm phát được đẩy lùi. Tổng sản phẩm GDP tăng bình quân 8.2% so với
mức đề ra năm 91-95 là 5,5-5,6%. Sản xuất nơng nghiệp tương đối tồn diện sản
lượng lương thực 26% so với 5 năm trước đó, tạo đIều kiện thuận lợi để cuộc sống
đầy đủ ,phát triển được nhiều ngành nghề. Vấn đề lương thực đã được giải quyết tốt
Quan hệ kinh tế đối ngoại được mở rộng theo hướng đa dạng hoá, thị trường
xuất nhập khẩu được mở rộng, nguồn vốn đầu tư nước ngoài tăng mạnh, tăng kim
ngạch xuất khẩu 91-95 là 17 tỉ USD so với kế hoạch là 12 tỉ USD. Khoa học công
nghệ có bước phát triển lớn phục vụ cho việc thực hiện đường lối chính sách của

Đảng, lĩnh vực văn hố tinh thần được nâng cao, đời sống nhân dân được cải thiện
,quốc phòng an ninh được giữ vững.
Hội nghị đại biểu toàn quốc chỉ nêu lên thành tựu tiếp tục giữ vững và củng cố
ổn định chính trị, mở rộng quan hệ đối ngoại, tạo điều kiện cho công cuộc xây dựng
bảo vệ tổ quốc.
Như vậy, cũng thấy rõ tác động của kinh tế với chính trị và xã hội, đối với cơng
tác đối ngoại, quốc phịng, an ninh… đổi mới kinh tế nhưng các nhân tố chính trị xã
hội, đối ngoại… cũng tác động tích cực trở lại đối với kinh tế. Vận dụng đúng đắn các
mối quan hệ biện chứng duy vật. Tại hội nghị đại biểu toàn quốc đã vạch ra những
điểm yếu kém, vấn đề kinh tế như “nền kinh tế vẫn cịn mang tính chất nông nghiệp
lạc hậu, công nghiệp nhỏ bé, kết cấu hạ tầng kém phát triển, kinh tế tuy tăng trưởng
khá nhưng năng suất chất lượng hiệu quả còn kém…” và vẫn cịn những tồn tại về mặt
văn hố, xã hội…để có những thay đổi tốt hơn, Đảng đã đề ra những nhiệm vụ chủ
yếu thúc đẩy sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng cơng nghiệp hố, hiện đại hố,
chăm lo đến các vấn đề văn hoá xã hội, đảm bảo an ninh - quốc phòng, xây dựng nhà

20
Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()


lOMoARcPSD|16911414

nước văn hố của dân, do dân và vì dân đổi mới chỉnh đốn đảng và củng cố mối quan
hệ giữa Đảng và nhân dân.
Sau đại hội Trung Ương Đảng (khố VII) ra nghị quyết phát triển cơng nghiệp
mới đến 2000 theo hướng cơng nghiệp hố, hiện đại hố đất nước. Cải cách nền hành
chính nhà nước với nội dung của hội nghị Trung Ương lần thứ VIII, có thể coi đã cụ
thể hoá một bước cương lĩnh và chiến lược phát triển khoa học xã hội mà đại hộiVIII
đã thông qua.
Với thành công trong những năm qua ta thấy đường lối và chính sách của Đảng

và nhà nước là hoàn toàn đúng đắn phù hợp với nền kinh tế thị trường mà trước đây ta
đã phủ nhận đẻ hướng tới CNXH bỏ qua CNTB. Đảng đã phạm sai lầm đó là vội cải
tạo CNXH xố bỏ nền kinh tế nhiều thành phần duy trì lâu cơ chế quản lý quan liêu
bao cấp. Có nhiều sai sót việc quản lý tiền tệ cũng như quản lý về giai cấp lãnh đạo.
Nước ta đã nghiên cứu các mặt mạnh và hạn chế của CNTB để tận dụng một cách
tổng hợp vào tình hình kinh tế xã hội nước ta hiện nay để đưa Việt Nam theo hướng
phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần. Các bước phát triển kinh tế phải gắn
liền với tiến bộ và công bằng xã hội.
Trên tinh thần đó cùng với các kinh nghiệm đại hội VIII lần này đã đánh giá
được khó khăn chung để chủ động nắm lấy thời cơ để vươn lên đẩy lùi và khắc phục
các nguy cơ xuất phát từ tình hình trên. Đảng đã đề ra cương lĩnh cần tiếp tục nắm
vững 2 nhiệm vụ chiến lược xây dựng CNXH và bảo vệ tổ quốc. Từ nay đến 2000 ra
sức để trở thành nước cơng nghiệp.
Với những chính sách phát triển thích hợp chúng ta đã được một số bước tiến
quan trọng, bình thường hố quan hệ Việt -Mĩ, là thành viên của khối Asean, đặc biệt
1998 nước ta đã trở thành thành viên của khối APEC (diễn đàn hợp tác kinh tế châu á
Thái Bình Dương) … Từ chỗ bị bao vây cấm vận đến nay nước ta đã quan hệ ngoại
giao với 167 nước, quan hệ thương mại với 120 nước, phát triển quan hệ tốt đẹp với
các nước láng giềng. Đó là ý nghĩa to lớn trong việc giữ vững mơI trường hồ bình ổn
định, là nền tảng xây dựng và bảo vệ tổ quốc.

21
Downloaded by Nguynhavy Ha Vy ()