Sử dụng ca dao tục ngữ trong bài dạy môn giáo dục công dân

Tên giải pháp: ''Sử dụng ca dao tục ngữ trong bài dạy môn giáo dục công
dân "
1. Thực trạng giải pháp
Tục ngữ, ca dao là tài sản quý giá, tinh hoa của dân tộc, là kho báu của kiến
thức về những điều hay, lẽ phải, về đạo lí làm người, về kinh nghiệm sống quý báu
được nhân dân ta giữ gìn qua nhiều thế hệ. Tục ngữ, ca dao thuộc loại dễ thuộc, dễ
nhớ, nhưng lại giàu triết lý nhân sinh thâm thúy và không kém phần nghệ thuật,
phản ánh đời sống tinh thần của con người Việt Nam. Những triết lý giáo dục qua
câu tục ngữ ca dao sẽ có tác dụng làm cho các bài học của mơn giáo dục công dân
trở nên gần gũi, quen thuộc, thân thương như là lời hát ru ngọt ngào của mẹ, lời kể
của bà. Trong tục ngữ, ca dao còn chứa đựng nhiều quan điểm nhân sinh sâu sắc,
đồng thời nó ẩn chứa những giá tri đạo đức được nhân dân ta đúc kết thành. Chính
vì thế trong q trình dạy môn giáo dục dân bản thân đã vận dụng tục ngữ, ca dao
trong tiết dạy để kích thích sự hứng thú, sinh động trong học tập của các em và qua
đó để giáo dục cách sống, cách làm người cho các em . Với những lí do trên nên
tơi đã chọn và viết nên đề tài này để ghi lại ý tưởng của bản thân đã thực hiện trong
quá trình dạy học môn giáo dục công dân.
2. Cách thức, các bước thực hiện của giải pháp
Để tạo được sự hứng thú, tích cực, sáng tạo của học sinh khi học mơn giáo
dục cơng dân thì người giáo viên trong q trình dạy học phải vận dụng tục ngữ,
ca dao kết hợp và phải có hiệu quả sau đây là một số biện pháp:
2.1.Vận dụng tục ngữ, ca dao vào việc giới thiệu bài mới
Để mở màng giờ học lôi cuốn, hấp dẫn thay vì sử dụng tranh ảnh, hay tình
huống có vấn đề tơi đã vận dụng tục ngữ, ca dao. Ví dụ ở bài 2 ‘‘Tự chủ”( Lớp 9).
Sau khi kiểm tra bài cũ, tôi giới thiệu câu ca dao:
“ Dù ai nói ngả nói nghiêng
Lịng ta vẫn vững như kiềng ba chân”
Tôi đặt câu hỏi: Em hãy cho biết nội dung và ý nghĩa của câu ca dao trên?
1

Sau khi học sinh trả lời tôi đã kết luận: Câu ca dao ý nói khi con quyết tâm
làm việc thì dù bị người khác ngăn cản vẫn vững vàng, khơng thay đổi ý định của
mình. Câu ca dao đề cập đến một đức tính cần phải có của mỗi chúng ta, đó là tính
tự tự chủ. Vậy thế nào là tự chủ, biểu hiện của tự chủ, ý nghĩa của nó như hế nào ta
đi vào tìm hiểu bài học hôm nay. Hoặc khi dạy bài 6 của lớp 8“ Xây dựng tình bạn
trong sáng, lành mạnh”. Giáo viên đọc cho học sinh nghe câu ca dao:
“ Bạn bè là nghĩa tương thân
Khó khăn thuận lợi ân cần có nhau”
Hay “Bạn bè là nghĩa trước sau
Tuổi thơ cho đến bạc đầu không phai”
Tôi cho các em phát biểu ý kiến của mình về câu ca dao,sau đó tơi bổ sung
thêm đồng thời giáo dục các em phải biết giúp đỡ lẫn nhau khi gặp khó khăn và
sau đó tơi kết luận: để hiểu rõ hơn về tình cảm mà câu ca dao đã đề cập đến chúng
ta vào bài học hôm nay.Với cách vào bài như thế tôi đã thu hút được học sinh vào
trong hoạt động của mình.
2.2. Vận dụng ca dao, tục ngữ vào việc tìm hiểu kiến thức mới
Tục ngữ, ca dao thể hiện mọi mặt của cuộc sống, những kiến thức trong bài
học mà được minh họa bằng những câu tục ngữ, ca dao nó đã khắc họa được
những hình ảnh cụ thể, gần gũi với các em học sinh làm cho các em khắc sâu hơn,
tác động đến tình cảm, thái độ, hành vi việc làm đúng và chưa đúng. Qua đó học
sinh nhận được kiến thức mới của bài học. Ví dụ khi dạy bài 12: “ Quyền và nghĩa
vụ của công dân trong gia đình” ( lớp 8), sau khi học sinh sinh đã nắm được quyền
và nghĩa vụ của cha me, ông bà, tôi đọc bài ca dao:
“ Công cha như núi Thái sơn
Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra
Một lịng thờ mẹ kính cha
Cho trịn chữ hiếu mới là đạo con”
2

Từ đó tơi đặt câu hỏi: Câu ca dao trên đề cập đến vấn đề gì? Em hiểu như thế
nào về câu ca dao trên?
Học sinh suy nghĩ trả lời và sau đó tơi giải thích thêm. Như vậy câu ca dao
đã nói về sự biết ơn của con cái đối với cha mẹ, qua đó nó cịn thể hiện được bổn
phận nghĩa vụ của con cái đối với cha mẹ, từ đó yêu cầu học sinh nêu bổn phận của
con cái đối với cha mẹ, ông bà. Để giúp cho học sinh nắm được bổn phận của anh
chị em trong gia đình, giáo viên đặt câu hỏi: Em hãy trình bày những câu ca dao,
tục ngữ nói lên trách nhiệm của anh chị em trong gia đình với nhau?
- Anh em như thể tay chân
- Rách lành đùm bọc, dở hay đỡ đần.
- Khơn ngoan đối đáp người ngồi
- Gà cùng một mẹ chớ hồi đá nhau.
- Anh em đóng cửa bảo nhau.
- Chị ngã em nâng.
Qua những câu tục ngữ, ca dao mà các em nêu giáo viên yêu câu học nêu
học sinh giải thích từ đó học sinh sẽ hiểu được bổn phận của chị em trong gia đình.
Ví dụ khi dạy bài 7: “ Kế thừa và phát huy truyền thống tốt đẹp của dân tộc”(
lớp 9) giáo viên đưa ra một số câu tục ngữ yêu cầu học sinh xác định đâu là câu tục
ngữ nói về truyền thống dân tộc
- Uống nước nhớ nguồn
- Ăn quả nhớ kẻ trồng cây
- Con chim có tổ, con người có tơng
- Lời chào cao hơn mâm cỗ
- Bắt giặc phải có gan, chống thuyền phải có sức.
Sau khi học sinh xác định xong, giáo viên cho lớp nhận xét, sau đó giáo
viên nhận xét, phân tích tích thêm để đi đến khái niệm truyền thống là gì? Và học
3


sinh nói được một số truyền thống của dân tộc Việt Nam và cũng từ đó học sinh

biết được trách nhiệm của mình. Dân tộc ta có nhiều truyền thống lâu đời, truyền
thống đó là bài học, kinh nghiệm quý giá cho mọi thế hệ noi theo, là công dân của
một đất nước trong thời kì đổi mới, chúng ta phải có lịng tự hào dân tộc, phải bảo
vệ giữ gìn truyền thống mà cha ơng ta để lại, góp phần nhỏ vào sự nghiệp xây
dựng và bảo vệ tổ quốc.
Với cách vận dụng như thế chúng ta sẽ kích thích được học sinh, giúp cho
các em biết được nội dung và ý nghĩa của bài học.
2.3. Vận dụng ca dao, tục ngữ vào việc củng cố bài học
Việc đưa tục ngữ, ca dao vào việc củng cố kiến thức của bài học là một
phương pháp tốt có hiệu quả, qua đó ta giúp học sinh khắc sâu được nội dung của
bài học, đồng thời liên hệ giáo dục các em học sinh qua nội dung của tục ngữ, ca
dao.
Ví dụ khi dạy bài 5 của lớp 8“ Pháp luật và kỉ luật”, tôi chốt lại bài học và
nhấn mạnh tầm quan trọng của pháp luật và kỉ luật đối với mọi người, nhờ có pháp
luật và kỉ luật mà sự cơng bằng trong xã hội được đảm bảo, góp phần tạo điều kiện
thuận lợi cho xã hội phát triển, moi người có chuẩn mực chung để rèn luyện, thống
nhất trong hoạt động. Vì thế mà tục ngữ có câu:
“ Đất có lề, quê có thói”
Hay “ Quân pháp bất vị thân”
Ví dụ khi dạy bài 10: “ Tự lập” của lớp 8 tôi đã tổ chức cho học sinh thi tìm
hiểu về tục ngữ, ca dao giữa hai đội với nhau trong thời gian là 3 phút nếu đội nào
nêu được nhiều câu hơn mà đúng thì sẽ là đội chiến thắng sẽ có tác dụng phát huy
tính tích cực, chủ động của học sinh tạo sự vui tươi, sinh động trong tiết học. Sau
đó giáo viên sẽ là người kết luận và nhấn mạnh lại toàn bộ nội dung của bài học.
Hoặc khi chúng ta dạy bài 3“ Tôn trọng người khác” của lớp 8
Giáo viên giới thiệu câu ca dao:
“ Lời nói chẳng mất tiền mua
4

Lựa lời mà nói cho vừa lịng nhau”
Sau khi để cho các em giải thích nội dung của câu ca dao, giáo viên nhấn
mạnh thêm và kết luận trong giao tiếp với mọi người chúng ta phải lựa lời nói sao
cho không xúc phạm đến người khác, đồng thời giáo dục các em phải khéo léo
trong cách ứng xử với mọi người. Câu ca dao trên là lời khuyên cho chúng ta và
cho tất cả mọi người, cao hơn thế là lối sống có văn hóa, biết tơn trọng người khác.
Mỗi chúng ta cần thấy rõ sự cần thiết phải rèn luyện đạo đức để có được phẩm
chất đẹp. Biết chăm lo giữ gìn nhân phẩm, danh dự của mình và của người khác.
Đơi khi bản thân cịn tiến hành củng cố bài học bằng cách cho học sinh làm
các bài tập trong đó có việc tìm những câu tục ngữ, ca dao thể hiện nội dung của
bài học.Với những câu tục ngữ, ca dao mà các em tìm được sẽ giúp các em nhớ bài
học và biết tự rèn luyện bản thân mình trong học tập cũng như trong thực tế cuộc
sống.
2.4. Yêu cầu học sinh về nhà sưu tầm thêm ca dao, tục ngữ
Để đạt chất lượng hiệu quả của giờ học thì việc chuẩn bị của người giáo viên
và học sinh là vơ cùng quan trọng. Vì thế sau mỗi bài dạy tơi dặn dị học sinh
chuẩn bị tìm tốt các câu tục ngữ, ca dao cho nội dung bài học mà các em sẽ được
tìm hiểu ở giờ học sau. Về tư liệu, tôi hướng cho học sinh tìm tục ngữ, ca dao qua
sách báo, trên mạng với những yêu cầu không cao để học sinh thấy khơng q khó.
Đồng thời tơi nêu cho học sinh thấy được lợi ích của nó như là : các em sẽ biết
cách tìm gì, ở đâu, tích lũy được những kinh nghiệm sự tự tin, bản lĩnh của mình
khi tìm kiếm tục ngữ, ca dao. Đồng thời tơi cũng tiến hành kiểm tra, đánh giá chấm
điểm cho việc tìm tịi của các em nhằm động viên khuyến khích cũng như phê
bình những học sinh chưa tích cực tìm kiếm . Với cách thức này tôi nhận thấy khả
năng vận dụng vào bài học của các em học sinh vào cuộc sống có chiều hướng tốt
hơn nhiều. Các em học sinh có hứng thú, ý thức học tập tốt hơn, vui vẻ, hịa đồng,
nhiệt tình, lạc quan, u cuộc sống và con người hơn, đạt hiệu quả hơn trong việc
học tập môn giáo dục công dân.

5

Ví dụ như khi học bài 11: “Lao động tự giác sáng tạo” của lớp 8 các em có
thể tìm những câu tục ngữ, ca dao như:
- Cày sâu cuốc bẫm
- Chân lấm tay bùn
- Làm ruộng ăn cơm nằm
Chăn tằm ăn cơm đứng.
- Cày đồng đang buổi ban trưa
Mồ hơi thánh thót như mưa ruộng cày
Ai ơi bưng bát cơm đầy
Dẻo thơm một hạt đắng cay muôn phần
- Tay làm hàm nhai
Tay quai miệng trễ
Hoặc khi dạy bài: “ Tự chủ” của lớp 9 các em có thể tìm những câu tục ngữ,
ca dao như:
- Thân tự lập thân.
- Ăn đói qua ngày, ăn vay nên nợ.
- Có thân phải lập thân.
- Có thân thì lo
- Có thân phải khổ, có khổ mới nên thân.
- Hữu thân hữu khổ.
Sưu tầm tục ngữ, ca dao bản thân tôi thấy đấy là một cách có hiệu quả cho
việc học tập của các em học sinh.
3. Hiệu quả, lợi ích thu được hoặc dự kiến có thể thu được do áp dụng
các giải pháp

6

Với những kinh nghiệm và các phương pháp trên đã làm cho học sinh hứng
thú học môn giáo dục công dân. Giúp cho các giáo viên thực hiện một tiết dạy luôn
diễn ra nhẹ nhàng hơn, đạt được hiệu quả khả quan.
Trong giờ học mà có vận dụng tục ngữ, ca dao đã tác động trực tiếp đến suy
nghĩ, tình cảm, hành vi đạo đức của các em và thông qua kiến thức của bài học mà
học sinh đã biết trân trọng, biết kế thừa và phát huy các truyền thống tốt đẹp của
dân tộc. Các em biết vận dụng kiến thức đã học vào trong thực tiễn cuộc sống của
bản thân mình.
Giúp cho đa số học sinh hiểu và nắm vững bài học hơn, biết vận dụng vào
thực tế cuộc sống hằng ngày, biến thành những kĩ năng sống cần thiết cho mỗi con
người.
Góp phần nâng cao chất lượng dạy và học trong nhà trường, đồng thời góp
phần giáo dục đạo đức học sinh trong nhà trường ngày càng tốt hơn.
XÁC NHẬN CỦA ĐƠN VỊ
Giải pháp của bà: Bùi Thanh Quyên được áp dụng hiệu
quả tại đơn vị và lần đầu được dùng đăng ký dự thi giáo
viên dạy giỏi cấp huyện; chưa dùng để xét duyệt thành
tích khen thưởng của cá nhân
HIỆU TRƯỞNG

7


PHÒNG GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO MỎ CÀY NAM
TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THÀNH

TÊN GIẢI PHÁP
SỬ DỤNG CA DAO, TỤC NGỮ TRONG BÀI DẠY
MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN

Lĩnh vực áp dụng: Giáo dục công dân
Người thực hiện:

Thành Thới A, tháng 10/2020

8