Cấy ghép tế bào gốc: Những triển vọng trong điều trị (p-2) potx

Cấy ghép tế bào gốc:
Những triển vọng
trong điều trị (p-2)




Cấy ghép tế bào gốc tạo huyết
(cấy ghép tủy xương)

Tế bào gốc tạo huyết hay còn gọi là
tế bào gốc tạo máu (blood stem
cell) là các tế bào nguyên sinh của
tủy xương (phần mô mềm nằm ở
giữa các ống xương). Các tế bào
gốc loại này luôn tự đổi sinh mới,
biệt hóa và tạo ra hồng cầu, tiểu
cầu, các loại bạch cầu, các lympho
bào, các tế bào sát thủ tự nhiên
Các tế bào này lưu hành trong máu
và có những chức năng riêng: Hồng
cầu có chức năng vận chuyển ôxy
từ các phế nang tới các tế bào, các
mô toàn cơ thể và mang CO2 từ các
tế bào tới các phế nang để thải ra
ngoài. Cơ thể con người luôn có
khoảng 30 tỷ hồng cầu. Các tiểu
cầu có nhiệm vụ tạo ra các cục máu
đông để cầm máu. Các bạch cầu là

đội quân bảo vệ cơ thể chống
nhiễm trùng các loại. Các lympho
bào là các tế bào miễn dịch bảo vệ
cơ thể. Ở cơ thể khỏe mạnh, các tế
bào máu hoạt động bình thường về
số lượng và chất lượng; còn trong
trường hợp có rối loạn về các yếu
tố của máu sẽ gây ra các bệnh lý
như ung thư máu (bạch cầu mạn
dòng tủy, bạch cầu cấp dòng
lympho), u tủy xương…





Trên thế giới, ca cấy ghép tuỷ
xương đầu tiên đã được thực hiện
năm 1958. Ở Hoa Kỳ, hiện mỗi
năm đã tiến hành cấy ghép tuỷ
xương cho hơn 4.000 trường hợp.
Hiệu quả điều trị của phương pháp
này sau khi điều trị bằng hóa chất
thông thường có tỷ lệ sống 5 năm
không bệnh là 72%, trong khi tỷ lệ
này ở các bệnh nhân chỉ dùng hoá
chất là 49%. Cấy ghép tuỷ xương
chủ yếu được sử dụng để điều trị
ung thư, nhưng hiện nay phương
pháp này cũng được sử dụng để

chống lại một số bệnh liên quan tới
hệ miễn dịch và máu, chẳng hạn
như bệnh thiếu máu tế bào hình
liềm hoặc đa xơ.

Tháng 9.2004, tôi có dịp dự một
hội nghị quốc tế về điều trị ung thư
ở Singapo và tham quan một số cơ
sở điều trị ung thư, trong đó có
Trung tâm Huyết học và Cấy tế bào
gốc thuộc Nhóm Công ty tư nhân
Chăm sóc sức khỏe Parkway. Tại
đây, các nhà khoa học đang nghiên
cứu ứng dụng việc cấy tế bào gốc
nhằm điều trị ung thư tuyến tụy,
ung thư tế bào thận, ung thư buồng
trứng, di căn ung thư đại tràng. Họ
đã sử dụng cấy tế bào gốc từ tủy
xương, từ máu ngoại vi, từ cuống
rốn và cả từ gan bào thai. Người
cho tế bào gốc có thể là người cùng
huyết thống, anh chị em sinh đôi
cùng trứng, hoặc cũng có thể là từ
người không cùng huyết thống. Tế
bào gốc còn có thể lấy ở chính bản
thân người bệnh từ trước và được
bảo quản đông lạnh sâu, khi cần
dùng sẽ sử dụng lại cho người đó
(tế bào gốc tự thân). Để điều trị một
số bệnh máu ác tính, việc truyền

các tế bào gốc tạo huyết đã đưa lại
hiệu quả tốt với các dạng bạch cầu
cấp dòng lympho, bạch cầu mạn
dòng tủy, u tủy xương và suy tủy.
Kỹ thuật này trước đây thường
được gọi là ghép tủy xương (bone
marrow transplant), nay được gọi
thống nhất là cấy ghép tế bào gốc
tạo huyết (hematopoetic stem cell
transplant).

Ở nước ta, việc cấy ghép tế bào gốc
tạo huyết từ tuỷ xương đã được ứng
dụng trong điều trị các bệnh lý ác
tính về máu từ năm 1995 tại Bệnh
viện Huyết học và Truyền máu
Thành phố Hồ Chí Minh. Năm
1996, tại đây đã thực hiện tự ghép
tế bào gốc tạo máu ngoại vi và năm
2002 đã tiến hành dị ghép tế bào
gốc tạo máu từ máu cuống rốn để
điều trị bệnh bạch cầu cấp dòng
lympho. Bệnh viện Trung ương
Huế là cơ sở thứ hai trong cả nước
đã thực hiện được kỹ thuật cấy
ghép tế bào gốc tạo huyết trong
điều trị (từ đầu năm 2003). Mới
đây, Bệnh viện Trung ương Quân
đội 108 cũng đã bắt đầu triển khai
kỹ thuật này để điều trị cho bệnh

nhân u lympho không Hodgkin giai
đoạn IIA (WF6). Đây là một loại
ung thư tế bào trong hệ bạch huyết,
có thể lan sang hầu hết các bộ phận
cơ thể. Sau khi tiến hành hút tuỷ
xương và tách lấy tế bào gốc (bảo
quản trong nitơ lỏng, nhiệt độ từ -
196 đến -800C), bệnh nhân sẽ được
điều trị bằng hoá trị liệu để diệt hết
các khối u và tế bào ung thư, cuối
cùng là việc ghép lại tế bào gốc cho
bệnh nhân. Nếu sau vài tháng có
thể phục hồi được các dòng tế bào
máu ở tuỷ xương, có nghĩa là đã
cấy ghép thành công. Tuy nhiên, tỷ
lệ rủi ro của phương pháp này vào
khoảng 10-20%. Bên cạnh đó, việc
điều trị sau ghép cũng có vai trò
sống còn, bởi bệnh nhân có thể chết
vì nhiễm khuẩn hoặc xuất huyết
(lúc này tuỷ đã được làm sạch,
không còn bạch cầu để chống đỡ
với các tác nhân gây bệnh).

Từ giữa tháng 3.2001, nước ta đã
trở thành một trong bảy ngân hàng
máu cuống rốn của vùng châu Á,
được Hiệp hội Máu cuống rốn
Quốc tế kết nạp làm thành viên. Kỹ
thuật ghép tế bào gốc tạo huyết của

ta cũng đã chính thức được thế giới
công nhận. Điều này mang một ý
nghĩa hết sức quan trọng bởi việc
mở rộng cơ hội điều trị cho những
bệnh nhân bị ung thư máu ác tính.