skkn dia 10-chinh

Rèn luyện các kỹ năng cơ bản nhằm đem lại hiệu quả cao trong giảng dạy thực hành ở
môn Địa lí lớp 10 - Trường THPT Đạ Tông
PHẦN I. MỞ ĐẦU
I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong quá trình dạy Địa lý cấp THPT từ năm học 2006 - 2007 đến nay tôi nhận
thấy đa số học sinh trường THPT Đạ Tông còn rất yếu về kỹ năng xác định, vẽ và nhận
xét các loại biểu biểu đồ cơ bản, đặc biệt là học sinh lớp 10 đầu cấp. Do đó kết quả các
bài kiểm tra thường xuyên, định kì hoặc kết quả thi tốt nghiệp phần kỹ năng thường có
kết quả chưa cao. Để giúp học sinh rèn luyện thành thạo kỹ năng, cũng như nâng cao
chất lượng bộ môn Địa lý nói chung mà còn tạo tiền đề cho việc nâng cao chất lượng
tốt nghiệp của lớp 12 nói riêng cho nên việc “ Rèn luyện một số kỹ năng cơ bản nhằm
đem lại hiệu quả cao trong giảng dạy thực hành vẽ biểu đồ ở môn Địa lý lớp 10 ” là
rất quan trọng và có tính cấp thiết.
2. Mục đích, đối tượng và nhiệm vụ nghiên cứu, phạm vi, giá trị sử dụng và
phương pháp nghiên cứu của đề tài :
2.1. Mục đích
- Hướng dẫn các kỹ năng nhận biết, vẽ và nhận xét các loại biểu đồ trong chương trình
Địa lý cho học sinh lớp 10
- Nâng cao kỹ năng nhận biết, vẽ và nhận xét biểu đồ cho học sinh lớp 10 qua đó góp
phần nâng cao chất lượng các bài kiểm tra thường xuyên, định kì và chất lượng thi tốt
nghiệp.
2.2. Đối tượng
- Giáo viên giảng dạy môn Địa lý
- Học sinh lớp 10A1, 10A2, 10A3
2.3. Nhiệm vụ
- Nghiên cứu một số kỹ năng thực hành vẽ và nhận xét các loại và dạng biểu đồ cơ bản.
- Đưa ra được những nguyên tắc chung khi thực hành kỹ năng nhận biết, vẽ và nhận xét
biểu đồ cơ bản trong chương trình địa lí lớp 10 qua thực tế kiểm nghiệm của bản thân.
2.4. Phạm vi nghiên cứu
- Các bài tập thực hành và các tiết thực hành trong chương trình sách giáo khoa Địa lí

lớp 10.
- Giới hạn trong phương pháp dạy học thực hành kỹ năng địa lí : Nhận biết, vẽ và nhận
xét các loại và dạng biểu đồ cơ bản trong chương trình địa lí lớp 10.
2.5. Giá trị sử dụng
- Đề tài có thể ứng dụng hoặc làm tài liệu tham khảo trong việc giảng dạy Địa lí nói
chung và hướng dẫn thực hành kỹ năng nhận biết, vẽ và nhận xét biểu đồ trong chương
trình địa lí lớp 10 nói riêng ở trường THPT Đạ Tông.
- Làm tài liệu tham khảo học tập, ôn thi tốt nghiệp, ôn thi học sinh giỏi cấp trường và có
thể làm tài liệu tham khảo để ôn thi Đại học, Cao đẳng đối với các học sinh khá giỏi.
2.6. Phương pháp nghiên cứu :
- Kinh nghiệm thực tế của việc giảng dạy địa lí lớp 10 cấp THPT trong 4 năm và chấm
thi tốt nghiệp THPT.
- Phương pháp thử nghiệm: tiến hành thử nghiệm trên 3 lớp giảng dạy tại trường qua đó
lấy kết quả phân tích, so sánh với kết quả khảo sát chất lượng đầu năm học làm cơ sở
cho việc đánh giá đề tài.
Trang 1
Rèn luyện các kỹ năng cơ bản nhằm đem lại hiệu quả cao trong giảng dạy thực hành ở
môn Địa lí lớp 10 - Trường THPT Đạ Tông
- Phương pháp thống kê, xử lí số liệu: sau khi thu thập thông tin, tiến hành phân tích, xử
lí số liệu qua đó rút ra kết luận, kinh nghiệm sau khi thực hiện nội dung nghiên cứu.
- Các phương pháp có liên quan đến lí luận dạy học đổi mới trong môn Địa lí như: thảo
luận nhóm, nêu vấn đề, giải quyết vấn đề, thu thập đánh giá, kiểm nghiệm thông tin…
II. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI.
1. Cơ sở lí luận
Kỹ năng là năng lực hay khả năng chuyên biệt của một cá nhân về một hoặc
nhiều khía cạnh nào đó được sử dụng để giải quyết tình huống hay công việc nào đó
phát sinh trong cuộc sống.
Để hình thành được kỹ năng thực hành vẽ biểu đồ trong môn Địa lí thì đòi hỏi
người học phải xác định được các yêu cầu sau:
- Nhận dạng biểu đồ

- Cách thức vẽ các dạng biểu đồ
- So sánh, nhận xét, rút nhận xét, giải thích về vấn đề cần tìm hiểu.
Kỹ năng thực hành trong môn Địa lý có rất nhiều dạng và chiếm một phần không
nhỏ trong kiến thức của chương trình THPT như: kỹ năng về biểu đồ, kỹ năng sử dụng
Át Lát Địa lý, kỹ năng xử lý số liệu, kỹ năng nhận xét bảng số liệu, kỹ năng khai thác
kiến thức từ bản đồ và các phương tiện trực quan…
Trong các dạng kỹ năng trên thì kỹ năng vẽ biểu đồ, nhận xét biểu đồ luôn luôn
được kiểm tra và chiếm khoảng 20% tổng số điểm toàn bài.
Trong quá trình giảng dạy địa lí cấp THPT, các giáo viên đã sử dụng nhiều
phương pháp dạy học, trong đó có rất nhiều phương pháp dạy bài thực hành, tuy nhiên
để tiết thực hành đạt hiệu quả cao thì không phải là việc dễ làm đối với giáo viên. Trong
khuôn khổ chương trình Địa lí 10 chưa có nhiều bài thực hành để cho giáo viên có điều
kiện rèn luyện thêm cho học sinh thành thạo kỹ năng. Trong khi đề kiểm tra và đánh giá,
kể cả kỳ thi tốt nghiệp THPT đều có phần kiến thức này.
Trong các tài liệu tham khảo, có nhiều tác giả đã đề cập đến những kỹ năng làm
bài thực hành, tuy vậy đến nay chưa có nhiều giáo trình chuyên biệt cho giảng dạy thực
hành đặc biệt là cho học sinh cấp THPT.
2. Cơ sở thực tiễn
Qua thực tế giảng dạy nhiều năm ở trường THPT Đạ Tông, đặc biệt là giảng dạy
học sinh khối 10 đa số các em rất yếu về phần kỹ năng này và thường gặp các lỗi rất cơ
bản như: không nhận biết được dạng và loại biểu đồ, không biết cách chia tỷ lệ dẫn đến
mất điểm hoàn toàn ở phần vẽ, thiếu sót các thông tin trên biểu đồ ( tên biểu đồ, chú giải
biểu đồ, … ) thậm chí ghi tên sai, chú giải sai, ghi số liệu lên biểu đồ không chính xác,
ngay ngắn, thừa các chi tiết trên biểu đồ… dẫn đến bị trừ điểm và không đạt điểm tối đa
trong các bài kiểm tra phần thực hành. Phần nhận xét thường chỉ ở mứa độ trích dẫn,
công bố thông tin chứ chưa so sánh và rút ra được kết luận, chưa giải thích được các
nguyên nhân dẫn đến sự thay đổi của đối tượng, hiện tượng địa lí.
Vì vậy việc nghiên cứu và thử nghiệm một số phương pháp hướng dẫn thực hành
kỹ năng địa lí nhận biết, vẽ và nhận xét các dạng biểu đồ cơ bản trong các bài tập Địa lí
lớp 10 có ý nghĩa lí luận và thực tiễn cấp bách đặc biệt là học sinh khối 10 trường THPT

Đạ Tông.
Trang 2
Rèn luyện các kỹ năng cơ bản nhằm đem lại hiệu quả cao trong giảng dạy thực hành ở
môn Địa lí lớp 10 - Trường THPT Đạ Tông
PHẦN II. NỘI DUNG VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
I. THỰC TRẠNG RÈN LUYỆN KỸ NĂNG VẼ, NHẬN XÉT BIỂU ĐỒ CỦA
HỌC SINH TRƯỜNG THPT ĐẠ TÔNG
1. Nội dung và chương trình giảng dạy của chương trình Địa lý 10
Trang 3
Rèn luyện các kỹ năng cơ bản nhằm đem lại hiệu quả cao trong giảng dạy thực hành ở
môn Địa lí lớp 10 - Trường THPT Đạ Tông
Theo yêu cầu đổi mới về điều chỉnh nội dung dạy học môn Địa lý cấp THPT của
Bộ Giáo dục đào tạo kèm theo công văn số 5842/BGD ĐT - VP ngày 01 tháng 9 năm
2011 và điều chỉnh phân phối chương trình Địa lý cấp THPT của Sở GD - ĐT Lâm
Đồng trong năm học 2011 - 2012 thì chương trình Địa lí lớp 10 ban cơ bản gồm các nội
dung sau:
- Địa lý tự nhiên: 24 tiết trong đó có 3 tiết thực hành, không có tiết thực hành vẽ biểu
đồ.
- Địa lý kinh tế - xã hội: 27 tiết trong đó có 4 tiết thực hành, có 2 tiết thực hành vẽ biểu
đồ.
Như vậy tỷ lệ bài thực hành vẽ, nhận xét biểu đồ trong chương trình địa lý lớp 10
là rất ít chỉ chiếm 3,8% và chỉ tập trung ở phần Địa lý Kinh tế - xã hội.
Ngoài các tiết thực hành còn có thêm các bài tập cuối các bài học, tổng số các bài
tập vẽ biểu đồ trong chương trình là 9 bài tập cho các loại biểu đồ cơ bản - chiếm
17,3%. Trong khi tiết tự chọn cho môn Địa lý tại trường là không có nên giáo viên ngoài
giảng dạy phần lý thuyết phải dành thêm thời gian cuối tiết để hướng dẫn cho các em
học sinh.
2. Hiện trạng dạy và học địa lí lớp 10 :
Với nội dung và thời lượng như trên thì việc giảng dạy chủ yếu nghiêng về mặt lí
thuyết và giảng dạy theo các phương pháp sau :

+ Nêu vấn đề .
+ Thuyết trình.
+ Trực quan.
+ Thảo luận nhóm…
Vấn đề thực hành vẽ biểu đồ trong chương trình lớp 10 rất ít. Trong khi kiến thức
lí thuyết của các bài học rất dài, giáo viên không còn thời gian hướng dẫn học sinh vẽ
biểu đồ. Tuy học sinh đã được học ở lớp 9, nhưng lên lớp 10 những kỹ năng đó phần
nào đã không còn nắm chắc, trong khi đến thời điểm này về phần thực hành kỹ năng vẽ
biểu đồ đối với học sinh lớp 10 đã phải tương đối hoàn thiện, tuy chưa yêu cầu phải vẽ
nhanh nhưng phải vẽ đúng, chính xác, đầy đủ và đẹp.
Để đảm bảo đạt được kết quả cao trong việc học tập bộ môn, các thầy cô giáo
cần phải tự bố trí thời gian nhất định và phù hợp để hướng dẫn học sinh thực hành
những kỹ năng cơ bản về vẽ biểu đồ thường gặp trong các bài kiểm tra một tiết, kiểm tra
chất lượng học kỳ và thậm chí là thi tốt nghiệp bộ môn trong hai năm tiếp theo. Đồng
thời phát huy được khả năng vẽ biểu đồ nói chung và vẽ biểu đồ trong môn địa lí nói
riêng.
3. Thuận lợi và khó khăn khi thực hiện
3.1. Thuận lợi:
a. Về phía Giáo viên:
- Bản thân luôn được Nhà trường tạo điều cho tham gia các lớp tập huấn do Sở GD - ĐT
tổ chức để tiếp thu những vấn đề đổi mới, nâng cao trình độ chuyên môn.
- Ban giám hiệu Nhà trường, Tổ chuyên môn tạo điều kiện tốt nhất cho hoạt động dạy
và học, thường xuyên dự giờ góp ý, rút kinh nghiệm cho bản thân trong quá trình giảng
dạy.
- Là giáo viên trẻ, năng động, tích cực, ham học hỏi trong công tác giảng dạy, tiếp thu
được những yêu cầu của quá trình đổi mới giáo dục nói chung và dạy học Địa lý nói
riêng.
Trang 4
Rèn luyện các kỹ năng cơ bản nhằm đem lại hiệu quả cao trong giảng dạy thực hành ở
môn Địa lí lớp 10 - Trường THPT Đạ Tông

- Cơ sở vật chất (máy tính, máy chiếu, tranh ảnh, bản đồ, …) phục vụ cho công tác
giảng dạy môn Địa lí tương đối đầy đủ.
b. Về phía học sinh:
- Đa số học sinh ngoan, hiền, lễ phép, có tinh thần ham học hỏi và cũng có nhiều em yêu
thích bộ môn.
3.2 Khó khăn:
a. Về phía giáo viên:
- Kinh nghiệm giảng dạy của bản thân còn ít.
- Bản thân giáo viên đôi khi còn chủ quan trong việc chưa dành nhiều thời gian vào cuối
các tiết dạy để rèn thêm kỹ năng cho học sinh, do phân phối thời gian tiết dạy nhiều khi
còn chưa hợp lý.
- Điều kiện học tập kinh nghiệm, giao lưu với các trường bạn còn hạn chế.
b. Về phía học sinh:
- Khả năng nhận dạng yêu cầu của đề bài còn yếu.
- Cách thức tính toán, xử lý số liệu, phân chia tỷ lệ trục tung, trục hoành trong khi vẽ
của học sinh rất hạn chế.
- Đa số học sinh còn cẩu thả trong cách vẽ, cách trình bày khi làm bài thực hành hoặc
trong các bài kiểm tra.
- Nhiều học sinh còn thiếu các dụng cụ thực hành: thước kẻ, thước đo độ, compa, bút
chì, … nên một số em vẽ bằng tay, ước lượng tỷ lệ dẫn tới biểu đồ thiếu chính xác và
không có tính thẩm mỹ.
II. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ BIỂU ĐỒ TRONG CHƯƠNG TRÌNH ĐỊA LÍ
THPT.
1. Khái niệm
Biểu đồ là một hình vẽ biểu diễn các số liệu, thường là số liệu Địa lý dùng để so
sánh, nhận ra sự khác biệt, hoặc thể hiện sự thay đổi cơ cấu, tốc độ tăng trưởng của một
hay nhiều đối tượng địa lý khác nhau.
2. Yêu cầu cơ bản khi vẽ các loại biểu đồ
- Đảm bảo tính khoa học: chính xác, chi tiết, cụ thể
- Đảm bảo tính trực quan: cân đối, dễ đọc, dễ tìm hiểu

- Đảm bảo tính thẩm mỹ: đẹp
Trong dạy học có rất nhiều loại và dạng biểu đồ được thể hiện, mỗi loại biểu đồ phục vụ
cho một mục đích, yêu cầu khác nhau . Do đó việc đầu tiên là phải hiểu đặc điểm của
từng loại và dạng biểu đồ, sau đó xem xét kĩ yêu cầu cụ thể của đề bài và bảng số liệu
để xác định chính xác dạng, loại biểu đồ mình cần vẽ là gì. Đây cũng là ba bước cơ bản
đảm bảo không bị sai sót khi tiến hành xác định và vẽ biểu đồ.
3. Các dạng biểu đồ cơ bản thường gặp trong dạy học địa lý cấp THPT
- Biểu đồ hình cột: cột đơn, cột ghép (cùng hoặc khác đơn vị), thanh ngang, cột chồng.
- Biểu đồ hình tròn: một hình tròn, 2 hoặc 3 hình tròn, quy mô bán kính hình tròn lớn
nhỏ khác nhau, biểu đồ bán tròn.
- Biểu đồ đường biểu diễn (đồ thị): một đường, nhiều đường
- Biểu đồ miền: miền có giá trị tương đối, miền có giá trị tuyệt đối có từ 2 miền trở lên
- Biểu đồ kết hợp: cột và đường (cùng đơn vị hoặc khác đơn vị), tròn và cột (dùng trong
Át lát)
III. Cách thức nhận biết các loại biểu đồ cơ bản trong chương trình Địa lý 10
1. Nguyên tắc chung khi nhận dạng các loại biểu đồ:
Trang 5
Rèn luyện các kỹ năng cơ bản nhằm đem lại hiệu quả cao trong giảng dạy thực hành ở
môn Địa lí lớp 10 - Trường THPT Đạ Tông
- Căn cứ vào đặc điểm của các loại và dạng biểu đồ đã biết qua việc ghi nhớ, học
thuộc hoặc rèn luyện kỹ năng nhận biết, vẽ các loại biểu đồ thường xuyên liên tục.
- Căn cứ vào bảng số liệu đã cho trong bài thi, trong bảng số liệu đã thể hiện tên đại
lượng , bao nhiêu đại lượng , giá trị tuyệt đối hay tương đối, thời gian - bao nhiêu năm,
các số liệu cụ thể như thế nào….
- Căn cứ vào yêu cầu cụ thể của đề ( phần chữ viết ) để xem yêu cầu gì? Có thể hiện sự
biến thiên không? Tăng, giảm như thế nào? Thời gian được ghi như thế nào, có sự so
sánh về độ lớn hay không? Có so sánh cơ cấu không? Đề bài có lưu ý, chú giải, chú
thích gì không?…
2. Cách thức nhận biết đối với từng dạng biểu đồ cụ thể như sau:
2.1. Biểu đồ hình cột

Biểu đồ hình cột thường thể hiện động thái của sự phát triển, hoặc so sánh quy mô (độ
lớn) giữa các đối tượng địa lí. Biểu đồ cột cũng có thể biểu hiện cơ cấu thành phần của
một tổng thể (biểu đồ cột chồng).
Từ khái niệm trên Giáo viên có thể hướng dẫn học sinh cách nhận biết dạng biểu đồ
hình cột thông qua yêu cầu của đề bài (thường có hai dạng đề mở và dạng xác định dựa
vào các gợi ý):
- Đề bài yêu cầu vẽ biểu đồ hình cột, thanh ngang, cột chồng
- Đề bài muốn thể hiện sự hơn kém, nhiều ít, hoặc muốn so sánh các yếu tố. Thường dựa
vào các gợi ý trong đề bài như: số lượng, sản lượng, so sánh, …
- Đề bài chỉ yêu cầu so sánh các yếu tố trong 1 năm nên trục ngang thay vì đơn vị là
“năm” thì được thay thế là “các vùng”, “các nước”, “các loại sản phẩm”, …
- Đơn vị thường có dấu: “/” như: kg/người, tấn/ha, USD/người, người/km
2
,…
2.2. Biểu đồ hình tròn
Biểu đồ hình tròn là loại biểu đồ thường thể hiện cơ cấu thành phần của một tổng thể
đối tượng địa lí nhất định với số năm ít (từ 1 đến 3 năm).
Dấu hiệu nhận biết:
- Đề bài yêu cầu vẽ biểu đồ hình tròn
- Yêu cầu trong đề có cụm từ: “cơ cấu/tỉ lệ” hay “tỉ trọng so với toàn phần”
2.3. Biểu đồ đường biểu diễn
Thường để vẽ sự thay đổi của đại lượng địa lí khi số năm nhiều và tương đối liên tục,
hoặc thể hiện tốc độ tăng trưởng của một hoặc nhiều đại lượng địa lí có đơn vị giống
nhau hay đơn vị khác nhau.
Dấu hiệu nhận biết:
- Khi đề bài đưa ra yêu cầu cụ thể: “Vẽ đồ thị tả…”, “Vẽ đường biểu diễn”, …
- Khi đề bài xuất hiện cụm từ: phát triển, tăng trưởng, tốc độ gia tăng, …
2.4. Biểu đồ miền
Biểu đồ miền thực chất là biểu đồ cột chồng khi chiều rộng của biểu đồ được thu nhỏ
thành một đường thẳng đứng. Biểu đồ miền thường dùng để thể hiện cả động thái và cơ

cấu của các đối tượng địa lí với số năm nhiều (trên hoặc bằng 4 mốc năm trở lên)
Dấu hiệu nhận biết:
Trang 6
Rèn luyện các kỹ năng cơ bản nhằm đem lại hiệu quả cao trong giảng dạy thực hành ở
môn Địa lí lớp 10 - Trường THPT Đạ Tông
- Khi đề bài yêu cầu cụ thể: “Vẽ biểu đồ miền”
- Khi đề bài xuất hiện cụm từ: thay đổi cơ cấu, chuyển dịch cơ cấu, …
2.5. Biểu đồ kết hợp
- Thường là kết hợp giữa cột và đường
- Thường sử dụng khi vẽ hai hoặc ba đại lượng địa lí nhằm thể hiện tính trực quan
Dấu hiệu nhận biết:
- Khi đề bài yêu cầu “vẽ biểu đồ kết hợp”
- Khi đề bài có 2 đơn vị tính khác nhau, có thể vẽ cột hoặc vẽ đồ thị
- Khi đọc đề bài mà không có yêu cầu thích hợp với các dạng biểu đồ đã nêu trên thì
chúng ta có thể nghĩ ngay đến biểu đồ kết hợp.
* Vị dụ minh họa
Ví dụ 1: Bài tập số 3/ trang 92 SGK Địa lí cơ bản 10
Cho bảng số liệu: CƠ CẤU LAO ĐỘNG THEO KHU VỰC KINH TẾ CỦA MỘT SỐ
NƯỚC, NĂM 2000.
Tên nước Chia ra (%)
Khu vực I Khu vực II Khu vực III
Pháp 5.1 27.8 67.1
Mê - hi - cô 28.0 24.0 48.0
Việt Nam 68.0 12.0 20.0
Vẽ biểu đồ thể hiện cơ cấu lao động theo khu vực kinh tế của Pháp, Mê hi cô và Việt
Nam năm 2000. Nhận xét.
* Dấu hiệu nhận dạng biểu đồ
- Trong trường hợp của ví dụ trên, GV yêu cầu học sinh đọc kỹ đề bài xem đề bài yêu
cầu gì? Đơn vị của đối tượng là gì? Các mốc thời gian như thế nào? Dựa vào các cụm từ
gợi ý để tìm ra dạng biểu đồ thích hợp nhất

- Đề bài yêu cầu: vẽ biểu đồ thể hiện cơ cấu lao động, mốc thời gian là năm 2000, đơn
vị %
Như vậy dạng biểu đồ thích hợp nhất trong 5 loại biểu đồ cơ bản nêu trên là biểu đồ
hình tròn
IV. KỸ NĂNG THỰC HÀNH VẼ VÀ CÁC ĐIỂM LƯU Ý KHÍ VẼ CÁC LOẠI
BIỂU ĐỒ CƠ BẢN.
1. Biểu đồ hình cột
1.1. Các bước thực hiện
Bước 1 : Chọn tỉ lệ thích hợp dựa vào số liệu ghi trong bảng số liệu ở đề bài. Bước 2:
Kẻ hệ trục vuông góc (trục đứng thể hiện đơn vị của các đại lượng , trục ngang thể hiện
Trang 7