Báo cáo " Vấn đề bảo vệ người lao động nữ trong luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật lao động" pot

nghiên cứu - trao đổi
Tạp
chí
luật
học
số tháng 3
/2
003





35



ThS. Trần Thị Huệ *
ó thể nói từ khi Bộ luật dân sự đợc thông
qua cho đến nay, thời gian kiểm nghiệm
cha nhiều để có thể đánh giá một cách toàn
diện, cụ thể toàn bộ những quy định của Bộ
luật. Tuy nhiên, một số quy định trong Bộ luật
dân sự đ bộc lộ những hạn chế nhất định qua
thực tiễn áp dụng, trong đó có những quy định
về chuyển quyền sử dụng đất.
Nếu các quy định của Luật đất đai đặt nền
tảng pháp lí cho việc thực hiện các quyền này
của ngời sử dụng đất thì chế định chuyển

quyền sử dụng đất trong Bộ luật dân sự đ đặt
cơ sở pháp lí cụ thể và đầy đủ cho việc thực
hiện các quyền của ngời sử dụng đất. Từ đó
đến nay, các quy định về chuyển quyền sử dụng
đất đ không ngừng hoàn thiện với sự ra đời
của hàng loạt các văn bản pháp luật. Trớc hết
là Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật
đất đai ngày 2/12/1998, Nghị định số
17/1999/NĐ-CP ngày 29/3/1999 của Chính phủ
quy định khá chi tiết trình tự thực hiện các
quyền của tổ chức, hộ gia đình và cá nhân trong
nớc về thủ tục chuyển đổi, chuyển nhợng cho
thuê, cho thuê lại, thừa kế quyền sử dụng đất và
thế chấp, góp vốn bằng giá trị chuyển quyền sử
dụng đất; Luật sửa đổi, bổ sung một số điều
Luật đất đai năm 2001; Nghị định số 79/2001
NĐ-CP ngày 1/11/2001 của Chính phủ về sửa
đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số
17/NĐ-CP ngày 29/3/1999.
Trong khi đó, các quy định về chuyển
quyền sử dụng đất của Bộ luật lại nằm im
trong t thế ổn định mà lẽ ra phải vận động
để phù hợp với nội dung của các văn bản pháp
luật kể trên, để đảm bảo sự đồng bộ với pháp
luật đất đai, phù hợp với sự vận động và phát
triển của quan hệ đất đai vốn đ rất sôi động
trong thực tế.
Mặt khác, trong quan hệ giữa Luật đất đai
và Bộ luật dân sự về những quyền của ngời sử
dụng đất đợc quy định ngợc vị trí và vai trò

của nhau. Việc quy định cụ thể, chi tiết về
trình tự, thủ tục, điều kiện để thực hiện các
quyền của ngời sử dụng đất nên dành cho
luật chuyên ngành (Luật đất đai). Bộ luật dân
sự đợc coi là Bộ luật gốc (sau Hiến pháp)
chiếm vị trí độc tôn trong hệ thống luật t
khi quy định về chuyển quyển sử dụng đất chỉ
nêu bao quát đầy đủ mang tính nguyên tắc
các giao dịch dân sự về đất đai của pháp
nhân, hộ gia đình và cá nhân khi chuyển
quyền sử dụng đất cho nhau.
Nằm trong phạm vi và mục tiêu sửa đổi,
bổ sung các quy định của Bộ luật dân sự,
thừa kế quyền sử dụng đất là một trong
những điểm nóng cần phải đợc xem xét
nghiêm túc và kĩ lỡng.
Trong hệ thống luật thực định, quan hệ thừa
kế quyền sử dụng đất cũng là dạng của quan hệ
thừa kế tài sản nói chung. Tuy nhiên, xuất phát
từ đối tợng đặc thù của quan hệ thừa kế quyền
sử dụng đất, trong đó di sản là quyền tài sản
(quyển sử dụng đất), dựa trên nền tảng các quy
định về sở hữu đất đai, những quy định về thừa
kế quyền sử dụng đất trong Bộ luật dân sự có
những điểm rất khác biệt so với quyền thừa kế
tài sản thông thờng khác nh về ngời đợc
hởng thừa kế, ngời để lại di sản, thủ tục và
trình tự dịch chuyển
C

* Giảng viên chính Khoa t pháp
Trờng đại học luật Hà Nội


nghiên cứu - trao đổi
36








Tạp
chí
luật học
số tháng
3/2003

Những quy định về thừa kế quyền sử dụng
đất trong Bộ luật dân sự là sự đổi mới trong
chính sách đất đai của Nhà nớc ta, là chuẩn
mực pháp lí để thúc đẩy giao lu dân sự đảm
bảo yêu cầu của Nhà nớc trong việc sử dụng
đất đúng mục đích đồng thời đ giải quyết một
trong những vớng mắc mà pháp luật đất đai ở
thời điểm này cha giải quyết đợc. Tuy nhiên,
trong nội dung của một số điều luật vẫn còn
những điểm trống, những điểm cha hợp lí,

không phù hợp với thực tế gây nên những bất
cập trong thực tiễn áp dụng pháp luật trong thực
tế. Vì vậy, việc sửa đổi, bổ sung hoàn thiện
những quy định này là yêu cầu khách quan
nhằm nâng cao hiệu quả điều chỉnh của các quy
định về thừa kế quyền sử dụng đất trong Bộ luật
dân sự. Sau đây là một số vấn đề mà chúng tôi
thấy cần phải trao đổi:
Thứ nhất: Về Điều 740 Bộ luật dân sự.
Điều luật này quy định về điều kiện đợc
thừa kế quyền sử dụng đất đối với đất nông
nghiệp để trồng cây hàng năm và nuôi trồng
thuỷ sản là:
- Phải có nhu cầu sử dụng đất, có điều kiện
sử dụng đất đúng mục đích.
- Cha có đất hoặc đang sử dụng đất dới
hạn mức theo quy định của pháp luật về đất đai.
Trong quá trình áp dụng quy định này có
hai ý kiến trái ngợc nhau:
- ý kiến thứ nhất cho rằng quy định nh
vậy là chặt chẽ, phù hợp với chính sách bảo vệ
quỹ đất nông nghiệp của Nhà nớc. Bởi vậy,
theo nội dung của Điều 740 Bộ luật dân sự thì
một ngời mặc dù nằm trong diện thừa kế
nhng không đủ điều kiện theo quy định của
điều luật này thì không đợc hởng thừa kế
theo di chúc hoặc theo pháp luật.
- ý kiến thứ hai lại cho rằng quy định tại
Điều 740 là không đảm bảo sự công bằng giữa
những ngời thừa kế theo quy định của pháp

luật. Vì vậy, với những ngời thuộc diện đợc
hởng thừa kế nhng không đủ điều kiện để
trực tiếp sử dụng đất đúng mục đích thì họ phải
đợc hởng phần giá trị tơng ứng với phần
thừa kế quyền sử dụng đất của họ.
Thực ra cách hiểu thứ nhất là phù hợp với
tinh thần của điều luật nhng lại không phù hợp
với thực tế và không đảm bảo tính bình đẳng
của những ngời thừa kế trong quan hệ thừa kế.
Mặt khác, di sản thừa kế là quyền sử dụng đất
thờng có giá trị lớn hơn các tài sản thông
thờng khác, vì thế nếu áp dụng cứng nhắc
Điều 740 là rất thiệt thòi cho họ. Hơn nữa, sau
khi nhận thừa kế quyền sử dụng đất nông
nghiệp, nếu không có điều kiện trực tiếp canh
tác thì họ có quyền chuyển nhợng cho ngời
khác để lấy một khoản tiền.
Theo chúng tôi, Bộ luật dân sự nên quy
định cho ngời thừa kế không đủ điều kiện
đợc quy định tại Điều 740 thì đợc hởng thừa
kế bằng cách nhận giá trị tơng ứng với phần
thừa kế quyền sử dụng đất của họ.
Thứ hai: Về ngời thừa kế quyền sử dụng
đất nông nghiệp vợt hạn mức.
Khoản 2 Điều 740 BLDS quy định về điều
kiện đợc thừa kế đất nông nghiệp: Cha có đất
hoặc đang sử dụng đất dới hạn mức. Vấn đề
đặt ra là nếu ngời đợc hởng thừa kế đang sử
dụng đúng hạn mức hoặc cao hơn hạn mức thì
có đợc hởng thừa kế quyền sử dụng đất nông

nghiệp để trồng cây hàng năm và nuôi trồng
thuỷ sản không, trong khi họ hoàn toàn có điều
kiện để khai thác, sử dụng, hởng lợi từ đất.
Mặt khác, quyền sử dụng đất của họ có đợc
không chỉ là do Nhà nớc giao đất mà có thể
do chuyển đổi, chuyển nhợng, cho thuê mà có.
Điều đó phải đợc pháp luật thừa nhận nh thừa
nhận họ có tài sản thông thờng khác. Do vậy,
không có lí do để tớc quyền hởng di sản là
quyền sử dụng đất của họ vì nh thế không đảm
bảo quyền bình đẳng giữa những ngời thừa kế.
Kết hợp sự bất hợp lí của cả khoản 1 và


nghiên cứu - trao đổi
Tạp
chí
luật
học
số tháng 3
/2
003





37

khoản 2 Điều 740 BLDS theo chúng tôi, không

nên có quy định này đối với ngời đợc thừa kế
quyền sử dụng đất nông nghiệp để trồng cây
hàng năm và nuôi trồng thuỷ sản. Đồng thời
phải sửa đổi các điều luật liên quan đến Điều
740 trong Bộ luật dân sự.
Thứ ba: Quy chế pháp lí đối với đất chuyên
dùng.
Khoản 2 Điều 639 quy định: Cá nhân,
thành viên của hộ gia đình đợc giao đất nông
nghiệp để trồng cây lâu năm, đất lâm nghiệp để
trồng rừng, đất ở. Theo quy định này thì cá
nhân sau khi chết chỉ đợc phép để lại thừa kế
đối với ba loại đất, đó là:
- Đất nông nghiệp để trồng cây lâu năm;
- Đất lâm nghiệp để trồng rừng;
- Đất ở.
Điểm a khoản 2 Điều 22 Nghị định số
17/1999/NĐ-CP ngày 29/3/1999 của Chính phủ
quy định: Thành viên của hộ gia đình sử dụng
đất nông nghiệp để trồng cây lâu năm, đất lâm
nghiệp để trồng rừng, đất ở, đất chuyên dùng
có quyền để thừa kế quyền sử dụng đất cho
ngời khác.
Nh vậy, so với quy định của Bộ luật dân
sự thì Nghị định số 17/1999/NĐ-CP có đối
tợng thừa kế quyền sử dụng đất đợc mở rộng
hơn (quy định thêm đất chuyên dùng). Tuy
nhiên, quá trình dịch chuyển quyền sử dụng đất
loại này theo trình tự thừa kế phải đảm bảo
những điều kiện nào, quy chế pháp lí ra sao,

hiện nay cha có văn bản pháp luật nào đề cập.
Căn cứ vào quy định tại Điều 62 Luật đất đai
năm 1993 về đất chuyên dùng thì việc thừa kế
đất loại này nên áp dụng nh đối với đất nông
nghiệp để trồng cây lâu năm, đất lâm nghiệp để
trồng rừng, đất ở.
Thứ t: Về phân chia tài sản của vợ chồng
khi một bên chết trớc.
Khoản 2 Điều 637 Bộ luật dân sự quy định:
Quyền sử dụng đất cũng thuộc di sản thừa kế
Điều 233 Bộ luật dân sự năm 1995 và Điều
27 Luật HN&GĐ năm 2000 đều quy định
những tài sản thuộc sở hữu chung của vợ chồng
trong đó có quyền sử dụng đất nhng lại không
dự liệu việc chia tài sản của vợ chồng khi có
một bên chết trớc. Điểm a khoản 2 Điều 97
Luật HN&GĐ năm 2000 chỉ quy định về chia
tài sản chung của vợ chồng khi li hôn.
Nh vậy, khi chia tài sản chung của vợ
chồng khi có một bên chết trớc là không có cơ
sở pháp lí. Vấn đề áp dụng tơng tự pháp luật
phải đợc đặt ra (áp dụng chia tài sản của vợ
chồng nh khi li hôn). Nếu nh vậy lại không
hợp lí, vì mặc dù sự kiện li hôn và sự kiện một
bên chết trớc đều làm chấm dứt quan hệ hôn
nhân nhng ý chí của các chủ thể trong sự kiện
này hoàn toàn khác nhau, cái chết thờng nằm
ngoài mong muốn của các chủ thể.
Với những lí do trên, chúng tôi cho rằng Bộ
luật dân sự cần phải quy định vấn đề này theo

hớng: Khi một bên chết trớc nếu cần chia tài
sản chung của vợ chồng thì chia đôi, một nửa
thuộc sở hữu của bên còn sống, nửa còn lại
thuộc di sản của ngời chết để lại đợc chia
theo quy định của pháp luật về thừa kế.
Quan hệ thừa kế về quyền sử dụng đất là
một nội dung hết sức quan trọng vì đất đai luôn
là t liệu sản xuất quan trọng bậc nhất, có ý
nghĩa quyết định đối với sự phát triển của các
quan hệ sản xuất, ảnh hởng lớn đến lợi ích hợp
pháp của các bên tham gia quan hệ về đất đai.
Bởi vậy, một số vấn đề bất cập nêu trên cần
phải đợc nghiên cứu thấu đáo trong quá
trình sửa đổi, bổ sung Bộ luật dân sự, nhằm
nâng cao hơn nữa hiệu quả điều chỉnh của các
quy phạm pháp luật về thừa kế quyền sử dụng
đất trong đời sống./.