khảo sát phẩm chất tinh dịch, sức sinh sản của heo đực durock pietrain
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.53 MB, 74 trang )
M
Ụ
C L
Ụ
C
Ph
ầ
n I. M
Ở
ĐẦ
U 1
1.1.
ĐẶ
T V
Ấ
N
Đ
Ề
1
1.2. M
Ụ
C
Đ
ÍCH YÊU C
Ầ
U 2
1.2.1. M
Ụ
C
Đ
ÍCH 2
1.2.2. YÊU C
Ầ
U 2
Ph
ầ
n II. C
Ơ
S
Ở
LÝ LU
Ậ
N 3
2.1. C
Ơ
QUAN SINH D
Ụ
C GIA SÚC
Đ
Ự
C 3
2.1.1. D
Ị
CH HOÀN 3
2.1.2. PHÓ D
Ị
CH HOÀN 4
2.1.3. CÁC TUY
Ế
N SINH D
Ụ
C PH
Ụ
4
2.1.3.1. Tuy
ế
n ti
ề
n li
ệ
t 4
2.1.3.2. Tuy
ế
n nhi
ế
p h
ộ
5
2.1.3.3. Tuy
ế
n tinh nang 5
2.1.3.4. Tuy
ế
n bao qui
đ
ầ
u 6
2.1.3.5. Tuy
ế
n ni
ệ
u qu
ả
n 6
2.2. S
Ự
THÀNH TH
Ụ
C V
Ề
TÍNH D
Ụ
C VÀ TH
Ờ
I GIAN S
Ử
D
Ụ
NG
Đ
Ự
C GI
Ố
NG.6
2.2.1. S
Ự
THÀNH TH
Ụ
C TÍNH D
Ụ
C 6
2.2.2.TH
Ờ
I GIAN S
Ử
D
Ụ
NG
Đ
Ự
C GI
Ố
NG 7
2.3. TINH D
Ị
CH - THÀNH PH
Ầ
N TINH D
Ị
CH 7
2.3.1. TINH THANH 8
2.3.2. TINH TRÙNG 9
2.3.2.1.
Đ
ầ
u 10
2.3.2.2. C
ổ
thân 10
2.3.2.3.
Đ
uôi 10
2.4. CÁC
ĐẶ
C TÍNH VÀ Y
Ế
U T
Ố
Ả
NH H
Ư
Ở
NG
Đ
Ế
N S
Ứ
C S
Ố
NG C
Ủ
A TINH
TRÙNG 11
2.4.1.
ĐẶ
C TÍNH C
Ủ
A TINH TRÙNG 11
2.4.1.1. Sinh lý 11
iv
2.4.1.2.
Đ
ặ
c tính chuy
ể
n
độ
ng ti
ế
n th
ẳ
ng v
ề
phía tr
ư
ớ
c 12
2.4.1.3. Ti
ế
p xúc 12
2.4.1.4. H
ư
ớ
ng sáng 12
2.4.1.5. Ch
ạ
y ng
ư
ợ
c dòng 13
2.4.2. NH
Ữ
NG Y
Ế
U T
Ố
Ả
NH H
Ư
Ở
NG
Đ
Ế
N S
Ứ
C S
Ố
NG C
Ủ
A TINH TRÙNG.13
2.4.2.1. N
ư
ớ
c 13
2.4.2.2. Các hóa ch
ấ
t có tính sát trùng 13
2.4.2.3. Nhi
ệ
t
độ
13
2.4.2.4. Không khí 14
2.4.2.5. Khói 14
2.4.2.6. Sóng l
ắ
c 14
2.4.2.7. Ánh sáng 14
2.4.2.8. pH 14
2.4.2.9. Vi khu
ẩ
n 15
2.4.2.10. V
ậ
t d
ơ
b
ẩ
n 15
2.5. M
Ộ
T S
Ố
Y
Ế
U T
Ố
Ả
NH H
Ư
Ở
NG
Đ
Ế
N QUÁ TRÌNH SINH TINH VÀ PH
Ẩ
M
CH
Ấ
T TINH D
Ị
CH 15
2.5.1. GI
Ố
NG 15
2.5.2. DINH D
Ư
Ỡ
NG 16
2.5.3. CH
Ă
M SÓC QU
Ả
N LÝ 17
2.5.4. TU
Ổ
I 18
2.5.5. TH
Ờ
I TI
Ế
T KHÍ H
Ậ
U 19
2.5.6. C
Ư
Ờ
NG
ĐỘ
CHI
Ế
U SÁNG 20
2.5.7. M
Ộ
T S
Ố
Y
Ế
U T
Ố
Ả
NH H
Ư
Ở
NG
Đ
Ế
N PH
Ẩ
M CH
Ấ
T TINH D
Ị
CH 20
2.5.7.1. Chu k
ỳ
khai thác 20
2.5.7.2. Pha ch
ế
và b
ả
o t
ồ
n tinh 21
2.5.7.3. L
ấ
y tinh 22
2.5.8. VÀI D
Ị
T
Ậ
T
Ở
B
Ộ
PH
Ậ
N SINH D
Ụ
C VÀ B
Ệ
NH LÝ C
Ủ
A HEO
Đ
Ự
C 23
2.5.8.1. Ch
ứ
ng d
ị
ch hoàn
ẩ
n 23
2.5.8.2. D
ị
ch hoàn kém phát tri
ể
n 23
v
2.5.8.3. D
ị
ch hoàn thoái hóa 23
2.5.8.4. Viêm d
ị
ch hoàn ph
ụ
24
2.5.9. S
Ự
XÂM NHI
Ễ
M VI KHU
Ẩ
N VÀO TINH D
Ị
CH 24
2.6. NH
Ữ
NG KHUY
Ế
N CÁO V
Ề
T
Ỷ
L
Ệ
K
Ỳ
HÌNH C
Ủ
A TINH TRÙNG 24
2.7. KH
Ả
N
Ă
NG
ĐẬ
U THAI 24
2.7.1. S
Ự
B
Ắ
N TINH VÀO
Đ
Ư
Ờ
NG SINH D
Ụ
C CÁI 25
2.7.2.
ĐẶ
C TÍNH C
Ủ
A TINH TRÙNG 25
2.7.3. S
Ự
CO BÓP C
Ủ
A
Đ
Ư
Ờ
NG SINH D
Ụ
C CÁI 26
2.7.4. NHUNG MAO C
Ủ
A
Đ
Ư
Ờ
NG SINH D
Ụ
C CÁI 26
Ph
ầ
n III. N
Ộ
I DUNG VÀ PH
Ư
Ơ
NG PHÁP KH
Ả
O SÁT 27
3.1. TH
Ờ
I GIAN VÀ
Đ
Ị
A
Đ
I
Ể
M 27
3.1.1. TH
Ờ
I GIAN 27
3.1.2.
Đ
Ị
A
Đ
I
Ể
M 27
3.2. GI
Ớ
I THI
Ệ
U TR
Ạ
I CH
Ă
N NUÔI HEO 27
3.2.1. V
Ị
TRÍ
Đ
Ị
A LÝ 27
3.2.2. L
Ị
CH S
Ử
HÌNH THÀNH TR
Ạ
I 27
3.2.3. C
Ơ
C
Ấ
U T
Ổ
CH
Ứ
C 27
3.2.4. C
Ơ
S
Ở
V
Ậ
T CH
Ấ
T 27
3.2.5. C
Ơ
C
Ấ
U
Đ
ÀN 28
3.3.
Đ
I
Ề
U KI
Ệ
N KH
Ả
O SÁT 28
3.3.1.
Đ
I
Ề
U KI
Ệ
N NUÔI D
Ư
Ỡ
NG CH
Ă
M SÓC 28
3.3.2. CHU
Ồ
NG TR
Ạ
I 30
3.3.3. CÁCH CHO
Ă
N 32
3.3.4. V
Ệ
SINH PHÒNG B
Ệ
NH 32
3.3.5. CÔNG TÁC KI
Ể
M TRA VÀ KHAI THÁC
Đ
Ự
C GI
Ố
NG 33
3.4. CH
Ỉ
TIÊU KH
Ả
O SÁT 34
3.5. PH
Ư
Ơ
NG PHÁP KH
Ả
O SÁT 34
3.5.1. KI
Ể
M TRA NHI
Ệ
T
ĐỘ
,
Ẩ
M
ĐỘ
CHU
Ồ
NG NUÔI HEO
Đ
Ự
C GI
Ố
NG 35
3.5.2. KI
Ể
M TRA PH
Ẩ
M CH
Ấ
T TINH D
Ị
CH 35
3.5.2.1. Th
ờ
i gian l
ấ
y tinh 35
vi
3.5.2.2. V
ệ
sinh tr
ư
ớ
c khi l
ấ
y tinh 35
3.5.3.3. L
ấ
y tinh 36
3.5.3.4. Ki
ể
m tra tinh d
ị
ch 36
3.5.3. CH
Ỉ
TIÊU SINH S
Ả
N 38
3.5.4. CÁCH X
Ế
P C
Ấ
P
Đ
ÀN N
Ọ
C KH
Ả
O SÁT 39
3.5.4.1. Thành l
ậ
p h
ộ
i
đồ
ng giám
đ
ị
nh 39
3.5.4.2. X
ế
p c
ấ
p ngo
ạ
i hình 39
3.5.4.3. X
ế
p c
ấ
p sinh tr
ư
ở
ng 40
3.5.4.4. X
ế
p c
ấ
p sinh s
ả
n 41
3.5.4.5. X
ế
p c
ấ
p t
ổ
ng h
ợ
p 42
3.6. PH
Ư
Ơ
NG PHÁP X
Ử
LÝ S
Ố
LI
Ệ
U 42
Ph
ầ
n IV: K
Ế
T QU
Ả
VÀ TH
Ả
O LU
Ậ
N 43
4.1. NHI
Ệ
T
ĐỘ
VÀ
Ẩ
M
ĐỘ
CHU
Ồ
NG NUÔI HEO
Đ
Ự
C GI
Ố
NG 43
4.2. PH
Ẩ
M CH
Ấ
T TINH D
Ị
CH 43
4.2.1. K
Ế
T QU
Ả
DUNG L
Ư
Ợ
NG TINH D
Ị
CH 44
4.2.2. K
Ế
T QU
Ả
HO
Ạ
T L
Ự
C TINH TRÙNG 47
4.2.3. K
Ế
T QU
Ả
V
Ề
N
Ồ
NG
ĐỘ
TINH TRÙNG 50
4.2.4. K
Ế
T QU
Ả
V
Ề
TÍCH VAC TINH D
Ị
CH 53
4.3. CH
Ỉ
TIÊU SINH S
Ả
N 56
4.3.1. T
Ỷ
L
Ệ
PH
Ố
I
ĐẬ
U THAI 56
4.3.2. S
Ố
HEO CON S
Ơ
SINH CÒN S
Ố
NG
Đ
I
Ề
U CH
Ỉ
NH / L
Ứ
A C
Ủ
A N
Ọ
C
PH
Ố
I 57
4.3.3. S
Ố
CON S
Ố
NG
Đ
I
Ề
U CH
Ỉ
NH / TOÀN
Ổ
C
Ủ
A N
Ọ
C PH
Ố
I 58
4.3.4. TR
Ọ
NG L
Ư
Ợ
NG HEO CON S
Ơ
SINH TOÀN
Ổ
BÌNH QUÂN DO T
Ừ
NG
N
Ọ
C PH
Ố
I 58
4.3.5. TR
Ọ
NG L
Ư
Ợ
NG HEO CON S
Ơ
SINH DO T
Ừ
NG CÁ TH
Ể
N
Ọ
C PH
Ố
I 58
4.4. K
Ế
T QU
Ả
Đ
ÁNH GIÁ V
Ề
C
Ấ
P T
Ổ
NG H
Ợ
P C
Ủ
A
Đ
ÀN
Đ
Ự
C GI
Ố
NG KH
Ả
O
SÁT 59
Ph
ầ
n V. K
Ế
T LU
Ậ
N VÀ
Đ
Ề
NGH
Ị
60
5.1. K
Ế
T LU
Ậ
N 60
vii
5.1.1. PH
Ẩ
M CH
Ấ
T TINH D
Ị
CH 60
5.1.1.1. Dung l
ư
ợ
ng tinh d
ị
ch 60
5.1.1.2. Ho
ạ
t l
ự
c tinh d
ị
ch 60
5.1.1.3. N
ồ
ng
độ
tinh d
ị
ch 61
5.1.1.4. Tích VAC tinh d
ị
ch 61
5.1.2. CH
Ỉ
TIÊU SINH S
Ả
N 61
5.1.2.1. T
ỷ
l
ệ
đ
ậ
u thai 61
5.1.2.2. S
ố
heo con s
ơ
sinh còn s
ố
ng
đ
i
ề
u ch
ỉ
nh / l
ứ
a c
ủ
a n
ọ
c ph
ố
i 61
5.1.2.3. Tr
ọ
ng l
ư
ợ
ng heo con s
ơ
sinh toàn
ổ
bình quân do t
ừ
ng n
ọ
c ph
ố
i 61
5.1.2.4. Tr
ọ
ng l
ư
ợ
ng heo con s
ơ
sinh bình quân do t
ừ
ng cá th
ể
n
ọ
c ph
ố
i 62
5.1.3. K
ế
t qu
ả
x
ế
p c
ấ
p t
ổ
ng h
ợ
p c
ủ
a
đ
àn
đ
ự
c gi
ố
ng kh
ả
o sát 62
5.2. T
Ồ
N T
Ạ
I VÀ
Đ
Ề
NGH
Ị
62
5.2.1. T
Ồ
N T
Ạ
I 62
5.2.2.
Đ
Ề
NGH
Ị
62
TÀI LI
Ệ
U THAM KH
Ả
O 63
PH
Ụ
L
Ụ
C 65
viii
DANH SÁCH CÁC B
Ả
NG
B
ả
ng 2.1. Tu
ổ
i thành th
ụ
c tính d
ụ
c c
ủ
a m
ộ
t s
ố
loài gia súc 6
B
ả
ng 2.2. Ph
ẩ
m ch
ấ
t tinh d
ị
ch qua các tháng tu
ổ
i c
ủ
a heo 7
B
ả
ng 2.3. Dung l
ư
ợ
ng tinh d
ị
ch và n
ồ
ng
độ
tinh trùng 7
B
ả
ng 2.4. Thành ph
ầ
n hóa h
ọ
c c
ủ
a tinh d
ị
ch tính theo mg% 8
B
ả
ng 2.5. Kích th
ư
ớ
c tinh trùng c
ủ
a m
ộ
t s
ố
loài 11
B
ả
ng 2.6. Th
ể
tích tinh d
ị
ch c
ủ
a heo
đ
ự
c n
ộ
i và heo
đ
ự
c ngo
ạ
i 15
B
ả
ng 2.7. Ph
ẩ
m ch
ấ
t tinh heo Yorkshire Large White theo
độ
tu
ổ
i 19
B
ả
ng 2.8. N
ồ
ng
độ
tinh trùng bi
ế
n
độ
ng theo mùa 20
B
ả
ng 2.9.
Ả
nh h
ư
ở
ng c
ủ
a chu k
ỳ
khai thác tinh
đ
ế
n ph
ẩ
m ch
ấ
t tinh d
ị
ch 21
B
ả
ng 2.10.
Ả
nh h
ư
ở
ng c
ủ
a th
ờ
i gian b
ả
o t
ồ
n tinh d
ị
ch
đ
ế
n t
ỷ
l
ệ
mang thai và t
ỷ
l
ệ
th
ụ
tinh c
ủ
a tr
ứ
ng 25
B
ả
ng 3.1. C
ơ
c
ấ
u
đ
àn c
ủ
a Tr
ạ
i 28
B
ả
ng 3.2. Thành ph
ầ
n dinh d
ư
ỡ
ng c
ủ
a th
ứ
c
ă
n Boss 116 32
B
ả
ng 3.3. L
ị
ch tiêm phòng c
ủ
a tr
ạ
i 33
B
ả
ng 3.4. Danh sách n
ọ
c kh
ả
o sát 35
B
ả
ng 3.5.
Đ
i
ể
m ho
ạ
t l
ự
c tinh trùng 37
B
ả
ng 3.6. Ph
ẩ
m ch
ấ
t tinh d
ị
ch heo 38
B
ả
ng 3.7. H
ệ
s
ố
đ
i
ề
u ch
ỉ
nh heo con s
ơ
sinh còn s
ố
ng v
ề
l
ứ
a chu
ẩ
n 39
B
ả
ng 3.8. Quy
đ
ị
nh
đ
i
ể
m x
ế
p c
ấ
p 39
B
ả
ng 3.9. Tiêu chu
ẩ
n giám
đ
ị
nh ngo
ạ
i hình c
ủ
a heo gi
ố
ng ngo
ạ
i và lai ngo
ạ
i 40
B
ả
ng 3.10. B
ả
ng tính
đ
i
ể
m sinh tr
ư
ở
ng c
ủ
a heo
đ
ự
c gi
ố
ng t
ừ
6 tháng tu
ổ
i tr
ở
lên 41
B
ả
ng 3.11. B
ả
ng tính
đ
i
ể
m sinh s
ả
n c
ủ
a heo
đ
ự
c gi
ố
ng 42
B
ả
ng 4.1. Nhi
ệ
t
độ
và
ẩ
m
độ
trung bình chu
ồ
ng nuôi heo
đ
ự
c gi
ố
ng 43
B
ả
ng 4.2.Dung l
ư
ợ
ng tinh d
ị
ch trung bình c
ủ
a các n
ọ
c qua các tháng kh
ả
o sát 44
B
ả
ng 4.3. Ho
ạ
t l
ự
c tinh trùng trung bình c
ủ
a các n
ọ
c qua các tháng kh
ả
o sát 47
B
ả
ng 4.4. N
ồ
ng
độ
tinh trùng trung bình c
ủ
a các n
ọ
c qua các tháng kh
ả
o sát 50
B
ả
ng 4.5. Tích VAC tinh d
ị
ch trung bình c
ủ
a các n
ọ
c qua các tháng kh
ả
o sát 53
B
ả
ng 4.6. T
ỷ
l
ệ
ph
ố
i
đ
ậ
u thai c
ủ
a các n
ọ
c 56
ix
B
ả
ng 4.7. T
ỷ
l
ệ
ph
ố
i
đ
ậ
u thai c
ủ
a các n
ọ
c theo tháng kh
ả
o sát 57
B
ả
ng 4.8. Kh
ả
n
ă
ng sinh s
ả
n c
ủ
a cá th
ể
n
ọ
c 57
B
ả
ng 4.9. X
ế
p c
ấ
p t
ổ
ng h
ợ
p c
ủ
a
đ
àn
đ
ự
c gi
ố
ng kh
ả
o sát 59
x
DANH SÁCH CÁC BI
Ể
U
Đ
Ồ
Bi
ể
u
đồ
4.1. K
ế
t qu
ả
so sánh dung l
ư
ợ
ng trung bình gi
ữ
a các tháng 45
Bi
ể
u
đồ
4.2. K
ế
t qu
ả
so sánh dung l
ư
ợ
ng tinh d
ị
ch trung bình gi
ữ
a các n
ọ
c 46
Bi
ể
u
đồ
4.3. K
ế
t qu
ả
so sánh ho
ạ
t l
ự
c tinh trùng trung bình theo tháng 48
Bi
ể
u
đồ
4.4. K
ế
t qu
ả
so sánh ho
ạ
t l
ự
c tinh trùng theo cá th
ể
n
ọ
c 49
Bi
ể
u
đồ
4.5. K
ế
t qu
ả
so sánh n
ồ
ng
độ
tinh trùng trung bình qua các tháng 51
Bi
ể
u
đồ
4.6. K
ế
t qu
ả
so sánh n
ồ
ng
độ
tinh trùng trung bình theo t
ừ
ng cá th
ể
n
ọ
c 52
Bi
ể
u
đồ
4.7. K
ế
t qu
ả
so sánh VAC trung bình qua các tháng 55
Bi
ể
u
đồ
4.8. K
ế
t qu
ả
so sánh VAC trung bình gi
ữ
a các cá th
ể
n
ọ
c 55
xi
DANH SÁCH CÁC T
Ừ
VI
Ế
T T
Ắ
T
A : ho
ạ
t l
ự
c
C : n
ồ
ng
độ
D : Duroc
DP : Duroc - Pietrain
DPL : Duroc - Pietrain - Landrace
Đ
C :
đ
ặ
c c
ấ
p
L : Landrace
LxY : Landrace - Yorkshire
P : Pietrain
SPxL : Sp - Landrace
tt : tinh trùng
V : dung l
ư
ợ
ng
VAC : t
ổ
ng s
ố
tinh trùng có kh
ả
n
ă
ng th
ụ
thai trong m
ộ
t l
ầ
n l
ấ
y tinh
xii
1
Ph
ầ
n I. M
Ở
ĐẦ
U
1.1.
ĐẶ
T V
Ấ
N
Đ
Ề
Hi
ệ
n nay, ngành ch
ă
n nuôi t
ậ
p trung ngày càng chi
ế
m
ư
u th
ế
, ngành ch
ă
n nuôi
nh
ỏ
l
ẻ
đ
ơ
n gi
ả
n ngày càng kém s
ứ
c c
ạ
nh tranh. Trong ch
ă
n nuôi công nghi
ệ
p c
ũ
ng nh
ư
các trang tr
ạ
i ch
ă
n nuôi l
ớ
n, vi
ệ
c th
ụ
tinh tr
ự
c ti
ế
p ngày càng ch
ứ
ng t
ỏ
kh
ả
n
ă
ng thua
kém do con ng
ư
ờ
i không ki
ể
m soát
đ
ư
ợ
c ch
ấ
t l
ư
ợ
ng tinh d
ị
ch,
đồ
ng th
ờ
i v
ấ
n
đ
ề
kh
ố
ng ch
ế
d
ị
ch b
ệ
nh lây lan t
ừ
con
đ
ự
c qua con cái và ng
ư
ợ
c l
ạ
i là không th
ể
. M
ộ
t v
ấ
n
đ
ề
đ
ư
ợ
c
đ
ặ
t
ra là ph
ả
i ki
ể
m soát
đ
ư
ợ
c nh
ữ
ng m
ố
i nguy trên
đồ
ng th
ờ
i
đ
ơ
n gi
ả
n hóa vi
ệ
c
th
ụ
tinh, nâng cao hi
ệ
u qu
ả
sinh s
ả
n. Chính vì th
ế
th
ụ
tinh nhân t
ạ
o
đ
ã có
đ
i
ề
u ki
ệ
n phát
tri
ể
n và ch
ứ
ng t
ỏ
đ
ư
ợ
c nh
ữ
ng
ư
u
đ
i
ể
m c
ủ
a mình.
M
ặ
t khác, khi th
ự
c hi
ệ
n công tác th
ụ
tinh nhân t
ạ
o, k
ỹ
thu
ậ
t viên ngoài vi
ệ
c
ki
ể
m tra
đ
ư
ợ
c tinh d
ị
ch, b
ệ
nh t
ậ
t, còn có th
ể
ch
ủ
độ
ng duy trì và phát tri
ể
n nh
ữ
ng con
gi
ố
ng có n
ă
ng su
ấ
t cao, ph
ẩ
m ch
ấ
t t
ố
t, nuôi con gi
ỏ
i, m
ắ
n
đ
ẻ
nh
ằ
m nâng cao ch
ấ
t
l
ư
ợ
ng s
ả
n ph
ẩ
m ch
ă
n nuôi và t
ă
ng kh
ả
n
ă
ng c
ạ
nh tranh kinh t
ế
trên th
ị
tr
ư
ờ
ng. Và khi
đ
ó, có nh
ữ
ng
đ
òi h
ỏ
i khác
đ
ư
ợ
c
đ
ặ
t ra là: có s
ự
khác bi
ệ
t gi
ữ
a nh
ữ
ng nhóm gi
ố
ng hay
không trong các ch
ỉ
tiêu v
ề
ph
ẩ
m ch
ấ
t tinh d
ị
ch, kh
ả
n
ă
ng
đ
ậ
u thai, kh
ả
n
ă
ng sinh
tr
ư
ở
ng phát d
ụ
c, ch
ấ
t l
ư
ợ
ng s
ả
n ph
ẩ
m th
ị
t, tr
ứ
ng, s
ữ
a c
ủ
a
đ
àn F2, F3…
H
ơ
n n
ữ
a, heo
đ
ự
c gi
ố
ng là m
ộ
t
đ
i
ề
u ki
ệ
n c
ủ
a t
ỷ
l
ệ
đ
ậ
u thai, s
ố
con s
ơ
sinh còn
s
ố
ng, tr
ọ
ng l
ư
ợ
ng s
ơ
sinh, kh
ả
n
ă
ng sinh tr
ư
ở
ng phát d
ụ
c c
ủ
a
đ
àn con… Vì v
ậ
y ngoài
công tác ch
ă
m sóc, qu
ả
n lý, phòng tr
ị
b
ệ
nh, các k
ỹ
thu
ậ
t l
ấ
y tinh, vi
ệ
c ki
ể
m tra ph
ẩ
m
ch
ấ
t tinh d
ị
ch c
ũ
ng giúp ng
ư
ờ
i ch
ă
n nuôi s
ớ
m phát hi
ệ
n b
ệ
nh t
ậ
t và các thay
đổ
i trên
đ
àn n
ọ
c.
Đ
i
ề
u này giúp phát hi
ệ
n b
ệ
nh s
ớ
m,
đ
i
ề
u tr
ị
, phòng b
ệ
nh ho
ặ
c lo
ạ
i th
ả
i n
ọ
c,
giúp góp ph
ầ
n qu
ả
n lý
đ
àn gi
ố
ng t
ố
t h
ơ
n.
Xu
ấ
t phát t
ừ
yêu c
ầ
u trên,
đ
ư
ợ
c s
ự
phân công c
ủ
a khoa Ch
ă
n nuôi Thú y,
Tr
ư
ờ
ng
Đ
ạ
i H
ọ
c Nông Lâm TP. HCM và s
ự
đồ
ng ý c
ủ
a Tr
ạ
i ch
ă
n nuôi heo Tân Uyên,
t
ỉ
nh Bình D
ư
ơ
ng, cùng v
ớ
i h
ư
ớ
ng d
ẫ
n c
ủ
a ThS. Nguy
ễ
n Th
ị
Kim Loan chúng tôi th
ự
c
hi
ệ
n
đ
ề
tài: “Kh
ả
o sát ph
ẩ
m ch
ấ
t tinh d
ị
ch, kh
ả
n
ă
ng sinh s
ả
n c
ủ
a heo
đ
ự
c gi
ố
ng
Duroc - Pietrain t
ạ
i tr
ạ
i ch
ă
n nuôi heo Tân Uyên, t
ỉ
nh Bình D
ư
ơ
ng”
2
1.2. M
Ụ
C
Đ
ÍCH YÊU C
Ầ
U
1.2.1. M
Ụ
C
Đ
ÍCH
- So sánh ph
ẩ
m ch
ấ
t tinh, kh
ả
n
ă
ng sinh tr
ư
ở
ng và sinh s
ả
n c
ủ
a các heo
đ
ự
c
gi
ố
ng Duroc có t
ạ
i tr
ạ
i qua các tháng kh
ả
o sát.
1.2.2. YÊU C
Ầ
U
-
Đ
ánh giá ngo
ạ
i hình th
ể
ch
ấ
t, sinh tr
ư
ở
ng, sinh s
ả
n
đ
ể
x
ế
p c
ấ
p t
ổ
ng h
ợ
p.
- Theo dõi, thu th
ậ
p, phân tích s
ố
li
ệ
u v
ề
các ch
ỉ
tiêu ph
ẩ
m ch
ấ
t tinh d
ị
ch (V, A,
C, VAC) c
ủ
a các n
ọ
c gi
ố
ng Duroc có t
ạ
i tr
ạ
i.
- Kh
ả
o sát m
ộ
t s
ố
ch
ỉ
tiêu sinh s
ả
n c
ủ
a các nái có t
ạ
i tr
ạ
i
đ
ư
ợ
c ph
ố
i b
ở
i các
n
ọ
c kh
ả
o sát.
3
Ph
ầ
n II. C
Ơ
S
Ở
LÝ LU
Ậ
N
2.1. C
Ơ
QUAN SINH D
Ụ
C GIA SÚC
Đ
Ự
C
2.1.1. D
Ị
CH HOÀN (TESTIS)
Là m
ộ
t tuy
ế
n sinh d
ụ
c v
ừ
a làm tác d
ụ
ng ngo
ạ
i ti
ế
t là s
ả
n sinh ra tinh trùng v
ừ
a
có tác d
ụ
ng n
ộ
i ti
ế
t là ti
ế
t ra testosterone
đ
ể
phát tri
ể
n gi
ớ
i tính. C
ấ
u
t
ạ
o d
ị
ch hoàn:
- Bao d
ị
ch hoàn: m
ỗ
i d
ị
ch hoàn
đ
ư
ợ
c b
ọ
c trong m
ộ
t bao s
ợ
i (màng tr
ắ
ng, là
nh
ữ
ng chùm s
ợ
i collagen và nh
ữ
ng t
ế
bào c
ơ
tr
ơ
n), bên ngoài
đ
ư
ợ
c ph
ủ
b
ằ
ng m
ộ
t tinh
m
ạ
c (lá trong c
ủ
a túi th
ừ
a phúc m
ạ
c), còn bên trong
đ
ư
ợ
c ph
ủ
b
ằ
ng m
ộ
t màng m
ạ
ch
máu. Màng tr
ắ
ng lún sâu vào bên trong d
ị
ch hoàn
đ
ể
t
ạ
o thành th
ể
highmore. Gi
ữ
a
màng tr
ắ
ng và th
ể
highmore có nh
ữ
ng vách ng
ă
n, t
ạ
o nên các thùy (m
ỗ
i thùy ch
ứ
a 3 -
4
ố
ng sinh tinh).
-
Ố
ng sinh tinh: là nh
ữ
ng
ố
ng cong nh
ỏ
(dài 30 - 80 cm,
đ
ư
ờ
ng kính 180 - 300
cm), b
ố
trí ngo
ằ
n ngoèo r
ồ
i
đổ
vào
ố
ng tinh.
- Nhu mô d
ị
ch hoàn: là kho
ả
ng không gian c
ủ
a
ố
ng sinh tinh có nhi
ề
u mô liên
k
ế
t l
ỏ
ng l
ẻ
o, nhi
ề
u m
ạ
ch máu và th
ầ
n kinh. Trong nhu mô có ch
ứ
a nhi
ề
u
đ
ạ
i th
ự
c bào
và d
ư
ỡ
ng bào.
- D
ị
ch th
ể
trong d
ị
ch hoàn: các
ố
ng sinh tinh và các t
ế
bào k
ẽ
đ
ư
ợ
c ng
ậ
p trong
ch
ấ
t l
ỏ
ng gian bào (d
ị
ch k
ẽ
). Nó gi
ữ
vai trò quy
ế
t
đ
ị
nh trong các ch
ứ
c n
ă
ng n
ộ
i ti
ế
t và
ngo
ạ
i ti
ế
t c
ủ
a d
ị
ch hoàn.
-
Đ
i
ề
u hòa nhi
ệ
t c
ủ
a d
ị
ch hoàn:
ở
ph
ầ
n l
ớ
n loài có vú, d
ị
ch hoàn n
ằ
m trong
bao d
ị
ch hoàn, là n
ơ
i có nhi
ệ
t
độ
th
ấ
p h
ơ
n 3 - 5
o
C so v
ớ
i thân nhi
ệ
t.
Đ
ố
i v
ớ
i nh
ữ
ng
loài này, quá trình s
ả
n sinh tinh trùng không th
ể
ti
ế
n hành bình th
ư
ờ
ng khi nhi
ệ
t
độ
d
ị
ch hoàn cao b
ằ
ng thân nhi
ệ
t. C
ơ
quan th
ụ
c
ả
m nhi
ệ
t trong da c
ủ
a bao d
ị
ch hoàn có
th
ể
sinh ra nh
ữ
ng
đ
áp
ứ
ng nh
ằ
m làm gi
ả
m thân nhi
ệ
t nh
ư
kích thích th
ở
nhanh và bài ti
ế
t
m
ồ
hôi.
Ở
heo
đ
ự
c, bao d
ị
ch hoàn không treo l
ủ
ng l
ẳ
ng và s
ự
ti
ế
t m
ồ
hôi không hi
ệ
u
qu
ả
, do
đ
ó nhi
ệ
t
độ
ở
bao d
ị
ch hoàn và tr
ự
c tràng không chênh l
ệ
ch nhi
ề
u. Vì v
ậ
y,
trong th
ờ
i k
ỳ
nhi
ệ
t
độ
và
ẩ
m
độ
không khí cao, có th
ể
làm t
ă
ng tinh trùng k
ỳ
hình.
4
2.1.2. PHÓ D
Ị
CH HOÀN (MÀO TINH)
Tinh trùng
đ
ư
ợ
c sinh ra
ở
d
ị
ch hoàn chính, r
ồ
i
đ
ư
ợ
c ch
ứ
a và hoàn thi
ệ
n d
ầ
n
ở
d
ị
ch hoàn ph
ụ
.
Ở
các vách c
ủ
a d
ị
ch hoàn ph
ụ
có nhi
ề
u m
ạ
ch qu
ả
n và lâm ba, là ngu
ồ
n
cung c
ấ
p n
ă
ng l
ư
ợ
ng cho tinh trùng ho
ạ
t
độ
ng và s
ố
ng lâu
đ
ư
ợ
c.
-
Đ
ộ
dài d
ị
ch hoàn ph
ụ
ở
m
ộ
t s
ố
loài nh
ư
sau: d
ị
ch hoàn ph
ụ
c
ủ
a bò, c
ừ
u:
60m; d
ị
ch hoàn ph
ụ
c
ủ
a ng
ự
a: 70m; d
ị
ch hoàn ph
ụ
c
ủ
a heo: 100m…
- Th
ờ
i gian tinh trùng t
ừ
d
ị
ch hoàn qua d
ị
ch hoàn ph
ụ
là tùy thu
ộ
c vào kích
th
ư
ớ
c c
ủ
a d
ị
ch hoàn ph
ụ
.
Ở
bò là 7 - 9 ngày; th
ỏ
: 9 - 11 ngày; dê, c
ừ
u: 14 ngày; heo:
20 ngày…
- Các y
ế
u t
ố
trong d
ị
ch hoàn ph
ụ
+ pH: 6,2 - 6,8
+ N
ồ
ng
độ
ion [H]
+
l
ớ
n g
ấ
p 10 l
ầ
n so v
ớ
i
ở
d
ị
ch hoàn
+ Áp su
ấ
t CO
2
t
ạ
i
đ
ây cao nên
ứ
c ch
ế
quá trình phân gi
ả
i
đ
ư
ờ
ng
+ T
ế
bào
ố
ng c
ủ
a d
ị
ch hoàn ph
ụ
ti
ế
t lipo - protein (mang
đ
i
ệ
n tích âm)
giúp tinh trùng không k
ế
t dính thành t
ừ
ng m
ả
ng
+ Nhi
ệ
t
độ
t
ạ
i
đ
ây th
ấ
p h
ơ
n
ở
d
ị
ch hoàn.
Các y
ế
u t
ố
trên s
ẽ
giúp tinh trùng s
ố
ng
ở
tr
ạ
ng thái ti
ề
m sinh, n
ă
ng l
ư
ợ
ng tiêu hao
s
ẽ
ở
m
ứ
c th
ấ
p nh
ấ
t, do
đ
ó tinh trùng
ở
d
ị
ch hoàn ph
ụ
1 - 2 tháng v
ẫ
n có kh
ả
n
ă
ng
th
ụ
thai. Tuy nhiên n
ế
u tinh trùng
ở
đ
ây quá lâu s
ẽ
x
ả
y ra tình tr
ạ
ng thay
đổ
i hình thái
và sinh lý, gi
ả
m s
ứ
c s
ố
ng và kh
ả
n
ă
ng th
ụ
thai, cu
ố
i cùng thoái hóa d
ầ
n và ch
ế
t.
Nh
ữ
ng
đ
ự
c gi
ố
ng lâu ngày không l
ấ
y tinh, khi s
ử
d
ụ
ng l
ạ
i l
ớ
p tinh trùng phóng l
ầ
n
đ
ầ
u
s
ẽ
cho tinh trùng có ho
ạ
t l
ự
c kém, t
ỷ
l
ệ
k
ỳ
hình cao và t
ỷ
l
ệ
th
ụ
thai th
ấ
p (Lê V
ă
n Th
ọ
-
Đ
àm V
ă
n Ti
ệ
n, 1992).
Các thí nghi
ệ
m cho th
ấ
y tinh trùng
đ
ư
ợ
c l
ấ
y
ở
d
ị
ch hoàn ph
ụ
có th
ể
s
ố
ng
đ
ư
ợ
c
vài ngày trong khi tinh trùng l
ấ
y
ở
d
ị
ch hoàn ho
ặ
c ph
ầ
n
đ
ầ
u c
ủ
a d
ị
ch hoàn ph
ụ
ra kh
ỏ
i
c
ơ
th
ể
thì ch
ỉ
s
ố
ng
đ
ư
ợ
c vài gi
ờ
.
2.1.3. CÁC TUY
Ế
N SINH D
Ụ
C PH
Ụ
2.1.3.1. Tuy
ế
n ti
ề
n li
ệ
t
- V
ị
trí: n
ằ
m
ở
ph
ầ
n cu
ố
i c
ủ
a
ố
ng d
ẫ
n tinh và ph
ầ
n
đ
ầ
u c
ủ
a ni
ệ
u
đ
ạ
o.
5
-
Đ
ặ
c
đ
i
ể
m: ch
ấ
t ti
ế
t c
ủ
a tuy
ế
n có mùi h
ă
ng h
ắ
c
đ
ặ
c tr
ư
ng, ch
ứ
a nhi
ề
u d
ị
ch
th
ể
protein trung tính có kh
ả
n
ă
ng h
ấ
p thu CO
2
có trong môi tr
ư
ờ
ng ni
ệ
u
đ
ạ
o giúp t
ă
ng
ho
ạ
t
độ
ng c
ủ
a tinh trùng. Ngoài ra, d
ị
ch tuy
ế
n trong su
ố
t, có k
ề
m tính nh
ằ
m tác d
ụ
ng
trung hòa
độ
acid trong lòng ni
ệ
u
đ
ạ
o và H
2
CO
3
(acid carbonic) do tinh trùng s
ả
n sinh
ra trong quá trình ho
ạ
t
độ
ng.
Đ
ặ
c bi
ệ
t ch
ấ
t ti
ế
t c
ủ
a tuy
ế
n ti
ề
n li
ệ
t có n
ồ
ng
độ
r
ấ
t cao Zn
2+
(và c
ả
Ca
2+
, Mg
2+
)
và spermin. Zn làm cho tinh thanh có kh
ả
n
ă
ng di
ệ
t khu
ẩ
n và làm
ổ
n
đ
ị
nh các
nucleoprotein c
ủ
a ADN c
ủ
a tinh trùng.
Ở
tuy
ế
n ti
ề
n li
ệ
t còn ti
ế
t ra prostaglandin (PG),
có tác d
ụ
ng làm t
ă
ng co bóp c
ơ
tr
ơ
n
ố
ng d
ẫ
n tinh,
ở
ni
ệ
u
đ
ạ
o làm t
ă
ng t
ố
c
độ
phóng
tinh (theo t
ừ
ng
đ
ợ
t mãnh li
ệ
t) vào
đ
ư
ờ
ng sinh d
ụ
c con cái (Nguy
ễ
n T
ấ
n Anh - Nguy
ễ
n
Qu
ố
c
Đ
ạ
t, 1997).
Ở
heo, ch
ấ
t ti
ế
t này chi
ế
m 30% tinh d
ị
ch.
2.1.3.2. Tuy
ế
n nhi
ế
p h
ộ
(tuy
ế
n c
ủ
hành, Cowper gland)
- Là tuy
ế
n l
ớ
n nh
ấ
t ho
ạ
t
độ
ng m
ạ
nh
ở
heo và ng
ự
a.
- D
ị
ch th
ể
keo c
ủ
a tuy
ế
n có ch
ứ
a nhi
ề
u globulin k
ế
t h
ợ
p v
ớ
i men vezikinase
khi g
ặ
p nh
ữ
ng h
ạ
t th
ể
selatin có trong tinh d
ị
ch (ch
ấ
t ti
ế
t c
ủ
a tuy
ế
n ti
ề
n li
ệ
t) s
ẽ
h
ấ
p th
ụ
n
ư
ớ
c và t
ă
ng th
ể
tích t
ạ
o thành topica và gel (xu xoa). Ch
ấ
t này có kh
ả
n
ă
ng hút n
ư
ớ
c
r
ấ
t m
ạ
nh và n
ở
ra.
Đ
i
ề
u này trong giao ph
ố
i tr
ự
c ti
ế
p s
ẽ
t
ạ
o thành nút
ở
c
ổ
t
ử
cung ng
ă
n
tinh trùng ch
ả
y ng
ư
ợ
c ra.
Nh
ư
ng c
ầ
n chú ý trong th
ụ
tinh nhân t
ạ
o chúng ta ph
ả
i nhanh chóng l
ọ
c b
ỏ
keo
phèn tránh cho tinh trùng dính vào và ngh
ẹ
t
ố
ng d
ẫ
n tinh.
2.1.3.3. Tuy
ế
n tinh nang (Vesicular gland)
- V
ị
trí: Tuy
ế
n n
ằ
m
ở
ph
ầ
n cu
ố
i c
ủ
a ni
ệ
u
đ
ạ
o trong xoang ch
ậ
u, trên vòng cung
ng
ồ
i.
-
Đ
ặ
c
đ
i
ể
m:
+ Có tác d
ụ
ng làm tr
ơ
n và t
ẩ
y r
ử
a ni
ệ
u
đ
ạ
o tr
ư
ớ
c khi phóng tinh giúp tinh
trùng v
ậ
n
độ
ng.
+ Ch
ấ
t ti
ế
t có tác d
ụ
ng
đ
ệ
m, trung hòa pH âm
đ
ạ
o t
ạ
o
đ
i
ề
u ki
ệ
n cho tinh trùng
đ
i qua.
6
+ Trong d
ị
ch ti
ế
t có cung c
ấ
p m
ộ
t s
ố
ch
ấ
t có tác d
ụ
ng cung c
ấ
p n
ă
ng
l
ư
ợ
ng cho tinh trùng.
2.1.3.4. Tuy
ế
n bao qui
đ
ầ
u (tuy
ế
n Tyson)
Tuy
ế
n này còn có tên là tuy
ế
n Tyson, là ngu
ồ
n g
ố
c c
ủ
a các pheromon, truy
ề
n
t
ả
i hi
ệ
u
ứ
ng c
ủ
a con
đ
ự
c trong giao h
ợ
p (heo, ng
ư
ờ
i, chu
ộ
t) (Fournier – Delpech,
1991; d
ẫ
n li
ệ
u c
ủ
a Nguy
ễ
n T
ấ
n Anh - Nguy
ễ
n Qu
ố
c
Đ
ạ
t, 1997).
2.1.3.5. Tuy
ế
n ni
ệ
u qu
ả
n (Urethal gland)
Ở
heo
đ
ự
c, tuy
ế
n này n
ằ
m r
ả
i rác khó phân bi
ệ
t.
2.2. S
Ự
THÀNH TH
Ụ
C V
Ề
TÍNH D
Ụ
C VÀ TH
Ờ
I GIAN S
Ử
D
Ụ
NG
Đ
Ự
C
GI
Ố
NG
2.2.1. S
Ự
THÀNH TH
Ụ
C TÍNH D
Ụ
C
- Thú khi
đ
ế
n m
ộ
t tu
ổ
i nh
ấ
t
đ
ị
nh s
ẽ
đ
ạ
t
đ
ế
n s
ự
thành th
ụ
c v
ề
tính d
ụ
c hay còn
g
ọ
i là s
ự
tr
ư
ở
ng thành sinh d
ụ
c.
Đ
ó là kh
ả
n
ă
ng s
ả
n sinh ra nh
ữ
ng t
ế
bào sinh d
ụ
c (tinh
trùng, tr
ứ
ng) hoàn ch
ỉ
nh có kh
ả
n
ă
ng
đ
ậ
u thai, và d
ư
ớ
i tác d
ụ
ng c
ủ
a các kích thích t
ố
thì các c
ơ
quan sinh d
ụ
c phát tri
ể
n,
đồ
ng th
ờ
i các b
ộ
ph
ậ
n sinh d
ụ
c th
ứ
c
ấ
p phát tri
ể
n
và con v
ậ
t có ph
ả
n x
ạ
v
ề
tính.
- Tu
ổ
i thành th
ụ
c c
ủ
a gia súc tùy thu
ộ
c vào loài, gi
ố
ng, mùa, th
ờ
i ti
ế
t khí h
ậ
u, dinh
d
ư
ỡ
ng, gi
ớ
i tính, ch
ă
m sóc qu
ả
n lý.
B
ả
ng 2.1. Tu
ổ
i thành th
ụ
c tính d
ụ
c c
ủ
a m
ộ
t s
ố
loài gia súc (tháng tu
ổ
i)
L
o
ài
Thú
đ
ự
c (tháng tu
ổ
i)
Thú cái (tháng tu
ổ
i)
Trâu
Ng
ự
a
Bò
Chó, dê, c
ừ
u
Th
ỏ
Heo
Heo
Ỉ
24 - 25
12 - 18
8 - 16
6 - 7
5 - 6
6 - 7
4 - 5
25 - 30
18 - 24
12 - 18
7 - 8
6 - 9
7 - 8
1
7
B
ả
ng 2.2. Ph
ẩ
m ch
ấ
t tinh d
ị
ch qua các tháng tu
ổ
i c
ủ
a heo (theo HULN)
Ch
ỉ
tiêu
T
h
á
n
g 6
T
h
á
n
g 7
T
h
á
n
g 8
V (
m
l)
1
0
0
1
2
0
1
5
0
VAC (10
9
tinh trùng/l
ầ
n l
ấ
y tinh)
12,14 22,15 34,36
2.2.2.TH
Ờ
I GIAN S
Ử
D
Ụ
NG
Đ
Ự
C GI
Ố
NG
(Ngu
ồ
n: Lâm Quang Ngà, 2005)
Nguyên t
ắ
c: tùy thu
ộ
c vào loài, gi
ố
ng, ph
ẩ
m ch
ấ
t tinh d
ị
ch, kh
ả
n
ă
ng
đ
ã
đ
ư
ợ
c ki
ể
m
tra qua
đ
ờ
i con.
2.3. TINH D
Ị
CH - THÀNH PH
Ầ
N TINH D
Ị
CH
Tinh d
ị
ch là h
ỗ
n h
ợ
p các ch
ấ
t ti
ế
t c
ủ
a d
ị
ch hoàn chính, d
ị
ch hoàn ph
ụ
và các tuy
ế
n
sinh d
ụ
c ph
ụ
, g
ồ
m hai ph
ầ
n là tinh thanh (3% - 5%) và tinh trùng (95% - 97%).
- Tinh trùng
đ
ư
ợ
c sinh ra t
ừ
nh
ữ
ng
ố
ng sinh tinh
ở
d
ị
ch hoàn, tinh thanh
đ
ư
ợ
c sinh
ra
ở
các tuy
ế
n sinh d
ụ
c ph
ụ
và m
ộ
t ít c
ủ
a d
ị
ch hoàn ph
ụ
.
-
Ở
các loài gia súc khác nhau, hình th
ứ
c ph
ố
i gi
ố
ng khác nhau (âm
đ
ạ
o, t
ử
cung ho
ặ
c trung gian), do s
ự
phát tri
ể
n c
ủ
a tuy
ế
n sinh d
ụ
c khác nhau d
ẫ
n
đ
ế
n thành
ph
ầ
n c
ấ
u t
ạ
o tinh d
ị
ch khác nhau.
B
ả
ng 2.3. Dung l
ư
ợ
ng tinh d
ị
ch và n
ồ
ng
đ
ộ
tinh trùng
Gia súc (
độ
ng v
ậ
t) Tác gi
ả
V (ml)
C
(10
6
tinh trùng/ml)
Bò T.Mann (1948) 4,5 985
Dê, c
ừ
u - 1,2 2.940
Heo Milovanov 200 - 400 100,2
(Ngu
ồ
n: Lâm Quang Ngà, 2005)
- Tinh d
ị
ch các loài gia súc khác nhau thì thành ph
ầ
n hóa h
ọ
c c
ũ
ng khác nhau.
- pH tinh d
ị
ch: trung tính ho
ặ
c k
ề
m y
ế
u.
- Màu s
ắ
c: tr
ắ
ng
đụ
c, tr
ắ
ng ngà, ngà ngã vàng, tr
ắ
ng s
ữ
a, ghi ho
ặ
c ghi xám.
Màu s
ắ
c c
ủ
a tinh d
ị
ch
đ
ư
ợ
c quy
ế
t
đ
ị
nh b
ở
i:
+ N
ồ
ng
độ
tinh trùng có trong
đ
ó
+ N
ồ
ng
độ
các h
ạ
t h
ữ
u c
ơ
l
ơ
l
ử
ng
8
+ L
ư
ợ
ng lipid trong các d
ị
ch ti
ế
t c
ủ
a các tuy
ế
n sinh d
ụ
c ph
ụ
(
đ
ặ
t bi
ệ
t là s
ự
có m
ặ
t c
ủ
a flavin có trong d
ị
ch ti
ế
t c
ủ
a tinh nang).
B
ả
ng 2.4. Thành ph
ầ
n hóa h
ọ
c c
ủ
a tinh d
ị
ch tính theo mg%
V
ậ
t ch
ấ
t
Protid (theo N)
Lipid
Fructose
Acid citric %
Acid lactic
P S
Cl
Na
K
Ca
Mg
Ng
ự
a
(mg %)
533
42
5 - 10
0,06
26
19
3
4,76
68
62
20
30
Bò
(mg %)
1022
152
226 - 495
21
36 - 63
102
5
247
209
981
54
2
Heo
(mg %)
3831
29
6 - 8
0,13
21
8
-
329
646
243
5
11
2.3.1. TINH THANH
-
Đ
ặ
c
đ
i
ể
m:
(Sergin - Milovanov, trích d
ẫ
n Lâm Quang Ngà, 2005)
+ Tinh thanh là ch
ấ
t ti
ế
t c
ủ
a phó d
ị
ch hoàn và các tuy
ế
n sinh d
ụ
c ph
ụ
.
Ở
heo
đ
ự
c, ph
ầ
n l
ớ
n tinh thanh (55 - 70%) là ch
ấ
t phân ti
ế
t c
ủ
a tuy
ế
n ti
ề
n li
ệ
t và tuy
ế
n
c
ầ
u ni
ệ
u
đ
ạ
o, 20 - 26% do tuy
ế
n tinh nang, 15 - 18% là ch
ấ
t phân ti
ế
t c
ủ
a tuy
ế
n
cowper, ch
ỉ
có 2 - 3% là c
ủ
a d
ị
ch hoàn ph
ụ
ti
ế
t ra (Nguy
ễ
n Thi
ệ
n - Nguy
ễ
n T
ấ
n Anh,
1993). Ngoài ra, s
ố
l
ư
ợ
ng tinh thanh còn tùy thu
ộ
c vào kích th
ư
ớ
c và t
ố
c
độ
ti
ế
t c
ủ
a các
tuy
ế
n sinh d
ụ
c (Lâm Quang Ngà, 2005).
+ Thành ph
ầ
n ch
ủ
y
ế
u c
ủ
a tinh thanh g
ồ
m: fructose, protein, photphotaza và
men protease
đ
ể
tiêu hóa protein.
9
+
Đ
ố
i v
ớ
i thú giao ph
ố
i
ở
t
ử
cung (heo, ng
ự
a, chó) thì s
ố
l
ư
ợ
ng tinh thanh
nhi
ề
u, tinh trùng ít.
Đ
ố
i v
ớ
i thú giao ph
ố
i
ở
âm
đ
ạ
o (bò, dê, c
ừ
u) thì ng
ư
ợ
c l
ạ
i, l
ư
ợ
ng
tinh thanh ít, tinh trùng nhi
ề
u.
- Tác d
ụ
ng ch
ủ
y
ế
u c
ủ
a tinh thanh:
+ R
ử
a
đ
ư
ờ
ng ni
ệ
u
đ
ạ
o sinh d
ụ
c cái
+ Môi tr
ư
ờ
ng
đ
ể
nuôi s
ố
ng tinh trùng ngoài c
ơ
th
ể
. Ho
ạ
t hóa, làm cho tinh
trùng ho
ạ
t
độ
ng, thúc
đ
ẩ
y tinh trùng ti
ế
n th
ẳ
ng trong quá trình ho
ạ
t
độ
ng
ở
đ
ư
ờ
ng sinh d
ụ
c
cái.
+ Trung hòa pH âm
đ
ạ
o và t
ạ
o
đ
i
ề
u ki
ệ
n cho tinh trùng g
ặ
p tr
ứ
ng.
2.3.2. TINH TRÙNG (SPERMATOZOA)
-
Đ
ặ
c
đ
i
ể
m:
+ Tinh trùng là t
ế
bào sinh d
ụ
c
đ
ự
c (là t
ế
bào duy nh
ấ
t có kh
ả
n
ă
ng v
ậ
n
độ
ng)
đ
ã hoàn ch
ỉ
nh v
ề
hình thái, c
ấ
u t
ạ
o và
đ
ặ
c
đ
i
ể
m sinh lý, sinh hóa h
ọ
c bên trong
và có kh
ả
n
ă
ng th
ụ
thai (th
ụ
tinh).
+ Tinh trùng
đ
ư
ợ
c sinh ra
ở
d
ị
ch hoàn (t
ạ
i các
ố
ng sinh tinh nh
ỏ
) và
đ
ư
ợ
c
hoàn thi
ệ
n
ở
d
ị
nh hoàn ph
ụ
.
Đ
ây là m
ộ
t lo
ạ
i t
ế
bào
đ
ặ
c bi
ệ
t (c
ũ
ng
đ
ư
ợ
c bao b
ọ
c b
ở
i
màng t
ế
bào và c
ũ
ng có nh
ữ
ng c
ấ
u trúc bên trong nh
ư
nhân, ti th
ể
), có kh
ả
n
ă
ng di
chuy
ể
n
đ
ể
đ
ư
a b
ộ
gen
đ
ơ
n b
ộ
i c
ủ
a con
đ
ự
c t
ừ
bên ngoài vào trong tr
ứ
ng
đ
ể
k
ế
t h
ợ
p v
ớ
i
b
ộ
gen
đ
ơ
n b
ộ
i c
ủ
a con cái
đ
ể
t
ạ
o thành h
ợ
p t
ử
.
+ Trong lòng
ố
ng sinh tinh có hai lo
ạ
i t
ế
bào: t
ế
bào sertoli và t
ế
bào tinh
nguyên. Các t
ế
bào tinh nguyên có kh
ả
n
ă
ng phân chia gi
ả
m nhi
ễ
m
đ
ể
cho ra các ti
ề
n
tinh trùng và sau
đ
ó phát tri
ể
n thành tinh trùng th
ự
c th
ụ
. Còn các t
ế
bào sertoli có
nhi
ệ
m v
ụ
nuôi d
ư
ỡ
ng ti
ề
n tinh trùng
đ
ể
tr
ở
thành tinh trùng non. M
ỗ
i ngày d
ị
ch hoàn
có th
ể
s
ả
n sinh 10 - 15 t
ỷ
tinh trùng.
- Hình thái - c
ấ
u t
ạ
o và gi
ả
i ph
ẩ
u tinh trùng:
+ Hình thái tinh trùng gia súc nói chung có d
ạ
ng con nòng n
ọ
c
+ Tinh trùng ch
ứ
a 75% là n
ư
ớ
c, còn l
ạ
i là v
ậ
t ch
ấ
t khô (85% protein,
13,2% là lipid, 1,8% là khoáng)
10
+ Tinh trùng có chi
ề
u dài 55 - 75
µ
m,
đ
ư
ợ
c chia làm 3 ph
ầ
n:
đ
ầ
u (dài
kho
ả
ng 8
µ
m, chi
ế
m 51% tr
ọ
ng l
ư
ợ
ng tinh trùng), c
ổ
thân (dài kho
ả
ng 12
µ
m, 16%
tr
ọ
ng l
ư
ợ
ng),
đ
uôi (dài kho
ả
ng 35 - 37
µ
m, 33% tr
ọ
ng l
ư
ợ
ng).
2.3.2.1.
Đ
ầ
u
- Hình tr
ứ
ng
- Bên ngoài
đ
ư
ợ
c bao b
ọ
c b
ở
i l
ớ
p màng m
ỏ
ng lipoprotein. Màng này
đ
ư
ợ
c
hình thành khi
đ
i qua d
ị
ch hoàn ph
ụ
. Màng có kh
ả
n
ă
ng bán th
ấ
m giúp tinh trùng
đ
ị
nh
hình c
ũ
ng nh
ư
ch
ố
ng ch
ọ
i l
ạ
i nh
ữ
ng
đ
i
ề
u ki
ệ
n b
ấ
t l
ợ
i
đố
i v
ớ
i nó.
- Ti
ế
t ra men hyaluronidase và neuraminidase giúp phân gi
ả
i màng tr
ứ
ng giúp
tinh trùng xuyên qua.
-
Ở
chóp
đ
ầ
u tinh trùng có h
ệ
th
ố
ng acrosome quy
ế
t
đ
ị
nh n
ă
ng l
ự
c th
ụ
thai
c
ủ
a tinh trùng. Sau h
ệ
th
ố
ng acrosome là nhân tinh trùng và nó là kho duy nh
ấ
t ch
ứ
a
các y
ế
u t
ố
di truy
ề
n c
ủ
a con
đ
ự
c. B
ả
n ch
ấ
t hóa h
ọ
c c
ủ
a nhân là nucleoprotit, d
ễ
b
ị
phá h
ũ
y
b
ở
i các tác
độ
ng ngo
ạ
i c
ả
nh nh
ư
c
ơ
gi
ớ
i, nhi
ệ
t
độ
, hóa ch
ấ
t (do c
ầ
u n
ố
i NH
2
-P b
ị
đ
ứ
t gãy).
H
ệ
th
ố
ng acrosome d
ễ
b
ị
tr
ư
ơ
ng ph
ồ
ng, r
ờ
i kh
ỏ
i
đ
ầ
u tinh trùng, làm tinh trùng
m
ấ
t kh
ả
n
ă
ng th
ụ
tinh, nh
ấ
t là trong môi tr
ư
ờ
ng nh
ư
ợ
c tr
ư
ơ
ng. M
ặ
c khác, men
hyaluronidase c
ũ
ng r
ấ
t d
ễ
th
ẩ
m xu
ấ
t ra ngoài (Nguy
ễ
n T
ấ
n Anh – Nguy
ễ
n Qu
ố
c
Đ
ạ
t,
1997).
2.3.2.2. C
ổ
thân
Đ
ư
ợ
c k
ế
t h
ợ
p m
ộ
t cách l
ỏ
ng l
ẻ
o v
ớ
i ph
ầ
n
đ
ầ
u. Do
đ
ó d
ễ
b
ị
đ
ứ
t b
ở
i các tác
độ
ng
c
ơ
gi
ớ
i, nhi
ệ
t và hóa ch
ấ
t d
ẫ
n
đ
ế
n làm gi
ả
m t
ỷ
l
ệ
th
ụ
tinh ho
ặ
c tinh trùng không còn
đủ
kh
ả
n
ă
ng th
ụ
tinh n
ữ
a.
- Là n
ơ
i ch
ứ
a nhi
ề
u nguyên sinh ch
ấ
t c
ủ
a tinh trùng.
- Ch
ứ
a nhi
ề
u enzyme hô h
ấ
p.
- Ch
ứ
a m
ộ
t l
ư
ợ
ng l
ớ
n ATP, cung c
ấ
p cho tinh trùng ho
ạ
t
độ
ng (nh
ư
ng l
ạ
i gi
ả
m
r
ấ
t nhanh khi nhi
ệ
t
độ
b
ả
o t
ồ
n cao).
2.3.2.3.
Đ
uôi
- 23% là lipid
11
- Có tác d
ụ
ng chính giúp tinh trùng v
ậ
n
độ
ng nh
ờ
nh
ữ
ng bó s
ợ
i d
ọ
c qu
ấ
n
quanh
đ
uôi theo chi
ề
u dài c
ủ
a nó.
B
ả
ng 2.5. Kích th
ư
ớ
c tinh trùng c
ủ
a m
ộ
t s
ố
loài
Loài
Dài t
ổ
ng s
ố
(
µ
m)
Đ
ầ
u (dài x r
ộ
ng x dày)
(
µ
m)
C
ổ
thân
(
µ
m)
Đ
uôi
(
µ
m)
Heo
Bò
Ng
ự
a
C
ừ
u
Gà
Th
ỏ
Ng
ư
ờ
i
55 - 57
65 - 72
58 - 60
66- 75
100
50 - 62
51
8 x 4 x 1
9 x 4 x 1
7 x 4 x 2
8 x 5 x 1
14 x2 x 1
8 x 4 x 1
7 x 4 x 1
12
10 - 13
10
14
5
10
10
35 -37
44 - 57
41 - 43
44
80
33 - 35
34
2.4. CÁC
ĐẶ
C TÍNH VÀ Y
Ế
U T
Ố
Ả
NH H
Ư
Ở
NG
Đ
Ế
N S
Ứ
C S
Ố
NG C
Ủ
A TINH
TRÙNG
2.4.1.
ĐẶ
C TÍNH C
Ủ
A TINH TRÙNG
2.4.1.1. Sinh lý
Tinh trùng trao
đổ
i ch
ấ
t theo hai ph
ư
ơ
ng th
ứ
c: trao
đổ
i
đ
ư
ờ
ng và oxy hóa.
- Khi không có O
2
(
đ
i
ề
u ki
ệ
n y
ế
m khí): tinh trùng trao
đổ
i ch
ấ
t theo ph
ư
ơ
ng
th
ứ
c trao
đổ
i
đ
ư
ờ
ng. Ph
ư
ơ
ng th
ứ
c này
đ
ư
ợ
c tinh trùng s
ử
d
ụ
ng khi s
ố
ng trong d
ị
ch
hoàn ph
ụ
và trong
ố
ng sinh tinh.
Trong
đ
i
ề
u ki
ệ
n y
ế
m khí, tinh trùng s
ử
d
ụ
ng fructose v
ớ
i s
ự
có m
ặ
t c
ủ
a enzyme
hexokinase và phosphatase
đ
ể
gi
ả
i phóng ra n
ă
ng l
ư
ợ
ng d
ư
ớ
i d
ạ
ng ATP và acid lactic.
Acid lactic khi
đ
ư
ợ
c th
ả
i ra môi tr
ư
ờ
ng, n
ế
u v
ớ
i n
ồ
ng
độ
th
ấ
p thì kéo dài th
ờ
i gian
s
ố
ng c
ủ
a tinh trùng vì acid lactic
ứ
c ch
ế
s
ự
ho
ạ
t
độ
ng c
ủ
a tinh trùng, còn acid lactic
v
ớ
i n
ồ
ng
độ
cao s
ẽ
ả
nh h
ư
ở
ng t
ớ
i s
ứ
c s
ố
ng c
ủ
a tinh trùng.
Trong môi tr
ư
ờ
ng d
ị
ch hoàn ph
ụ
và
ố
ng d
ẫ
n tinh, ng
ư
ờ
i ta th
ấ
y hàm l
ư
ợ
ng
đ
ư
ờ
ng, oxy
ở
m
ứ
c th
ấ
p và nhi
ệ
t
độ
c
ũ
ng th
ấ
p h
ơ
n nhi
ệ
t
độ
chung c
ủ
a c
ơ
th
ể
kho
ả
ng
4
0
C - 5
0
C. Vì v
ậ
y,
ở
đ
ây tinh trùng s
ố
ng
đ
ư
ợ
c lâu h
ơ
n so v
ớ
i khi
đ
ư
a ra ngoài hay khi
phóng vào
đ
ư
ờ
ng sinh d
ụ
c cái, n
ơ
i có nhi
ề
u oxy và giàu ch
ấ
t d
ị
ch ch
ứ
a
đ
ư
ờ
ng.
12
- Trao
đ
ổ
i ch
ấ
t d
ư
ớ
i
đ
i
ề
u ki
ệ
n có oxy (aerobios): x
ả
y ra ch
ủ
y
ế
u trên heo, g
ọ
i
là quá trình hô h
ấ
p hay oxy hóa. Quá trình này ch
ủ
y
ế
u là quá trình s
ử
d
ụ
ng oxy
đ
ể
đố
t
cháy c
ơ
ch
ấ
t có trong b
ả
n thân nó ho
ặ
c
đ
ể
oxy hóa tri
ệ
t
đ
ể
h
ơ
n
đ
ể
t
ạ
o thành CO
2
và
H
2
O.
Ph
ư
ơ
ng th
ứ
c này di
ễ
n ra khi tinh trùng ra kh
ỏ
i c
ơ
th
ể
thú
đ
ự
c, g
ặ
p môi tr
ư
ờ
ng
giàu oxy (trong
đ
ư
ờ
ng sinh d
ụ
c thú cái ho
ặ
c khi
đ
ư
ợ
c l
ấ
y ra ngoài
đ
ể
ki
ể
m tra, b
ả
o t
ồ
n).
Khi có
đ
ầ
y
đủ
oxy, tinh trùng s
ử
d
ụ
ng nguyên li
ệ
u chính là glucose, m
ộ
t s
ố
hydratcarbon và acid lactic ch
ứ
a trong tinh d
ị
ch (s
ả
n ph
ẩ
m c
ủ
a hô h
ấ
p y
ế
m khí). Quá
trình hô h
ấ
p hi
ế
u khí
đ
ặ
c bi
ệ
t di
ễ
n ra thu
ậ
n l
ợ
i trong môi tr
ư
ờ
ng
đ
ư
ờ
ng sinh d
ụ
c cái,
nh
ấ
t là khi
độ
ng d
ụ
c và r
ụ
ng tr
ứ
ng. Khi
đ
ó lòng
ố
ng
đ
ư
ờ
ng sinh d
ụ
c cái t
ă
ng sinh và
n
ở
r
ộ
ng, m
ạ
ch máu t
ử
cung âm
đ
ạ
o giãn, góp ph
ầ
n nâng cao n
ồ
ng
độ
oxy và glucose.
H
ệ
s
ố
hô h
ấ
p (t
ỷ
l
ệ
hao oxy) c
ủ
a tinh trùng
đ
ư
ợ
c tính b
ằ
ng micrôlit (
µ
l) là s
ố
oxy tiêu hao trong 1 gi
ờ
c
ủ
a 100.000 tinh trùng
ở
37
0
C, t
ỷ
l
ệ
này
ở
các loài gia súc
n
ằ
m trong kho
ả
ng 10
µ
l - 20
µ
l oxy.
2.4.1.2.
Đ
ặ
c tính chuy
ể
n
đ
ộ
ng ti
ế
n th
ẳ
ng v
ề
phía tr
ư
ớ
c
S
ự
rung
độ
ng c
ủ
a
đ
uôi k
ế
t h
ợ
p v
ớ
i s
ự
xoay c
ủ
a tr
ụ
c gi
ữ
a làm cho tinh trùng v
ậ
n
độ
ng ti
ế
n th
ẳ
ng t
ớ
i tr
ư
ớ
c.
2.4.1.3. Ti
ế
p xúc
N
ế
u trong tinh d
ị
ch b
ấ
t k
ỳ
v
ậ
t l
ạ
nào (b
ụ
i, rác, b
ọ
t khí, tr
ứ
ng…) thì tinh trùng
có
đ
ặ
c tính bao vây xung quanh v
ậ
t l
ạ
ấ
y. Ngoài ra tinh trùng c
ũ
ng có
đ
ặ
c tính ti
ế
p xúc
v
ớ
i hóa ch
ấ
t (trong
ố
ng d
ẫ
n tr
ứ
ng có ti
ế
t ra ch
ấ
t hóa h
ọ
c, kích thích tinh trùng t
ậ
p
trung l
ạ
i và ti
ế
n
đ
ế
n t
ế
bào tr
ứ
ng), ti
ế
p xúc v
ớ
i
đ
i
ệ
n (trong
ố
ng d
ẫ
n tr
ứ
ng hay t
ử
cung
có
đ
i
ệ
n th
ế
, b
ả
n thân tinh trùng c
ũ
ng có
đ
i
ệ
n th
ế
, cho nên tinh trùng ch
ạ
y theo m
ộ
t
h
ư
ớ
ng nh
ấ
t
đ
ị
nh).
2.4.1.4. H
ư
ớ
ng sáng
Tinh trùng có xu h
ư
ớ
ng di chuy
ể
n
đ
ế
n n
ơ
i có ánh sáng. N
ế
u nh
ỏ
gi
ọ
t tinh lên lame
kính n
ử
a sáng n
ử
a t
ố
i, ta th
ấ
y
đ
a s
ố
tinh trùng di chuy
ể
n v
ề
phía sáng.
13
2.4.1.5. Ch
ạ
y ng
ư
ợ
c dòng
Tinh trùng chuy
ể
n
độ
ng
đ
ư
ợ
c nh
ờ
đ
uôi lái, do
đ
ó nó có th
ể
chuy
ể
n
độ
ng ng
ư
ợ
c
dòng n
ư
ớ
c và c
ũ
ng có xu h
ư
ớ
ng l
ộ
i ng
ư
ợ
c dòng n
ư
ớ
c. Khi l
ấ
y m
ộ
t gi
ọ
t tinh ch
ấ
m lên
lame
đ
ể
nghiêng và quan sát trên kính hi
ể
n vi, ta th
ấ
y tinh trùng có h
ư
ớ
ng ch
ạ
y ng
ư
ợ
c
lên và v
ậ
n
độ
ng ti
ế
n th
ẳ
ng. Chính vì th
ế
mà tinh trùng có th
ể
di chuy
ể
n trong t
ử
cung
đ
ế
n v
ớ
i tr
ứ
ng.
2.4.2. NH
Ữ
NG Y
Ế
U T
Ố
Ả
NH H
Ư
Ở
NG
Đ
Ế
N S
Ứ
C S
Ố
NG C
Ủ
A TINH TRÙNG
2.4.2.1. N
ư
ớ
c
N
ư
ớ
c s
ẽ
làm gi
ả
m áp su
ấ
t th
ẩ
m th
ấ
u c
ủ
a môi tr
ư
ờ
ng s
ố
ng c
ủ
a tinh trùng nên dù
n
ư
ớ
c c
ấ
t hay n
ư
ớ
c
đ
ã tiêu
độ
c
đ
ề
u làm cho tinh trùng phình to
đ
ầ
u ra, l
ắ
c l
ư
t
ạ
i ch
ỗ
và
ch
ế
t. Do
đ
ó khi áp d
ụ
ng th
ụ
tinh nhân t
ạ
o, bình l
ấ
y tinh và các d
ụ
ng c
ụ
ch
ứ
a tinh ph
ả
i
khô s
ạ
ch và ti
ệ
t trùng.
2.4.2.2. Các hóa ch
ấ
t có tính sát trùng
Tinh trùng r
ấ
t nh
ạ
y c
ả
m v
ớ
i các hóa ch
ấ
t có tính sát trùng nh
ư
: KMnO
4
4%,
formol, c
ồ
n, crezyl… Hóa ch
ấ
t s
ẽ
h
ấ
p d
ẫ
n tinh trùng b
ơ
i
đ
ế
n và gây
ả
nh h
ư
ở
ng
đ
ế
n
chúng.
2.4.2.3. Nhi
ệ
t
đ
ộ
Th
ờ
i gian s
ố
ng c
ủ
a tinh trùng
ở
bên ngoài c
ơ
th
ể
t
ỷ
l
ệ
ngh
ị
ch v
ớ
i ôn
độ
môi
tr
ư
ờ
ng xung quanh. Nhi
ệ
t
độ
cao có th
ể
làm tinh trùng tiêu hao n
ă
ng l
ư
ợ
ng ho
ạ
t
độ
ng
ho
ặ
c gây ch
ế
t. M
ặ
c dù nhi
ệ
t
độ
th
ấ
p ít gây tác h
ạ
i cho tinh trùng nh
ư
ng quan tr
ọ
ng là
ở
t
ố
c
độ
h
ạ
nhi
ệ
t. Tinh trùng ph
ả
i
đ
ư
ợ
c làm l
ạ
nh t
ừ
t
ừ
đ
ế
n nhi
ệ
t
độ
b
ả
o t
ồ
n. Theo
Landsverk (2000), nhi
ệ
t
độ
b
ả
o qu
ả
n tinh heo nên
ở
kho
ả
ng 15
0
C - 20
0
C là phù h
ợ
p.
Ở
5
0
C, tinh trùng kém ho
ạ
t
độ
ng. Tinh trùng ho
ạ
t
độ
ng m
ạ
nh h
ơ
n
ở
10
0
C và
ho
ạ
t
độ
ng t
ố
i
đ
a
ở
37
0
C - 41
0
C.
Ở
46
0
C, protein c
ủ
a tinh trùng chuy
ể
n sang tình tr
ạ
ng
bi
ế
n tính không h
ồ
i ph
ụ
c
đ
ư
ợ
c.
Đ
ể
b
ả
o qu
ả
n tinh d
ị
ch,
đ
ầ
u tiên c
ầ
n tránh tinh trùng tiêu hao n
ă
ng l
ư
ợ
ng và
gi
ả
m m
ứ
c
độ
bi
ế
n
đổ
i h
ệ
th
ố
ng sinh ch
ấ
t và th
ể
đ
ỉ
nh acrosom c
ủ
a tinh trùng. Do
đ
ó, c
ầ
n
ph
ả
i duy trì kh
ả
n
ă
ng s
ố
ng c
ủ
a tinh trùng càng lâu ngoài c
ơ
th
ể
độ
ng v
ậ
t.
Đ
ể
b
ả
o qu
ả
n
đ
ư
ợ
c tinh d
ị
ch thì m
ộ
t trong nh
ữ
ng
đ
i
ề
u quan tr
ọ
ng nh
ấ
t là chuy
ể
n tinh trùng tr
ở
14
v
ề
tr
ạ
ng thái ti
ề
m sinh. Và khi s
ử
d
ụ
ng, ta có th
ể
hâm nóng t
ừ
t
ừ
đ
ế
n nhi
ệ
t
độ
tinh trùng
ho
ạ
t
độ
ng t
ố
i
đ
a (37
0
C), có th
ể
khôi ph
ụ
c ho
ạ
t l
ự
c và kh
ả
n
ă
ng th
ụ
thai.
Nh
ư
ng khi b
ả
o qu
ả
n, nhi
ệ
t
độ
h
ạ
quá nhanh (
độ
t ng
ộ
t gi
ả
m xu
ố
ng t
ớ
i 18
0
C sau
khi v
ừ
a m
ớ
i l
ấ
y xong) tinh trùng s
ẽ
g
ặ
p hi
ệ
n t
ư
ợ
ng choáng l
ạ
nh. Vì v
ậ
y trong các
phòng nghiên c
ứ
u tinh d
ị
ch, các d
ụ
ng c
ụ
, ph
ư
ơ
ng ti
ệ
n ti
ế
p xúc v
ớ
i tinh d
ị
ch, nhi
ệ
t
độ
không nên
đ
ể
th
ấ
p d
ư
ớ
i 18
0
C.
2.4.2.4. Không khí
Tinh trùng ti
ế
p xúc t
ự
do trong không khí s
ẽ
t
ă
ng c
ư
ờ
ng hô h
ấ
p, t
ă
ng c
ư
ờ
ng
ho
ạ
t
độ
ng, chóng tiêu hao n
ă
ng l
ư
ợ
ng và mau ch
ế
t. Vì v
ậ
y khi rót tinh vào, l
ọ
ph
ả
i
đ
ầ
y,
đ
ậ
y n
ắ
p th
ậ
t kín, không còn b
ọ
t khí trong l
ọ
.
Đ
ể
b
ả
o t
ồ
n tinh trùng
đ
ư
ợ
c lâu,
ng
ư
ờ
i ta th
ư
ờ
ng h
ạ
n ch
ế
quá trình hô h
ấ
p c
ủ
a tinh trùng và c
ố
g
ắ
ng gi
ữ
tinh trùng
ở
tr
ạ
ng thái y
ế
m khi. Tuy nhiên, qua nghiên c
ứ
u, tinh trùng
ở
trong
đ
i
ề
u ki
ệ
n y
ế
m khí thì
n
ă
ng l
ự
c th
ụ
thai tuy không
đổ
i nh
ư
ng s
ứ
c s
ố
ng
ở
đ
ờ
i sau b
ị
ả
nh h
ư
ở
ng x
ấ
u.
2.4.2.5. Khói
Khói làm
ả
nh h
ư
ờ
ng
đ
ế
n s
ứ
c s
ố
ng c
ủ
a tinh trùng. Ngoài ra trong khói thu
ố
c có
nhi
ề
u khí H
2
S c
ũ
ng làm
ả
nh h
ư
ở
ng
đ
ế
n tinh trùng.
2.4.2.6. Sóng l
ắ
c
Trong quá trình v
ậ
n chuy
ể
n tinh d
ị
ch, tinh trùng s
ẽ
ch
ế
t nhanh n
ế
u b
ị
dao
độ
ng
m
ạ
nh. Do
đ
ó, mu
ố
n gi
ả
m sóng l
ắ
c, ta nên ch
ứ
a
đ
ầ
y bình.
2.4.2.7. Ánh sáng
Ánh sáng tán quang không có h
ạ
i cho tinh trùng. Tuy nhiên, d
ư
ớ
i tia n
ắ
ng tr
ự
c
ti
ế
p, tinh trùng t
ă
ng c
ư
ờ
ng ho
ạ
t
độ
ng và sau 20 - 40 phút chúng s
ẽ
ch
ế
t.
Tác h
ạ
i c
ủ
a tia n
ắ
ng m
ặ
t tr
ờ
i
đ
ư
ợ
c gi
ả
i thích r
ằ
ng tia c
ự
c tím c
ủ
a ánh sáng
đ
ã
đ
ẩ
y m
ạ
nh các quá trình chuy
ể
n hóa và s
ự
h
ấ
p thu nhi
ệ
t c
ủ
a các phân t
ử
sinh h
ọ
c. Vì v
ậ
y
khi ti
ế
n hành th
ụ
tinh nhân t
ạ
o, không cho tinh d
ị
ch ti
ế
p xúc v
ớ
i ánh sáng m
ặ
t tr
ờ
i
và các
đ
èn kh
ử
trùng. Có th
ể
dùng chai l
ọ
màu
đ
ể
b
ả
o qu
ả
n tinh d
ị
ch vì chúng có th
ể
ch
ặ
n tia c
ự
c tím l
ạ
i.
2.4.2.8. pH
Tinh d
ị
ch c
ủ
a heo có pH h
ơ
i ki
ề
m 6,6 - 7,6. N
ế
u thay
đổ
i pH
độ
t ng
ộ
t ho
ặ
c trong
ph
ạ
m vi l
ớ
n s
ẽ
ả
nh h
ư
ở
ng
đ
ế
n s
ứ
c s
ố
ng c
ủ
a tinh trùng.
)
15
pH quá toan ho
ặ
c quá ki
ề
m
đ
i
ề
u
ả
nh h
ư
ở
ng x
ấ
u
đ
ế
n s
ứ
c s
ố
ng c
ủ
a tinh trùng.
Trong môi tr
ư
ờ
ng h
ơ
i ki
ề
m, tinh trùng b
ị
kích thích nên kh
ả
n
ă
ng ho
ạ
t
độ
ng
đ
ư
ợ
c t
ă
ng
c
ư
ờ
ng. Còn trong môi tr
ư
ờ
ng h
ơ
i toan, kh
ả
n
ă
ng ho
ạ
t
độ
ng c
ủ
a tinh trùng b
ị
ứ
c ch
ế
.
Đ
ể
duy trì pH c
ủ
a môi tr
ư
ờ
ng t
ổ
ng h
ợ
p
ổ
n
đ
ị
nh
ở
m
ứ
c thích h
ợ
p, ng
ư
ờ
i ta
th
ư
ờ
ng
đ
ư
a vào nh
ữ
ng hoá ch
ấ
t có n
ă
ng l
ự
c
đ
ệ
m, là nh
ữ
ng ch
ấ
t có kh
ả
n
ă
ng làm gi
ả
m b
ớ
t
s
ự
ki
ề
m hoá ho
ặ
c toan hóa th
ư
ờ
ng
đ
ư
ợ
c phát sinh trong tinh d
ị
ch.
2.4.2.9. Vi khu
ẩ
n
Vi khu
ẩ
n luôn là m
ộ
t y
ế
u t
ố
không t
ố
t cho tinh trùng. Các vi khu
ẩ
n nh
ư
Staphylococcus spp, Pseudomonas spp, Klebsiella spp, Leptospira… th
ư
ờ
ng nhi
ễ
m
trong tinh d
ị
ch, gây h
ạ
i cho b
ả
n thân n
ọ
c gi
ố
ng,
ả
nh h
ư
ở
ng x
ấ
u
đ
ế
n heo nái và s
ự
phát
tri
ể
n c
ủ
a phôi.
2.4.2.10. V
ậ
t d
ơ
b
ẩ
n
Ch
ấ
t b
ẩ
n (t
ạ
p trùng, rác, b
ụ
i…) s
ẽ
h
ấ
p d
ẫ
n tinh trùng bám vào ho
ặ
c gây h
ạ
i cho b
ả
n
thân tinh trùng.
2.5. M
Ộ
T S
Ố
Y
Ế
U T
Ố
Ả
NH H
Ư
Ở
NG
Đ
Ế
N QUÁ TRÌNH SINH TINH VÀ
PH
Ẩ
M CH
Ấ
T TINH D
Ị
CH
Có nhi
ề
u y
ế
u t
ố
ả
nh h
ư
ở
ng
đ
ế
n ph
ẩ
m ch
ấ
t tinh d
ị
ch nh
ư
:
2.5.1. GI
Ố
NG
B
ả
ng 2.6. Th
ể
tích tinh d
ị
ch c
ủ
a heo
đ
ự
c n
ộ
i và heo
đ
ự
c ngo
ạ
i
Gi
ố
ng
Đ
ự
c n
ộ
i
Đ
ự
c ngo
ạ
i
Lo
ạ
i
H
ậ
u b
ị
Tr
ư
ở
ng thành
H
ậ
u b
ị
Tr
ư
ở
ng thành
V (ml/l
ầ
n l
ấ
y tinh)
50 - 80 > 100 80 - 150 250 - 400
C (10
6
tinh trùng/ml) 15 - 60 150 - 300
VAC (10
9
tinh trùng/l
ầ
n l
ấ
y tinh
1,3 - 10
16 - 90
(Nguy
ễ
n Thi
ệ
n - Nguy
ễ
n T
ấ
n Anh, 1993)
Các gi
ố
ng heo khác nhau thì cho ph
ẩ
m ch
ấ
t tinh khác nhau.
Ở
Vi
ệ
t Nam, gi
ố
ng
heo
đ
ự
c ngo
ạ
i th
ư
ờ
ng cho ph
ẩ
m ch
ấ
t tinh và dung l
ư
ợ
ng cao h
ơ
n gi
ố
ng heo
đ
ự
c n
ộ
i.
Nh
ữ
ng heo
đ
ự
c gi
ố
ng
đ
ư
ợ
c ch
ọ
n l
ọ
c và c
ả
i t
ạ
o t
ố
t, ph
ẩ
m ch
ấ
t tinh t
ố
t h
ơ
n.
16
2.5.2. DINH D
Ư
Ỡ
NG
C
ơ
th
ể
độ
ng v
ậ
t c
ầ
n
đ
ư
ợ
c cung c
ấ
p n
ă
ng l
ư
ợ
ng
đ
ể
đ
áp
ứ
ng nhu c
ầ
u duy trì, phát tri
ể
n
và s
ả
n xu
ấ
t. Dinh d
ư
ỡ
ng t
ố
t và h
ợ
p lý s
ẽ
đ
ả
m b
ả
o
đ
ư
ợ
c quá trình ho
ạ
t
độ
ng và phát
tri
ể
n c
ủ
a c
ơ
th
ể
và các tuy
ế
n sinh d
ụ
c,
đồ
ng th
ờ
i giúp kéo dài th
ờ
i gian s
ử
d
ụ
ng
đ
ự
c
gi
ố
ng. Kh
ẩ
u ph
ầ
n dinh d
ư
ỡ
ng tùy thu
ộ
c vào t
ừ
ng gi
ố
ng, nhu c
ầ
u t
ừ
ng cá th
ể
mà c
ầ
n
đ
ư
ợ
c cung c
ấ
p
đ
ầ
y
đủ
, cân b
ằ
ng các yêu c
ầ
u v
ề
ch
ấ
t
đ
ạ
m, khoáng
đ
a l
ư
ợ
ng và sinh
t
ố
.
- Protein:
Là thành ph
ầ
n chính
đ
ể
c
ấ
u t
ạ
o t
ế
bào, kích thích t
ố
, kháng th
ể
,
đồ
ng th
ờ
i
đ
ó là
v
ậ
t ch
ấ
t c
ấ
u t
ạ
o c
ơ
b
ả
n c
ủ
a tinh trùng. T
ỷ
l
ệ
đ
ạ
m trong kh
ẩ
u ph
ầ
n s
ẽ
ả
nh h
ư
ở
ng
đ
ế
n s
ự
hình thành tinh trùng và ch
ấ
t l
ư
ợ
ng tinh d
ị
ch (Lê V
ă
n Th
ọ
và
Đ
àm V
ă
n Ti
ệ
n, 1992).
N
ế
u thi
ế
u protein thì kh
ả
n
ă
ng sinh tinh kém, ch
ấ
t l
ư
ợ
ng tinh d
ị
ch, n
ồ
ng
độ
tinh
trùng và tính h
ă
ng gi
ả
m. Tuy nhiên protein d
ư
th
ừ
a c
ơ
th
ể
không tích tr
ữ
mà bài th
ả
i ra
ngoài d
ư
ớ
i d
ạ
ng urê, uric… N
ế
u protein d
ư
th
ừ
a trong th
ờ
i gian dài thì c
ơ
quan ti
ế
t
ni
ệ
u s
ẽ
b
ị
viêm do ho
ạ
t
độ
ng quá t
ả
i, gi
ả
m tính h
ă
ng và tu
ổ
i th
ọ
heo.
T
ỷ
l
ệ
ch
ấ
t
đ
ạ
m trong kh
ẩ
u ph
ầ
n
ă
n
đ
ư
ợ
c khuy
ế
n cáo là 15% - 18%. Nái gi
ố
ng,
n
ọ
c gi
ố
ng không nên cho
ă
n nhi
ề
u quá vì nh
ư
th
ế
d
ễ
gây ra tình tr
ạ
ng m
ậ
p m
ỡ
.
Đ
ồ
ng
th
ờ
i c
ầ
n cân
đố
i
đ
ạ
m có ngu
ồ
n g
ố
c
độ
ng v
ậ
t v
ớ
i
đ
ạ
m có ngu
ồ
n g
ố
c th
ự
c v
ậ
t (
đ
ậ
u
nành ).
- Ch
ấ
t béo:
Lipid là ngu
ồ
n d
ự
tr
ữ
n
ă
ng l
ư
ợ
ng, hòa tan các vitamin tan trong d
ầ
u nh
ư
vitamin A, D, E, K và là ch
ấ
t quan tr
ọ
ng trong ph
ố
i h
ợ
p kh
ẩ
u ph
ầ
n. N
ế
u kh
ẩ
u ph
ầ
n
thi
ế
u ch
ấ
t béo thì n
ă
ng l
ự
c th
ụ
thai gi
ả
m. Ng
ư
ợ
c l
ạ
i, n
ế
u d
ư
th
ừ
a ch
ấ
t béo thì thú s
ẽ
m
ậ
p, ho
ạ
t
độ
ng ch
ậ
m ch
ạ
p, m
ấ
t d
ầ
n kh
ả
n
ă
ng ph
ả
n x
ạ
, làm cho kh
ả
n
ă
ng xu
ấ
t tinh và th
ờ
i
gian s
ử
d
ụ
ng
đ
ự
c gi
ố
ng gi
ả
m.
- Vitamin:
+ Vitamin A: làm
ả
nh h
ư
ở
ng
đ
ế
n s
ự
t
ổ
ng h
ợ
p testosterone. Nó góp ph
ầ
n
b
ả
o v
ệ
mô c
ơ
quan sinh d
ụ
c, c
ầ
n thi
ế
t cho s
ự
sinh tr
ư
ở
ng, sinh s
ả
n và
đ
ề
kháng b
ệ
nh.
Vitamin A c
ầ
n thi
ế
t cho thú sinh s
ả
n
đ
ể
s
ả
n xu
ấ
t ra giao t
ử
. N
ế
u thi
ế
u vitamin A, s
ố
