Rối loạn chuyển hóa đường ở người cao tuổi (Kỳ I) pot

Rối loạn chuyển hóa đường ở người cao
tuổi (Kỳ I)
Kỳ I: Những yếu tố giúp ổn định đường huyết
Khi cơ thể bước sang tuổi già, mọi hoạt động của cơ thể đều bắt đầu có sự lão hóa,
mỗi một con người lại có một quá trình thay đổi riêng tùy thuộc vào gen, cơ địa, lối
sống Trong các biến đổi đó, rối loạn chuyển hóa đường là một trong những mối
nguy hiểm đến sức khỏe. Để phòng tránh bệnh và những biến chứng do rối loạn này
gây ra, người cao tuổi cần có những
hiểu biết cần thiết.
Cân bằng giữa dung nạp và tiêu thụ
Đường huyết là đường trong máu, chính
xác là trong huyết thanh - biểu thị bằng
đơn vị nồng độ g/l, hoặc bằng mg/dl
(theo cách quen dùng), nhưng gần đây
có xu hướng dùng mmol/l. Đường huyết
bình thường (đo khi cơ thể nghỉ, xa bữa ăn) là 4,4 - 6,6 mmol/l). Loại đường có mặt
thường trực trong máu là glucose.
Mỗi ngày, cơ thể cần 250-300g glucose dưới dạng chất bột - đường (gọi chung là glucid)
từ cơm, bánh, kẹo, trái cây, sữa Thức ăn chứa glucid được tiêu hoá dễ dàng ở ruột non,
trong đó các loại đường được tiêu hoá và hấp thu nhanh nhất, tiếp theo là chất bột, trong
đó bột còn chứa trong hạt (chưa nghiền) tiêu hoá chậm nhất. Điều này được ứng dụng khi
muốn làm tăng nhanh hay tăng chậm đường huyết sau khi ăn. Sau khi hấp thu, toàn bộ
glucid đi qua gan và được gan giữ lại. Đây là nơi dự trữ glucid cho toàn cơ thể. Khi gan
đã đầy ắp glucid (khoảng 100-120g), số thừa sẽ được máu chuyển tới cất giữ ở cơ bắp.
Khối cơ bắp rất lớn nên có khả năng chứa tới 300g glucid. Nếu lượng đường được cung
cấp ồ ạt (tạm thời vượt tốc độ thu nhận của cơ bắp) sẽ có một phần đường tạo thành mỡ.
Nếu tốc độ tạo mỡ vẫn không kham nổi lượng đường bổ sung vào máu, ắt nồng độ đường

huyết sẽ tăng nhanh; nếu đường huyết tăng tới 1,7 g/l (9,4 mmol/l), glucose sẽ bị thận
đào thải.
Trái lại, khi khẩu phần thiếu glucid so với nhu cầu sẽ dẫn đến hạ thấp đường huyết và hạ

tới mức nào đó (từ mức 3,9mmol trở xuống), sẽ có một phần protein (chủ yếu lấy từ cơ)
biến thành glucose để bù đắp năng lượng. Quá trình này xảy ra chậm chạp, do vậy, đường
huyết thường chỉ tăng nhẹ đạt ngưỡng thấp của trị số bình thường (4,4mmol/l), khi đã
tạm đủ glucid cơ thể sử dụng mỡ để
trang trải nhu cầu năng lượng.
Quá trình điều chỉnh đường huyết
Các tín hiệu điều chỉnh đường huyết
được chia thành hai nhóm tác dụng
ngược chiều, nhưng cân bằng nhau:
nhóm gây tăng và nhóm gây hạ đường
huyết. Mất cân bằng của hai nhóm trên
đưa đến tình trạng bệnh lý hạ và tăng
đường huyết.
Nhóm gây hạ đường huyết: Tuyến tụy tiết vào máu chất insulin có tác dụng làm hạ rất
nhanh đường trong máu, vì nó giúp mọi tế bào cơ thể (gan, cơ, mỡ ) lấy được glucose từ
máu. Bình thường, insulin chỉ được tiết vừa đủ để giúp các tế bào lấy được lượng glucose
thích hợp theo đúng nhu cầu. Insulin tiết nhiều vào bữa ăn giúp cơ thể cất giữ nhanh
(trong vài giờ) lượng glucid hàng trăm gam trong khẩu phần (đủ dùng cho cơ thể hàng
chục giờ), nhờ vậy, cơ thể không bị mất glucose theo nước tiểu. Trường hợp tụy tiết quá
ít chất insulin, hoặc khi tế bào giảm nhạy cảm với nó, hoặc khi insulin kém chất lượng
dẫn đến các tế bào của cơ thể bị đói glucose, đây là tình trạng gặp trong bệnh đái tháo
đường. Bên cạnh nguyên nhân tế bào bêta tuyến tụy giảm tiết insulin thì các tế bào ở
người già cũng giảm khả năng sử dụng tốt insulin nên gây ra tình trạng đái tháo đường.
Nhóm gây tăng đường huyết:
- Vai trò của thần kinh giao cảm: Thần kinh giao cảm đi từ não xuống, chi phối sự hoạt
động của hầu hết cơ quan trong cơ thể. Đặc biệt, thần kinh giao cảm chỉ huy tuyến

Adrenalin do tuyến thượng thận tiết ra có vai
trò tăng đường huyết khi cơ thể thiếu.
thượng thận khiến tuyến này tiết chất adrenalin, có tác dụng bắt gan khẩn trương "xuất

kho" glucose. Đây là tác nhân gây tăng đường huyết mạnh mẽ nhất, sớm nhất, nhưng
không kéo dài. Như vậy, adrenalin rất đắc dụng khi cơ thể đột ngột phải tăng sử dụng
glucose (đột ngột dùng sức, đột ngột xúc động, phẫn nộ hay hốt hoảng). Nhờ nó, đường
huyết tăng rất nhanh, giúp cơ thể có sẵn năng lượng chi dùng cho các trạng thái trên. Tuy
nhiên, khả năng này ở người già thường suy giảm nhiều.
- Chất glucagon: Cũng do tụy tiết ra với số lượng và tác dụng thường ngược chiều với
insulin, nghĩa là có tác dụng huy động glucose từ gan - nếu gan chưa cạn glucose. Mỗi
khi insulin tăng tiết (ví dụ, trong bữa ăn) thì glucagon tự động giảm tiết; trái lại khi xa
bữa ăn (đói) thì glucagon tăng tiết, trong khi insulin tự nguyện giảm tiết. Glucagon cũng
hay kế tiếp tác dụng của adrenalin.
- Chất gluco-corticoid do tuyến thượng thận tiết ra rất có tác dụng nâng mức đường huyết
khi kho gan đã cạn kiệt. Cụ thể, chất này giúp cơ thể huy động kho protein của cơ thể tới
gan để gan tạo thành glucose, tránh cho cơ thể những hậu quả nặng nề (ví dụ, hôn mê do
đường huyết thấp), đổi lại dự trữ protein của cơ thể bị hao hụt ít nhiều. Khi quá đói, ta
thấy chân tay bủn rủn, hoa mắt, run rẩy, toát mồ hôi (do đường huyết hạ thấp dưới
3,8mmol/l) sau đó cảm giác này sẽ qua khỏi, đó là nhờ gluco-corticoid kịp tiết ra.
GS. Nguyễn Ngọc Lanh