Thiết kế phương pháp dạy học theo hướng tích cực hoá doc

Thiết kế phương pháp dạy học theo
hướng tích cực hoá

Thiết kế phương pháp dạy học (PPDH) là chức năng và công
việc chuyên môn của giáo viên (GV). Nhưng GV phải dựa v
ào lí
luận phương pháp và những quy tắc kĩ thuật nhất định để thiết
kế mới đạt hiệu quả cao, mặc dù đương nhiên phải vận dụng
kinh nghiệm nghề nghiệp cá nhân nữa. Vấn đề thiết kế hay lựa
chọn PPDH cho đến nay chưa được làm rõ, nên GV gặp nhiều
khó khăn trong việc đổi mới PPDH dạy học của m
ình. Chúng tôi
không tán thành quan ni
ệm cho rằng để đổi mới PPDH, GV phải
biết lựa chọn PPDH phù hợp, theo những yêu cầu nào đó. Điều
này không chính xác, hơn nữa còn gây lạc hướng và hiểu sai
nhiệm vụ.
Nếu đã có sẵn những PPDH mới để lựa chọn, thì GV không cần
phải đổi mới, mà chỉ việc áp dụng mẫu có sẵn mà mình thích
hoặc thấy phù hợp, còn đổi mới PPDH là việc của ai đó. Mặt
khác, những PPDH mới này tư dưng ở đâu mà ra, nếu không
phải do chính giáo viên tạo ra ? Chúng tôi xin bàn về thiết kế
PPDH, do GV thực hiện, sau đó dựa vào chính thiết kế mới của
mình mà tạo ra PPDH và tiến hành trong thực tiễn giảng dạy,
giáo dục của mình, chứ không phải PPDH của người khác.
Từ sự thừa nhận PPDH là cách thức hoạt động của GV, được
thực hiện trong quá trình dạy học để tác động đến người học và
việc học của họ nhằm hướng dẫn họ học tập và giúp họ đạt mục
tiêu học tập, đương nhiên phải thừa nhận PPDH tồn tại hiện thực
trên lớp học, trong quá trình dạy học thực tế, chứ không phải
trên giấy, trên sách báo và bài giảng ở trường sư phạm. Các

PPDH xuất hiện ở mỗi bài học, trong sự tương tác giữa GV và
người học, giữa họ và các yếu tố của môi trường dạy học lúc đó.
Điều đó có nghĩa GV cùng người học của mình tạo ra và tiến
hành PPDH trên lớp, trong tiến trình bài học, trên cơ sở thiết kế
của mình hoặc thiết kế mượn của người khác. Cái có sẵn không
phải là PPDH, mà là sự mô tả, lí thuyết, mô hình và cùng lắm là
thiết kế PPDH.
Mỗi PPDH luôn cấu thành từ 3 thành phần:
1) Phương pháp luận dạy học-tức là lí thuyết PPDH, mô hình lí
thuyết của PPDH, triết lí hay nguyên tắc lí luận nào đó, được mô
tả, giải thích trong sách báo khoa học, ví dụ: lí thuyết về các mô
hình thảo luận, lí thuyết dạy học kiến tạo, lí thuyết dạy học
chương trình hóa,… Đây là mô hình lí luận của PPDH, nó xác
định bản chất của PPDH, làm cho PPDH này khác PPDH kia.
2) Hệ thống KN phù hợp để thực hiện phương pháp luận này
trong bài học với nội dung học vấn đặc trưng của lĩnh vực học
tập đó (bài học Toán, Khoa học, Thể dục,… khác nhau thì
phương pháp luận đó đòi hỏi những KN khác nhau) – chúng xác
định với khả năng hành động thế nào và bằng cách nào GV có
thể biến phương pháp luận đã chọn thành phương thức tác động
thật sự đến người học và quá trình học tập. Đây là mô hình tâm
lí của PPDH.
3) Những kĩ thuật, công cụ, phương tiện,… được sử dụng để
thực hiện các KN (thiếu chúng thì các KN không được thực thi)
và được tổ chức theo phương pháp luận đã chọn – PPDH có
thực sự là PPDH hay không là do phần vật chất này quyết định,
vì chỉ có phần này của PPDH mới tác động đến người học và
quá trình học tập. Đây là hình thức vật chất của PPDH, chẳng
hạn lời nói, chữ viết, tranh, ảnh, dụng cụ thí nghiệm, tài liệu
media, hành vi giao tiếp,

Sự tổ chức thống nhất của 3 phần này trong tư duy và trong hoạt
động vật chất mới tạo nên một PPDH cụ thể. Riêng phần 1 chỉ là
phương pháp luận, phần 2 chỉ là KN dạy học, còn phần 3 chỉ là
phương tiện và kĩ thuật dạy học. Gộp cả 3 lại một cách tùy tiện
thì không thành PPDH nào rõ ràng, mà phải tổ chức chúng theo
một logic nhất định, trước hết là logic trình bày nội dung bài
học, môn học như Toán, Văn, Đạo đức,… Nguyên tắc này tương
tự như thiết kế nhà. Nhà có những phần nào thì phải thiết kế
những phần ấy. Đó là thiết kế kiến trúc và kiểu dáng, thiết kế
công trình và kết cấu, thiết kế cảnh quan và nội thất,…