Xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam.

Tiểu luận Môn Kinh tế chính trị
A LỜI MỞ ĐẦU
Theo C.Mac, mọi dân tộc đều đi đến hình thái kinh tế - xã hội tương lai,
nhưng con đường mà các dân tộc sẽ phải trải qua để đi đến hình thái đó là tất
yếu phải xuyên qua kinh tế thị trường. Mác đã dự báo rằng, với những ưu thế
nổi trội hẳn so với kinh tế tự nhiên, kinh tế thị trường có sức mạnh còn lớn hơn
các loại đại bác hiện đại nhất. Dựa vào phép biện chứng duy vật của Mác và
những kinh nghiệm lịch sử đã được tích hợp trong quá trình phát triển của chủ
nghĩa tư bản kể từ sau khi Mác qua đời cho đến nay và từ sự sụp đổ của mô hình
kế hoạch hóa tập trung đã khẳng định rằng, sự phát triển hợp với trật tự tự nhiên
để loài người mà trong đó có dân tộc Việt Nam sẽ đi lên Chủ nghĩa xã hội, là tất
yếu phải đi qua kinh tế thị trường. Cho đến nay, Kinh tế thị trường là môi trường
tốt nhất mà lịch sử loài người đã tạo ra cho sự phát triển của lực lượng sản xuất
xã hội, và như vậy chỉ bằng cách phát triển kinh tế thị trường thật sự triệt để mới
có thể đi tới chủ nghĩa xã hội.
Trải qua một thời gian dài trăn trở tìm tòi với không ít thất bại, đôi khi rất
nghiệt ngã, chúng ta đã xác định được con đường phát triển kinh tế - xã hội của
đất nước. Sự khởi sắc của nền kinh tế sau thời kỳ khủng hoảng, trì trệ, những
bước tiến ban đầu đáng khích lệ đang là chứng cứ cho tính đúng đắn của đường
lối mà Đảng ta đã lựa chọn. Đó là xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng
xã hội chủ nghĩa.
Với bước đầu nghiên cứu về lý thuyết kinh tế thị trường qua đó làm rõ
thêm lòng tin đối với Đảng và Nhà nước về đường lối đổi mới em chọn đề tài:
“Xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt
Nam”.
Đề tài được xây dựng trên cơ sở sử dụng phương pháp phân tích thống kê,
phương pháp duy vật biện chứng, phương pháp tổng hợp.
Em xin chân thành cảm ơn!
1
Tiểu luận Môn Kinh tế chính trị
B. NỘI DUNG

I. LÝ LUẬN CHUNG VỀ NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
1. Một số khái niệm
- Kinh tế thị trường: là trình độ phát triển cao của kinh tế hàng hóa, trong
đó toàn bộ các yếu tố đầu vào và đầu ra của sản xuất đều được mua bán
thông qua thị trường
1
.
- Kinh tế hàng hóa: Kinh tế hàng hóa là một hình thái tổ chức kinh tế mà ở
đó các sản phẩm được sản xuất ra nhằm mục đích để trao đổi hay để bán
2
.
- Chủ nghĩa xã hội: bao gồm các tư tưởng chính trị ủng hộ một hệ thống
kinh tế-xã hội mà trong đó các sở hữu và các tài sản là thuộc quyền điều
khiển của toàn thể cộng đồng nhằm mục đích tiến đến sự công bằng trong
xã hội và trong kinh tế cũng như tiến đến một sự hợp tác tốt hơn. Quyền
điều khiển có thể là trực tiếp qua một tập thể như hình thức công đoàn hay
gián tiếp qua hình thức nhà nước. Nhìn theo khía cạnh kinh tế thì chủ
nghĩa xã hội có đặc tính là sự sở hữu của các phương tiện sản xuất đã
được "cộng đồng hóa"
3
.
2. Sự hình thành và phát triển kinh tế thị trường
Quá trình chuyển từ kinh tế tự nhiên lên kinh tế hàng hóa
2.1. Kinh tế tự nhiên
- Trong nền kinh tế tự nhiên mang đặc trưng không có sản xuất hàng hóa,
không có thị trường, sản phẩm sản xuất ra nhằm mục đích thỏa mãn trực
tiếp nhu cầu của người sản xuất, không đem ra trao đổi, thậm chí còn dựa
vào một phần hái lượm sản phẩm của tự nhiên. Đó là loại hình sản xuất
khép kín, phân tán, kỹ thuật thô sơ, nhịp độ phát triển chậm chạp.
Ở Việt Nam kinh tế tự nhiên tồn tại hàng vạn năm trước đây từ khi có bầy

người cổ nguyên thủy xuất hiện sống bằng hái lượm, săn bắt với công cụ
bằng đá. Dần dần tiến hóa lên thành trồng trọt và chăn nuôi trong các thị tộc,
1
Kinh tế chính trị học tr356.
2
Kinh tế chính trị học tr355
3
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
2
Tiểu luận Môn Kinh tế chính trị
bộ lạc nguyên thủy. Tuy nhiên cùng với sự phát triển của lực lượng sản xuất,
xuất hiện dần chuyên môn hóa và nhu cầu trao đổi phát triển. Thị tộc tự
nhiên tan rã, kinh tế tự nhiên dần chuyển sang kinh tế hàng hóa.
2.2 Kinh tế hàng hóa
Kinh tế hàng hóa đã giải quyết tất cả các vấn đề cơ bản mà nền kinh tế tự
nhiên không làm được. Sản xuất cải gì?, sản xuất như thế nào?, sản xuất cho
ai?, Như vậy, kinh tế hàng hóa ra đời phải có hai điều kiện.
- Thứ nhất: Phân công lao động đạt tới trình độ phát triển nhất định.
- Thứ hai : có sự tách biệt về kinh tế giữa những người sản xuất, do quan hệ
sở hữu khác nhau về tư liệu sản xuất quy định.
Kinh tế hàng hóa đối lập với kinh tế tự nhiên. Trong kinh tế sản phẩm
hàng hóa trước khi đưa vào tiêu dùng phải qua phân phối lưu thông. Thị
trường vừa là kết quả của sản xuất hàng hóa vừa là điều kiện của sản xuất
hàng hóa. Sự tách biệt về sản xuất và tiêu dùng, giữa hàng và tiền đã dẫn tới
sự không khớp nhau về khối lượng, tiến bộ, thời gian sản xuất và tiêu dùng
hàng hóa. Khi sản xuất xã hội càng phát triển thì đa số nhu cầu của con người
được thỏa mãn thông qua thị trường. Bản thân tiêu dùng luôn đòi hỏi sự đồng
bộ cao, nếu không tiêu dùng không thực hiện được.
Trong thị trường có hai nhóm người hoạt động. Thứ nhất là nhóm người
mua hàng sử dụng dịch vụ. Nhóm thứ hai là những người cung cấp hàng hóa

và dịch vụ cho người tiêu dùng. Thị trường là giao điểm gặp gỡ tác động của
hai nhóm người này. Qua thị trường mâu thuẫn giữa người mua và người bán
được giải quyết, thực hiện cân bằng cung, cầu.
Trong lịch sứ sản xuất và trao đổi hàng hóa bắt đầu xuất hiện vào thời kỳ
tan rã của chế độ cộng sản nguyên thủy, nhưng trong xã hội Chiếm hữu Nô lệ
và phong kiến kinh tế hàng hóa vẫn ở trình độ kém phát triển, phổ biển nhất
vẫn là kinh tế hàng hóa giản đơn. Đến CNTB không chỉ mọi sản phẩm trở
thành hàng hóa mà sức lao động cũng trở thành hàng hóa làm cho kinh tế
hàng hóa phát triển đỉnh cao còn gọi là kinh tế thị trường.
3
Tiểu luận Môn Kinh tế chính trị
Quá trình chuyển kinh tế hàng hóa giản đơn sang kinh tế thị trường:
Điều kiện hình thành và phát triển kinh tế thị trường
- Thứ nhất: đó là sự xuất hiện của thị trường sức lao động.
- Thứ hai: phải tích lũy được một lượng tiền nhất định.
- Thứ ba: cần có hệ thống tài chính, ngân hàng tương đối phát triển.
- Thứ tư: phải có một hệ thống kết cấu hạ tầng tương đối phát triển.
- Thứ năm: tăng cường vai trò kinh tế của nhà nước.
Đặc trưng của kinh tế thị trường
- Tính tự chủ của các chủ thể kinh tế cao.
- Giá cả được xác định ngay trên thị trường.
- Cạnh tranh là một tất yếu của kinh tế.
Ưu, nhược điểm của Kinh tế thị trường
Ưu điểm
- Kinh tế thị trường thúc đẩy cải tiến kỹ thuật, tăng năng suất lao động, làm
cho sản xuất hàng hóa phong phú, đa dạng, giá thành hạ, thúc đẩy lực
lượng sản xuất phát triển nhanh.
- Kinh tế thị trường thúc đẩy phân công lao động xã hội phát triển nhanh
chóng làm cho chuyên môn hóa, hiệp tác hóa ngày càng cao. Do đó, quá
trình xã hội hóa sản xuất, xã hội hóa lao động phát triển nhanh. Đó là xu

hướng phát triển kinh tế hiện đại.
- Kinh tế thị trường thúc đẩy quá trình tích tụ và tập trung sản xuất cao độ,
các mối quan hệ kinh tế phát triển, tạo điều kiện cho nền kinh tế tăng
trưởng nhanh và bền vững.
Nhược điểm
- Trong kinh tế thị trường lợi nhuận vừa là động lực, là mục đích của các
chủ thể kinh tế. Lợi nhuận kích thích các chủ thể kinh tế năng động, ra
sức cải tiến kỹ thuật, hợp lý hóa sản xuất, nâng cao trình độ tay nghề làm
sản phẩm hàng hóa phong phú, đa dạng mà giá trị lại giảm xuống.
4
Tiểu luận Môn Kinh tế chính trị
2.3. Kinh tế thị trường
2.3.1 Lịch sử phát triển kinh tế thị trường
Thứ nhất, sự ra đời của kinh tế thị trường tất yếu đòi hỏi sự thay đổi mang
tính cách mạng về quan hệ sở hữu, sự phát triển kinh tế thị trường đòi hỏi
phải đa dạng hóa, hoàn thiện cơ cấu sở hữu phù hợp với sự phát triển của lực
lượng sản xuất hiện đại theo tiến trình cách mạng công nghiệp và cách mạng
khoa học kỹ thuật. Lịch sử hình thành và phát triển của kinh tế thị trường ở
các nước phương Tây đều gắn liền với những biến cố lớn mang tính phổ
biến, biểu hiện cho sự rằng buộc có tinh quy luật: họ phải cải cách ruộng đất,
xóa bỏ chế độ độc quyền của giai cấp phong kiến, xác lập chế độ sở hữu tư
nhân quy mô lớn đối với ruộng đất. Tạo điều kiện mạnh mẽ để các nước Tây
Âu chuyển hẳn sang quỹ đạo kinh tế thị trường. Đó cũng là điều kiện tiên
quyết của cuộc cách mạng công nghiệp diễn ra thể kỷ XVIII- đầu thể kỷ
XIX.
- Lần thứ nhất phát triển diễn ra trong những năm 30 cuối thế kỷ XIX do
không đủ sức cạnh tranh thì trường ngày càng mạnh và không thể tiếp tục
phát triển nếu chỉ dừng lại ở sở hữu tư nhân, cá biệt. Cho nên các nhà tư
bản cá biệt phải liên kết lại, dần hình thành các công ty Cổ phần. Như vậy
sở hữu tư nhân dần chuyển sang sở hữu tư bản tư nhân có tính tập thể.

- Lần thứ hai, diễn ra thế kỷ XX và kéo dài cho đến sau chiến tranh thế giới
thứ hai trên quy mô rộng lớn. Các công ty, các xí nghiệp liên hiệp công
nghiệp, tài chính lại liên kết với nhau. Kết quả đó tạo ra các Công ty
xuyên quốc gia.
- Lần thứ ba diễn ra cuối những năm 50 cho đến đầu thập kỷ 80 của thế kỷ
XX, với phạm vi và mức độ sâu rộng hơn hẳn. Kinh tế thị trường đã xâm
nhập vào hầu hết các nước trên thế giới
- Lần thứ tư: thể hiện quá trình toàn cầu hóa kinh tế.
Cả bốn lần điều chỉnh đó nói lên tính đúng đắn của những luận điểm khoa
học tổng quát rất quan trọng, mà với bộ óc vĩ đại C.Mac đã đúc rút: sự phát
5
Tiểu luận Môn Kinh tế chính trị
triển của xã hội loài người là quá trình lịch sử tự nhiên, được quy định bởi
các quy luật khách quan mà trước tiên là quan hệ sản xuất phải phù hợp với
tính chất và trình độ phát triển của lực lượng sản xuất, rằng chủ nghĩa tư bản
chỉ là một hình thái kinh tế - xã hội có tính lịch sử, rằng nếu không có sự phát
triển cao của lực lượng sản xuất, nếu không xuyên qua kinh tế thị trường thì
con người không thể đi tới chủ nghĩa xã hội.
2.3.2. Một số mô hình kinh tế thị trường trên thế giới
2.3.2.1 Mô hình truyền thống
Mô hình này diễn ra ở các nước tư bản Phương tây, điển hình là ở Anh,
Pháp, Đức. Trải qua ba giai đoạn: giai đoạn chuyển từ kinh tế hàng hóa giản
đơn thành kinh tế thị trường, giai đoạn thị trường tự do, giai đoạn kinh tế thị
trường có sự can thiệp của nhà nước.
- Giai đoạn chuyển từ kinh tế hàng hóa giản đơn thành kinh tế thị trường:
diễn ra thế kỷ XV đến giữa thể kỷ XVII ở Anh và các nước Châu Âu
khác. Kinh tế thị trường đòi hỏi phải có cac hoạt động buôn bán mạnh,
tăng cường tích lũy tiền tệ, thị trường sức lao động dần được hình thành.
- Giai đoạn kinh tế thị trường tự do: đây là giai đoạn phát triển kinh tế thị
trường dân tộc theo nguyên tắc tự do kinh tế. Ở các nước phương tây giai

đoạn này kéo dài từ cuối thế kỷ XVII đến đầu thể kỷ XX. Các lĩnh vực
nông nghiệp, công nghiệp nhẹ, công nghiệp nặng được đầu tư phát triển.
Tiềm lực kinh tế chính là yếu tố quyết định sự phát triển kinh tế thị
trường, sự phát triển mạnh mẽ kinh tế dân tộc cũng đã làm tăng sức mạnh
của ngành nông nghiệp, công nghiệp và các ngành sản xuất khác. Khẳng
định sự chiến thắng của kinh tế thị trường, mở rộng giao lưu nước ngoài.
- Giai đoạn kinh tế thị trường có sự can thiệp của nhà nước: từ năm 50 của
thế kỷ XX đến nay nhà nước can thiệp kinh tế thị trường và mở rộng giao
lưu nước ngoài.
6
Tiểu luận Môn Kinh tế chính trị
2.3.2.2 Mô hình rút ngắn
Mô hình rút ngắn cổ điển Nhật Bản:
Ở Nhật Bản nhà nước mạnh và thông minh có vai trò quyết định, tạo mọi
điều kiện cho nền kinh tế thị trường ra đời và hoàn thiện, khuyến khích tiếp
thu có chọn lọc kỹ thuật phương tây. Thời kỳ đầu phát triển Kinh tế thị
trường Nhật Bản hầu như dựa hoàn toàn kinh tế trong nước. Nông nghiệp giữ
vai trò quan trọng, quá trình tích tụ và tập trung tư bản từ nguồn thuế nông
nghiệp, khuyến khích phát triển kinh tế hàng hóa. Vì vậy, Nhật Bản khá
thành công trong mô hình phát triển rút ngắn.
Mô hình rút ngắn hiện đại
Mô hình này đã hội tụ ưu điểm của mô hình rút ngắn cổ điển đó là phát
triển kinh tế thị trường hoàn hảo với sự điều tiết thông minh của nhà nước,
tiếp thu tinh hoa phát triển của các nước đi trước, khai thác mọi tiềm năng
của đất nước để phát triển kinh tế quốc gia, lợi dụng tư bản nước ngoài và
mở cửa kinh tế. Tận dụng được tiến bộ khoa học trên thế giới và sự phát triển
mạnh mẽ của các Công ty xuyên quốc gia.
2.3.2.3 Mô hình kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa ở Trung Quốc
Đối với Trung Quốc kinh tế thị trường là thành tựu của nền văn minh
nhân loại, là thủ đoạn kinh tế có hiệu quả cao. Song có sự khác biệt giữa

Kinh tế thị trường Xã hội chủ nghĩa và kinh tế thị trường Tư bản chủ nghĩa
đó là chế độ sở hữu và thực hiện chế độ phân phối. Trong đó, chế độ sở hữu
của kinh tế thị trường Tư bản chủ nghĩa lấy sở hữu tư nhân làm cơ sở còn
kinh tế thị trường Xã hội chủ nghĩa lấy sở hữu công cộng làm cơ sở về chế
độ phân phối. Kinh tế thị trường Xã hội chủ nghĩa không nhằm tập trung tài
sản vào một số ít cá nhân như trong Kinh tế Tư bản chủ nghĩa mà nhằm đem
lại sự sung túc cho đại đa số dân.
7
Tiểu luận Môn Kinh tế chính trị
3. Tất yếu khách quan của việc chuyển nền kinh tế Việt nam sang kinh
tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa
Sự ra đời của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt
Nam gắn liền với công cuộc đổi mới do Đảng khởi xướng và lãnh đạo. Kinh
tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là vấn đề lý luận và thực tiễn hết
sức mới mẻ và phức tạp. Nó thể hiện mối quan hệ chặt chẽ giữa việc nhận
thức sâu sắc tính quy luật khách quan với phát huy vai trò chủ động, sáng tạo
của chủ thể là Đảng, nhà nước Xã hội chủ nghĩa và nhân dân lao động trong
thực tiễn cách mạng Việt Nam. Đây là sự lựa chọn con đường và mô hình
phát triển của Việt Nam trong điều kiện toàn cầu hóa kinh tế đáp ứng yêu cầu
“đi tắt, đón đầu” đang đặt ra như một yếu tố sống còn. Sự hình thành tư duy
của Đảng ta về nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là cả một
quá trình tìm tòi, thể nghiệm, phát triển từ thấp đến cao, từ chưa đầy, hoàn
thiện đến ngày càng đầy đủ, sâu sắc và hoàn thiện.
Nếu như trong văn kiện Đại hội VI và Hội nghị Trung ương 6 khoá VI,
Đảng ta mới đề ra quan điểm phát triển nền kinh tế hàng hoá có kế hoạch
gồm nhiều thành phần đi lên chủ nghĩa xã hội, coi đây là vấn đề "có ý nghĩa
chiến lược và mang tính quy luật từ sản xuất nhỏ đi lên chủ nghĩa xã hội", thì
đến Đại hội VII, Đảng đã khẳng định: "phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều
thành phần theo định hướng xã hội chủ nghĩa, vận hành theo cơ chế thị
trường có sự quản lý của Nhà nước". Tới Đại hội Đảng IX, kinh tế thị trường

lại được khẳng định một cách sâu sắc, đầy đủ hơn như là mô hình kinh tế
tổng quát hay mô hình mới của chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. Phát triển kinh
tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam xuất phát từ những cơ
sở lý luận và thực tiễn sâu sắc, bắt nguồn từ bối cảnh thời đại và điều kiện
lịch sử – cụ thể của đất nước.Tính tất yếu của việc lựa chọn mô hình kinh tế
thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa:
Thứ nhất: mô hình chủ nghĩa xã hội cổ điển, đặc trưng bởi hệ thống kinh
tế kế hoạch hoá tập trung, sau gần 70 năm tồn tại với tất cả những ưu thế và
8
Tiểu luận Môn Kinh tế chính trị
nhược điểm, đã tỏ ra không còn sức sống và khả năng tự phát triển nội sinh
về mặt kinh tế, bị va vấp nặng nề trong thực tiễn. Trong khi đó, chủ nghĩa tư
bản với mục tiêu tìm kiếm lợi nhuận đã lợi dụng tối đa những mặt mạnh của
kinh tế thị trường để tạo ra động cơ về lợi ích và sự cạnh tranh mạnh mẽ,
phát triển các lực lượng sản xuất cũng như tiềm năng kinh doanh. Chủ nghĩa
tư bản đã sử dụng vai trò nhà nước như một chủ thể xã hội sáng tạo và hùng
mạnh để can thiệp – quản lý các quá trình kinh tế vĩ mô, nhằm hạn chế những
khuyết tật của thị trường, đáp ứng yêu cầu phát triển, xã hội hoá các lực
lượng sản xuất.
Thứ hai: mặc dù chủ nghĩa tư bản đã có những thành công nhất định
trong phát triển kinh tế thị trường, nhưng cần nhận thức sâu sắc rằng, phát
triển kinh tế thị trường theo con đường tư bản chủ nghĩa không phải là duy
nhất đúng mà trong nó cũng ẩn chứa đầy rẫy những cạm bẫy, rủi ro. Thực tế
phát triển ngày càng cho thấy rõ mặt trái cũng như nguy cơ thất bại ngay
chính trong quá trình phát triển kinh tế thị trường. Ngày nay, nhân loại đã
nhận thức được rằng, mô hình phát triển kinh tế thị trường theo kiểu phương
Tây hay đi theo con đường phương Tây hoá không phải là cách tối ưu.
Những mô hình phát triển theo kiểu này đã tỏ ra mâu thuẫn sâu sắc với các
giá trị truyền thống, làm tăng tính bất ổn của xã hội và khoét sâu hố ngăn
cách giầu - nghèo. Hơn nữa, nó còn có nguy cơ ràng buộc các nước chậm

phát triển hơn, đẩy các nước đó vào tình trạng bị lệ thuộc và bóc lột theo kiểu
quan hệ "trung tâm - ngoại vi".
Thứ ba: trong thực tế không có một mô hình kinh tế thị trường chung cho
mọi quốc gia, mà trái lại, mỗi quốc gia - dân tộc tùy theo trình độ phát triển,
đặc điểm cơ cấu tổ chức và thể chế chính trị, kể cả các yếu tố văn hoá - xã
hội truyền thống, mà xây dựng những mô hình kinh tế thị trường đặc thù của
riêng mình. Không thể phủ nhận những hạn chế và mâu thuẫn cố hữu của
kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa ngay tại quê hương của nó và việc khắc
phục những mâu thuẫn đó vẫn đang là vấn đề cực kỳ nan giải. Một số nước
9