Báo cáo " Bản chất pháp lí của hợp đồng quyền chọn qua sở giao dịch hàng hoá " pdf

Các loại hợp đồng thơng mại

58 tạp chí luật học số 11/2008




Ths. Nguyễn Thị Yến *
ua bỏn hng hoỏ qua s giao dch
hng hoỏ l hot ng ph bin cỏc
nc cú nn kinh t th trng phỏt trin. S
giao dch hng hoỏ u tiờn trờn th gii ó
ra i Chicago (M) t nm 1848,
(1)
tip
n l cỏc s giao dch hng hoỏ ca Anh,
Phỏp, c, Trung Quc, Thỏi Lan, Singapore
Hng hoỏ c trao i qua s giao dch
hng hoỏ cỏc nc rt a dng, t hng
hoỏ nụng sn, kim loi, vng, du m n
cỏc cụng c ti chớnh. Cỏc bờn khụng ch
mua bỏn hng hoỏ m cũn mua bỏn quyn
chn mua, quyn chn bỏn i vi hng hoỏ
(gi chung l quyn chn). Bi vit ny bn
v bn cht phỏp lớ ca hp ng quyn chn
qua s giao dch hng hoỏ theo phỏp lut
Vit Nam hin hnh.
Th nht: V khỏi nim, khon 3 iu
64 Lut thng nm 2005 quy nh: Hp
ng v quyn chn bỏn hoc quyn chn
mua l tho thun, theo ú bờn mua quyn

cú quyn c mua hoc c bỏn mt hng
hoỏ xỏc nh vi mc giỏ nh trc (gi l
giỏ giao kt) v phi tr mt khon tin nht
nh mua quyn ny (gi l tin mua
quyn). Bờn mua quyn cú quyn chn thc
hin hoc khụng thc hin vic mua hoc
bỏn hng hoỏ ú.
V bn cht, hp ng v quyn chn
bỏn hoc quyn chn mua cng ging cỏc
hp ng thụng thng, bi vỡ õy l s
tha thun, thng nht ý chớ gia cỏc bờn
giao kt nhm phỏt sinh quyn v ngha v
phỏp lớ cho cỏc bờn. Tuy nhiờn, vỡ hp ng
quyn chn l hp ng c giao dch
thụng qua s giao dch hng hoỏ, tc l
thụng qua ch th trung gian nờn phi tuõn
th quy ch hot ng ca s giao dch
hng hoỏ. iu ú cú ngha l vic giao
dch hp ng c thc hin theo nguyờn
tc khp lnh khi cỏc lnh ú tng thớch
vi nhau v giỏ, khi lng v thi im
t lnh. Nh vy, khi hai lnh mua quyn
v bỏn quyn ó c khp (hay núi cỏch
khỏc l khi hp ng quyn chn ó c
thit lp), bờn bỏn v bờn mua vn khụng cú
c hi bit mỡnh ó mua quyn chn mua,
quyn chn bỏn lụ hng ny ca ai. Do ú,
s dng thut ng Hp ng v quyn
chn bỏn hoc quyn chn mua l tha
thun, theo ú bờn mua quyn cú quyn

l khụng tht s chun xỏc. Hp ng
quyn chn (cng nh hp ng kỡ hn) nờn
c nh ngha l s thng nht ý chớ gia
cỏc bờn giao kt hp ng.
(2)

Th hai: V c im, hp ng quyn
chn cú mt s c trng c bn sau:
- V cỏc ch th cú liờn quan n vic
giao kt v thc hin hp ng, theo Lut
thng mi nm 2005 v Ngh nh ca Chớnh
ph s 158/2006/N-CP ngy 28/12/2006 quy
M

* Ging viờn Khoa phỏp lut kinh t
Trng i hc Lut H Ni
Các loại hợp đồng thơng mại

tạp chí luật học số 11/2008 59

nh chi tit Lut thng mi v hot ng
mua bỏn hng hoỏ qua s giao dch hng hoỏ
(gi tt l Ngh nh s 158), cỏc ch th cú
liờn quan n vic giao kt v thc hin hp
ng quyn chn cng ging nh hp ng
kỡ hn, c th bao gm: khỏch hng, thnh
viờn kinh doanh, thnh viờn mụi gii, trung
tõm thanh toỏn v trung tõm giao nhn ca
s giao dch hng hoỏ.
(3)

- i tng ca hp ng quyn chn
khụng phi l hng hoỏ m l quyn chn
mua, quyn chn bỏn i vi hng hoỏ. Gi
s, khỏch hng n s giao dch hng hoỏ
t lnh mua mt quyn chn mua vi giỏ
50 triu ng mua 100 tn go kỡ hn 2
thỏng (kớ hp ng vo ngy 01/5/2008,
giao hng vo 01/7/2008), giỏ 305 USD/tn.
Nu cú ngi bỏn (hay ngi vit) chp
nhn lnh mua ny, s giao dch hng hoỏ
s khp lnh v hp ng v quyn chn
mua ó c giao kt. n ngy giao hng,
giỏ go trờn th trng cú th tng lờn hoc
gim xung so vi giỏ go m ngi ú ó
cam kt trong hp ng. Nu cú li cho
mỡnh, khỏch hng ny s yờu cu giao hng
trờn thc t hoc thanh toỏn tin chờnh lch.
Ngi mua ó mt khon tin 50 triu ng
mua quyn chn mua i vi 100 tn
go, khon tin ny chc chn ngi bỏn
quyn chn mua ó c hng. Bự li,
ngi mua quyn chn mua c li vỡ mua
c hng vi giỏ r hn hoc c hng
chờnh lch giỏ cao hn so vi s tin mua
quyn m h ó b ra. Ngc li, nu
khụng cú li cho mỡnh, ngi mua quyn
chn mua s khụng thc hin vic mua
hng theo hp ng quyn chn ó giao kt.
H chc chn ó mt khon tin mua quyn

nhng i li khụng phi chu khon tin
chờnh lch cao hn so vi s tin mua
quyn trờn. Trng hp mua quyn chn
bỏn cng ỏp dng tng t.
Nh vy, hp ng quyn chn l mt
hp ng gia hai bờn - ngi mua v ngi
bỏn - trong ú cho ngi mua quyn nhng
khụng phi l ngha v, mua mt ti sn
no ú vo mt ngy trong tng lai vi giỏ
ó ng ý vo ngy hụm nay.
(4)
Hay hp
ng quyn chn l hp ng cho phộp
ngi mua nú cú quyn nhng khụng bt
buc, c mua hoc c bỏn: (i) Mt s
lng xỏc nh cỏc n v ti sn c s; (ii)
Ti hay trc mt thi im xỏc nh trong
tng lai; (iii) Vi mt mc giỏ xỏc nh
ngay ti thi im tha thun hp ng.
(5)

i tng ca hp ng quyn chn l
quyn chn bỏn, quyn chn mua gn vi
vic mua hoc bỏn lng hng hoỏ xỏc nh
vi mc giỏ nh trc hoc quyn khụng
thc hin vic mua, bỏn hng hoỏ nu ngi
gi quyn chn ri vo th bt li hn so vi
thi im giao kt hp ng.
- Giỏ c ca hp ng quyn chn
khụng phi giỏ tr cho lụ hng m khỏch

hng mun mua m l phớ quyn chn hay
cũn gi l tin mua quyn (premium).
Khon tin ny do bờn mua quyn ngh
v bờn bỏn quyn chp nhn, khụng phi l
giỏ hng hoỏ c s giao dch hng hoỏ
cụng b theo ngy. Khon tin ny s c
chuyn vo ti khon ca bờn bỏn quyn
ngay sau khi lnh mua quyn, bỏn quyn
c khp hay ngay sau khi hp ng
quyn chn c giao kt v khụng hon
Các loại hợp đồng thơng mại

60 tạp chí luật học số 11/2008

tr nu bờn mua khụng thc hin hp ng.
Núi cỏch khỏc, hp ng quyn chn mua,
quyn chn bỏn cho phộp dn ngha v v
mt bờn - bờn bỏn quyn. Khi ó nhn
khon tin bỏn quyn (chn mua hoc chn
bỏn), bờn bỏn quyn b rng buc v ngha
v theo hp ng. Nu giỏ c th trng
bin ng theo hng bt li cho bờn bỏn
quyn (cao hn hoc thp hn so vi giỏ ó
tha thun trong hp ng), bờn bỏn quyn
vn phi thc hin ngha v ca mỡnh nu
bờn mua quyn thc hin vic nhn hng
(i vi quyn chn mua) v giao hng (i
vi quyn chn bỏn). Trng hp ny, bờn
bỏn quyn s gp ri ro, vỡ khon tin m
bờn bỏn quyn thu c l gii hn nhng

ri ro v giỏ c th trng l khụng gii hn.
Nu giỏ c th trng bin ng theo hng
cú li cho bờn bỏn quyn, bờn mua quyn
khụng thc hin hp ng quyn chn ó
giao kt, bờn bỏn quyn cng ch c li
trong phm vi khon tin bỏn quyn hay phớ
quyn chn ó c nhn. iu ny ũi hi
bờn bỏn quyn phi cú tim lc kinh t
mnh v phi cú d oỏn tt v s bin
ng giỏ c trong tng lai khụng b ri
ro quỏ cao ng thi vn thu c li nhun
t vic bỏn, mua hng hoỏ v bỏn quyn
chn mua, quyn chn bỏn i vi hng
hoỏ. Cũn i vi bờn mua quyn, ri ro ca
h ó c hn ch trong khon tin mua
quyn m h ó tr cho bờn chp nhn bỏn
quyn, nu mt, h ch mt khon phớ ny,
cũn nu c, h s c nhiu hn khon
phớ ó b ra. Nh vy, khỏc vi hp ng kỡ
hn, hp ng quyn chn khụng phi l
giao dch trung hũa. hp ng kỡ hn,
khon tin m bờn mua nhn c chớnh l
khon tin m bờn bỏn mt i do bin ng
giỏ c. Ngc li, hp ng quyn chn,
khon tin m bờn bỏn quyn v mua quyn
nhn c khi giỏ c bin ng khụng phi
lỳc no cng bng nhau v ri ro nhiu hn
thuc v bờn bỏn quyn.
- Mc ớch ca hp ng quyn chn l
hn ch ri ro cho c bờn bỏn v bờn mua

quyn. Nu trong hp ng kỡ hn, n thi
im giao hng, bờn bỏn bt buc phi giao
v bờn mua bt buc phi nhn hng hoỏ
hoc thanh toỏn khon tin chờnh lch, cho
dự giỏ c trờn th trng ó thay i khin
mt bờn khụng cũn cú li trong hp ng.
Nhng vi hp ng quyn chn, i vi
bờn mua quyn, h cú quyn thc hin hoc
khụng thc hin hp ng m h ó giao kt.
S la chn khụng thc hin hp ng
khụng b coi l vi phm hp ng. Nh vy,
khon phớ quyn chn thc s l khon tin
bo him ri ro cho bờn mua quyn, nu
giỏ c bin ng mnh, h cng ch chu ri
ro l khon tin phớ m mỡnh ó tr m
khụng phi chu ton b ri ro t hp ng.
Bờn bỏn quyn cng c li t hp
ng quyn chn, bi vỡ nu s bin ng
giỏ c trờn th trng khụng quỏ mnh,
khụng vt quỏ khon phớ quyn chn m h
ó nhn c thỡ h s c li. Ngc li,
nu s bin ng th trng theo hng bt
li, khon tin bỏn quyn thu c s bự p
cho h mt phn ri ro, trong khi hp ng
kỡ hn, ri ro ny hon ton khụng c bự
p. Nh vy, sau khi thc hin vic mua v
bỏn quyn chn, mc dự ngha v v s b
ng trong vic thc hin hp ng u
Các loại hợp đồng thơng mại

tạp chí luật học số 11/2008 61

thuc v bờn bỏn quyn nhng li ớch v c
hi gim thiu ri ro trong quan h mua bỏn
hng hoỏ ó c chia cho c hai bờn. Hay
núi cỏch khỏc, hp ng quyn chn l s t
bo him cho c hai bờn khi thc hin vic
mua hng hoỏ trong tng lai qua s giao
dch hng hoỏ.
Th ba: V phõn loi, cú nhiu tiờu chớ
khỏc nhau phõn loi quyn chn.
Da vo v th ca ngi mua, cú th
chia thnh quyn chn mua (call option) v
quyn chn bỏn (put option). Quyn chn
mua trao cho ngi mua quyn nhng khụng
phi ngha v, c mua hng hoỏ xỏc nh
trong tng lai vi mc giỏ tha thun vo
ngy giao kt hp ng. Quyn chn bỏn
trao cho ngi mua quyn nhng khụng phi
ngha v, c bỏn lng hng hoỏ xỏc nh
trong tng lai vi mc giỏ tha thun vo
ngy giao kt hp ng.
Da vo thi im thc hin quyn
chn, cú th chia thnh quyn chn kiu
Chõu u (European option) v quyn chn
kiu M (American option). Quyn chn
kiu chõu u ch cho phộp ngi mua
quyn cú quyn thc hin hp ng quyn
chn vo ngy ỏo hn ca hp ng.
Quyn chn kiu M cho phộp ngi mua

quyn cú quyn thc hin hp ng quyn
chn bt kỡ thi im no trc ngy ỏo
hn ca hp ng. Trờn thc t, cỏc nh
kinh doanh thng la chn quyn chn
kiu M vỡ kiu quyn chn ny linh hot
hn, ỏp ng tt hn yờu cu ca ngi
nm gi quyn chn. Khi th trng bin
ng theo hng cú li, ngi nm gi
quyn chn cú th nhanh chúng thc hin
quyn, tt toỏn v th ca mỡnh m khụng
phi i n ngy ỏo hn hp ng.
Ngoi ra, da vo i tng quyn chn,
cú th chia thnh: Quyn chn trờn th
trng hng hoỏ, quyn chn trờn th trng
ti chớnh v quyn chn trờn th trng ngoi
hi. Da vo cỏch thc thc hin quyn
chn cú th chia thnh: Quyn chn trờn th
trng tp trung v quyn chn trờn th
trng phi tp trung
Thc tin Vit Nam hin nay cha ra
i s giao dch hng hoỏ m mi ch cú
Trung tõm giao dch c phờ Buụn Ma Thut
(Buon Ma Thuot Coffee Exchange Center -
BCEC) c thnh lp v chun b i vo
hot ng. Tuy nhiờn, trong Quy ch t chc
hot ng ca Trung tõm giao dch c phờ
Buụn Ma Thut (ban hnh kốm theo Quyt
nh ca y ban nhõn dõn tnh k Lk s
84/Q-UBND ngy 15/01/2007 v vic phờ
duyt Quy ch t chc hot ng ca Trung

tõm giao dch c phờ Buụn Ma Thut ) v
ỏn k thut t chc hot ng ca Trung tõm
giao dch c phờ Buụn Ma Thut (ban hnh
kốm theo Quyt nh ca y ban nhõn dõn
tnh k Lk s 2029/Q-UBND ngy
01/11/2006 v vic phờ duyt ỏn k thut
t chc hot ng ca Trung tõm giao dch
c phờ Buụn Ma Thut), BCEC l ni giao
dch mua bỏn cỏc loi c phờ ht nhõn sn
xut ti Vit Nam, theo phng thc u
giỏ tp trung, cụng khai; gm giao dch mua
bỏn giao ngay v giao dch mua bỏn giao
sau theo cỏc kỡ hn. Nh vy, BCEC cha
t chc cỏc giao dch quyn chn, bao gm
quyn chn mua v quyn chn bỏn i vi
Các loại hợp đồng thơng mại

62 tạp chí luật học số 11/2008

mt hng c phờ nhõn ht sn xut ti Vit
Nam. Hay mt s ngõn hng thng mi
Vit Nam hin nay nh: Ngõn hng u t
v phỏt trin Vit Nam (BIDV), Ngõn hng
thng mi c phn k thng Vit Nam
(Techcombank), cụng ti c phn mụi gii
thng mi chõu (ATB) thuc Ngõn hng
ngoi thng Vit Nam (Vietcombank)
ang l cỏc nh mụi gii cho cỏc cụng ti c
phờ v cao su Vit Nam bỏn hng trờn th
trng Lodon (LIFFE) v th trng New

York (NYBOT) nhng cỏc cụng ti ny ca
Vit Nam cng ch mi giao dch cỏc hp
ng tng lai (futures contract) m cha
giao dch cỏc hp ng quyn chn (options
contract). Vic mua bỏn quyn chn mua,
quyn chn bỏn i vi mt loi hng hoỏ
cú th vn din ra trờn th trng phi tp
trung (th trng mua bỏn ngoi s giao
dch hng hoỏ) Vit Nam nhng cha cú
iu kin trin khai ti BCEC cng nh th
trng hp ng tng lai v quyn chn
th gii. Thi gian gn õy, mt s ngõn
hng trong nc ó bt u giao kt v thc
hin hp ng quyn chn i vi vng,
ngoi t (vớ d: Ngõn hng HSBC, Ngõn
hng Techcombank); mt s cụng ti
chng khoỏn ó ỏp dng hp ng quyn
chn i vi mua bỏn chng khoỏn. Tuy
nhiờn, hot ng ny cha thc s ph bin
v mi ch ỏp dng vi mt s loi hng
hoỏ c bit k trờn, hn na cng cha cú
iu kin giao dch qua s giao dch hng
hoỏ Vit Nam.
Túm li: Hp ng quyn chn thc cht
l s phỏt trin mc cao hn ca hp
ng tng lai, qua ú cho phộp cỏc bờn
mua bỏn hng hoỏ qua s giao dch hng hoỏ
vi giỏ c tha thun vo thi im hin
ti nhng giao hng v thanh toỏn c din
ra vo thi im trong tng lai v bờn mua

quyn cú quyn la chn ti u thụng qua
vic tr khon phớ nht nh. õy thc s l
cụng c hiu qu phũng trỏnh ri ro cho
cỏc ch th giao kt hp ng giao sau, khi
m vi hp ng tng lai h ó khụng th
lm c. Tuy nhiờn, õy l loi hp ng
cú nhiu c thự, ũi hi cỏc nh sn xut,
ch bin, kinh doanh phi cú nhng hiu bit
nht nh; iu kin kinh t-xó hi phi phỏt
trin n mc nht nh v phỏp lut v
loi hp ng ny phi thc s hon thin
mi cú iu kin trin khai trờn thc t
Vit Nam. Hi vng tng lai khụng xa, õy
s l cụng c bo him ri ro hiu qu m
cỏc nh kinh doanh s tỡm n, s dng v
loi hp ng ny s phỏt trin mnh m
nc ta ging nh nú ó v ang phỏt trin
cỏc nc cú nn kinh t th trng phỏt trin
hin nay./.

(1).Xem: TS. Bựi Lờ H, TS. Nguyn Vn Sn, TS.
Ngụ Th Ngc Huyn, ThS. Nguyn Th Hng Thu,
Gii thiu v th trng Future v Option, Nxb.
Thng kờ, H Ni, 2000, tr.12.
(2).Xem: ThS. Nguyn Th Yn, Bn cht phỏp lớ
ca hp ng kỡ hn, Tp chớ lut hc, s 6/2008.
(3).Xem: ThS. Nguyn Th Yn, Bn cht phỏp lớ ca
hp ng kỡ hn, Tp chớ lut hc, s 6/2008, tr. 54.
(4).Xem: TS. Nguyn Th Ngc Trang, Qun tr ri
ro ti chớnh, Nxb. Thng kờ, H Ni, 2006, tr. 36.

(5).Xem: Nguyn Minh Kiu, Nguyn Xuõn Thnh,
Chng trỡnh ging dy kinh t Fulbright, niờn khoỏ
2006 - 2007, Bi ging 14: Hp ng quyn chn.