Định hướng và giải pháp chuyển dịch cơ cấu ngành công nghiệp tỉnh Thanh Hóa giai đoạn 2011 – 2020 theo hướng công nghiệp hóa – hiện đại hóa.DOC

Website: Email : Tel : 0918.775.368

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
DANH MỤC BẢNG, BIỂU
LỜI MỞ ĐẦU
Chỉ tiêu....................................................................................................................................104

Website: Email : Tel : 0918.775.368


Website: Email : Tel : 0918.775.368

DANH MỤC BẢNG
Bảng 3.3.1 : Dự báo vốn đầu tư tỉnh Thanh Hóa giai đoạn 2011 -2020..........103
Chỉ tiêu....................................................................................................................................104

DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu 1: Tốc độ tăng trưởng kinh tế theo ngành kinh tế thời kỳ 2001 – 2010
................................................................................Error: Reference source not found
Biểu 2: GTSX cơng nghiệp tỉnh Thanh Hóa qua các năm. Error: Reference source
not found
Biểu 3: Cơ cấu công nghiệp theo phân ngành cấp I giai đoạn 2000 – 2008. Error:
Reference source not found
Biểu 4: Cơ cấu các phân ngành...........................Error: Reference source not found
Biểu 5: Cơ cấu nội bộ ngành SXPPĐKN
Error: Reference source not found

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
CCCN

: Cơ cấu công nghiệp

CDCCNCN

: Chuyển dịch cơ cấu ngành công nghiệp

CNH – HĐH

: Công nghiệp hóa – hiện đại hóa

TTCN

: Tiểu thủ cơng nghiệp

KTTĐ

: Kinh tế trọng điểm

KTĐL

: Kinh tế động lực

XHCN

: Xã hội chủ nghĩa
Website: Email : Tel : 0918.775.368


Website: Email : Tel : 0918.775.368

KCN

: Khu công nghiệp

CNKT

: Công nghiệp khai thác

CNCB

: Công nghiệp chế biến

SXPPĐKN

: Sản xuất phân phối điện khí nước

GTSX

: Giá trị sản xuất

VLXD

: Vật liệu xây dựng

LỜI MỞ ĐẦU
Cơng nghiệp hóa – hiện đại hóa là bước đi tất yếu mà mỗi nước, mỗi dân tộc đều
phải trải qua nhằm phát huy tốt nhất cơ hội của q trình tồn cầu hóa và hội nhập
kinh tế quốc tế. Đây là quá trình tạo ra những điều kiện cần thiết về vật chất – kỹ
thuật, về con người và khoa học công nghệ thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu nền kinh tế

nhanh và mạnh để huy động có hiệu quả nhất mọi nguồn lực, tăng năng suất lao
động, thay đổi đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân. Mỗi quốc gia khi muốn thực
hiện cơng nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước đều địi hỏi phải có một cơ cấu kinh tế
hợp lý đặc biệt là cơ cấu ngành công nghiệp nhất là khi khoa học kỹ thuật ngày càng
phát triển như vũ bão. Việc nghiên cứu phát triển ngành công nghiệp, hướng chuyển
Website: Email : Tel : 0918.775.368


Website: Email : Tel : 0918.775.368

dịch cơ cấu ngành cơng nghiệp từ đó nhận biết được các ngành cơng nghiệp có lợi
thế so sánh trước mắt và những ngành có triển vọng trong tương lai sẽ có ý nghĩa hết
sức quan trọng trong sự phát triển bền vững của đất nước. Định hướng chuyển dịch
cơ cấu ngành công nghiệp luôn phải xác định rõ được mối quan hệ giữa nội bộ các
ngành, giữa các vùng lãnh thổ và giữa các thành phần kinh tế. Các mối quan hệ được
thể hiện cả về mặt số lượng cũng như chất lượng và được xác lập trong những giai
đoạn lịch sử nhất định phù hợp với điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội cụ thể của từng
nước, từng vùng lãnh thổ.
Thanh Hóa là tỉnh ven biển Bắc Trung Bộ, nằm gần vùng kinh tế trọng điểm Bắc
Bộ và trên trục giao lưu chủ yếu giữa Bắc Bộ với Trung Bộ và Nam Bộ nên có vai trị
rất quan trọng về kinh tế - xã hội, an ninh quốc phòng của vùng Bắc trung bộ nói
riêng và cả nước nói chung. Những năm gần đây, vấn đề chuyển dịch cơ cấu kinh tế
theo hướng cơng nghiệp hóa – hiện đại hóa tại tỉnh Thanh Hóa đã được cấp ủy Đảng,
chính quyền quan tâm. Tuy nhiên, Thanh Hóa vẫn là một tỉnh nơng nghiệp, cơng
nghiệp đã có bước phát triển nhưng cịn chậm, sức cạnh tranh còn nhiều yếu kém,
yếu tố hiện đại trong ngành cơng nghiệp chưa được hình thành rõ nét. Sự chuyển dịch
cơ cấu kinh tế nhất là cơ cấu ngành công nghiệp trên địa bàn tỉnh bên cạnh những
mặt được, có hiệu quả thì cịn đặt ra nhiều vấn đề cần giải quyết cả về lý luận lẫn
thực tiễn nhất là khi đã có sự hình thành, phát triển của Khu kinh tế tổng hợp Nghi
Sơn với nhiều cơng trình kinh tế quan trọng tạo ra cục diện phát triển mới, đồng thời

đang mở ra cơ hội rất lớn để cơng nghiệp Thanh Hóa bứt phá trong thời gian tới. Do
đó, Thanh Hóa đang rất cần có một cơ cấu ngành cơng nghiệp hợp lý thúc đẩy q
trình cơng nghiệp hóa – hiện đại hóa, phấn đấu cơ bản trở thành một tỉnh công nghiệp
vào năm 2020. Nhận thấy được điều đó, em đã đi sâu vào tìm hiểu và chọn đề tài
“Định hướng và giải pháp chuyển dịch cơ cấu ngành cơng nghiệp tỉnh Thanh Hóa
giai đoạn 2011 – 2020 theo hướng cơng nghiệp hóa – hiện đại hóa” làm chun đề
thực tập tốt nghiệp của mình. Đây thực sự đang trở thành một vấn đề hết sứa thiết
thực và cấp thiết tại tỉnh Thanh Hóa hiện nay.
Bài chuyên đề của em gồm ba nội dung chính:
Website: Email : Tel : 0918.775.368


Website: Email : Tel : 0918.775.368

Chương I: Một số vấn đề lý luận về cơ cấu ngành công nghiệp và sự cần thiết phải
chuyển dịch cơ cấu ngành công nghiệp.
Chương II: Thực trạng chuyển dịch cơ cấu ngành cơng nghiệp tỉnh Thanh Hóa giai
đoạn 2000 – 2009
Chương III: Định hướng và giải pháp chuyển dịch cơ cấu ngành cơng nghiệp tỉnh
Thanh Hóa giai đoạn 2011 – 2020.
Em xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất tới PGS.Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Sơn và các cô
chú, anh chị tại Viện chiến lược phát triển – Ban nghiên cứu và phát triển các ngành
sản xuất đã tận tình giúp đỡ em hoàn thành chuyên đề thực tập này.

CHƯƠNG I: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CƠ CẤU NGÀNH
CÔNG NGHIỆP VÀ SỰ CẦN THIẾT PHẢI CHUYỂN DỊCH CƠ
CẤU NGÀNH CÔNG NGHIỆP

I.

LÝ LUẬN CHUNG VỀ CƠ CẤU CÔNG NGHIỆP VÀ CHUYỂN
DỊCH CƠ CẤU NGÀNH CÔNG NGHIỆP

1. Cơ cấu kinh tế và chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế
1.1. Cơ cấu kinh tế
Cơ cấu kinh tế là mối quan hệ tỉ lệ giữa các bộ phận hợp thành một tổng thể kinh
tế, các bộ phận này có những mối liên hệ hữu cơ, những tác động qua lại cả về số
lượng và chất lượng, các quan hệ tỉ lệ được hình thành trong những điều kiện kinh tế
- xã hội nhất định, chúng luôn vận động và hướng vào những mục tiêu cụ thể1. Có thể
1

Giáo trình kế hoạch hóa phát triển kinh tế - xã hội
Website: Email : Tel : 0918.775.368


Website: Email : Tel : 0918.775.368

nói trong các vấn đề khác nhau của nhiệm vụ xây dựng đất nước, cơ cấu kinh tế là
vấn đề then chốt và có ý nghĩa quyết định nhất. Nó khơng chỉ thể hiện ở quan hệ tỷ lệ
mà quan trọng hơn là mối quan hệ tác động qua lại về nội dụng bên trong của hệ
thống kinh tế, thể hiện tính chất và trình độ phát triển hệ thống kinh tế của một quốc
gia. Sự phát triển của lực lượng sản xuất nhất định sẽ hình thành một cơ cấu kinh tế
với tỷ lệ cân đối tương ứng với các bộ phận. Tỷ lệ đó được thay đổi thường xuyên và
tự giác theo quá trình diễn biến khách quan của nhu cầu xã hội và khả năng đáp ứng
nhu cầu đó. Vì vậy, sự biến đổi của cơ cấu kinh tế luôn gắn liền với sự thay đổi
không ngừng của lực lượng sản xuất, nhu cầu tiêu dùng và đặc điểm chính trị, xã hội
của từng thời kì. Sự vận động và phát triển này là xu hướng phổ biến của mọi quốc
gia. Song mối quan hệ giữa con người với con người, con người với tự nhiên trong
quá trình tái sản xuất mở rộng ở mỗi giai đoạn lịch sử, mỗi quốc gia lại có sự khác
nhau. Sự khác nhau đó bị chi phối bởi quan hệ sản xuất, bởi các đặc trưng văn hoá xã

hội, bởi các yếu tố lịch sử của mỗi dân tộc. Do đó, các nước có thể có hình thái kinh
tế-xã hội giống nhau, song lại vẫn có sự khác nhau trong hình thành cơ cấu kinh tế, vì
điều kiện kinh tế, xã hội và quan điểm chiến lược mỗi nước khác nhau.
Cơ cấu kinh tế được phân tích theo hai phương diện:
Phương diện thứ nhất, mặt vật chất kĩ thuật của cơ cấu, bao gồm:
Cơ cấu theo ngành nghề, lĩnh vực kinh tế phản ánh số lượng, vị trí, tỉ trọng các
ngành, lĩnh vực, bộ phận cấu thành nền kinh tế.
•

Cơ cấu theo quy mơ, trình độ kĩ thuật, cơng nghệ của các loại hình tổ chức sản
xuất phản ánh chất lượng các ngành, lĩnh vực, bộ phận cấu thành nền kinh tế
•

Cơ cấu kinh tế theo vùng lãnh thổ phản ánh khả năng kết hợp, khai thác tài
nguyên, tiềm lực kinh tế-xã hội của các vùng phục vụ cho mục tiêu phát triển nền
kinh tế quốc dân thống nhất.
•

Phương diện thứ hai, xét về mặt kinh tế-xã hội, bao gồm:
Cơ cấu theo các thành phần kinh tế phản ánh khả năng khai thác năng lực tổ
chức sản xuất kinh doanh của mọi thành viên xã hội.
•

Cơ cấu kinh tế theo trình độ phát triển của quan hệ hàng hố tiền tệ. Nó phản
ánh khả năng giải quyết mối quan hệ và sự tác động qua lại giữa các ngành, lĩnh vực
và các bộ phận hợp thành nền kinh tế quốc dân thống nhất.
•

Website: Email : Tel : 0918.775.368

Website: Email : Tel : 0918.775.368

Như vậy, dưới các góc độ khác nhau cơ cấu kinh tế được phân thành nhiều loại
như cơ cấu ngành, cơ cấu thành phần kinh tế, cơ cấu vùng, cơ cấu đối ngoại, cơ cấu
tích lũy… Mỗi loại cơ cấu phản ánh những nét đặc trưng của các bộ phận và qua
cách mà chúng quan hệ với nhau trong quá trình phát triển nền kinh tế quốc dân.
Trong đó, cơ cấu ngành kinh tế là sự kết hợp giữa các ngành trong tổng thể nền kinh
tế hoặc từng loại hình sản xuất, từng xí nghiệp trong nội bộ ngành, thể hiện mối quan
hệ hữu cơ và sự tác động qua lại cả về số và chất lượng giữa các ngành với nhau. Nó
có vai trò quan trọng nhất phản ánh tập trung nhất trình độ phát triển của phân cơng
lao động xã hội và trình độ phát triển chung của lực lượng sản xuất, trực tiếp giải
quyết mối quan hệ cung – cầu trên thị trường, đảm bảo sự phát triển cân đối của nền
kinh tế.
Liên Hợp Quốc đã thống nhất phân loại ngành theo ba khu vực: khu vực I – nông
nghiệp, khu vực II – công nghiệp và khu vực III – dịch vụ. Các ngành này có mối
quan hệ tác động qua lại, thúc đẩy lẫn nhau cùng phát triển trong quá trình hoạt động
sản xuất.

1.2. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế
Chuyển dịch cơ cấu kinh tế là quá trình biến đổi cơ cấu kinh tế từ dạng này sang
dạng khác phù hợp với sự phát triển của phân công lao động xã hội, sự phát triển
của lực lượng sản xuất và các nhu cầu phát triển khác của xã hội. Chuyển dịch cơ
cấu kinh tế mang tính khách quan thông qua những nhận thức chủ quan của con
người. Những tiêu chí cơ bản phản ánh sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế vĩ mô bao
gồm: tỷ trọng của các phần tử cơ cấu của hệ thống (theo GDP, lao động) và các chỉ
tiêu chất lượng (như năng suất lao động, tiêu hao điện năng trên một đồng GDP, tỷ
lệ hộ đói nghèo, tỷ lệ người thất nghiệp…). Khi có sự tác động của con người, trong
quá trình chuyển dịch cơ cấu đã hình thành một số khái niệm:
Điều chỉnh cơ cấu là quá trình chuyển dịch cơ cấu trên cơ sở thay đổi một số mặt

một số yếu tố của cơ cấu, làm cho nó thích ứng với điều kiện khách quan từng thời
kỳ, không tạo ra sự thay đổi đột biến, tức thời. Theo định nghĩa này thì điều chỉnh cơ
cấu chỉ diễn ra sau một khoảng thời gian nhất định vì nó là một q trình và sự phát
triển của các ngành phải dẫn đến sự thay đổi mối quan hệ tương đối ổn định vốn có
của chúng (ở thời điểm trước đó). Trên thực tế, sự thay đổi này là kết quả của quá
Website: Email : Tel : 0918.775.368


Website: Email : Tel : 0918.775.368

trình: Xuất hiện thêm một số ngành mới hay mất đi một số ngành đã có, tức là có sự
thay đổi về số lượng cũng như loại ngành trong nền kinh tế. Hay là sự tăng trưởng về
quy mô với nhịp độ khác nhau của các ngành dẫn đến thay đổi cơ cấu.
Cải tổ cơ cấu là q trình chuyển dịch mang tính thay đổi về mặt bản chất so với
thực trạng cơ cấu ban đầu, nhanh chóng tạo ra sự đột biến.
Trong bối cảnh tồn cầu hóa kinh tế hiện nay, các chiến lược cơ cấu và việc điều
chỉnh sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế của mỗi quốc gia không chỉ thuần túy được nhìn
nhận dưới góc độ chuyển dịch ngành kinh tế trong phạm vi từng quốc gia mà còn
phải tính tới sự hoạt động của mạng lưới sản xuất đa quốc gia. Do đó, chuyển dịch cơ
cấu kinh tế của một nước sẽ phụ thuộc nhiều vào khả năng cạnh tranh để có được chỗ
đứng vững chắc trên thị trường và sự linh hoạt để có thể ứng phó, thích nghi với
những biến động trên thị trường thế giới.

Website: Email : Tel : 0918.775.368


Website: Email : Tel : 0918.775.368

1.3. Cơ sở lý thuyết của chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế
1.3.1. Lý thuyết các giai đoạn phát triển kinh tế của Rostow

Rostow cho rằng quá trình phát triển kinh tế của mỗi quốc gia được chia thành 5
giai đoạn và ứng với mỗi một giai đoạn là một dạng cơ cấu ngành kinh tế đặc trưng
thể hiện bản chất phát triển của giai đoạn ấy. Cụ thể:
Giai đoạn 1: Xã hội truyền thống. Đặc trưng cơ bản của giai đoạn này là nền kinh
tế thống trị bởi sản xuất nông nghiệp với năng suất lao động thấp do sản xuất chủ yếu
bằng cơng cụ thủ cơng, tích lũy gần như là con số 0. Cơ cấu ngành kinh tế trong thời
kỳ này là cơ cấu nông nghiệp thuần túy.
Giai đoạn 2: Chuẩn bị cất cánh. Đây được coi là thời kỳ quá độ giữa xã hội truyền
thống và sự cất cánh với nội dung cơ bản là chuẩn bị những điều kiện tiên quyết để
cất cánh: những hiểu biết khoa học – kỹ thuật đã bắt đầu được áp dụng vào sản xuất
trong cả nông nghiệp và công nghiệp; Giáo dục được mở rộng và có những cải tiến
phù hợp với những yêu cầu mới của sự phát triển; Nhu cầu đầu tư tăng lên đã thúc
đẩy sự hoạt động của ngân hàng và sự ra đời của các tổ chức huy động vốn. Tuy vậy
tất cả các hoạt động này chưa vượt qua được phạm vi giới hạn của một nền kinh tế
truyền thống, năng suất thấp. Cơ cấu ngành là cơ cấu nông – công nghiệp.
Giai đoạn 3: Cất cánh. Là giai đoạn trung tâm trong sự phân tích các giai đoạn
phát triển của Rostow, thể hiện một đất nước bước vào giai đoạn phát triển hiện đại
và ổn định. Những yếu tố cơ bản đảm bảo cho sự cất cánh là huy động được nguồn
vốn đầu tư cần thiết, tỷ lệ tiết kiệm tăng, khoa học – kỹ thuật tác động mạnh vào
nông nghiệp và công nghiệp. Công nghiệp giữ vai trị đầu tàu, có tốc độ tăng trưởng
nhanh, đem lại lợi nhuận lớn. Cơ cấu ngành kinh tế đã là công nghiệp – nông nghiệp
– dịch vụ.
Giai đoạn 4: Trưởng thành. Đặc trưng cơ bản của giai đoạn này là tỷ lệ đầu tư
tăng liên tục, lên tới 20% thu nhập quốc dân thuần túy; khoa học – kỹ thuật mới được
áp dụng trên toàn bộ các mặt hoạt động kinh tế. Nhiều ngành công nghiệp mới, hiện
đại phát triển, nơng nghiệp được cơ giới hóa, nhu cầu xuất nhập khẩu tăng mạnh, sự
phát triển kinh tế trong nước hòa đồng vào thị trường quốc tế. Cơ cấu ngành kinh tế
là công nghiệp – dịch vụ - nông nghiệp.

Website: Email : Tel : 0918.775.368


Website: Email : Tel : 0918.775.368

Giai đoạn 5: Tiêu dùng cao. Cơ cấu lao động đã thay đổi theo hướng tăng tỷ lệ
dân cư đô thị và lao động có tay nghề, có trình độ chun mơn cao. Cơ cấu ngành có
dạng dịch vụ - cơng nghiệp.
Có thể nói đứng trên góc độ mối quan hệ giữa sự chuyển dịch cơ cấu với quá
trình phát triển thì Rostow đã chỉ ra một sự lựa chọn hợp lý về dạng cơ cấu ngành
tương ứng với mỗi giai đoạn phát triển nhất định của mỗi quốc gia. Theo lý thuyết
này hầu hết các nước đang phát triển và đang trong q trình cơng nghiệp hóa nằm ở
trong khoảng giai đoạn 2 và 3. Về mặt cơ cấu kinh tế, phải bắt đầu hình thành được
những ngành cơng nghiệp chế biến có khả năng thúc đẩy tồn bộ nền kinh tế tăng
trưởng. Ngoài ra, sự chuyển tiếp từ giai đoạn 2 sang giai đoạn 3 đi kèm với sự thay
đổi của những ngành chủ lực, đóng vai trị đầu tàu. Do đó Rostow đã nhấn mạnh tới
nhân tố mang tính quyết định của sự cất cánh là kỹ thuật mới được áp dụng, mà kỹ
thuật mới thì bao giờ cũng được áp dụng vào ngành cơng nghiệp cụ thể. Ơng đã gọi
ngành cơng nghiệp cụ thể giữ vai trị đầu tàu này là ngành chủ đạo. Có nghĩa là, trong
chính sách cơ cấu, cần xét đến trật tự ưu tiên phát triển những ngành, lĩnh vực có khả
năng đảm trách vai trò đầu tàu kinh tế trong mỗi giai đoạn phát triển khác nhau.
1.3.2. Mơ hình kinh tế nhị ngun
Athur Lewis là người đầu tiên đưa ra mơ hình này. Ơng đã đưa ra giả thuyết nền
kinh tế song song tồn tại hai khu vực với hai nhóm ngành. Khu vực kinh tế truyền
thống, chủ yếu là sản xuất nông nghiệp, khu vực này có đặc trưng là rất trì trệ, năng
suất lao động rất thấp và tình trạng dư thừa lao động. Do ruộng đất có hạn và trình độ
lao động cũng như áp dụng tiến bộ khoa học công nghệ ngày một tăng, nên trong
nông nghiệp số lượng lao động giảm nhưng vẫn tăng sản xuất. Bộ phận lao động dư
thừa này có nhu cầu việc làm rất lớn, sẵn sàng di chuyển đến khu vực khác có việc
làm và thu nhập cao hơn hiện tại. Khu vực thứ hai là khu vực công nghiệp hiện đại,

khu vực này có năng suất lao động cao, tích lũy lớn, tạo ra khả năng tự phát triển
khơng phụ thuộc vào trình độ chung của nền kinh tế hiện tại.
Do lao động dư thừa nên việc chuyển một phần lao động thặng dư từ khu vực
nông nghiệp sang khu vực công nghiệp khơng gây ảnh hưởng gì đến sản lượng nơng
nghiệp. Bên cạnh đó, năng suất lao động cao và tiền cơng cao hơn nên khu vực công
nghiệp thu hút lao động dư thừa từ khu vực nông nghiệp chuyển sang, và do lao động
trong khu vực nông nghiệp quá dư thừa và tiền công thấp hơn nên các ông chủ công
Website: Email : Tel : 0918.775.368


Website: Email : Tel : 0918.775.368

nghiệp có thể thuê mướn nhiều nhân công mà không phải tăng thêm tiền công, lợi
nhuận của các ông chủ ngày càng tăng; giả định rằng toàn bộ lợi nhuận sẽ được đem
tái đầu tư thì nguồn tích lũy để mở rộng sản xuất trong khu vực công nghiệp ngày
càng tăng lên.
Như vậy, có thể rút ra từ lý thuyết này một nhận định là để thúc đẩy sự phát triển,
các quốc gia đang phát triển cần phải mở rộng khu vực công nghiệp hiện đại bằng
mọi giá mà không quan tâm đến khu vực truyền thống. Sự tăng trưởng của khu vực
công nghiệp tự nó sẽ thu hút hút hết lượng lao động dư thừa trong nông nghiệp
chuyển sang và từ trạng thái nhị nguyên, nền kinh tế sẽ chuyển sang một nền kinh tế
công nghiệp phát triển.
Lý thuyết nhị nguyên của Lewis tiếp tục được nhiều kinh tế gia nổi tiếng (như G.
Ranis, J Fei, Harris) khác tiếp tục nghiên cứu và phân tích. Luận cứ của họ xuất phát
từ khả năng phát triển và tiếp nhận lao động của khu vực cơng nghiệp hiện đại. Khu
vực này có nhiều khả năng lựa chọn cơng nghệ sản xuất, trong đó có công nghệ sử
dụng nhiều lao động nên về nguyên tắc có thể thu hút hết lượng lao động dư thừa của
khu vực công nghiệp. Nhưng việc di chuyển lao động được giả định là do chênh lệch
về thu nhập giữa lao động của hai khu vực kinh tế trên quyết định (các tác giả giả
định rằng thu nhập của lao động công nghiệp tối thiểu cao hơn 30% so với lao động

trong khu vực nông nghiệp). Như vậy, khu vực cơng nghiệp chỉ có thể thu hút lao
động nơng nghiệp khi có sự dư thừa lao động nơng nghiệp và chênh lệch tiền công
giữa hai khu vực đủ lớn. Nhưng khi nguồn lao động nông nghiệp dư thừa ngày càng
cạn dần thì khả năng duy trì sự chênh lệch về tiền lương này sẽ ngày một khó khăn.
Ðến khi đó, việc tiếp tục di chuyển lao động nông nghiệp sang công nghiệp sẽ làm
giảm sản lượng nông nghiệp và làm cho giá cả nông sản tăng lên, và kéo theo đó là
mức tăng tiền cơng tương ứng trong khu vực công nghiệp. Sự tăng lương của khu
vực công nghiệp này đặt ra giới hạn về mức cầu tăng thêm đối với lao động của khu
vực này. Như thế, về mặt kỹ thuật, mặc dù khu vực cơng nghiệp có thể thu hút không
hạn chế lượng lao động dư thừa từ khu vực nơng nghiệp chuyển sang thì về mặt thu
nhập và độ co giãn cung cầu thì khả năng tiếp nhận lao động từ khu vực nông nghiệp
của khu vực cơng nghiệp là có hạn.

1.3.3. Cơ cấu kinh tế theo lý thuyết cân đối liên ngành
Website: Email : Tel : 0918.775.368


Website: Email : Tel : 0918.775.368

Mơ hình đưa ra giả thuyết về phát triển tất cả các ngành hay phát triển cân đối
giữa các ngành và nội bộ từng ngành. Những người ủng hộ quan điểm phát triển cân
đối đều cho rằng phải phát triển đồng đều ở tất cả mọi ngành kinh tế quốc dân để
nhanh chóng cơng nghiệp hóa và chuyển dịch cơ cấu. Luận cứ của họ như sau:
* Trong quá trình phát triển, tất cả các ngành có liên quan mật thiết với nhau,
"đầu ra" của ngành này là "đầu vào" của ngành kia và như vậy, sự phát triển đồng
đều và cân đối chính là địi hỏi sự cân bằng cung cầu trong sản xuất.
* Sự phát triển cân đối giữa các ngành như thế giúp tránh được các ảnh hưởng
tiêu cực của thị trường thế giới và hạn chế được mức độ phụ thuộc vào các nền kinh
tế khác, qua đó tiết kiệm được nguồn ngoại tệ.
* Một nền kinh tế dựa trên cơ cấu cân đối giữa tất cả các ngành là nền tảng vững

chắc đảm bảo sự độc lập chính trị của các nước đang phát triển.
Lý thuyết này khi đưa ra được các quốc gia đang phát triển đi theo con đường
cơng nghiệp hóa hướng nội (cơng nghiệp hóa thay thế nhập khẩu) rất ưa chuộng. Tuy
nhiên, khi được áp dụng thực tế đã bộc lộ những yếu điểm như: Việc phát triển một
cơ cấu kinh tế cân đối và hoàn chỉnh đã đẩy các nền kinh tế đến chỗ khép kín và tách
biệt với thế giới bên ngồi, điều này đi ngược lại với xu thế quốc tế hóa và tồn cần
hóa, khơng tận dụng được những lợi ích tích cực từ mơi trường bên ngồi đem lại.
Các nền kinh tế đang phát triển không đủ nguồn lực về nhân tài, vật lực để có thể
thực hiện được những mục tiêu cơ cấu đặt ra.
1.3.4. Lý thuyết phát triển ngành không cân đối hay “cực tăng trưởng”
Nội dung của lý thuyết cho rằng: Một vùng khơng có sự phát triển đồng đều ở
mọi điểm trên lãnh thổ của nó theo cùng một thời gian, mà có xu hướng phát triển
mạnh ở một số điểm nào đó. Trong khi đó ở một số nơi khác chậm phát triển hơn
hoặc bị trì trệ. Các điểm phát triển mạnh và nhanh này thường có ưu thế, lợi thế so
với tồn vùng và được gọi là các cực tăng trưởng. Do đó, một cực tăng trưởng là một
tập hợp các ngành có khả năng tạo ra động lực tăng trưởng cho nền kinh tế vùng lãnh
thổ (chủ yếu là công nghiệp – dịch vụ). Thực chất đây là quá trình tập trung hóa lãnh
thổ mà ở đó cực tăng trưởng là điểm có lợi thế nhờ vị trí địa lý thuận lợi, có kết cấu
hạ tầng phát triển, thu hút được nhiều đầu tư. Vì vậy, lý thuyết chỉ ra khơng thể và
không nhất thiết đảm bảo tăng trưởng bền vững bằng cách duy trì cơ cấu cân đối liên
Website: Email : Tel : 0918.775.368


Website: Email : Tel : 0918.775.368

ngành đối với mọi quốc gia mà có thể phát triển nền kinh tế khơng cân đối, tập trung
vào các ngành có điều kiện về nguồn lực. Từ đó tập trung vào một số ngành có khả
năng nguồn lực trong nước và thuận tiện trong thu hút nguồn lực bên ngoài. Hay tạo
ra “cực tăng trưởng” với các ngành có tác dụng đầu tàu, ứng dụng để chọn một số
ngành mũi nhọn, tạo sự lan tỏa trong toàn nền kinh tế. Bởi những lý do như:

* Việc phát triển không cân đối sẽ tạo ra kích thích đầu tư. Nếu cung bằng cầu
trong tất cả các ngành thì sẽ triệt tiêu động lực đầu tư nâng cao năng lực sản xuất. Ðể
phát triển được, cần phải tập trung đầu tư vào một số ngành nhất định, tạo ra một "cú
hích" thúc đẩy và có tác dụng lơi kéo đầu tư trong các ngành khác theo kiểu lý thuyết
số nhân, từ đó kéo theo sự phát triển của nền kinh tế.
* Trong mỗi giai đoạn phát triển, vai trò "cực tăng trưởng" của các ngành trong
nền kinh tế là khơng giống nhau. Vì vậy, cần tập trung những nguồn lực vốn đã khan
hiếm cho một số lĩnh vực cụ thể trong một thời điểm nhất định.
* Do trong thời kỳ đầu của quá trình cơng nghiệp hóa, các nước đang phát triển
rất thiếu các nguồn lực sản xuất và khơng có khả năng phát triển cùng một lúc đồng
bộ tất cả các ngành hiện đại. Vì thế, phát triển khơng cân đối gần như là một sự lựa
chọn bắt buộc.
Như vậy, vấn đề phát triển một cơ cấu không cân đối và mở cửa ra bên ngoài của
lý thuyết này là chấp nhận sự phụ thuộc lẫn nhau giữa các nền kinh tế, mà thường thì
các quốc gia chậm phát triển chịu nhiều thiệt thịi hơn cho nên lúc đầu lý thuyết này
khơng được các nước đang phát triển theo mơ hình cơng nghiệp hóa hướng nội và
phát triển cân đối mặn mà cho lắm nhưng càng về sau thì lý thuyết này càng được
thừa nhận rộng rãi, nhất là từ sau sự thành cơng của các nước cơng nghiệp hóa mới
(NICs). Từ thập niên 1980 trở lại đây, lý thuyết này đã được nhiều nước đang phát
triển áp dụng với mơ hình cơng nghiệp hóa mở cửa và hướng ngoại.
2. Cơ cấu cơng nghiệp và chuyển dịch cơ cấu ngành công nghiệp
2.1. Cơ cấu công nghiệp
CCCN là tổng hợp những ngành công nghiệp hợp thành hệ thống công nghiệp và
mối quan hệ tỷ lệ biểu hiện của mối liên hệ sản xuất giữa các ngành qua mối tác động
qua lại biện chứng với nhau, trong những không gian và thời gian nhất định, trong
những điều kiện kinh tế xã hội nhất định cả về mặt định lượng và định tính, cả về số
Website: Email : Tel : 0918.775.368


Website: Email : Tel : 0918.775.368

lượng và chất lượng cũng như phương thức mà chúng hợp thành. CCCN được xem
xét theo các mặt chủ yếu sau:
Cơ cấu ngành kinh tế - kỹ thuật: là tổng hợp các ngành và mối liên hệ kinh tế - kỹ
thuật giữa các ngành trong tổng thể CCCN.
Cơ cấu thành phần kinh tế trong cơng nghiệp nói lên mối quan hệ giữa các thành
phần, có ý nghĩa rất lớn đến việc quyết định trật tự phát triển cơng nghiệp cả về sự
hình thành lẫn chuyển dịch CCCN.
Cơ cấu vùng lãnh thổ: xét CCCN theo sự phân bố về không gian và vùng lãnh
thổ. Nó thể hiện sự phân bố lực lượng sản xuất, sự phân công lao động trên các vùng
lãnh thổ khác nhau và mối quan hệ giữa các vùng lãnh thổ này trong tồn ngành cơng
nghiệp.
2.2. Phân loại cơ cấu cơng nghiệp
2.2.1. Cơ cấu công nghiệp phân theo ngành kinh tế
Theo phân ngành của Tổng cục thống kê, ngành công nghiệp được phân ra thành
3 ngành cấp 1 sau:
-

Công nghiệp khai thác

-

Cơng nghiệp chế biến

-

Sản xuất và phân phối điện, khí đốt và nước

Trong đó:
Nhóm ngành cơng nghiêp khai thác bao gồm:

-

Khai thác than

-

Khai thác quặng kim loại

-

Khai thác dầu thô và khí tự nhiên

-

Khai thác đá và mỏ khác

Nhóm ngành công nghiệp chế biến bao gồm:
-

Chế biến nông lâm, thủy sản

-

Sản xuất sản phẩm hóa chất, dầu mỏ
Website: Email : Tel : 0918.775.368


Website: Email : Tel : 0918.775.368

-

Sản xuất cơ khí, thiết bị điện và điện tử viễn thơng

-

Sản xuất sản phẩm kim loại và phi kim loại

-

Sản xuất sản phẩm dệt may, da giày

-

Sản xuất khác

Nhóm sản xuất và phân phối điện, khí đốt và nước gồm
-

Sản xuất và phân phối điện, khí đốt

-

Sản xuất và phân phối nước

2.2.2. Cơ cấu công nghiệp theo thành phần kinh tế
Phân loại theo thành phần kinh tế được dựa trên cơ sở chế độ sở hữu về tư liệu
sản xuất. Do đó CCCC bao gồm ba thành phần:
-

Khu vực nhà nước

-

Khu vực ngồi nhà nước

-

Khu vực có vốn đầu tư nước ngồi

2.2.3. Cơ cấu công nghiệp theo vùng lãnh thổ
CCCN nước ta được chia thành 7 vùng kinh tế lớn: Vùng Đồng bằng sông Hồng,
vùng Đông Bắc, vùng Tây Bắc, vùng Bắc Trung Bộ, vùng Duyên hải nam trung bộ,
vùng Tây Nguyên, vùng Đông Nam Bộ, vùng Đồng bằng sông Cửu Long.
Mỗi vùng có những điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội khác nhau nhưng có mối
quan hệ thúc đẩy nhau cùng phát triển. Tối ưu hóa việc xây dựng cơ cấu kinh tế nói
chung và CCCN trên địa bàn lãnh thổ nói riêng là u cầu khơng thể thiếu được của
quá trình phát triển kinh tế xã hội từng vùng.
2.2.4. Cơ cấu cơng nghiệp theo trình độ cơng nghệ
Theo tiêu chí của UNIDO (Liên hợp quốc), CCCN được phân thành 3 nhóm:
-

Nhóm ngành cơng nghệ cao

-

Nhóm ngành cơng nghệ trung bình

-

Nhóm ngành cơng nghệ thấp

Website: Email : Tel : 0918.775.368


Website: Email : Tel : 0918.775.368

2.3. Chuyển dịch cơ cấu ngành công nghiệp
2.3.1. Khái niệm chuyển dịch cơ cấu ngành công nghiệp
Cơ cấu công nghiệp luôn thay đổi. Bản thân nó là một hệ thống động bởi sự vận
động liên tục và sự thay đổi tương quan giữa các thành tố. Đó chính là sự thay đổi
các ngành, nội bộ từng ngành, các vùng và các thành phần kinh tế. Do đó chuyển
dịch cơ cấu ngành cơng nghiệp là sự thay đổi CCCN cả trên khía cạnh các bộ phận cơ
cấu ngành, vùng, thành phần, mối quan hệ giữa chúng cả về số lượng và chất lượng
của cơ cấu để phù hợp với môi trường kinh tế tổng thể bảo đảm phát triển kinh tế bền
vững. Nó là kết quả của quá trình:
Xuất hiện thêm những ngành mới hay mất đi những ngành đã có, nghĩa là có sự
thay đổi về số lượng cũng như loại ngành trong tồn ngành cơng nghiệp nói chung.
Mối tương quan tốc độ phát triển trong nội bộ ngành công nghiệp dẫn tới sự thay
đổi cơ cấu. Trong trường hợp này sự CDCCNCN là kết quả của sự phát triển không
đồng đều trong nội bộ ngành công nghiệp. Và để đánh giá đúng quá trình
CDCCNCN trong mỗi thời kỳ, trên mỗi vùng lãnh thổ phải xem xét đồng thời cả tốc
độ tăng trưởng và quy mô phát triển ở điểm xuất phát.
Thay đổi trong mối quan hệ tác động qua lại trong nội bộ ngành công nghiệp.
Những sự thay đổi này thường liên quan tới công nghệ sản xuất sản phẩm hay khả
năng thay thế cho nhau để đáp ứng nhu cầu của xã hội trong những điều kiện mới.
Khi một phân ngành trong ngành công nghiệp ra đời hay phát triển, do có mối quan
hệ với các ngành khác nên nó có thể tác động thúc đẩy hay kìm hãm sự phát triển của
ngành có liên quan.
2.3.2. Các mơ hình chuyển dịch cơ cấu ngành công nghiệp
Trong lịch sử phát triển kinh tế, sự lựa chọn hướng CDCCNCN của các nước
khơng hồn tồn giống nhau. Tuy nhiên, có thể tổng qt lại theo bốn mơ hình sau

Mơ hình cơng nghiệp hóa tư bản chủ nghĩa theo cơ chế thị trường tự do – thường
được gọi là mơ hình cơng nghiệp hóa cổ điển – điển hình là nước Anh với một nền
kinh tế hoạt động trên cơ sở chế độ tư hữu, thị trường tự phát phân phối mọi nguồn
lực cơ bản. Do đó phương hướng và quy mơ đầu tư chủ yếu do lợi nhuận chi phối.
Trong tiến trình cơng nghiệp hóa đi tuần tự, từng bước bắt đầu từ cơng nghiệp dệt, rồi
Website: Email : Tel : 0918.775.368


Website: Email : Tel : 0918.775.368

đến công nghiệp cơ khí và các ngành cơng nghiệp nhẹ khác, cuối cùng là cơng nghiệp
nặng.
Mơ hình cơng nghiệp hóa tư bản chủ nghĩa theo cơ chế thị trường có sự can thiệp
tích cực của Chính phủ - điển hình là trường hợp của Nhật Bản. Chính phủ đã có
những can thiệp trực tiếp vào việc lựa chọn đường lối phát triển kinh tế. Đặc điểm cơ
bản trong cơ cấu phát triển cơng nghiệp là đầu tư trực tiếp của Chính phủ ưu tiên cho
phát triển cơng nghiệp nặng, cịn các cơng ty tư nhân vẫn chịu sự điều tiết của cơ chế
thị trường, bất đầu từ công nghiệp dệt rồi đến ngành cơng nghiệp nhẹ và sau đó là
ngành cơng nghiệp nặng.
Mơ hình cơng nghiệp hóa kiểu “rút ngắn” – hiện đại, điển hình là trường hợp của
các nước NICs châu Á. Đường lối phát triển kinh tế của các nước này giống Nhật
Bản ở chỗ hoạt động của nền kinh tế vừa do thị trường điều tiết, vừa có sự can thiệp
tích cực của Chính phủ. Nhưng đặc điểm cơ bản nhất chi phối sự chuyển dịch cơ cấu
công nghiệp đó là việc tận dụng lợi thế so sánh của đất nước trong từng thời kỳ để
sản xuất sản phẩm xuất khẩu, kết hợp với vai trò bảo hộ của Chính phủ. Mơ tả sự
chuyển dịch này qua ba giai đoạn. Giai đoạn đầu, sản xuất hàng tiêu dùng thay thế
nhập khẩu trong khi vẫn nhập các sản phẩm, bán thành phẩm của công nghiệp nặng.
Tiếp theo, xuất khẩu các mặt hàng tiêu dùng dựa vào lợi thế so sánh về lao động,
đồng thời phát triển công nghiệp nặng cần nhiều vốn để sản xuất sản phẩm trung
gian, máy móc thiết bị để thay thế nhập khẩu. Đây được coi là giai đoạn thay thế

nhập khẩu lần thứ hai. Cuối cùng là chuyển giao công nghệ sản xuất hàng tiêu dùng,
đẩy mạnh cơng nghiệp có hàm lượng khoa học – cơng nghệ cao để xuất khẩu.
Mơ hình cơng nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa theo cơ chế kế hoạch tập trung. Trong
mơ hình này Chính phủ trực tiếp chỉ đạo các hoạt động thực tế. Cơng nghiệp hóa
được thực hiện theo hướng ưu tiên phát triển công nghiệp nặng với tốc độ cao ngay
từ giai đoạn đầu của sự phát triển, tiếp theo mới là phát triển công nghiệp nhẹ.
2.3.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến chuyển dịch cơ cấu ngành công nghiệp
CDCCNCN chịu sự tác động của rất nhiều yếu tố, việc phân tích các yếu tố này
sẽ cho phép tìm ra được một cơ cấu ngành cơng nghiệp hợp lý. Trong đó tập trung
xem xét những yếu tố cơ bản sau:
Tiến bộ khoa học cơng nghệ và trình độ phát triển kết cấu hạ tầng
Website: Email : Tel : 0918.775.368


Website: Email : Tel : 0918.775.368

Tiến bộ khoa học công nghệ thúc đẩy sự phân công lao động xã hội càng sâu sắc,
sự phân hóa cơng nghiệp diễn ra càng mạnh và CCCN càng phức tạp. Do đó nó có
ảnh hưởng sâu sắc đến việc hình thành và CDCCNCN. Khoa học công nghệ phát
triển sẽ trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp tác động đến toàn bộ nền kinh tế, làm
thay đổi tỷ trọng và vị trí của ngành cũng như trong nội bộ ngành. Dưới tác động của
khoa học công nghệ phần sản xuất vật chất ngày càng giảm, phần sản xuất phi vật
chất ngày càng tăng. Trong sản xuất vật chất, đầu vào vật chất ngày càng giảm, đầu
vào trí tuệ ngày càng tăng, quá trình sản xuất ra một sản phẩm mới được rút ngắn và
đây chính là cơ sở quan trọng thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu ngành nói chung và
CCCN nói riêng, cụ thể tác động của khoa học công nghệ đã thúc đẩy sự ra đời và
phát triển một số ngành hiện đại như dầu khí, điện tử, làm thay đổi quy mô tốc độ
phát triển của các ngành chế biến, dịch vụ. Sự ảnh hưởng của nhân tố tiến bộ khoa
học cơng nghệ đến CCCN phụ thuộc vào chính sách khoa học cơng nghệ của đất
nước. Việc thực hiện chính sách này là điều kiện vận dụng nhân tố tiến bộ khoa học

công nghệ vào việc thúc đẩy CDCCNCN.
Song song với tiến bộ khoa học cơng nghệ thì kết cấu hạ tầng cũng có vai trị rất
quan trọng đối với mỗi xã hội, tạo điều kiện cho sản xuất lưu thơng, nâng cao mức
sống của nhân dân. Trình độ phát triển của kết cấu hạ tầng của nền kinh tế là điều
kiện quan trọng đẩy nhanh tốc độ và quy mô của sự đổi mới CCCN. Sự phát triển
ngành công nghiệp phải dựa trên cơ sở khai thác tốt kết cấu hạ tầng hiện có. Ngược
lại trình độ phát triển của kết cấu hạ tầng sẵn có tạo ra tiền đề cũng như khả năng
thực tế để thực hiện một CCCN có hiệu quả hoặc có thể cản trở quá trình
CDCCNCN.
Thị trường
Thị trường tác động trực tiếp đến việc hình thành và CDCCNCN của mỗi giai
đoạn, mỗi vùng lãnh thổ. Hạt nhân cơ bản của nền công nghiệp là các doanh nghiệp,
mỗi doanh nghiệp phải hướng ra thị trường, xuất phát từ quan hệ cung cầu của thị
trường để hoạch định kế hoạch kinh doanh cho mình. Thị trường tác động đến cả đầu
vào và đầu ra của doanh nghiệp. Trong nền sản xuất hàng hóa hiện nay, thị trường
vừa là nơi thực hiện tái sản xuất, vừa là khâu trung gian cần thiết liên hệ giữa sản
xuất với tiêu dùng, đảm bảo cho sự vận động không ngừng của q trình tái sản xuất
xã hội. Mục đích của sản xuất là nhằm thỏa mãn một nhu cầu cụ thể nào đó của thị
trường. Chính nhu cầu thị trường mang tính chất quyết định đầu vào, đầu ra của sản
Website: Email : Tel : 0918.775.368


Website: Email : Tel : 0918.775.368

xuất, tác động tới quy mô, số lượng, chất lượng cũng như sự ra đời, mất đi, phát triển
hay suy thoái của một ngành nào đó và tác động tới sự chuyển dịch cơ cấu ngành. Thị
trường luôn là yếu tố quyết định cho sự phát triển kinh tế và đặc biệt nó sẽ ảnh hưởng
tới việc hình thành và biến đổi cơ cấu kinh tế. Như vậy, một CCCN hiệu quả phải
trên cơ sở đáp ứng nhu cầu của thị trường, được thị trường chấp nhận. Chính sự phát
triển của ngành cơng nghiệp lại tạo ra nhu cầu mới cần đáp ứng, cứ như thế kéo theo

sự ra đời hoặc thúc đẩy ngành nghề khác phát triển tạo nên CDCCNCN.
Vốn đầu tư
Tăng trưởng và chuyển dịch cơ cấu ngành nhất là ngành công nghiệp theo hướng
CNH - HĐH luôn phải đi liền với cơng tác đầu tư có trọng tâm, trọng điểm, đầu tư để
phát triển ngành mũi nhọn, kết hợp với thu hút và sử dụng có hiệu quả mọi nguồn
vốn, bên cạnh đó ln cần có một lượng vốn tương ứng để phát triển đồng bộ cơ sở
hạ tầng, khoa học cơng nghệ và có vốn để đầu tư và nghiên cứu, triển khai. Do đó
vốn đầu tư là một nhu cầu cần thiết cho sự phát triển và CDCCNCN một cách hiệu
quả nhất.
Nguồn nhân lực
Đây là một nguồn lực quan trọng không thể thiếu để phát triển kinh tế nói chung,
cơng nghiệp nói riêng. Trước hết dân số và mức sống dân cư tạo thành thị trường nội
địa to lớn mà các ngành công nghiệp sản xuất hàng tiêu dùng phải phát triển mạnh để
đáp ứng nhu cầu. Thứ nữa trình độ dân trí, khả năng tiếp thu kỹ thuật mới của lao
động tạo thành cơ sở quan trọng để phát triển các ngành có kỹ thuật cao phù hợp với
xu hướng hội nhập, tồn cầu hóa ngày nay. Cuối cùng phải kể đến các làng nghề
truyền thống của từng vùng được coi là một lợi thế về lao động đã và đang được bảo
tồn và phát triển trong qúa trình CDCCNCN.
Chính sách phát triển cơng nghiệp
Những định hướng chiến lược và vai trò quản lý kinh tế vĩ mô của Nhà nước luôn
tác động mạnh mẽ tới việc hình thành cơ cấu ngành. Do cơ cấu ngành cơng nghiệp là
biểu hiện tóm tắt những nội dung, mục tiêu và định hướng của chiến lược phát triển
kinh tế - xã hội nên Nhà nước tuy không trực tiếp sắp đặt các ngành nghề, quy định
các tỷ lệ của cơ cấu nội bộ ngành cơng nghiệp nhưng vẫn có sự tác động gián tiếp
bằng những chính sách và đinh hướng phát triển để thực hiện mục tiêu đáp ứng nhu
Website: Email : Tel : 0918.775.368


Website: Email : Tel : 0918.775.368

cầu xã hội. Trong nhiều trường hợp nếu phó mặc cho sự điều tiết của thị trường thì
việc hình thành cơ cấu ngành theo mục tiêu đã định sẽ khó có thể thực hiện được,
nhưng những định hướng thiếu cơ sở khách quan hoặc sự can thiệp quá sâu của Nhà
nước trong quá trình thực hiện đều dẫn đến việc hình thành cơ cấu ngành kém hiệu
quả. Nhà nước tạo môi trường thể chế để khuyến khích động viên hoặc tạo áp lực để
các nhà đầu tư vận động theo định hướng đã định. Do đó Nhà nước ln đưa ra chính
sách và hoạch định chiến lược phát triển công nghiệp nhằm thực hiện hệ thống các
mục tiêu kinh tế - xã hội nhất định. Một định hướng đúng sẽ đưa công nghiệp phát
triển nhanh, có hiệu quả và bền vững.
3. Xu hướng chuyển dịch cơ cấu ngành công nghiệp
3.1. Các xu hướng lớn về chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế trên thế giới
Hiện nay trên thế giới đang diễn ra những xu hướng chuyển dịch khá rõ nét về
kinh tế, xã hội tồn cầu. Điển hình như:
Xu hướng mini hóa với sự ra đời của hàng loạt các doanh nghiệp vừa và nhỏ.
Xu hướng hình thành các tập đồn xun quốc gia hay các tập đoàn khổng lồ của
khu vực.
Xu hướng sản xuất công nghiệp thân thiện với môi trường. Đây chắc chắn là xu
hướng mà các quốc gia đang hướng tới trong thời gian tới.
3.2. Xu hướng chuyển dịch cơ cấu ngành cơng nghiệp Việt Nam
CDCCNCN là một q trình tất yếu vừa mang tính khách quan, ngẫu nhiên vừa
thể hiện sự định hướng có chủ đích của chủ thể. Q trình này ở Việt Nam cũng vậy,
nó khơng chỉ là ý đồ chủ quan của các định hướng mang tính áp đăt mà cịn là sự
nhận thức khách quan trong bối cảnh hội nhập khu vực và quốc tế trên cơ sở nguồn
lực hiện có. Xu hướng ở Việt Nam thể hiện ở những nét lớn sau:
Thứ nhất, lấy công nghiệp nặng làm nền tảng, ưu tiên phát triển công nghiệp nặng
ngay trong giai đoạn đầu. Nguồn vốn của cơng nghiệp hóa hồn tồn dựa vào trong
nước, thơng qua thực hiện chế độ tiết kiệm trong sản xuất và tiêu dùng, các khoản thu
từ kinh tế quốc doanh.
Thứ hai, coi nông nghiệp là mặt trận hàng đầu, về công nghiệp đẩy mạnh sản xuất
hàng tiêu dùng, tiếp tục xây dựng một số cơ sở công nghiệp nặng quan trọng.

Website: Email : Tel : 0918.775.368


Website: Email : Tel : 0918.775.368

Cuối cùng là xu hướng đã trở thành trào lưu phổ biến của các nước đang phát
triển - lựa chọn cơng nghiệp hóa hướng về xuất khẩu, đồng thời thay thế nhập khẩu
có hiệu quả. Cơ cấu ngành tập trung vào phát triển mạnh việc sản xuất các sản phẩm
trong nước để thay thế sản phẩm phải nhập ngoại cùng với phát triển các ngành phục
vụ xuất khẩu trên cơ sở phát huy lợi thế so sánh trọng quan hệ ngoại thương của mỗi
quốc gia để thâm nhập và chiếm lĩnh thị trường nước ngồi.
4. Chiến lược phát triển cơng nghiệp tác động tới chuyển dịch cơ cấu ngành
công nghiệp
4.1. Chiến lược xuất khẩu sản phẩm xơ chế
Đây là một chiến lược phát triển hướng ngoại, dựa vào nguồn tài nguyên phong
phú của đất nước để phát triển sản xuất và xuất khẩu sản phẩm sơ chế. Chính phủ
thực hiện chính sách miễn giảm thuế đối với nhập khẩu thiết bị, hỗ trợ xây dựng kết
cấu hạ tầng…Chiến lược này đã có tác dụng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế do tăng
nguồn thu ngoại tệ nhưng lại làm cho nền kinh tế phụ thuộc vào thị trường quốc tế.
4.2. Chiến lược phát triển công nghiệp thay thế nhập khẩu
Tư tưởng cơ bản của chiến lược tập trung phát triển mạnh sản xuất các loại hàng
hóa, đặc biệt là hàng tiêu dùng. Sự phát triển này nhằm khai thác nguồn lực sẵn có để
thỏa mãn các nhu cầu cơ bản và cấp thiết trong nước, mở rộng thị trường cho phát
triển sản xuất, tạo thêm việc làm, tiết kiệm ngoại tệ… Tuy nhiên chiến lược này có
một số hạn chế vì một số lý do sau: thứ nhất, chính sách bảo hộ chậm được sửa đổi
gây nên sự ỷ lại của các nhà sản xuất, thứ hai, dung lượng thị trường không lớn tạo
nên cản trở cho sự phát triển sản xuất; thứ ba, khả năng vươn ra thị trường nước
ngoài bị hạn chế vì hàng hóa kém sức cạnh tranh; thứ tư, tình trạng thiếu hụt ngoại tệ
khơng được giải tỏa vì khối lượng tư liệu sản xuất phải nhập khẩu tăng lên.

4.3. Chiến lược phát triển công nghiệp hướng về xuất khẩu
Tư tưởng cơ bản của chiến lược hướng về xuất khẩu là phát huy lợi thế so sánh để
phát triển mạnh một số ngành phục vụ xuất khẩu. Cơ sở xuất phát của chiến lược này
là thuyết lợi thế so sánh của D.Ricardo và xu thế quốc tế hóa đời sống kinh tế, mở
Website: Email : Tel : 0918.775.368


Website: Email : Tel : 0918.775.368

rộng phân công lao động quốc tế. Trong q trình đầu của cơng nghiệp hóa các nước
đang phát triển thường tập trung vào khai thác và sản xuất sản phẩm thô (công nghiệp
khai khống) để xuất khẩu sang các nước cơng nghiệp phát triển với tư cách là
nguyên liệu cho công nghiệp chế biến nhằm phát huy lợi thế về tài nguyên phong
phú, lao động dồi dào và giá nhân công rẻ. Tuy nhiên, sự phát triển này gặp một số
trở ngại sau như: cầu sản phẩm thô trên thị trường quốc tế tăng chậm; điều kiện trao
đổi bất lợi cho nước nghèo, giá nguyên liệu tăng chậm, giá sản phẩm chế biến tăng
nhanh; quá chú trọng tới định hướng xuất khẩu dẫn tới bị lệ thuộc vào thị trường bên
ngoài. Sự ưu đãi cho các ngành xuất khẩu còn tạo ra sự chênh lệch về trình độ phát
triển và mức thu nhập dân cư giữa các ngành và vùng xuất khẩu với các ngành và
vùng phục vụ nhu cầu nội địa. Sự thành công của chiến lược hướng về xuất khẩu phụ
thuộc nhiều vào các chính sách vĩ mơ của nhà nước, trong đó là: chính sách tỷ giá hối
đối, chính sách khuyến khích xuất khẩu, chính sách thu hút vốn đầu tư nước ngồi,
xây dựng các khu cơng nghiệp tập trung, đặc biệt là các khu chế xuất.
4.4. Chiến lược ưu tiên phát triển công nghiệp nặng
Công nghiệp nặng là ngành sản xuất tư liệu sản xuất để trang bị cơ sở vật chất kỹ
thuật cho nền kinh tế. Đây là ngành có chu kỳ xây dựng dài, chiếm dụng nhiều vốn,
chậm phát huy hiệu quả vì thế khi thực hiện dễ rơi vào khuynh hướng coi thường
nông nghiệp và công nghiệp nhẹ.
4.5. Chiến lược ưu tiên phát triển công nghiệp nhẹ
Ưu tiên phát triển cơng nghiệp nhẹ có thể áp dụng rộng rãi ở nhiều nơi do công

nghiệp nhẹ cần đầu tư ít vốn, chu kỳ ngắn, chu chuyển vốn nhanh tạo ra tỷ suất lợi
nhuận cao lại thu hút được nhiều lao động. Do đó phát triển cơng nghiệp nhẹ có lợi
cho việc giải quyết việc làm, cải thiện đời sống, thúc đẩy phát triển kinh tế trong thời
gian ngắn.

4.6. Chiến lược phát triển tổng hợp kinh tế - xã hội
Các chiến lược cơng nghiệp hóa truyền thống khi đi vào thực hiện thường mang
đến nhiều hạn chế và bất cập. Do vậy thực hiện chiến lược phát triển tổng hợp kinh tế
- xã hội sẽ vừa thỏa mãn nhu cầu cơ bản, giảm nghèo khổ, tăng cường cơ hội việc
Website: Email : Tel : 0918.775.368


Website: Email : Tel : 0918.775.368

làm cho người lao động trong đó có chú trọng đến phát triển nông nghiệp và khu vực
nông thôn, khắc phục được những nhược điểm của các chiến lược công nghiệp trước.
II. SỰ CẦN THIẾT KHÁCH QUAN CỦA CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU
NGÀNH CÔNG NGHIỆP THEO HƯỚNG CƠNG NGHIỆP HĨA – HIỆN
ĐẠI HĨA
1. Những vấn đề cơ bản về cơng nghiệp hóa – hiện đại hóa ở Việt Nam
1.1. Vai trị của cơng nghiệp và cơng nghiệp hóa với phát triển kinh tế - xã
hội
Trong thực tiễn phát triển kinh tế của các quốc gia đều khẳng định vai trị chủ đạo
của cơng nghiệp. Đây là ngành cung cấp công cụ lao động, nguyên, nhiên, vật liệu
cho tồn bộ q trình hoạt động sản xuất kinh doanh của nền kinh tế cũng như cung
cấp vật phẩm tiêu dùng cho đời sống nhân dân và hàng hóa xuất khẩu. Ngược lại,
cơng nghiệp cũng là ngành tiêu thụ sản phẩm của các ngành khác và của chính bản
thân các ngành cơng nghiệp với nhau, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển công
nghiệp tạo ra các mối liên kết cũng như các điều kiện cơ bản để thúc đẩy sự phát
triển. Với các nước phát triển tỷ trọng công nghiệp chiếm trên 40% tổng thu nhập của

đất nước. Sự tác động của công nghiệp vào hoạt động kinh tế và đời sống xã hội là
một q trình, với cơng nghiệp ngày càng hiện đại hơn sẽ làm biến đổi toàn diện nền
kinh tế - xã hội, đưa nền kinh tế từ nông nghiệp lạc hậu lên cơng nghiệp hiện đại, q
trình này được gọi là cơng nghiệp hóa. Năm 1963, trong kỳ họp thứ ba của tổ chức
phát triển công nghiệp của Liên Hợp Quốc (UNIDO) đã đưa ra khái niệm quy ước về
công nghiệp hóa: “Cơng nghiệp hóa là một q trình phát triển kinh tế, trong đó một
bộ phận nguồn lực ngày càng tăng của đất nước được huy động để xây dựng cơ cấu
kinh tế đa ngành, với kỹ thuật hiện đại để sản xuất tư liệu sản xuất và hàng tiêu dùng
có khả năng đảm bảo sự tiến bộ tăng trưởng cao cho toàn bộ nền kinh tế và đảm bảo
sự tiến bộ về kinh tế - xã hội”.
Đối với Việt Nam cơng nghiệp hóa chính là con đường đưa nước ta thốt khỏi
nghèo nàn, lạc hậu. Khơng phải mới đây mà trong lịch sử dân tộc Việt Nam đã có
những sự kiện gắn liền với ý tưởng CNH – HĐH đất nước. Với nền kinh tế như nước
ta về cơ bản vẫn là sản xuất nhỏ, trình độ lao động cịn lạc hậu, lao động thủ cơng là
chính, năng suất lao động thấp đặc biệt là ở khu vực nông thơn thì CNH - HĐH là
con đường tất yếu mà dân tộc Việt Nam phải trải qua để tiến lên.
Website: Email : Tel : 0918.775.368


Website: Email : Tel : 0918.775.368

1.2. Công nghiệp hóa – hiện đại hóa trong thời kỳ đổi mới ở Việt Nam
Từ khi bước vào thời kỳ đổi mới năm 1986, cùng với việc từng bước phát triển
nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, giải phóng các năng lực sản xuất,
đổi mới cơ chế quản lý, chuyển dịch cơ cấu kinh tế để ngày càng chủ động hội nhập
kinh tế quốc tế, Đảng và Nhà nước ta đã xác định ngày càng rõ quan điểm mới về
CNH – HĐH.
Cuối thế kỷ 20, Đảng và Nhà nước coi sự nghiệp CNH – HĐH ở nước ta là một
cuộc cách mạng toàn diện và sâu sắc trong tất cả các lĩnh vực đời sống kinh tế - xã
hội. Đại hội Đảng VIII đã xác định: “Mục tiêu của CNH – HĐH là xây dựng nước ta

thành một nước cơng nghiệp có cơ sở vật chất – kỹ thuật hiện đại, cơ cấu kinh tế hợp
lý, quan hệ sản xuất tiến bộ, phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất,
đời sống vật chất và tinh thần cao, quốc phòng an ninh vững chắc, dân giàu, nước
mạnh, xã hội công bằng, văn minh. Từ nay đến năm 2020 ra sức phấn đấu đưa nước
ta cơ bản trở thành một nước công nghiệp”.
Bước vào thế kỷ 21, bối cảnh trong nước và quốc tế tiếp tục có những thay đổi
nhanh chóng, tồn cầu hóa và hội nhập sâu rộng, Báo cáo chính trị tại Đại hội đại
biểu toàn quốc lần thứ IX năm 2001 của Đảng nhận định: “Thế kỷ 21 sẽ tiếp tục có
nhiều biến đổi. Khoa học và cơng nghệ sẽ có bước tiến nhảy vọt, kinh tế tri thức có
vai trị ngày càng nổi bật trong quá trình phát triển lực lượng sản xuất”. Trong bối
cảnh đó nhận thức của Đảng ta về CNH – HĐH đất nước cũng có bước đổi mới quan
trọng, cho rằng q trình này có thể được rút ngắn. Do đó, tại đại hội đại biểu tồn
quốc lần thứ IX nhấn mạnh: “Chúng ta phải tranh thủ các cơ hội thuận lợi do bối
cảnh quốc tế tạo ra và tiềm năng, lợi thế của nước ta để rút ngắn quá trình CNH –
HĐH đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa gắn với phát triển kinh tế tri thức,
phát triển mạnh các ngành kinh tế và sản xuất các sản phẩm kinh tế có giá trị gia tăng
cao dựa nhiều vào tri thức”.
Cho đến nay, nước ta đã và đang thực hiện Chiến lược phát triển kinh tế xã hội 10
năm 2001 – 2010, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 2006 – 2010. Những kết quả
đạt được trong thời gian qua sẽ tạo tiền đề quan trọng cho chặng đường CNH – HĐH
đến năm 2020 đưa nước ta trở thành một nước công nghiệp, nâng cao vị thế trên
trường quốc tế.

Website: Email : Tel : 0918.775.368


Website: Email : Tel : 0918.775.368

2. Sự cần thiết khách quan của chuyển dịch cơ cấu ngành công nghiệp theo
hướng cơng nghiệp hóa – hiện đại hóa

2.1. Căn cứ vào xu thế phát triển kinh tế quốc tế, khắc phục cơ cấu cơng
nghiệp cịn lạc hậu cần thiết phải chuyển dịch cơ cấu ngành công nghiệp.
Trong những năm tới, kinh tế quốc tế tiếp tục chuyển mạnh sang các ngành kinh
tế tri thức, công nghệ cao, tuy nhiên tiềm lực của nền kinh tế nước ta chưa đủ mạnh,
quy mô nhỏ bé, công nghệ lạc hậu, yếu tố hiện đại trong CCCN chưa được quan tâm
đúng mức. Sức cạnh tranh của sản phẩm cơng nghiệp Việt Nam cịn rất yếu, sản
phẩm cơng nghiệp hầu hết có hàm lượng công nghệ và tri thức chưa cao, giá trị gia
tăng thấp. Trong khi đó các ngành cơng nghiệp phụ trợ chưa phát triển, cơ cấu công
nghiệp chưa hợp lý điển hình ở cơ cấu cơng nghiệp nơng thơn và cơng nghiệp thành
thị, cơ cấu công nghiệp chế biến, chế tạo và khai thác sản xuất nguyên liệu mất cân
đối. Đây chính là ngun nhân chính dẫn đến tình trạng phát triển không bền vững và
hiệu quả thấp của ngành công nghiệp nói riêng và tồn nền kinh tế nói chung. Chính
vì vậy, việc CDCCNCN là một yếu tố tất yếu, cần thiết để thúc đẩy nền kinh tế phát
triển cả chiều rộng và chiều sâu.
2.2. Chuyển dịch cơ cấu công nghiệp là mục tiêu và biên pháp để đẩy
nhanh quá trình cơng nghiệp hóa – hiện đại hóa ở nước ta hiên nay
Với mục tiêu đến năm 2020 Việt Nam cơ bản trở thành một nước công nghiệp
đồng thời xây dựng được một nền cơng nghiệp hiện đại thì bản thân ngành cơng
nghiệp cần phải có sự thay đổi cả về chất và lượng ở nhiều mặt như khoa học kỹ
thuật, trình độ quản ký … và đặc biệt là trong cơ cấu của ngành cơng nghiệp. Vì vậy
muốn phát triển ngành công nghiệp theo mục tiêu đã định, tạo nền tảng cho việc phát
triển các ngành khác thì cần thiết phải đẩy mạnh CDCCNCN trong các mối quan hệ
tương tác trong nội bộ ngành công nghiệp, hay giữa các thành phần kinh tế, và giữa
các vùng thực hiện CNH – HĐH.
2.3. Một cơ cấu cơng nghiệp hợp lý góp phần tăng khả năng phát huy lợi

thế so sánh của Việt Nam
Một trong những nhân tố ảnh hưởng tới CDCCNCN là các nguồn lực và lợi thế so
sánh của đất nước. Đó là tài nguyên thiên nhiên, dân số và lao động hay vị trí địa lý,
những yếu tố đảm bảo cho cơng nghiệp phát triển bền vững và có hiệu quả. Việt Nam

Website: Email : Tel : 0918.775.368