Quản lý chi bảo hiểm xã hội tại bảo hiểm xã hội huyện mai châu, tỉnh hoà bình

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP

NGUYỄN PHƯƠNG LINH

QUẢN LÝ CHI BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI BẢO HIỂM
XÃ HỘI HUYỆN MAI CHÂU TỈNH HỊA BÌNH

CHUN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ
MÃ SỐ: 8310110

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
TS. PHẠM THỊ TÂN

Hà Nội, 2023


i
CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập - Tự do - Hạnh phúc
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan rằng, tất cả nguồn số liệu được sử dụng trong phạm
vi nội dung nghiên cứu của luận văn này là trung thực và chưa hề được dùng
để bảo vệ một học vị khoa học nào.
Tôi xin cam đoan rằng, các thơng tin trích dẫn trong luận văn đều đã
được chỉ rõ nguồn gốc và mọi sự giúp đỡ cho luận văn đã được gửi lời cảm ơn.

Mai Châu, ngày tháng

năm 2023

Người cam đoan

Nguyễn Phương Linh


ii
LỜI CẢM ƠN
Với tất cả sự kính trọng và biết ơn sâu sắc nhất, tơi xin chân thành bày
tỏ lịng biết ơn của mình tới TS. Phạm Thị Tân đã tận tình hướng dẫn, dành
nhiều cơng sức, thời gian và tạo điều kiện cho tơi trong suốt q trình học tập
và thực hiện luận văn.
Tôi cũng xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, các thầy cô giáo Khoa
Kinh tế và Quản trị kinh doanh, phòng Đào tạo sau đại học, Trường Đại học
Lâm nghiệp đã chỉ bảo, giảng dạy trong suốt thời gian tôi học tập tại trường.
Xin cám ơn Ban Lãnh đạo, viên chức BHXH huyện Mai Châu, Ủy ban
nhân dân huyện Mai Châu, cũng như các Phòng, ban trong và ngồi huyện
Mai Châu đã cung cấp thơng tin, giúp đỡ tơi trong suốt q trình thực hiện
luận văn.
Mặc dù luận văn đã hoàn thiện với tất cả sự cố gắng cũng như năng lực
của mình, tuy nhiên khơng thể tránh khỏi những thiếu sót. Vì vậy, tơi rất
mong nhận được sự góp ý, chỉ bảo của quý thầy cơ, đó chính là sự giúp đỡ
q báu mà tơi mong muốn nhất để cố gắng hồn thiện hơn trong q trình
nghiên cứu và cơng tác.
Xin chân thành cảm ơn./.
Mai Châu, ngày

tháng năm 2023

Học viên

Nguyễn Phương Linh


iii
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. ii
MỤC LỤC ....................................................................................................... iii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ............................................................... vi
DANH MỤC CÁC BẢNG ............................................................................. vi
DANH MỤC CÁC HÌNH, BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ ........................................... viii
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ CHI
BẢO HIỂM XÃ HỘI ...................................................................................... 6
1.1. Cơ sở lý luận về quản lý chi bảo hiểm xã hội ......................................... 6
1.1.1. Lý luận chung về bảo hiểm xã hội .................................................... 6
1.1.2. Chi bảo hiểm xã hội .......................................................................... 9
1.1.3. Quản lý chi bảo hiểm xã hội ........................................................... 12
1.1.4. Nội dung quản lý chi bảo hiểm xã hội cấp huyện .......................... 15
1.1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi BHXH ............................... 26
1.2. Cơ sở thực tiễn về quản lý chi BHXH tại BHXH huyện Mai Châu, tỉnh
Hịa Bình ...................................................................................................... 30
1.2.1. Kinh nghiệm của một số địa phương .............................................. 30
1.2.2. Bài học kinh nghiệm rút ra cho BHXH huyện Mai Châu, tỉnh Hịa
Bình trong quản lý chi BHXH................................................................... 34
Chương 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................ 35

2.1. Khái quát về huyện Mai Châu và Bảo hiểm xã hội huyện Mai Châu .. 36
2.1.1. Khái quát về huyện Mai Châu ........................................................ 36
2.1.2. Tổng quan về BHXH huyện Mai Châu tỉnh Hịa Bình ................... 39
2.1.3. Đánh giá thuận lợi và khó khăn tại huyện Mai Châu trong công tác
thực hiện quản lý chi BHXH ..................................................................... 42


iv
2.2. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................... 43
2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin thứ cấp ........................................ 43
2.2.2. Phương pháp thu thập thông tin sơ cấp ......................................... 44
2.2.3. Phương pháp tổng hợp, xử lý số liệu .............................................. 45
2.2.4. Phương pháp phân tích số liệu ....................................................... 46
2.2.5. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu.......................................................... 47
Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ....................... 49
3.1. Thực trạng quản lý chi BHXH tại BHXH huyện Mai Châu ................ 50
3.1.1. Lập kế hoạch dự toán chi trả BHXH .............................................. 50
3.1.2. Tổ chức thực hiện quản lý chi trả BHXH ....................................... 54
3.1.3. Quyết toán chi bảo hiểm xã hội ...................................................... 69
3.1.4. Kiểm tra, kiểm soát chi BHXH, giải quyết khiếu nại tố cáo .......... 73
3.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi BHXH tại BHXH huyện Mai
Châu, tỉnh Hịa Bình .................................................................................... 78
3.2.1. Sự phát triển kinh tế xã hội huyện Mai Châu ................................. 78
3.2.2. Luật pháp và thể chế chính trị ........................................................ 79
3.2.3. Nhóm các nhân tố thuộc về cán bộ BHXH ..................................... 79
3.2.4. Yếu tố ảnh hưởng của nguồn tiếp cận thông tin ............................. 81
3.2.5. Yếu tố về nguồn thu BHXH ............................................................. 82
3.3. Đánh giá về những thuận lợi và khó khăn về quản lý chi BHXH tại
BHXH huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình ...................................................... 82
3.3.1. Kết quả đạt được............................................................................. 82

3.3.2. Tồn tại, hạn chế .............................................................................. 84
3.3.3. Nguyên nhân tồn tại, hạn chế ......................................................... 86
3.4. Giải pháp hồn thiện cơng tác quản lý chi BHXH tại BHXH huyện Mai
Châu, tỉnh Hịa Bình .................................................................................... 87
3.4.1. Quan điểm, định hướng hồn thiện cơng tác quản lý chi BHXH ... 87
3.4.2. Định hướng, mục tiêu quản lý chi BHXH tại BHXH huyện Mai
Châu, tỉnh Hịa Bình ................................................................................. 88


v
3.4.3. Giải pháp hồn thiện cơng tác quản lý BHXH tại BHXH huyện Mai
Châu, tỉnh Hịa Bình ................................................................................. 90
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................... 99
TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 103
PHỤ LỤC


vi
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
Từ viết tắt

Nghĩa tiếng Việt

ASXH

An sinh xã hội

BHXH

Bảo hiểm xã hội

BHYT

Bảo hiểm y tế

BVĐK

Bệnh viện đa khoa

CB

Cán bộ

BHXH BB

Bảo hiểm xã hội bắt buộc

BHXHTN

Bảo hiểm xã hội tự nguyện

CSKCB

Cơ sở khám chữa bệnh

CSYT

Chăm sóc y tế

GĐP

Chỉ số tăng trưởng quốc gia

GTSX BQ

Giá trị sản xuất bình quân

HGĐ

Hộ gia đình

KCB

Khám chữa bệnh

KT - XH

Kinh tế xã hội

NĐ - CP

Nghị định chính phủ

NQ/TW

Nghị quyết Trung ương

QĐ-TTg

Quyết định Thủ tướng

TTYT

Trung tâm y tế


vii
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1. Thống kê hiện trạng sử dụng đất của huyện Mai Châu đến thời
điểm 31/12/2022.............................................................................................. 37
Bảng 2.2. Dân số và lao động huyện Mai Châu giai đoạn 2020 - 2022 ......... 38
Bảng 2.3. Thang đo Likert .............................................................................. 45
Bảng 3.1. Tình hình lập dự tốn chi BHXH tại BHXH huyện Mai Châu giai
đoạn 2020 - 2022 ............................................................................................. 51
Bảng 3.2. Đánh giá của cán bộ BHXH và cán bộ bưu điện quản lý chi BHXH
về công tác lập dự toán chi BHXH tại BHXH huyện Mai Châu .................... 54
Bảng 3.3. Số người thụ hưởng BHXH giai đoạn 2020 - 2022........................ 55
Bảng 3.4. Đánh giá của cán bộ BHXH, cán bộ bưu điện và đối tượng thụ
hưởng về thực hiện chi BHXH tại BHXH huyện Mai Châu .......................... 57
Bảng 3.5. Kết quả chi trả các chế độ BHXH ngắn hạn tại BHXH huyện Mai
Châu giai đoạn 2020 - 2022 ............................................................................ 62
Bảng 3.6. Kết quả chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH hàng tháng tại BHXH
huyện Mai Châu .............................................................................................. 64
Bảng 3.7. Kết quả chi trợ cấp một lần tại BHXH huyện Mai Châu giai đoạn
2020 - 20022.................................................................................................... 66
Bảng 3.8. Đánh giá công tác chi trả các chế độ BHXH tại Mai Châu giai đoạn
2020 - 2022...................................................................................................... 68
Bảng 3.9. Quyết toán chi BHXH tại BHXH huyện Mai Châu giai đoạn 2020 2022 ................................................................................................................. 70
Bảng 3.10. Bảng cân đối thu - chi BHXH tại BHXH huyện Mai Châu ......... 71
Bảng 3.11. Tổng hợp kết quả kiểm tra công tác chi trả các chế độ BHXH tại

Mai Châu giai đoạn 2020 - 2022 ..................................................................... 75
Bảng 3.12. Đánh giá của cán bộ BHXH, cán bộ bưu điện và đối tượng hưởng
chế độ BHXH về cơng tác kiểm sốt chi BHXH ............................................ 76
Bảng 3.13. Nguồn tiếp cận thông tin về BHXH ............................................. 81


viii
DANH MỤC CÁC HÌNH, BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ
Biểu đồ 2.1. Giá trị sản xuất của huyện Mai Châu giai đoạn 2020 - 2022 ..... 39
Sơ đồ 2.2. Cơ cấu tổ chức bộ máy BHXH huyện Mai Châu .......................... 41
Biểu đồ 3.1. Cơ cấu dự toán chi BHXH huyện Mai Châu giai đoạn 2020 2022 ................................................................................................................. 52
Biểu đồ 3.2. Cơ cấu đối tượng hưởng chế độ BHXH ..................................... 56
Sơ đồ 3.2. Sơ đồ quy trình quản lý người hưởng chế độ BHXH hàng tháng . 60
Sơ đồ 3.3. Quy trình chi trả trợ cấp một lần tại BHXH huyện Mai Châu ...... 65
Biểu đồ 3.3. Ý kiến đánh giá của cán bộ BHXH và bưu điện về công tác thẩm
định, quyết toán BHXH................................................................................... 72
Biểu đồ 3.4. Số vụ khiếu nại, tố cáo về BHXH đã được BHXH huyện Mai
Châu giải quyết................................................................................................ 77
Biểu đồ 3.5. Số năm kinh nghiệm làm việc của cán bộ chi trả BHXH tại
BHXH huyện Mai Châu, tỉnh Hịa Bình ......................................................... 80


1
MỞ ĐẦU
1. Sự cần thiết của vấn đề nghiên cứu
Bảo hiểm xã hội là một trong những chính sách an sinh xã hội quan
trọng; là tiêu chí của tiến bộ, bình đẳng và cơng bằng xã hội; thể hiện sự văn
minh, phát triển của mỗi quốc gia. Đối với Việt Nam, Đảng và Nhà nước ta
luôn quan tâm xây dựng và tổ chức thực hiện các chính sách ASXH hướng đến
con người; xem đây vừa là động lực phát triển, vừa thể hiện bản chất tốt đẹp

của chế độ, vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.
Từ chủ trương của Đảng trong Báo cáo Chính trị của Ban chấp hành
Trung ương tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ X (năm 2006): “Đổi mới hệ
thống bảo hiểm xã hội theo hướng đa dạng hóa hình thức và phù hợp với kinh
tế thị trường”, vào Kỳ họp thứ 9 ngày 29/06/2006, Quốc hội khoá XI đã thơng
qua Luật BHXH, có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2007, đây là một bước
tiến quan trọng trong việc tạo cơ sở pháp lý để nâng cao hiệu quả thực thi chế
độ BHXH đối với người lao động. Qua hơn 07 năm thực hiện, Luật BHXH đã
đi vào cuộc sống, đáp ứng nguyện vọng của đông đảo người lao động, góp
phần bảo đảm ASXH. Nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của
đất nước trong tiến trình hội nhập quốc tế, tại Kỳ họp thứ 8 ngày 20/11/2014,
Quốc hội khóa XIII đã thơng qua Luật BHXH sửa đổi (gọi là Luật BHXH
năm 2014), có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2016.
Có thể nói, hơn 70 năm hình thành và phát triển, chính sách BHXH ở
nước ta đã và đang hồn thành tốt vai trị đảm bảo ASXH, đáp ứng một phần
nhu cầu thiết yếu của cuộc sống cho hàng triệu người lao động, khi họ bị giảm
thu nhập do ốm đau, sinh con, bị tai nạn lao động - bệnh nghề nghiệp hay tuổi
già. Sự quan tâm của Đảng và Nhà nước trong hoàn thiện Luật BHXH đã đảm
bảo quyền lợi cho các bên tham gia BHXH, là cơ sở để người lao động thụ
hưởng chính sách BHXH một cách đầy đủ và được pháp luật bảo vệ khi
quyền lợi của họ bị vi phạm.


2
Thời gian qua, việc triển khai thực hiện chính sách BHXH, đặc biệt là
công tác chi trả BHXH, của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền đạt nhiều
kết quả tốt, từng bước đưa được chính sách BHXH đi vào đời sống người lao
động. Công tác quản lý quỹ BHXH được thực hiện nghiêm túc, chặt chẽ, có
hiệu quả. Cơng tác giải quyết và chi trả các chế độ BHXH kịp thời, đúng quy
định của Luật BHXH. Bên cạnh đó, chủ trương cải cách thủ tục hành chính,

ứng dụng cơng nghệ thông tin vào giải quyết nghiệp vụ, đa dạng phương thức
chi trả BHXH theo hướng hiện đại đã góp phần phục vụ tốt hơn đối với người
lao động.
Tuy nhiên, tình trạng cố ý lợi dụng các kẽ hở của pháp luật và sự quản
lý chưa tốt của các cơ quan nhà nước để trục lợi từ quỹ BHXH còn xảy ra ở
nhiều địa phương với số lượng ngày càng tăng, số tiền ngày càng lớn; làm ảnh
hưởng đến sự cơng bằng trong thụ hưởng chính sách BHXH của người lao
động. Mặt khác việc gian lận, lạm dụng quỹ BHXH về lâu dài sẽ làm mất cân
bằng cán cân thanh toán, ảnh hưởng đến sự tăng trưởng quỹ BHXH và quyền
lợi của người tham gia BHXH.
BHXH huyện Mai Châu là đơn vị trực thuộc BHXH tỉnh Hịa Bình, có
chức năng thực hiện các chế độ, chính sách BHXH, BHYT, BHTN và quản lý
quỹ BHXH, BHYT, BHTN trên địa bàn huyện Mai Châu. Trong những năm
qua, BHXH thành huyện Mai Châu đã có nhiều nỗ lực cố gắng trong cơng tác
chi trả các chế độ BHXH, đảm bảo nguyên tắc chi đúng, đủ, kịp thời các chế độ
BHXH cho người lao động, song trong tình hình xã hội biến đổi khơng ngừng,
việc hồn thiện cơng tác quản lý chi các chế độ BHXH, quản lý đối tượng
hưởng BHXH ngày càng trở nên cấp bách để phù hợp với tình hình mới.
Quản lý chi các chế độ BHXH tại BHXH huyện Mai Châu hiện nay
vẫn cịn nhiều hạn chế đặc biệt cơng tác quản lý người hưởng là vơ cùng phức
tạp vì đối tượng hưởng đông, địa bàn rộng và đối tượng thường xuyên biến
động. Cùng với đó, việc giải quyết các chế độ ốm đau, thai sản trên địa bàn


3
cũng phức tạp do Mai Châu là vùng miền núi địa hình phức tạp nên địi hỏi
cơng tác xét duyệt và kiểm tra, hậu kiểm cũng cần phải được chú trọng.
Để làm tốt công tác quản lý chi các chế độ BHXH địi hỏi phải có sự
phối hợp nhịp nhàng giữa tất cả các bộ phận trong đơn vị ngành BHXH, sự hỗ
trợ của các đơn vị ngồi ngành, chính quyền địa phương và cơ quan Bưu điện.

Với mong muốn được làm rõ về chính sách BHXH cùng với thực trạng quản
lý chi trả các chế độ BHXH hiện nay, trên cơ sở đó đánh giá những kết quả
đạt được, những tồn tại, hạn chế và nguyên nhân nhằm đề xuất các giải pháp
tăng cường quản lý chi trả các chế độ BHXH, góp phần thực hiện mục tiêu
phát triển ổn định, bền vững quỹ BHXH. Trước thực trạng đó, với những kiến
thức đã học của chuyên ngành Quản lý kinh tế, em lựa chọn đề tài “Quản lý
chi bảo hiểm xã hội tại BHXH huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình” làm luận
văn tốt nghiệp thạc sỹ chuyên ngành quản lý kinh tế.
2. Mục tiêu nghiên cứu
2.1. Mục tiêu tổng quát
Trên cơ sở đánh giá thực trạng quản lý chi bảo hiểm xã hội tại huyện
Mai Châu, tỉnh Hịa Bình trong giai đoạn 2020 - 2022, từ đó đề xuất các giải
pháp nhằm hồn thiện cơng tác quản lý chi bảo hiểm xã hội tại huyện Mai
Châu, tỉnh Hịa Bình trong thời gian tới.
2.2. Mục tiêu cụ thể
+ Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi bảo hiểm xã hội.
+ Đánh giá thực trạng công tác quản lý chi bảo hiểm xã hội tại BHXH
huyện Mai Châu, tỉnh Hịa Bình.
+ Xác định các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý chi bảo hiểm xã
hội tại BHXH huyện Mai Châu, tỉnh Hịa Bình.
+ Đề xuất giải pháp nhằm hồn thiện cơng tác quản lý chi bảo hiểm xã
hội tại BHXH huyện Mai Châu, tỉnh Hịa Bình trong thời gian tới.


4
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là công tác quản lý chi bảo hiểm xã
hội tại bảo hiểm xã hội cấp huyện, cụ thể là tại BHXH huyện Mai Châu, tỉnh
Hịa Bình.

3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Phạm vi không gian: Đề tài được tổ chức nghiên cứu tại BHXH huyện
Mai Châu, tỉnh Hịa Bình.
- Phạm vi thời gian: số liệu nghiên cứu được thu thập trong giai đoạn
03 năm 2020 - 2022.
- Phạm vi nội dung: đề tài tập trung công tác quản lý chi bảo hiểm xã
hội tại BHXH huyện Mai Châu tỉnh Hịa Bình, gồm các nội dung: lập kế
hoạch, dự toán chi BHXH; tổ chức quản lý chi BHXH; kiểm tra, kiểm soát
chi BHXH.
4. Nội dung nghiên cứu
- Lý luận và thực tiễn về quản lý chi bảo hiểm xã hội.
- Thực trạng công tác quản lý chi bảo hiểm xã hội tại BHXH huyện
Mai Châu, tỉnh Hịa Bình.
- Yếu tố ảnh hưởng đến cơng tác quản lý chi bảo hiểm xã hội tại BHXH
huyện Mai Châu, tỉnh Hịa Bình.
- Giải pháp hồn thiện cơng tác quản lý chi bảo hiểm xã hội tại BHXH
huyện Mai Châu, tỉnh Hịa Bình trong thời gian tới.
5. Ý nghĩa khoa học của Luận văn
Luận văn góp phần tổng hợp và hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ
bản về công tác quản lý chi bảo hiểm xã hội, luận giải những yếu tố ảnh
hưởng đến công tác quản lý chi bảo hiểm xã hội.
Về mặt thực tiễn: Luận văn là cơng trình đầu tiên nghiên cứu một cách
có hệ thống về cơng tác quản lý chi bảo hiểm xã hội trên địa bàn huyện Mai


5
Châu, tỉnh Hịa Bình. Luận văn là tài liệu tham khảo để Bảo hiểm xã hội huyện
Mai Châu, tỉnh Hòa Bình hồn thiện cơng tác quản lý chi bảo hiểm xã hội.
Các giải pháp để hồn thiện cơng tác quản lý chi bảo hiểm xã hội trên
địa bàn huyện Mai Châu trong thời gian tới. Đồng thời, luận văn là tài liệu

tham khảo cho các nhà nghiên cứu thực hiện các nghiên cứu sau này có nội
dung liên quan đến đề tài.
6. Kết cấu của đề tài
Chương 1 - Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi bảo hiểm xã hội;
Chương 2 - Phương pháp nghiên cứu;
Chương 3 - Kết quả nghiên cứu và thảo luận.


6
Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ CHI
BẢO HIỂM XÃ HỘI
1.1. Cơ sở lý luận về quản lý chi bảo hiểm xã hội
1.1.1. Lý luận chung về bảo hiểm xã hội
1.1.1.1. Khái niệm, đặc điểm của bảo hiểm xã hội
Trước hết phải khẳng định, BHXH là một loại hình bảo hiểm mang tính
xã hội rất cao, bởi thế, tổ chức BHXH hoạt động khơng vì mục tiêu lợi nhuận.
Đối tượng của BHXH là thu nhập của người lao động, còn diện bảo vệ của
BHXH lại bao gồm cả NLĐ và gia đình họ. Vì thế, suy cho cùng BHXH đã,
đang và sẽ bảo vệ cho mỗi thành viên trong cộng đồng xã hội (Nguyễn Văn
Định, 2012).
Tham gia đóng góp để hình thành quỹ BHXH bao gồm cả người lao
động và người sử dụng lao động. Quỹ được hình thành và sử dụng ln có sự
hỗ trợ và bảo hộ của Nhà nước. Rủi ro và sự kiện trong BHXH đều liên quan
đến thu nhập của người lao động. Đó là các rủi ro như: ốm đau, tai nạn lao
động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, tàn phế,… và các sự kiện như: tuổi già
về hưu, sinh đẻ của lao động nữ… Mục đích của BHXH là góp phần ổn định
cuộc sống cho người lao động và gia đình họ, góp phần đảm bảo an sinh xã
hội (Nguyễn Văn Định, 2012).
Luật Bảo hiểm xã hội có nêu khái niệm về Bảo hiểm xã hội như sau:

“Bảo hiểm xã hội là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của
người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn
lao động, bệnh nghề nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào
quỹ bảo hiểm xã hội.” (khoản 1 Điều 3 Luật BHXH năm 2014).
Như vậy, có thể thấy BHXH là một vấn đề kinh tế xã hội tổng hợp có
thể tiếp cận, nghiên cứu ở nhiều góc độ khác nhau.


7
Hoạt động BHXH là một hoạt động dịch vụ công mang tính xã hội cao;
lấy hiệu quả xã hội làm mục tiêu hoạt động. Hoạt động BHXH là quá trình tổ
chức, triển khai thực hiện các chế độ, chính sách BHXH của tổ chức quản lý
sự nghiệp BHXH đối với người lao động tham gia và hưởng các chế độ
BHXH. Là quá trình tổ chức thực hiện các nghiệp vụ thu BHXH đối với
người sử dụng lao động và người lao động; giải quyết các chế độ, chính sách
và chi BHXH cho người được hưởng; quản lý quỹ BHXH và thực hiện đầu tư
bảo tồn và tăng trưởng quỹ BHXH. Do vậy BHXH có những đặc điểm sau:
BHXH là quá trình phân phối lại thu nhập xã hội. Thực chất BHXH là
một tổ chức đền bù hậu quả những rủi ro xã hội. Sự đền bù này được thực
hiện thông qua quá trình tạo lập và sử dụng một quỹ tiền tệ tập trung hình
thành do sự đóng góp của các bên tham gia BHXH và các nguồn thu hợp
pháp khác của BHXH. Phân phối trong BHXH là phân phối không đều, nghĩa
là không phải ai tham gia BHXH cũng được phân phối với số tiền giống nhau
(Điều Bá Được, 2012).
Phân phối trong BHXH vừa mang tính bồi hồn vừa khơng mang tính
bồi hồn. Những biến cố xảy ra mang tính tất nhiên đối với con người như
thai sản (đối với lao động nữ), tuổi già và chết, trong trường hợp này, BHXH
phân phối mang tính bồi hồn vì người lao động BHXH chắc chắn được
hưởng khoản trợ cấp đó. Còn trợ cấp do những biến cố làm giảm hoặc mất
khả năng lao động, mất việc làm, những rủi ro ngồi dự tính như ốm đau,

TNLĐ - BNN, là sự phân phối mang tính khơng bồi hồn, có nghĩa là chỉ khi
nào người lao động gặp phải những tổn thất như trên thì mới được hưởng
khoản trợ cấp đó (Trần Trọng Khoái và CS, 2008).
BHXH hoạt động theo nguyên tắc “cộng đồng - lấy số đơng bù số ít”
tức là dùng số tiền đóng góp nhỏ của số đơng người tham gia BHXH để bù
đắp, chia sẻ cho một số ít người với số tiền lớn hơn so với số đóng góp của
từng người, khi họ gặp phải những biến cố rủi ro gây tổn thất. BHXH là hệ


8
thống những chính sách, chế độ do Nhà nước quy định để đảm bảo quyền lợi
vật chất cho người tham gia BHXH, BHXH là một loại dịch vụ công, lấy hiệu
quả xã hội làm mục tiêu hoạt động. BHXH hoạt động theo ngun tắc lấy số
đơng bù số ít, chia sẻ rủi ro, là quá trình phân phối lại thu nhập giữa những
người tham gia BHXH theo xu hướng có lợi cho đối tượng gặp phải những rủi
ro trong lao động và đời sống xã hội (Nguyễn Văn Định, 2012).
1.1.1.2. Đối tượng của Bảo hiểm xã hội
BHXH là một hệ thống đảm bảo khoản thu nhập bị giảm hoặc bị mất đi
do người lao động bị giảm hoặc bị mất khả năng lao động, bị mất việc làm vì
các nguyên nhân rủi ro như ốm đau, tai nạn lao động, già yếu… Chính vì vậy
đối tượng của BHXH chính là thu nhập của người lao động bị biến động giảm
hoặc bị mất đi do bị giảm hoặc mất khả năng lao động, mất việc làm của
những người tham gia BHXH (Chính Phủ, 2014).
Đối tượng tham gia BHXH là người lao động và người sử dụng lao
động. Tuy vậy, tùy theo điều kiện phát triển kinh tế - xã hội của mỗi nước mà
đối tượng này có thể là tất cả hoặc một bộ phận những người lao động nào đó.
Nếu xem xét trên mối quan hệ ràng buộc trong BHXH, ngồi người lao
động cịn có người sử dụng lao động và cơ quan BHXH, dưới sự bảo trợ của
Nhà nước. Người sử dụng lao động đóng góp vào quỹ BHXH là trách nhiệm
của họ để bảo hiểm cho người lao động mà họ sử dụng. Các cơ quan BHXH

nhận sự đóng góp của người lao động và người sử dụng lao động, phải có
trách nhiệm quản lý và sử dụng quỹ để thực hiện mọi công việc về BHXH đối
với người lao động. Nó quyết định sự tồn tại và phát triển của BHXH một
cách ổn định và bền vững.
1.1.1.3. Vai trò, chức năng của BHXH trong đời sống kinh tế xã hội
Đối với người lao động: BHXH có vai trị ổn định thu nhập cho NLĐ
và gia đình họ khi NLĐ chẳng may gặp những khó khăn, mất hoặc giảm thu
nhập. Ngoài việc đảm bảo đời sống kinh tế, BHXH tạo được tâm lý an tâm,


9
tin tưởng, góp phần nâng cao đời sống tinh thần cho NLĐ đem lại cuộc sống
bình n, hạnh phúc, góp phần nâng cao năng suất lao động cho xã hội.
Đối với người sử dụng lao động: BHXH là tấm lá chắn giúp họ trong
sản xuất kinh doanh, mở rộng sản xuất và thu hút được lao động, vì BHXH
giúp người SDLĐ đỡ phải bỏ ra khoản tiền lớn để thực hiện trách nhiệm của
mình với NLĐ khi NLĐ khơng may gặp những rủi ro hoặc khi về già hết tuổi
lao động. Do đó khơng ảnh hưởng đến tài chính của đơn vị, mà cịn góp phần
ổn định mơi trường lao động, ổn định xã hội, nâng cao trách nhiệm của NLĐ.
Đối với Nhà nước và xã hội: BHXH là công cụ quan trọng giúp Nhà
nước thực hiện chức năng xã hội được tốt hơn nhằm đạt tới mục tiêu công
bằng và tiến bộ xã hội. BHXH góp phần ổn định cuộc sống cho NLĐ, nên về
lâu dài nó góp phần nâng cao năng suất lao động vì cuộc sống của NLĐ được
đảm bảo ổn định, do đó họ quan tâm hơn trong lao động sản xuất và cảm thấy
phấn khởi, từ đó thúc đẩy xã hội ngày càng phát triển. Đồng thời đảm bảo an
toàn xã hội và văn minh xã hội.
1.1.2. Chi bảo hiểm xã hội
1.1.2.1. Khái niệm
Hoạt động chi trả BHXH được thực hiện sau khi người tham gia
BHXH đã hoàn thành nghĩa vụ nộp BHXH cho cơ quan BHXH. Chi BHXH

vừa có vai trị thực thi quyền lợi của người tham gia BHXH vừa góp phần ổn
định đời sống.
Chi bảo hiểm xã hội là quá trình phân phối, sử dụng quỹ BHXH để chi
trả cho các chế độ BHXH nhằm ổn định cuộc sống của người tham gia BHXH
và đảm bảo các hoạt động của hệ thống BHXH. Đó là q trình phân phối lại
các nguồn tài chính đã được tập trung vào quỹ BHXH. Q trình phân phối
được thực hiện theo từng mục đích sử dụng nhất định.
Chi BHXH là một trong những nhiệm vụ trung tâm và đóng vai trị rất
quan trọng trong hoạt động của ngành BHXH. Chi bảo hiểm xã hội được hiểu


10
là việc cơ quan Nhà nước (cụ thể là cơ quan bảo hiểm xã hội) sử dụng số tiền
thuộc nguồn Ngân sách Nhà nước và nguồn quỹ bảo hiểm xã hội để chi trả
các chế độ bảo hiểm xã hội cho đối tượng thụ hưởng theo luật định (Phạm Thị
Định và CS, 2011).
1.1.2.2. Đặc điểm của chi bảo hiểm xã hội
Hoạt động chi BHXH luôn được coi là hoạt động trọng tâm và có vai
trị rất quan trọng trong hoạt động của ngành BHXH nói chung và trong việc
thực hiện chính sách BHXH nói riêng, tác động trực tiếp tới quyền lợi của
người tham gia BHXH.
Cơ sở chi BHXH là tổng thể các văn bản và các định hướng của Nhà
nước cho phép xác định phạm vi đối tượng hưởng, loại trợ cấp, mức trợ cấp,
thời gian trợ cấp.
Chi trả các chế độ BHXH phải được thực hiện theo quy trình thống
nhất qua các khâu được quy định bằng văn bản do cơ quan BHXH Việt Nam
quyết định. Việc thực hiện quy trình chi trả sẽ đảm bảo tính thống nhất, liên
hoàn và khả năng kiểm tra trong hoạt động chi BHXH.
Chi BHXH là một nhiệm vụ quan trọng của ngành BHXH góp phần
thực thi chính sách BHXH của Đảng và Nhà nước đối với người lao động.

Vai trò của chi BHXH được thể hiện rõ nét ở những điểm sau đây:
- Chi trả BHXH đầy đủ, kịp thời, chính xác tới từng đối tượng hưởng
BHXH giúp người lao động có nguồn thu nhập kịp thời để chữa bệnh, ni
con, phục hồi sức khoẻ, ổn định cuộc sống; góp phần động viên kịp thời về
mặt vật chất cũng như tinh thần cho họ.
- Thông qua chi trả các chế độ BHXH kiểm tra tính đúng đắn, hợp lý
cũng như những tồn tại bất cập của chính sách BHXH để kịp thời sửa đổi, bổ
sung đảm bảo quyền lợi cho người lao động; hạn chế tối đa tình trạng khiếu
nại, đảm bảo công bằng giữa các đối tượng tham gia BHXH.
- Thực hiện tốt công tác chi BHXH là trực tiếp đảm bảo quyền lợi của
người thụ hưởng các chế độ BHXH. Giải quyết để người lao động kịp thời


11
nhận được các chế độ BHXH người lao động sẽ nhanh chóng khắc phục được
những tổn thất về vật chất, sớm phục hồi sức khỏe, ổn định cuộc sống để tiếp
tục quá trình lao động, hoạt động bình thường của bản thân. Đây là vai trị rõ
nét nhất của cơng tác chi BHXH.
1.1.2.3. Nguồn chi và nội dung chi Bảo hiểm xã hội
Các hoạt động chi trả các chế độ BHXH thực hiện từ 2 nguồn khác
nhau, đó là: Nguồn chi từ Ngân sách Nhà nước: Dùng để chi các chế độ dài
hạn cho những đối tượng hưởng chế độ BHXH trong thời gian đóng BHXH.
Nguồn chi từ quỹ BHXH: Dùng để chi cho các đối tượng hưởng BHXH sau
khi nghỉ đóng BHXH.
Nội dung chi BHXH là các chế độ BHXH mà người lao động được
hưởng khi tham gia BHXH. Chế độ BHXH là sự cụ thể hố chính sách, là hệ
thống các quy định cụ thể và chi tiết được pháp luật hóa về đối tượng hưởng,
điều kiện hưởng, mức hưởng, thời gian hưởng BHXH, nghĩa vụ và mức đóng
góp của từng trường hợp cụ thể phù hợp với quy luật khách quan của xã hội
và phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của mỗi quốc gia.

BHXH Việt Nam và địa phương có nhiệm vụ thực hiện tốt chính sách
BHXH nói chung cũng như cơng tác chi trả các chế độ BHXH nói riêng cho
người lao động và nhân dân trên phạm vi cả nước. Nội dung chi BHXH bắt
buộc nước ta hiện nay bao gồm các chế độ (Luật BHXH, 2014).
- Trợ cấp ốm đau;
- Trợ cấp thai sản;
- Trợ cấp dưỡng sức;
- Trợ cấp TNLĐ - BNN;
- Trợ cấp hưu trí;
- Trợ cấp tử tuất.
Để quản lý chi BHXH, cần phải thực hiện phân loại các khoản trợ cấp
chi chế độ BHXH. Căn cứ vào tính chất phát sinh, các chế độ trợ cấp được