Tiểu luận cao học plđđbc thực tiễn thực hiện các chuẩn mực đạo đức trong quá trình tác nghiệp của nhà báo

1

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Đạo đức nghề nghiệp là một bộ phận quan trọng cấu thành đạo đức xã
hội, là hệ thống những quy tắc, chuẩn mực điều chỉnh những mối quan hệ
giữa con người với con người, con người với xã hội trong một lĩnh vực nghề
nhất định. Cùng với sự phát triển của xã hội, đạo đức nghề nghiệp cũng không
ngững phát triển và ngày càng có vai trị quan trọng trong việc đảm bảo sự
phát triển bền vững và lành mạnh một lĩnh vực của nghề nghiệp và của xã
hội.
Nghề báo là nghề thuộc lĩnh vực tư tưởng, văn hố có ảnh hưởng lớn
đến các mặt trong xã hội. Nền báo chí cách mạng được Hồ Chí Minh sáng lập
và rèn luyện có vai trò rất quan trọng trong cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa
trên lĩnh vực tư tưởng – văn hoá. Nhà báo chính là những chiến sĩ trên mặt
trận tư tưởng – văn hoá, là những người chiến đấu cho sự nghiệp xây dựng
chủ nghĩa xã hội trên mặt trận tư tưởng. Do đó, địi hỏi nhà báo phải có những
phẩm chất và năng lực cao đề đáp ứng yêu cầu sự nghiệp cách mạng. Các nhà
báo cần phải là những người có những phẩm chất cao quý của đạo đức nói
chung cũng như phẩm chất đạo đức nghề nghiệp nói riêng. Đạo đức chính là
nền tảng của nhân cách người làm báo.
Trong cuộc cách mạng truyền thông số, nền báo chí Việt Nam khơng
ngừng phát triển về số lượng, quy mô cũng như đổi mới, nâng cao chất lượng,
hiệu quả công tác thông tin, tuyên truyền. Xu hướng hội tụ truyền thông đặt ra
nhiều vấn đề mới về đạo đức trong khơng gian số tồn cầu. Cùng với những
mặt tích cực thì những mặt trái của nó cũng gây ra những vấn đề nhức nhối
trong đạo đức xã hội nói chung cũng như đạo đức báo chí Việt Nam nói riêng.
Những vụ việc vi phạm đạo đức báo chí thậm chí diễn ra ngay tại cơ quan báo
chí tầm quốc gia đã đặt ra cấp thiết vấn đề đảm bảo tuân thủ chuẩn mực đạo
đức trong báo chí ở Việt Nam hiện nay.

2

Đạo đức nghề nghiệp không phải là một vấn đề mới nhưng nó ln
mang tính thời sự nhất là trong bối cảnh khi tình hình trong nước và thế giới
có những diễn biến hết sức phức tạp, tác động trực tiếp đến đạo đức nghề
nghiệp.
Việc tuân thủ các chuẩn mực đạo đức trong quá trình tác nghiệp của
nhà báo là một điều hết sức quan trọng. Bởi nếu người làm báo chưa đủ kiến
thức về đạo đức báo chí, thêm vào đó là sự thiếu thận trọng, sẽ khiến cơng
chúng hiểu sai hoặc thậm chí gây hậu quả đáng tiếc, đánh mất niềm tin của
cơng chúng. Chính vì thế, tơi chọn đề tài “Thực tiễn thực hiện các chuẩn
mực đạo đức trong quá trình tác nghiệp của nhà báo” để nghiên cứu.
2. Mục đích và nhiệm vụ
2.1. Mục đích
Mục đích của Tiểu luận là phân tích làm rõ cơ sở lý luận của chuẩn
mực đạo đức trong báo chí, phân tích, đánh giá thực trạng về việc thực tiễn
tuân thủ các chuẩn mực đạo đức trong quá trình tác nghiệp của nhà báo ở Việt
Nam, từ đó đề xuất và luận chứng những quan điểm, giải pháp đảm bảo việc
tuân thủ chuẩn mực đạo đức trong báo chí ở Việt Nam hiện nay.
2.2. Nhiệm vụ
Một là, phân tích và đưa ra các khái niệm về đạo đức báo chí, làm rõ
những đặc điểm, vai trò và nội dung về đạo đức người làm báo; nghiên cứu,
xác định các yếu tố ảnh hưởng đến việc thực hiện chuẩn mực đạo đức người
làm báo ở Việt Nam hiện nay.
Hai là, nghiên cứu, phân tích đánh giá thực trạng, trên cơ sở đó chỉ ra
được những ưu điểm cần phát huy và những hạn chế cần khắc phục và
nguyên nhân của thực trạng này.
Ba là, đề xuất các giải pháp đảm bảo việc tuân thủ thực hiện các chuẩn
mực đạo đức trong quá tình tác nghiệp của nhà báo.

3

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của tiểu luận là những vấn đề lý luận và thực tiễn
tuân thủ các chuẩn mực đạo đức trong quá trình tác nghiệp của nhà báo ở Việt
Nam hiện nay.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Tiểu luận tập trung phân tích, nghiên cứu đánh giá thực trạng vấn đề
đạo đức thông qua số liệu thống kê từ Bộ Thông tin và Truyền thông.
4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
4.1. Cơ sở lý luận
Tiểu luận được thực hiện dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa MácLênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng và Nhà nước và Luật Báo
chí 2016 về thực hiện các chuẩn mực đạo đứctorng quá tình tác nghiệp của
nhà báo
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Tiểu luận sử dụng phương pháp kết hợp lý luận và thực tiễn, phân tích
và tổng hợp, phương pháp logic. Bên cạnh đó, tiểu luận cịn sử dụng các
phương pháp nghiên cứu cụ thể như phương pháp hệ thống. Các phương pháp
được vận dụng đồng bộ, có sự kết hợp độc lập tương đối. Các phương được
sử dụng nhằm làm rõ nội dung cơ bản của đề tài, đảm bảo tính khoa học và
logic giữa các vấn đề của đề tài
5. Ý nghĩa khoa học của tiểu luận
5.1. Về mặt lý luận
Tiểu luận góp phần làm phong phú thêm những vấn đề lý luận, những
nghiên cứu, đề xuất góp phần vào việc đánh giá thực tiễn thực hiện chuẩn
mực đạo đức trong lĩnh vực báo chí.

4

5.2 Về mặt thực tiễn
Kết quả nghiên cứu có thể được sử dụng để làm tài liệu tham khảo có
giá trị trong quá trình nghiên cứu thực tiễn thực hiện chuẩn mực đạo đức báo
chí trong lĩnh vực.
6. Kết cấu của tiểu luận
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo, nội dụng
Tiểu luận gồm 4 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về chuẩn mực đạo đức trong quá
trình tác nghiệp của nhà báo.
Chương 2: Thực tiễn tuân thủ các chuẩn mực đạo đức trong quá trình
tác nghiệp của nhà báo.
Chương 3: Nguyên nhân dẫn đến hiện tượng vi phạm chuẩn mực đạo
đức trong quá trình tác nghiệp của nhà báo.
Chương 4: Đề xuất phương hướng, giải pháp đảm bảo tuân thủ chuẩn
mực đạo đức trong quá trình tác nghiệp của nhà báo.


5

NỘI DUNG
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CHUẨN MỰC ĐẠO ĐỨC TRONG
QUÁ TRÌNH TÁC NGHIỆP CỦA NHÀ BÁO
1.1. Những khái niệm cơ bản
1.1.1. Khái niệm “Đạo đức”
Có nhiều định nghĩa khác nhau về khái niệm “Đạo đức”. Theo định
nghĩa của sách giáo khoa Giáo dục công dân bậc Trung học phổ thông, “Đạo
đức là hệ thống các quy tắc chuẩn mực xã hội, mà nhờ đó con người tự giác

điều chỉnh hành vi của mình cho phù hợp với lợi ích của cộng đồng và của xã
hội. Mỗi giai đoạn lịch sử nhất định có những quan niệm về đạo đức khác
nhau”. 
Trong cuốn “Giáo dục đạo đức nghề nghiệp cho sinh viên báo chí ở
Việt Nam hiện nay”, PGS, TS Trần Hải Minh – PGS, TS Phạm Hương Trà
chủ biên, năm 2019 cho rằng: “Đạo đức là một trong những hình thái ý thức
xã hội, một hệ thống các quy tắc, chuẩn mực nhằm đánh giá, điều chỉnh hành
vi của con người trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội.” [4, tr.10]
“Đạo đức là những tiêu chuẩn, nguyên tắc được xã hội thừa nhận, quy
định hành vi của con người đối với nhau và đối với xã hội. Các nguyên tắc
đạo đức giống như những chiếc máy điều chỉnh hành vi của con người,
nhưng khơng mang tính chất cưỡng chế mà mang tính tự giác. Trên cơ sở lý
tưởng và trách nhiệm đạo đức đã hình thành nên quan niệm về lương tâm và
lòng tự trọng của nhà báo chuyên nghiệp. Đạo đức nghề nghiệp bao gồm các
nguyên tắc xử sự đúng đắn để ngăn ngừa những hành vi không đúng đắn.
Căn cứ vào những tiêu chuẩn Này và dựa vào tính chất của những hành vi,
mỗi nhà báo sẽ phải tự chịu sự tự xỉ vả, xấu hổ, phải tự kết tội, hoặc được
khích lệ, tự hào, phấn khởi và hạnh phúc.” - Theo cơ sở lý luận báo chí


6

truyền thông, Dương Xuân Sơn, Đinh Hường, Trần Quang, nhà xuất bản Văn
hóa - thơng tin, năm 1995, [5, tr.252] .
1.1.2. Khái niệm “Đạo đức nghề nghiệp”
Đạo đức nghề nghiệp là một bộ phận của đạo đức xã hội, là đạo đức cụ
thể trong đạo đức chung của xã hội. Đạo đức nghề nghiệp xuất hiện để là tên
gọi khoa học về cách sử dụng nghề nghiệp của con người (Déon: bổn phận
cần phải làm, logos: học thuyết - Déontologic được nhà triết học Anh Bentam
sử dụng có ý nghĩa là nghĩa vụ luận, đạo đức nghề nghiệp).

Theo “Giáo dục đạo đức nghề nghiệp cho sinh viên báo chí ở Việt
Nam hiện nay”, do PGS, TS Trần Hải Minh – PGS, TS Phạm Hương Trà chủ
biên, NXB Lý luận chính trị - xuất bản năm 2019 thì “Đạo đức nghề nghiệp
là tổng hợp những nguyên tắc, quy tắc, chuẩn mực của đạo đức xã hội, của
bản thân nghề nghiệp đó nhằm định hướng và điều chỉnh hành vi ứng xử
những mối quan hệ của họ trong hoạt động của mình” [4, tr.13]
Như vậy, đạo đức nghề nghiệp là những yêu cầu đạo đức đặc biệt, có
liên quan đến việc tiến hành một hoạt động nghề nghiệp nào đó; Là tổng hợp
của các quy tắc, các nguyên tắc chuẩn mực của một lĩnh vực nghề nghiệp
trong đời sống, nhờ đó mà mọi thành viên của lĩnh vực nghề nghiệp đó tự
giác điều chỉnh hành vi của mình cho phù hợp với lợi ích và sự tiến bộ của nó
trong mối quan hệ giữa cá nhân với cá nhân, cá nhân với tập thể với xã hội,...
Tuân theo các tiêu chuẩn đạo đức nghề nghiệp sẽ tạo điều kiện cho việc nâng
cao chất lượng lao động trong lĩnh vực nghề nghiệp.
1.1.3. Khái niệm “Đạo đức nghề nghiệp của nhà báo”
Tác giả Phạm Thành Hưng, trong cuốn “Thuật ngữ Báo chí – Truyền
thơng”, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, cho rằng: “Đạo đức báo chí là khái
niệm chỉ tư cách, lương tâm nghề nghiệp trong hoạt động báo chí, biểu hiện
qua hành vi, nguyên tắc ứng xử của người làm báo” [6, tr.75]


7

Dựa theo những định nghĩa đã được phân tích phía trên, có thể hiểu đạo
đức nghề báo là khái niệm chỉ tư cách, lương tâm nghề nghiệp trong hoạt
động báo chí, biểu hiện qua hành vi, nguyên tắc ứng xử của người làm báo.
Người cầm bút có đạo đức phải kiên trì theo đuổi những ngun tắc báo chí:
Trung thực, khách quan, kịp thời và trách nhiệm; đạo đức nghề nghiệp của
người làm báo thể hiện khi tác nghiệp. Một nhà báo giỏi, có trách nhiệm với
xã hội, với những tác phẩm báo chí chất lượng, ngồi trình độ chun mơn

phải là người có phẩm chất đạo đức tốt và có đạo đức nghề nghiệp.
1.2. Nội dung 10 quy định đạo đức người làm báo
Nghề báo tuy khơng có một bộ luật đạo đức nghề nghiệp riêng nhưng
cũng có các văn bản bao gồm các quy tắc đạo đức hành nghề cho báo giới và
được các hội đồn báo chí thông qua. Các quy tắc này áp dụng trong nhiệm
vụ của nhà báo (nghĩa vụ thông tin, tôn trọng độc giả, lợi ích xã hội, quyền
được biết) và quy định tính chính đáng cũng như tính đáng tin cậy của nhiệm
vụ báo chí (độc lập với các quyền lực chính trị hoặc kinh tế, tôn trọng đời tư,
bảo vệ nguồn cung cấp thơng tin,...).
Tóm lại, có thể nói quy tắc đạo đức hành nghề báo chí bao gồm tồn bộ
các tiêu chuẩn nghề nghiệp giám sát lương tâm nghề nghiệp của một thông tin
viên (nhà báo). Các tiêu chuẩn này dựa trên hai nguyên tắc căn bản: trách
nhiệm xã hội và sự thật thông tin. Mặt khác, quy tắc đạo đức nghề cịn góp
phần giúp nhà báo tránh được các ý đồ lũng đoạn thơng tin, tun truyền,
đánh bóng hay bóp méo thơng tin. 10 quy định đạo đức người làm báo có nội
dung như sau:
Điều 1: Trung thành với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt
Nam XHCN dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam; vì lợi ích của đất
nước, vì hạnh phúc của nhân dân; góp phần nâng cao uy tín, vị thế Việt Nam
trên trường quốc tế.


8

Điều 2: Nghiêm chỉnh thực hiện Hiến pháp, Luật Báo chí, Luật bản
quyền và các quy định của pháp luật. Thực hiện đúng tơn chỉ, mục đích; nội
quy,

quy

chế

của cơ

quan

báo

chí

nơi

cơng

tác. 

Điều 3: Hành nghề trung thực, khách quan, công tâm, không vụ lợi. Bảo
vệ công lý và lẽ phải. Không làm sai lệch, xuyên tạc, che giấu sự thật, gây chia
rẽ, kích động xã hội, phá hoại khối đại đồn kết tồn dân tộc và tình đoàn kết,
hữu nghị giữa các quốc gia, dân tộc.
Điều 4: Nêu cao tinh thần nhân văn, tôn trọng quyền con người. Không
xâm phạm đời tư, làm tổn hại danh dự, nhân phẩm, lợi ích hợp pháp của tổ chức
và cá nhân.
Điều 5: Chuẩn mực và trách nhiệm khi tham gia mạng xã hội và các
phương tiện truyền thơng khác. 
Điều 6: Bảo vệ bí mật quốc gia, bí mật nguồn tin theo quy định của pháp
luật.
Điều 7: Đồn kết, giúp đỡ đồng nghiệp.
Điều 8: Tích cực học tập, nâng cao trình độ chính trị, nghiệp vụ, ngoại
ngữ, phấn đấu vì một nền báo chí dân chủ, chuyên nghiệp và hiện đại.

Điều 9: Giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt; Bảo vệ và phát huy các giá
trị văn hóa Việt Nam, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại.
Điều 10: Những người làm báo Việt Nam cam kết thực hiện những quy
định trên, đó là bổn phận và nguyên tắc hành nghề, là lương tâm và trách nhiệm
của người làm báo.
1.3. Vị trí, vai trị của đạo đức trong hoạt động nghề báo
C.Mác đã từng biết rằng: “Nếu ta chọn một nghề trong đó ta có thể
làm việc được nhiều hơn cho nhân loại, thì ta khơng cịn cịng lưng dưới gánh
nặng của nó, bởi vì đó là sự hi sinh vì mọi người. Những việc làm của ta sẽ


9

sống một cuộc sống âm thầm nhưng mãi mãi có hiệu quả và trên thi hài của
chúng ta sẽ nhỏ xuống những giọt nước mắt nóng bỏng của những con người
cao q”. Trong ngành nghề nào, nếu khơng có đạo đức nghề nghiệp, không
tuân thủ những chuẩn mực đạo đức riêng của từng ngành nghề, con người sẽ
không thể yêu nghề, gắn bó với nghề, sống hết mình với nghề và cũng khơng
có tinh thần rèn luyện, phấn đấu để nâng cao tay nghề,…
Sự tác động từ mặt trái của cơ chế thị trường và quá tình hội nhập quốc
tế đang làm cho đạo đức xã hội trong đó có đạo đức nghề nghiệp xuống cấp
nghiêm trọng gây bức xúc trong xã hội. Thực tế cho thấy, sự vi phạm đạo đức
nghề nghiệp của những người làm nghề báo ở Việt Nam hiện nay đang có xu
hướng gia tăng gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển của xã hội.
Vi phạm đạo đức nghề nghiệp trong lĩnh vực báo chí, truyền thơng đã
làm đánh mất chức năng định hướng công chúng đi theo những chủ trương,
đường lối đúng đắn của Đảng, pháp luật của Nhà nước. Trở thành công cụ để
kẻ xấu lợi dụng, bóp méo sự thật, tuyên truyền thói hư, tật xấu, tư tưởng phản
động làm cho xã hội mất niềm tin vào cuộc sống, vào tương lai của đất nước,
của chủ nghĩa xã hội.

Từ thực trạng trên, cần xem xét và đánh giá lại vai trò của đạo đức
nghề nghiệp và đặt nó đúng tầm quan trọng vốn có của nó. Chỉ khi đạo đức
nghề nghiệp được coi trọng và tuân thủ, lao động mới thực sự vinh quang và
đạt được thành công đúng nghĩa.


10

Chương 2: THỰC TIỄN TUÂN THỦ CÁC CHUẨN MỰC ĐẠO ĐỨC
TRONG QUÁ TRÌNH TÁC NGHIỆP CỦA NHÀ BÁO
2.1. Những biểu hiện tích cực trong việc tuân thủ các chuẩn mực
đạo đức nhà báo
2.1.1. Ln tích cực, cống hiến, tâm huyết với nghề
Trong cuộc chiến chống dịch Covid-19 thời gian qua gây nên những
hậu quả hết sức nghiêm trọng trên thế giới, hàng trăm triệu người nhiễm dịch,
gần 4 triệu người tử vong, các nhà báo lại dấn thân; có mặt ở các ổ dịch để
phản ánh tinh thần chiến đấu quyết liệt của các lực lượng đang làm nhiệm vụ
trên tuyến đầu chống dịch với tinh thần chống dịch như chống giặc. Hàng
ngày, hàng giờ, các nhà báo truyền tải một lượng thông tin rất lớn về quyết
tâm, kinh nghiệm chống dịch và về những tấm gương đầy xúc động, động
viên mọi người đã dũng cảm càng dũng cảm hơn, đã thần tốc càng thần tốc
hơn trước những hiểm nguy lây lan đe dọa tính mạng con người. Đó là một
trong những biểu hiện tích cực của đạo đức báo chí.
Một tấm gương về đạo đức nghề báo đó là nhà báo Lê Danh Lam. Ý
thức được việc tuyên truyền trong tâm dịch là nhiệm vụ vơ cùng khó khăn,
nguy hiểm, bởi số lượng người mắc COVID-19 quá nhiều, song nhà báo Lê
Danh Lam cùng đồng nghiệp vẫn quyết tâm xông vào tâm dịch, nỗ lực bằng
mọi cách để có được những hình ảnh, những dịng thơng tin nhanh, nóng hổi
về tình hình dịch bệnh gửi về cơ quan. Anh cùng với các đồng nghiệp của
mình khơng ngần ngại lao vào những “điểm nóng” ở tâm dịch Bắc Giang như

Thị trấn Nếnh, tổ dân phố My Diềm... và đặc biệt thôn Tru Đồng, nơi bị cách
ly đặc biệt do số lượng người mắc COVID-19 được phát hiện rất nhiều và mật
độ dân cư đơng đúc… Tác nghiệp trong cái nắng nóng khủng khiếp của
những ngày hè thực sự rất vất vả, anh quên đi những vất vả của mình, quên cả
những hiểm nguy đang rình rập, chỉ mong sao có những hình ảnh, những
dịng thơng tin chính xác, nhanh chóng và kịp thời chuyển tải đến bạn đọc.


11

Điều đó cho thấy sự tâm huyết với nghề, trách nhiệm với xã hội của các
nhà báo, cho thấy tinh thần dấn thân, tinh thần hy sinh, tinh thần quả cảm của
các nhà báo khi tác nghiệp, bởi tác nghiệp ở những địa bàn như vậy, là nhà
báo phải đối diện với khó khăn, thách thức, hiểm nguy và đơi khi là nguy
hiểm đến tính mạng. Nhưng điều này cũng có nghĩa, các nhà báo đã góp phần
làm sáng ngời tinh thần chiến đấu của báo chí, tinh thần làm nghề hết sức
đúng đắn, dũng cảm để khẳng định giá trị tích cực của báo chí cách mạng
Việt Nam.
2.1.2. Sáng tạo, linh hoạt chuyển đổi phù hợp với xu hướng thời đại
Trước đây, các loại hình báo chí khác nhau (báo in, phát thanh, truyền
hình) đều hoạt động tương đối độc lập. Tuy nhiên, trong kỷ nguyên số hóa với
tác động mạnh mẽ của mạng Internet, các hình thức báo chí khơng thể hoạt
động riêng rẽ nữa, buộc phải đi theo xu hướng “đa phương tiện” (multimedia)
để đáp ứng được nhu cầu của cơng chúng.
Tình trạng này địi hỏi các nhà báo phải có tinh thần sáng tạo, nhanh
nhẹn, ham học hỏi để thích ứng với quy luật của thời đại. Thay vì để các nền
tảng khác, đặc biệt như mạng xã hội “chèn ép” báo chí, hãy sử dụng nó làm
địn bẩy để báo chí khơng chỉ tồn tại mà cịn có điều kiện để phát triển mạnh
mẽ hơn nữa.
Trên thực tế, rất nhiều cơ quan báo chí đã áp dụng điều này một cách

thành công. Dễ nhận thấy nhất chính là sự ra đời của hàng loạt trang báo, tạp
chí điện tử với tiền thân là báo/tạp chí in. VOV vốn hoạt động trong lĩnh vực
phát thanh nhưng hiện nay cũng đã sang hoạt động ở các mảng khác theo
phương châm “đa phương tiện”. Hay như VTV, thì là một trong những cơ
quan “bắt trend” tốt nhất (sử dụng công cụ Facebook, Youtube, TikTok,...),
hiểu được nhu cầu của công chúng nên ngày càng phát triển.


12

2.1.3. Khơng ngừng trau dồi trình độ học vấn, kỹ năng làm nghề
Xét về một khía cạnh nào đó, lao động nhà báo hiện nay có phần phức
tạp hơn đối với lao động nhà báo trước đây nhờ vào sự tác động của Internet
và “báo chí đa phương tiện”. Trước đây, để một bài viết xuất hiện trên tờ báo
in, người viết được cho một khoảng thời gian hợp lý để trau chuốt bài báo của
mình. Nhưng hiện tại, thơng tin “nhanh”, “nóng”, “chính xác” là những yếu tố
quan trọng hàng đầu trong q trình làm báo.
Thực tế này địi hỏi nhà báo không thể lười biếng mà phải luôn xơng
xáo trong cơng việc để có được những thơng tin giá trị nhất, chính xác nhất để
đưa đến cơng chúng trong khoảng thời gian ngắn nhất. Điều này cũng đòi hỏi
nhà báo phải luôn học tập, trau dồi tri thức và kinh nghiệm để q trình làm
báo khơng gặp trở ngại.
2.2. Một số biểu hiện tiêu cực trong việc tuân thủ các chuẩn mực
đạo đức nhà báo
2.2.1. Thiếu tính định hướng, chạy theo những thông tin tiêu cực
Bên cạnh những nét tích cực, nhiều nhà báo, thậm chí có những tờ báo
có xu hướng xa rời vai trị định hướng của báo chí cách mạng. Nhiều nhà báo
khơng hào hứng với những thơng tin tích cực, những điển hình tiên tiến mà có
xu hướng chạy theo những những thơng tin tiêu cực, những vụ án hình sự
thiếu định hướng dư luận, thiếu tính giáo dục. Lạm dụng đề tài giới tính, tình

u hơn nhân để đưa những thơng tin dung tục, câu khách, những mặt tối,
thậm chí những bê bối trong đời tư nghệ sĩ, những người nổi tiếng, đưa những
thông tin về lối sống trái với thuần phong mỹ tục Việt Nam. Những thơng tin
đó đã gây ra những nhận thức sai lệch bức tranh chân thực của xã hội, gây mơ
hồ, thậm chí bi quan trong dư luận, có tác động tiêu cực đến việc xây dựng
chuẩn mực đạo đức mới, đặc biệt đối với thế hệ trẻ.


13

2.2.2. Xa rời chuẩn mực trung thực, khách quan của báo chí
Chạy theo xu hướng giật gân, câu khách. Thời gian qua có hiện tượng
một số nhà báo và một số cơ quan báo chí đã đưa thơng tin sai sự thật, hoặc
một nửa sự thật, thậm chí bịa đặt vi phạm nghiêm trọng chuẩn mực trung
thực, khách quan của báo chí. Trên một số tờ báo đã xuất hiện nhiều thơng tin
về giá cả, hóa chất trong thủy sản, rau nhiễm độc, bưởi, sầu riêng gây ung thư,
điển hình gần đây nhất là vụ nước mắm nhiễm asen. Những thông tin kiểu
này khơng chỉ làm tổn hại đến uy tín tổ chức, doanh nghiệp, mà cịn ảnh
hưởng đến uy tín của đất nước và quyền lợi chính đáng của nhân dân. Đó là
chưa kể việc một số nhà báo, nhân danh cơng luận, thực ra là vì lợi ích cá
nhân, đứng về phía lợi ích nhóm để thơng tin sai lệch làm tổn hại lợi ích của
các đối thủ. Cũng chưa kể đến hiện tượng nhiều nhà báo, vì sự an toàn của
bản thân, lãnh đạm, quay lưng trước những vấn đề nóng của đời sống, trước
bức xúc của dư luận, không dám dấn thân, không dám đấu tranh, không dám
nói những điều cần nói, thậm chí khơng dám bảo vệ những điều cần bảo vệ.
2.2.3. Thiếu trách nhiệm xã hội, tinh thần cơng dân và tính nhân văn
Nhiều bài báo nhằm mục tiêu câu khách đã rút tít lập lờ giật gân, không
đúng bản chất sự việc. Nhiều thông tin đưa ra thiếu trách nhiệm, làm phức tạp
thêm những vấn đề phức tạp, dễ bị kẻ thù lợi dụng, thậm chí lộ bí mật quốc
gia. Nhiều tin tức đưa ra khơng cân nhắc đến vai trị ổn định xã hội của báo

chí, đưa tin khơng đúng thời điểm, thiếu cân nhắc đến lợi ích đất nước, lợi ích
cộng đồng. Nhiều bài báo có xu hướng cổ vũ cho tiêu dùng một cách quá lố,
dẫn đến tâm lý vọng ngoại, tôn thờ chủ nghĩa vật chất. Nhiều thông tin quốc
tế được đưa một chiều thiếu kiểm chứng, thậm chí thơng tin một chiều theo
quan điểm của phương Tây làm phương hại đến lợi ích quốc gia. Nhiều nhà
báo khi bình luận về các vấn đề quốc tế, các điểm nóng, các điểm xung đột đã
thiếu thận trọng khi đi quá sâu vào các vấn đề nội bộ các nước, trái với quan


14

điểm đối ngoại của Đảng ta, gây hiểu nhầm bất lợi cho quan hệ giữa Nhà
nước ta với các nước khác.
2.2.4. Chạy theo xu hướng thương mại
Cùng với việc phát triển của kinh tế thị trường, xu hướng thương mại
hóa báo chí đang diễn ra một cách khốc liệt. Biểu hiện thương mại hóa là
mn hình mn vẻ nhưng dễ nhận thấy là những bài báo giật gân, câu khách;
chú trọng đến việc miêu tả rùng rợn, ly kỳ, khêu gợi dung tục kích thích
những thị hiếu thấp kém, tầm thường. Q trình thương mại hóa đã dẫn đến
q trình tầm thường hóa báo chí, cịn được gọi là báo chí lá cải. Việc lá cải
hóa thơng tin trên thực chất chính là việc hạ thấp chất lượng chính trị, khoa
học, xã hội của báo chí. Xu hướng này đã dẫn tới việc đồng nhất báo chí –
một cơ quan chính trị tư tưởng thành một doanh nghiệp kinh doanh kiếm tiền;
biến cơ quan báo chí - một hàng hóa đặc biệt thành một công cụ nhằm mục
tiêu lợi nhuận. Những tờ báo như vậy đã đánh mất vai trò một cơ quan báo
chí vì đã xa rời mục đích, tơn chỉ, chức năng chính trị tư tưởng, chức năng
văn hóa thẩm mỹ của một cơ quan báo chí chân chính dưới sự lãnh đạo của
Đảng.
2.3. Một số trường hợp vi phạm các chuẩn mực đạo đức trong quá
trình tác nghiệp

Trong thời đại truyền thơng kỹ thuật số, báo chí sẽ bị ảnh hưởng bởi sự
dẫn dắt của mạng xã hội và người làm báo vô trách nhiệm, không chuẩn mực
khi tham gia mạng xã hội. Những con số về cơ quan báo chí, nhà báo vi phạm
bị xử phạt, bị xử lý kỷ luật và truất quyền hành nghề có xu hướng tăng. Báo
cáo tổng kết hoạt động báo chí cho rằng vấn đề đạo đức người làm báo đã đến
mức báo động. Có những hiện tượng do vơ tình, non kém năng lực tác nghiệp,
nhưng cũng có hiện tượng cố ý vi phạm đạo đức nghề nghiệp, làm mai một
người làm báo phải dẫn đến công chúng mất niềm tin vào báo chí.


15

Cục Báo chí (Bộ thơng tin và Truyền thơng) đã thống kê số lượng đơn
thư khiếu nại trong giai đoạn 2018 – 2020 như sau:

Theo đánh giá của Cục Báo chí, ngồi ngun nhân do thiếu quản lý
chặt chẽ, chạy theo tin tức thời sự, thông tin nhanh mà thiếu kiểm chứng
nguồn tin, cịn có ngun nhân từ việc người đứng đầu cơ quan báo chí phân
cấp, phân quyền duyệt, đăng tải nội dung nhưng thiếu kiểm tra, một bộ phận
người làm báo vi phạm đạo đức nghề nghiệp. Các tạp chí xem nhẹ chức năng
thơng tin chun sâu, chun ngành mà tập trung phản ánh sự việc, sự kiện
thời sự, nhất là các tiêu cực, mặt trái của đời sống xã hội, khơng phải chun
ngành của mình...
2.3.1. Thơng tin sai sự thật, thiếu kiểm chứng
Ngày 16/7, Cục trưởng Báo chí Lưu Đình Phúc ký quyết định xử phạt
hành chính trong hoạt động báo chí xuất bản đối với báo Tuổi Trẻ Online vì
đã đăng tải nội dung "không đúng sự thật và gây mất đoàn kết dân tộc".


16

“Chủ tịch nước đồng ý cần ban hành luật biểu tình”, đăng ngày
19.6.2018, trong đó nêu thơng tin cụ thể: “Tiếp xúc cử tri với vai trò đại biểu
Quốc hội TP.HCM, Chủ tịch nước Trần Đại Quang nói ơng đồng tình với
kiến nghị cử tri cần có luật Biểu tình và hứa báo cáo Quốc hội về nội dung
này”. Tuy nhiên, trên thực tế, khi tiếp xúc với cử tri tại TP.HCM vào thời
điểm trên, Chủ tịch nước Trần Đại Quang không phát biểu như nội dung
thông tin mà Tuổi Trẻ Online đã đăng tải.
2.3.2. Lợi dụng quyền hạn để trục lợi cá nhân
Theo đạo đức nghề báo, những người giữ cương vị nhà báo có trọng
trách nặng nề trong việc phục vụ Nhà nước, nhân dân. Thẻ nhà báo là công cụ
để người làm báo được mở rộng quyền hạn của mình, hỗ trợ việc thu thập
thông tin. Tuy nhiên hiện nay, một bộ phận nhà báo lại sử dụng thẻ nhà báo
nói riêng hay quyền hạn của nhà báo nói chung để trục lợi riêng cho mình.
Nguyễn Ngọc Diệp - cựu nhà báo tạp chí Doanh Nghiệp & Hội Nhập lợi dụng chức danh của mình nhận tiền cưỡng đoạt được từ Cơng ty TNHH
Đông y xứ Mường. Công ty này được Diệp hợp thức hóa bằng hình thức ký hợp
đồng hợp tác truyền thơng với tạp chí Doanh Nghiệp & Hội Nhập và thực hiện


17

gỡ 2 bài báo có nội dung ảnh hưởng đến uy tín, hoạt động của doanh nghiệp
được đăng tải trên tạp chí Thương Trường.
Hay trường hợp nữ phóng viên Đào Thị Thanh Bình phóng viên Báo
Thương hiệu và Cơng luận, bị bắt khi đang nhận 70.000 USD của Công ty
Trách nhiệm hữu hạn LEXSHARE- ICT Việt Nam có trụ sở ở Bắc Giang.
Ngay sau đó, cơ quan Cảnh sát điều tra Công an tỉnh Bắc Giang đã ra quyết
định tạm giữ hình sự nữ phóng viên Đào Thị Thanh Bình do có hành vi cưỡng
đoạt tài sản. Cùng với quyết định khai trừ, Hội Nhà báo Việt Nam cũng thu
hồi thẻ hội viên của bà Đào Thị Thanh Bình.

Yếu tố kinh tế chi phối mạnh mẽ khiến người làm báo quên đi đạo đức
và trách nhiệm đích thực của nghề báo. Họ hành nghề chỉ để kiếm sống cho
bản thân chứ khơng phải để giúp ích cho xã hội. Những cá nhân người làm
báo này đã, đang rời xa những phẩm chất, giá trị tốt đẹp của người làm báo
cách mạng, bán rẻ lương tâm, chà đạp chuẩn mực đạo đức báo chí để lợi dụng
nghề nghiệp kiếm chác lợi lộc làm ảnh hưởng nghiêm trọng vị thế, hình ảnh
của giới báo nước nhà.
2.3.3. Thơng tin mang tính nhạy cảm
Vụ việc anh T.K.V bán hàng cho bệnh nhân COVID-19 đang điều trị
tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh Bạc Liêu xảy ra gần đây là một ví dụ về thơng tin
có tính nhạy cảm. Ngay khi biết thông tin này, hàng loạt tờ báo Trung ương,
địa phương, Fanpage đã nhanh chóng đăng tải, chia sẻ với tốc độ chóng mặt.
Lẽ tất nhiên, thông tin về việc anh V. tiếp xúc với bệnh nhân COVID-19 rất
cần phải đăng tải rộng rãi để mọi người, đặc biệt là những người thân cận của
anh V. có ý thức tự bảo vệ mình, tránh được nguy cơ lây nhiễm bệnh. Việc
nhanh chóng đăng tin của các tờ báo khơng có gì là sai, thế nhưng trên thực tế
đã gây ra hệ lụy khá nghiêm trọng: làm dậy sóng dư luận khơng chỉ ở Bạc
Liêu mà cịn khắp cả nước; trên các trang mạng xã hội, mọi người thi nhau
cơng kích anh V., phê bình bệnh viện với những lời lẽ vơ cùng khó nghe…


18

Thậm chí ngay lúc đó, một đài truyền hình tỉnh còn làm hẳn chuyên mục
khuyến cáo người dân tỉnh“hạn chế tiếp xúc với người dân đến từ TP. Bạc
Liêu” càng làm tăng thêm tính trầm trọng của vụ việc… Việc đưa tin nhạy
cảm trên báo thiếu đi tính văn hố đã gây nên những ảnh hưởng tiêu cực trong
xã hội.
Một số biểu hiện thực tế của một số nhà báo, tuy không nhiều, cũng
làm cho ngọn lửa nghề “giảm nhiệt”, chỉ quan tâm lợi ích cá nhân; khi tham

gia MXH thì thấy “đúng khơng dám like, sai khơng dám cịm”; phức tạp hơn
là chỉ viết những bài quảng cáo, chuyên đánh đấm … mà “ngại” thực hiện vai
trò giám sát, phản biện xã hội, hoặc lờ đi những vụ việc tiêu cực… Những
biểu hiện này đã và đang làm mờ đi bản lĩnh chính trị - nghề nghiệp của nhà
báo theo yêu cầu xây dựng nền báo chí cách mạng và chuyên nghiệp. 


19

Chương 3: NGUYÊN NHÂN DẪN ĐẾN HIỆN TƯỢNG VI PHẠM
CHUẨN MỰC ĐẠO ĐỨC TRONG QUÁ TRÌNH TÁC NGHIỆP CỦA
NHÀ BÁO
3.1. Nguyên nhân khách quan
3.1.1. Lợi ích kinh tế
Ảnh hưởng tiêu cực của nền kinh tế thị trường. Đây là yếu tố ảnh
hưởng mạnh mẽ đến đạo đức nhà báo trong điều kiện thu nhập của nhà báo
không tăng.
Cùng với việc không ngừng đi sâu hội nhập kinh tế thế giới, đời sống
vật chất và tinh thần của nhân dân cũng ngày càng được nâng cao nhưng vẫn
tồn tại một bộ phận nhà báo vì chưa hài lịng với những gì đang có, nên đã bất
chấp mọi thủ đoạn đưa tin sai sự thật nhằm mưu cầu lợi ích cá nhân, đáp ứng
nhu cầu, tham vọng riêng của mình. Đưa tin sai sự thật là một trong số những
thủ đoạn đó.
3.1.2. Sự thiếu trách nhiệm, bất cập trong công tác chỉ đạo, quản lý
của một số cơ quan chủ quản báo chí
Một số cơ quan chủ quản thiếu quan tâm, hỗ trợ cơ quan báo chí tháo
gỡ khó khăn, thậm chí u cầu cơ quan báo chí thuộc quyền đóng góp kinh
phí hoạt động, lệ thuộc vào kinh phí của cơ quan báo chí. Một số trường hợp,
việc xử lý sai phạm, vụ việc tiêu cực trong cơ quan báo chí không nghiêm
khắc, hoặc không giải quyết dứt điểm, thiếu kịp thời, thậm chí có biểu hiện

bao che người đứng đầu cơ quan báo chí, dẫn đến khiếu nại, tố cáo vượt cấp,
tác động tiêu cực tới tư tưởng cán bộ, phóng viên, biên tập viên. Có người
đứng đầu cơ quan báo chí mất uy tín, nhưng cơ quan chủ quản khơng có
phương án thay thế, khiến nội bộ cơ quan mất đoàn kết kéo dài. Lãnh đạo một
số cơ quan báo chí chưa quan tâm đúng mức cơng tác đào tạo, bồi dưỡng


20

chun mơn, nghiệp vụ, nâng cao trách nhiệm chính trị cho cán bộ lãnh đạo,
quản lý và phóng viên, biên tập viên của cơ quan thuộc quyền...
3.1.3. Lạm phát các cơ quan báo chí
Sự bng lỏng quản lý, cho ra đời tràn lan các cơ quan báo chí ở cấp
bộ, cấp địa phương, cấp hội đoàn dẫn đến sự lạm phát các cơ quan báo chí
khơng có khả năng làm kinh tế khiến việc chạy theo mọi giá để kiếm tiền nở
rộ và có xu hướng ngày càng tăng. Khơng ít cơ quan chủ quản bng lỏng vai
trị, trách nhiệm chỉ đạo, quản lý theo quy định đối với cơ quan báo chí thuộc
quyền; có cơ quan chủ quản sau khi xin giấy phép thành lập cơ quan báo chí
là “khốn trắng” cho cơ quan báo chí tồn quyền quyết định hoạt động; dẫn
tới tình trạng có cơ quan báo chí khơng chịu sự chỉ đạo, quản lý của cơ quan
chủ quản.
3.2. Nguyên nhân chủ quan
3.2.1 Sự thiếu bản lĩnh chính trị và văn hố
Sự thiếu bản lĩnh chính trị và văn hóa, thiếu tu dưỡng và sự rèn luyện
đạo đức thường xuyên của một bộ phận nhà báo đã làm mất đi tính khách
quan, trung thực của mỗi tác phẩm báo chí. Nhà báo khó có thể có được quan
điểm và chính kiến trước các sự kiện và vấn đề thơng tin phức tạp, thiếu tầm
nhìn xa, trơng rộng và càng khó hình thành được bản lĩnh chính trị. Hầu hết
những hành vi vi phạm đạo đức nghề báo là do nhà báo bản lĩnh chính trị
khơng vững vàng. Sử dụng thông tin mạng xã hội, thiếu kiểm chứng, thiếu

nhạy cảm chính trị, vơ tình trở thành người lan truyền tin giả, thơng tin xấu
độc...
Có thể nói, bản lĩnh chính trị giúp nhà báo "bắt" được mạch sống chủ
đạo của xã hội để phát hiện vấn đề và chọn thời điểm cũng như tìm cách thức
thơng tin phù hợp, có hiệu quả. Một tác phẩm báo chí có sức sống, lay động
dư luận xã hội, được đông đảo bạn đọc đồng tình, trước hết tác phẩm đó đề