Giáo trình phương pháp giáo dục hành động trong cấp nước và vệ sinh hộ gia đình pdf

GIÁO TRÌNH

PHƯƠNG PHÁP GIÁO
DỤC HÀNH ĐỘNG
TRONG CẤP NƯỚC VÀ VỆ SINH HỘ
GIA ĐÌNH

Tháng 9 năm 2010


MỤC LỤC
I

II

VÌ SAO CHỌN PP GDHĐ?...........................Error: Reference source not found
1 PP GDHĐ là gì?......................................................Error: Reference source not found
2 Vì sao chọn GDHĐ ?...............................................Error: Reference source not found
3 Những nguyên tắc của pp GDHĐ..........................Error: Reference source not found
TIẾN TRÌNH ÁP DỤNG PP GDHĐ..............Error: Reference source not found
1 Bước 1: Xác định ai sẽ đơn vị đầu mối.....................Error: Reference source not found
2 Bước 2: xác định địa bàn thực hiện và nhân rộng....Error: Reference source not found
3 Bước 3: Thảo luận với chính quyền địa phương......Error: Reference source not found
4 Bước 4: Chuẩn bị kế hoạch và chi phí chi tiết...........Error: Reference source not found
5 Bước 5: Thuê chuyên gia tập huấn............................Error: Reference source not found
6 Bước 6: Thiết kế bảng kiểm định hộ gia đình.............Error: Reference source not found
7 Bước 7: Lựa chọn và tập huấn cho tuyên truyền viên (TTV) địa phương..............Error:
Reference source not found
8 Bước 8: TTV tổ chức các cuộc họp hộ gia đình........Error: Reference source not found
9 Bước 9: Giám sát hỗ trợ tiến trình ở cộng đồng........Error: Reference source not found
10 Bước 10: hội thảo đánh giá và rút kinh nhiệm cải thiện...Error: Reference source not

found

III

CÁC THÔNG TIN KHÁC...........................Error: Reference source not found
1 Câu hỏi và trả lời ở chương trình WIND ở Tiền Giang Error: Reference source not
found
2 Thực hiện ở Tiền Giang..........................................Error: Reference source not found
3
Nguồn lực khác

IV. PHỤ LỤC
Phụ lục 1: Thông tin liên hệ
Phụ lục 2: Hướng dẫn khoá tập huấn cho TTV
Phụ lục 3: Mẫu bảng kiểm định hộ gia đình
Phụ lục 4: Bài học kinh nghiệm từ Ninh Thuận và Đaklak
Phụ lục 5: Một số hình ảnh
Phụ lục 6: Mẫu khảo sát, mẫu báo cáo TTV, tổng hợp xã.


TỪ VIẾT TẮT
DOH
IEC
ILO
NTPII
PAOT
WIND
PCerwass
CPM
WU

Sở y tế
Thông tin – Giáo dục - Truyền thơng
Tổ chức lao động quốc tế
Chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn II (về cấp nước và vệ sinh)
Phương pháp Giáo dục hành động (GDHĐ)
Cải thiện môi trường lao động và phát triển tình làng nghĩa xóm
Trung tâm nước và vệ sinh nông thôn tỉnh
Trung tâm y tế dịư phòng
Hội liên hiệp phụ nữ


I
1

VÌ SAO LỰA CHỌN PP GDHĐ?
GDHĐ là gì?

Giáo dục hành động (GDHĐ) là một phương pháp IEC chủ yếu sử dụng hành động thực tế
là chính để khuyến khích các hộ gia đình tự thực hiện cải thiện điều kiện trang thiết bị tại hộ
mình và sau đó chia sẻ thành quả với các gia đình chung quanh để khuyến khích các hộ
khác cùng làm theo.
Ban đầu bằng những phát hiện những mơ hình tốt ngay tại địa phương, phù hợp với điều
kiện của điều kiện của đại đa số gia đình, phương pháp GDHĐ sẽ giúp các hộ gia đình có
điều kiện đến tham quan hoặc thơng qua hình ảnh để hiểu và về thực hiện tại gia đình mình
bằng những vật liệu hiện có và năng lực của chính họ (tuy nhiên họ có thể cải tiến tốt hơn)
Việc cải thiện này là một quá trình diễn ra khơng ngừng ngay tại hộ gia đình cũng như trong
cộng đồng.
Ý tưởng chính của pp GDHĐ là những mơ hình tốt tại ngay địa phương như không đắt tiền,
tự làm được bằng những vật liệu hiện có và dễ áp dụng cho mọi gia đình sẽ được nhân rộng

trong các hộ gia đình thơng qua các cuộc họp nhóm các hộ gia đình.

2

Vì sao lựa chọn pp GDHĐ?

GDHĐ mang lại sự thay đổi hành vi nhìn thấy được. Sức khoẻ của con người chỉ thay đổi
khi có sự thay đổi về hành vi.
GDHĐ là phương pháp đơn giản và thực tế. Đơn gian để địa phương nào cũng có thể áp
dụng được; thực tế thực hành chứ không lý thuyết sng vì người dân nơng thơn họ dễ làm
theo những gì họ thấy hơn là những gì họ chỉ có nghe. Nếu việc tập huấn cho TTV tốt và các
cuộc họp nhóm hộ gia đình thực hiện tốt thì GDHĐ sẽ mang lại kết quả tốt ngay từ bản than
TTV đến cho sự chuyển đổi hành vi của cộng đồng, đôi khi sự thay đổi này xảy ra rất là
nhanh chóng.
GDHĐ cịn giúp xây dựng mối quan hệ tình làng nghĩa xóm giữa các hộ trong cộng đồng và
tăng cường tính tự tin của mọi người để giải quyết những vần đề khó khăn của riêng họ.
Các hoạt động của GDHĐ chủ yếu là các hoạt động ở cộng đồng của các tổ chức quần
chúng như: hội phụ nữ, hội nơng dân, họp thơn, bản nên có tính bền vững. Chỉ cần cung
cấp tài liệu, kỹ năng, phương pháp thực hiện là các TTV ở cộng đồng (hội phụ nữ, hội nơng
dân, trưởng thơn) có thể thực hiện được. Do đó hoạt động của phương pháp GDHĐ là bền
vững.
Phương pháp này đã được thực hiện tốt, được chứng minh ở Việt Nam – đây không phải là
cách tiếp cận mới hồn tồn nhưng bởi nó đơn giản và khơng cần nhiều chi phí. Nguyên gốc
của pp này được phát triển trong lĩnh vực an tồn nghề nghiêp cho nơng dân, thợ mỏ, công
nhân công nghiệp do tổ chức Lao động quốc tế tài trợ ở một số tỉnh. Phương pháp GDHĐ
cũng đã đượ áp dụng ở các nước khác vùng đông nam á để cải thiện điều kiện làm việc hiệu
quả và an toàn ở những nơi làm việc như các hầm mỏ.
Trong chương trình mục tiêu quốc gia về CN&VSNT giai đoạn II (NTPII), phương pháp
GDHĐ đã được áp dụng thí điểm ở 2 xã của tỉnh Ninh Thuận đó là xã Hồ Sơn, Lương Sơn;
Tỉnh Đăklăk ở 2 xã: YangReh và Ea Drong. ở Ninh Thuận thì do TT Y tế dự phòng kết hợp

với hội liên hiệp phụ nữ các cấp thực hiện. ở Đắc lăk thì do Trung tâm nước và vệ sinh NT
thực hiện. Tuy nhiên ở cấp xã, thơn thì hội phụ nữ và hội nơng dân là đơn vị chính thực hiện.

4


3

Các nguyên tắc chính của pp GDHĐ

Các nguyên tắc chính của pp GDHĐ là:
•

Dựa vào thực tế địa phương – Lựa chọn các giải pháp cải thiện sãn có ở chính địa
phương (hoặc giống địa phương đó).

•

Tập trung vào khía cạnh tích cực của sự cải thiện và nêu bật điểm mạnh trong mỗi
hộ gia đình để thường xuyên cải thiện trang bị trong gia đình (khơng có điểm xấu, chỉ
có điểm cần cải thiện)

•

Liên kết việc cải thiện cấp nước, vệ sinh với cải thiện sức khoẻ và điều kiện sống của
tồn bộ gia đình.

•

Học tập thơng qua việc làm – Tập trung vào thực hành hơn là tập huấn lý thuyết tại

lớp và tìm kiếm các giải pháp thơng minh.

•

Khuyến khích mọi người và cộng đồng chia sẻ kinh nghiệm của họ - Đây có thể là
nhưng phát hiện mang tính cá nhân và khuyến khích lịng nhiệt tình của mọi người
đến và chia sẻ ý kiến và các giải pháp khác nhau.

•

Khuyến khích mọi người tham gia – Chính mọi người ở địa phương mới hiểu rõ
điều kiện và khó khăn của họ tốt nhất từ đó chính họ có những giải pháp phù hợp
nhất cho gia đình họ.

Tài liệu này sẽ chỉ cho bạn các bước để theo đó mà hực hiện pp GDHĐ cùng với sự hỗ trợ
của các giảng viên / người điều hành có kinh nghiệm.

II

TIẾN TRÌNH THỰC HIỆN PP GDHĐ

Việc thực hiện pp GDH Đ cần theo trình tự các bước sau:

1

Bước 1: Xác định đơn vị đầu mối:

Việc xác định ai là đơn vị đầu mối là rất quan trọng vì họ có trách nhiệm triển khai từ ý tưởng
của pp GDHĐ đến thực tế. Điều này không chỉ là vấn đề kinh phí mà việc giành thời gian và
khả năng triển khai tập huấn, hướng dẫn TTV, giám sát thực hiện ở cộng đồng... Tuy nhiên

bất cứ đơn vị nào cũng phải có vai trị đầu mối xem xét cẩn thận giáo trình GDH Đ trước,
chuẩn bị để đầu tư thời gian, kinh phí và những cố gắng trong quá trình thực hiện mơ hình
này đi đến những thành cơng. Đơn vị đầu mối có thể là TT Y tế dự phòng hoặc Hội phụ nữ
hoặc TT nước sach & VSMTNT.
-

Ở Tiền giang, sở công nghệ môi trường, chi cục thuỷ lợi, trung tâm nước sinh hoạt và
vệ sinh nông thơn là đơn vị cấp kinh phí cịn Hội lien hiệp phụ nữ tỉnh là đơn vị đầu
mối và cũng là đơn vị thực hiện.

-

Ở Ninh Thuận và Đắc Lắc, kinh phí là của chương trình mục tiêu quốc gia về
CN&VSMT NT, đơn vị thực hiện ở Đắc lắc là TTN&VSMT nông thôn, ở Ninh Thuận là
TT Y tế dự phịng phối hợp với HLHPN thực hiện.

Có một điều khơng kém phần quan trọng là tìm các đơn vị hỗ trợ thực hiện pp GDHĐ. Thí dụ
như hội phụ nữ, thơng qua các hoạt động, chương trình riêng của hội sẽ đóng vai trị quan
trọng cho các vấn đề sử dụng nguồn nước an tồn, vệ sinh hộ gia đình, xem những cơng
việc này có nằm trong một phàn nhiệm vụ của họ khơng? Ý kiến rất hay đó là thảo luận với
Hơi phụ nữ cấp tỉnh để họ có thể có sự hỗ trợ làm sao triển khai pp này.
5


UBND xã cũng đóng vai trị quan trọng, họ cần phải hoàn toàn tham gia vào hoạt động ngay
từ đầu và theo dõi tiến trình thực hiện tai xã họ.

2

Bước 2: Xác định địa bàn và nhân rơng mơ hình GDHĐ

Sẽ áp dụng mơ hình GDH Đ ở đâu và vì sao? Có khởi đầu thực hiện ở 2 xã và lập kế hoạch
nhân rộng sang các xã trong huyện và các huyện khác trong tương lai không?. Làm sao xác
định những ưu tiên nơi thực hiện trước? mơ hình này có được áp dụng ở những xã nghèo,
xa trung tâm không hay chỉ những xã dễ dàng cho đơn vị thực hiện đến thăm? Một quyết
định cần thiết nữa là vấn đề nhân rơng mơ hình và nơi nào sẽ thực hiện trước để điều này
tác động đến số lượng ngân sách, nguồn nhân lực là rất cần thiết.
Về nguyên tắc chung thì tốt nhất nên áp dụng nhỏ và rút kinh nghiệm trong quá tròng triển
khai hơn là áp dụng quá nhiều nơi cùng một lúc do sự khó khăn để hỗ trợ và khuyến khích
q nhiều xã trong cùng thời gian.

3

Bước 3: Thảo luận với chính quyền địa phương

Điều quan trọng là thảo luận về kế hoạch với chính quyền cấp huyện, xã để họ hiểu mục
đích của mơ hình GDHĐ và làm sao họ có thể hỗ trợ bạn trong quá trình thực hiện. Những
cuộc thảo luận này cần được tiến hành rất sớm trong giai đoạn lập kế hoạch. Những hiểu
biết về địa phương sẽ giúp bạn lập kế hoạch và hiểu sâu về các vấn đề địa phương, những
khó khăn và nhu cầu của địa phương cũng như sự khác nhau giữa các xã. Chính quyền địa
phương cần góp ý để thống nhất kế hoạch thực hiện, lựa chọn cán bộ cấp xã và tuyên
truyền viên.
UBND xã là cơ quan quan trọng cho hoạt động mơ hinh GDHĐ tại địa phương. Do đó cán bộ
cấp xã cần giành thời gian, trách nhiệm đi tham quan, theo dõi địa bàn và giải thích động
viên, ghi chép làm sao cho mơ hình GDHĐ hoạt động tốt.

4

Bước 4: Chuẩn bị kế hoạch và ngân sách chi tiết

Bây giờ là thời gian để bạn lập kế hoạch trên giấy tờ và dự trù kinh phí cho hoạt động. Kế
hoạch bao gồm cả kế hoạch theo thời gian, các hoạt động cũng như những hạng mục cần
thiết để đưa vào bảng kinh phí phịng khi phát sinh. Kinh phí thực hiện mơ hình này phải
được xem như kinh phí hoạt động của đơn vị đầu mối và cũng phải tuân thủ các nguyên tắc
thủ tục tài chính chung.
Bảng dự trù kinh phí sẽ bao gồm:
1. Kinh phí cho chuẩn bị:
•

Kinh phí đi lại cho nhân viên (đơn vị đầu mối) đi tham quan địa bàn, họp với chính
quyền địa phương bàn kế hoạch và chọn cán bộ cấp xã và TTV….chuẩn kế
hoạch…, mua máy ảnh kỷ thuật số.

•

Thuê chuyên gia: đi làm tài liệu (bảng kiểm định), và tập huấn cho TTV. Chi phí
này thường bao gồm: thời gian, đi lại, khách sạn cho chuyên gia và tính bằng
hợp đồng tư vấn (Kinh phí này thường từ phần kinh phi hỗ trợ kỹ thuật thực hiện
chương trình)

•

In ấn bảng kiểm định hộ gia đình (mỗi hộ gia đình 1 bảng kiểm định), in sổ tay
TTV (mỗi TTV một cuốn).

2. Tập huấn cho TTV: Tập huấn 3 ngày cho TTV (trong đó có ½ ngày cho TTV thực
hiện cuộc họp nhóm các hộ gia đình)
6

3. Hỗ trợ cho TTV tổ chức các cuộc họp nhóm hộ gia đình; mỗi TTV sẽ phụ trách
khoảng 50 hộ gia đình và tổ chức khoảng 10 cuộc họp. Kinh phí này là kinh phí nước
uống cho cuộc họp tại các hộ gia đình (thời gian cho cuộc họp khoảng 1-1,5 giờ).
(Để bảo đảm các cuộc họp vẫn được triển khai sau khi khơng có sự hỗ trợ của
chương trình thì nên lồng ghép vào các cuộc họp thường xuyên của tổ chức hội hay
cộng đồng như họp nhóm hội nơng dân, phụ nữ, họp thơn …).
4. Kinh phí hỗ trợ TTV hàng tháng: để tổ chức cuộc họp, thăm hộ gia đình, ghi chép báo
cáo…. (Nên gắn nhiệm vụ này là một trong những nhiệm vụ của TTV thì khi chương
trình kết thúc thì hoạt động vẫn được thực hiện thường xuyên)
5. Kinh phí giám sát đánh giá: đi lại cho cán bộ cấp tỉnh, huyện, xã đi giám sát hỗ trợ
TTV thực hiện và ghi nhận hình ảnh để tổ chức cuộc hội thảo chia sẻ kinh nghiệm.
(Nên đưa các danh muạc này vào bảng nhiệm vụ của cán bộ khi đi giám sát các hoạt
động thường xuyên của tổ chức thì hoạt động này sẽ bền vững hơn)
6. Hội thảo đánh giá chia sẻ kinh nghiệm và lập kế hoạch tiếp theo (sẽ thực hiện trong 1
ngày tại xã, thường thực hiện sau 6 tháng hoặc 1 năm, nên có kinh phí q tặng
những hộ gia đình điển hình, làm tốt nhiều cải thiện).
7. Tham quan học hỏi kinh nghiệm: với những xã mới có thể tổ chức cho TTV đi tham
quan những xã đã thực hiện tốt để về triển khai tại xã mình.

5

Bước 5: Thuê chuyên gia tập huấn về pp GDHĐ

Không phải ai cũng có thể trở thành giảng viên GDHĐ được. Giảng viên/ chuyên gia này cần
phải có những kỹ năng giảng dạy, kỹ năng phát triển khuyến khích người dân địa phương,
phải có kinh nghiệm về phát triển cộng địng và nhất là phương pháp GDHĐ để hướng dẫn
bạn cả các q trình thực hiện. Thực tế đây khơng phải là cách dạy bình thường mà cần áp
dụng triệt để phương pháp có sự tham gia, tơn trọng những ý kiến của người dân ở trong
cộng đồng.
Bạn có thể xem phần phụ lục để biết về các chuyên gia/ giảng viên có kinh nghiệm.

6

Bước 6: Phát triển bảng kiểm định hộ gia đình- in ấn tài liệu

Thiết kế và sản xuất cho GDHĐ là bước quan trọng đầu tiên.
Bạn cần chuyên gia hỗ trợ bạn để tìm và chụp các hình ảnh (bao gồm hình ảnh hiện trạng
và các hình ảnh cải thiện phù hợp tại địa phương để làm tài liệu và so sánh tiến trình thay
đổi trong quá trình thực hiện mơ hình GDHĐ tại địa phương). Chun gia sẽ đi cùng bạn và
cùng với các cán bộ địa phương như Y tế xã, hội phụ nữ, hội nông dân, chính quyền địa
phương và hướng dẫn bạn làm bảng kiểm định, thống nhất với nhóm về các vấn đề ưu tiên
cần cải thiện đối với từng địa phương để đưa vào bảng kiểm định hộ gia đình. Thí dụ nơi
chưa có cấp nước đường ống thì các giải pháp làm giếng đào, bể chứa nước mưa, bể lọc
nước, hố xí, thùng đựng rác, hố xử lý rác hữu cơ….
Điều quan trọng là lựa chọn các giải pháp cải thiện giá rẻ để làm mẫu. Khi mọi người đến
tham quan xem, dễ thấy, dễ làm thì họ có thể về thực hiện được tại gia đình họ. Những giải
pháp đơn giản sẽ khuyến khích mọi người cải thiện ngay, cịn các giải pháp lớn như xây
dựng nhà tiêu thì cần có thời gian và nguồn kinh phí khác thì các hộ mới có thể thực hiện
được.
Các hình ảnh mẫu cải thiện sẽ đóng vai trị quan trọng trong pp GDHĐ. Tồn bộ khố tập
huấn phụ thuộc rất lớn vào các hình ảnh mẫu một cách rõ ràng, vì vậy tốt nhất là giảng viên
nên là người chụp các hình ảnh đó để hiểu hết giá trị của sự cải thiện nằm trong các hình
ảnh đó.
7


Sử dụng máy chụp ảnh kỷ thuật số chụp các hình ảnh để làm hình ảnh mẫu. Trước khi chụp
cần phải hiểu chính xác “thơng điệp”. Hình ảnh của pp GDHĐ cung cấp cho mọi người hình
ảnh thực tế, tập trung vào điểm chính để giúp mọi người dễ nhận ra điểm tích cực từ đó đưa
ra giải pháp thực hiện. Khơng nên đưa hình ảnh phức tạp có nhiều chi tiết làm cho mọi

người hiểu theo nhiều khía cạnh khác nhau. Cũng cần xin phép người dân và giải thích cho
họ về mục đích chụp ảnh để họ đồng ý và hợp tác tốt. Người dân vùng nông thôn thường rất
thích được chụp ảnh và sẵn sàng hợp tác với bạn.
Lựa chọn những bức ảnh phù hợp nhất để đưa vào hình ảnh mẫu trong bảng kiểm định hộ
gia đình, các hình ảnh khác vẫn có thể sử dụng cho các giải pháp khác nhau trong quá trình
tập huấn.
Tất cả tài liệu như: bảng kiểm định hộ gia đình, sổ tay TTV cần phải in đầy đủ cho cuộc tập
huấn TTV.
Các hình ảnh cũng như các số liệu hiện có của thơn, xã về các cơng trình nước và vệ sinh
cũng là những dữ liệu quan trọng ban đầu cho bạn trong hội thảo hay làm báo cáo tiến trình
thực hiện mơ hình GDHĐ tại mỗi địa phương.

7

Bước 7: Lựa chọn và tập huấn cho TTV.

Cần tổ chức một cuộc họp để thảo luận kỹ với chính quyền xã, các đại diện của hội phụ nữ,
hội nông dân, y tế … về mục tiêu của chương trình, các hoạt động, theo dõi hỗ trợ để tất cả
mọi người nắm được, tham gia đóng góp ý kiến và lựa chọn các Tuyên Truyền Viên (TTV)
thực hiện. Cần quán triệt cho mọi người hiểu về tính bền vững của các hoạt động sau khi
khơng có sự hỗ trợ của chương trình.
Các TTV nên chọn là những người năng động, muốn cải thiện điều kiện nước và vệ sinh tại
gia đình mình và hỗ trợ các hộ chung quanh cùng thực hiện. Sau khi được tập huấn những
TTV này phải là những người gương mẫu thực hiện trước và sẽ tổ chức các cuộc họp với
các hộ chung quanh ngay tại nhà mình hoặc chọn một gia đình thực hiện tốt để họp. Việc
chọn họp tại gia đình là có mục đích tiện lợi cho các thành viên các họ khác quan sát và chia
sẻ kinh nghiệm.
Các TTV cần hiểu rõ nhiệm vụ của mình trước khi tập huấn. Khi họ hiểu vai trị nhiệm vụ của
họ thì họ mới tập trung vào các nội dung của cuộc tập huấn và chú ý đế những việc họ sẽ
phải làm sau khi tập huấn.

Khố tập huấn cho TTV sẽ được chun gia có kinh nghiệm tiến hành tại xã với ít nhất 3
ngày, trong đó TTV vừa được tập huấn kiến thức, kỹ năng, đóng vai ở lớp, thăm hộ gia đình
để điền vào bảng kiểm định vừa được thực hiện tổ chức điều hành cuộc họp mẫu với các hộ
gia đình. Các cán bộ cấp tỉnh, huyện, xã sẽ cũng được tập huấn, theo sát và tham gia các
phần của nội dung tập huấn (dưới sự hỗ trợ của chuyên gia/ giảng viên) để có thể hiểu các
bước, các hoạt động để quản lý hỗ trợ sau này và cũng có thể tự thực hiện ở các xã khác.

8

Bước 8: Tổ chức các cuộc họp và thăm hộ gia đình

Sau khi được tập huấn, các TTV sẽ chủ động tổ chức các cuộc họp với các hộ gia đình mà
mình phụ trách. Mỗi cuộc họp nên mời 5 hộ (nên mời cả chồng và vợ cùng tham gia thì sẽ
tốt hơn) và cuộc đầu tiên sẽ làm ở nhà TTV, những cuộc sau thì tổ chức ở hộ gia đình nào
mà có nhiều cải thiện nhất. Vì mục đích là vừa tiện lợi cho sự đi lại của các hộ gia đình và
vừa tiện cho việc quan sát các mơ hình đã cải thiện để chia sẻ kinh nghiệm tại chỗ.
Cách tiến hành một cuộc họp, TTV đã được tập huấn ở lớp, nó bao gồm các bước sau:
-

Chào hỏi, giới thiệu mục đích cuộc họp
Giới thiệu các nội dung trong bảng kiểm định hộ gia đình
8


-

Tham quan các mơ hình trong hộ gia đình và so sánh với bảng kiểm định
Thảo luận chia sẻ kinh nghiệm quá trình cải thiện.
Hướng dẫn các hộ điền thực thế các cơng trình của gia đình mình vào bảng kiểm
định và đăng ký cải thiện. TTV ghi chép vào sổ tay theo dõi.

Kế hoạch thăm hộ gia đình khuyến khích các hộ chia sẻ kinh nghiệm với các hộ
chung quanh.

Thăm hộ gia đình:
Dựa vào sự đăng ký cải thiện của các hộ mà TTV ghi chép trong cuốn sổ tay ở cuộc họp,
TTV sẽ sắp xếp thời gian đi thăm các hộ gia đình để động viên, nhắc nhở thực hiện. Thơng
qua thăm hộ, TTV cũng có thể giới thiệu, chia sẻ các mơ hình cải thiện giữa các hộ để các
hộ có thể tự đi tham quan học tập cách làm. Khi đi thăm hộ TTV nhớ ghi nhận sự cải thiện
vào sổ theo dõi để báo cáo lên cán bộ phụ trách chương trình cấp xã.

9

Bước 9: Giám sát tiến trình thực hiện

Hai vấn đề quan trọng là giám sát cả tiến trình thực hiện mơ hình GDHĐ và ghi nhận sự
cải thiện của người dân. Hoạt động giám sát ở đây bao gồm hỗ trợ kinh phí cũng như hỗ
trợ thực hiện cho cán bộ cấp xã, thôn nhằm bảo đảm các dữ liệu được thu thập một cách
thường xuyên trong quá trình thực hiện. Những dữ liệu cần thu thập như số hộ đăng ký cải
thiện, số cơng trình trong các gia đình đã được cải thiện và kế hoạch thời gian cho các cải
thiện đó. Một bảng khảo sát cần được tiến hành ít nhất 2 lần nhằm để đánh giá hiệu quả của
hoạt động chương trình vừa có tác dụng chuẩn bị cho hội thảo đánh giá (xem bước 10).
Bảng khảo sát này bao gồm cả những dữ liệu định lượng như số lượng cơng trình được cải
thiện và cả những dữ liệu định tính (như phỏng vấn các hộ gia đình) nhằm để tìm ra các yếu
tố tích cực và chưa tích cực của chương trình GDHĐ.

10

Bước 10: Giám sát /Đánh giá hoạt động/ hệ thống báo cáo

Hoạt động giám sát với mục đích tìm ra các vấn đề nào hoạt động tốt, hoạt động nào hoạt

động chưa tốt và vì sao sẽ giúp cho việc điều chỉnh nội dung cho phù hợp và hiệu quả hơn.
Từ đó đưa ra kế hoạch cụ thể (thí dụ tập huấn bổ sung cho TTV… ).
Đánh giá: Cần phải có báo cáo đánh giá tồn bộ hoạt động chương trình GDHĐ và những
kết quả đó sẽ được trình bày ở hội thảo đánh giá (có thể kết hợp tập huấn bổ sung với hội
thảo vào một ngày để giảm chi phí và thời gian). Hội thảo này cũng là thời gian quan trọng
cho các đơn vị đang thực hiện lập kế hoạch hoạt động thếp theo và cũng cho đơn vị đầu mối
lập kế hoạch nhân rộng mơ hình GDHĐ này ra các địa bàn khác.
Vì pp GDHĐ là phương pháp tập trung vào thực hành nên khi cán bộ đi thực địa cần có máy
ảnh kỹ thuật số chụp nghi lại những cải thiện để so sánh sự cải thiện của người dân theo
thời gian.
Lưu ý: Báo cáo trình bày tại hội thảo bao gồm cả số lượng cải thiện và các hình ảnh minh
hoạ, khơng cần nhiều lời mà cần nhiều hình ảnh.
Hệ thống báo cáo: Với mơ hình GDHĐ chúng tơi đã thiết kế một mẫu báo cáo thống nhất,
đơn gian dễ thực hiện. Mẫu báo cáo này tuỳ thuộc vào các vấn đề trong bảng kiểm định hộ
gia đình và được TTV ghi chép trong quá trình thực hiện. Lịch báo cáo tuỳ thuộc vào cơ
quan đầu mối quyết định và nên lồng ghép vào hệ thông báo cáo của đơn vị thực hiện để có
tính bền vững. Có thể sau 3, 6, 9, 12 tháng thì TTV mới báo cáo lên cán bộ cấp xã một lần.
Cán bộ cấp xã sẽ tổng hợp các số liệu của TTV và báo lên các cấp trên.

9


III
1

THÔNG TIN BỔ SUNG
Câu hỏi và trả lời khi tham quan chương trình cải thiện điều kiện
lao động ở Tiền Giang (WIND).

Trước khi triển khai áp dụng thí điểm ở Ninh Thuận và Đắc lắc, các đại diện của các đơn vị

thực hiện chương trình của các tỉnh đã đến tham quan Tiền Giang nơi mà mơ hình GDHĐ về
cải thiện điều kiện làm việc, thiết bị cấp nước và vệ sinh hộ gia đình đã và đang thực (gọi là
chương trình WIND (Work Improvement in Neighbourhoods). Những câu hỏi và trả lời sau
đây sẽ giúp ích cho bạn khi giới thiệu mơ hình GDHĐ, tuy nhiên các mục tiêu này có thể
khác nhau.
Câu hỏi:
1. Làm sao để kêu gọi sự phối hợp giữa các ban ngành trong phương pháp giáo dục hành
động?
Hội phụ nữ làm thế nào để có sự phối hợp với Giáo dục trong việc thực hiện chương trình?
Trả lời:
Khi thực hiện Chương trình WIND tại Tiền Giang, ban đầu chỉ có hai đơn vị là Hội Phụ nữ và
Hội Nông dân tỉnh thực hiện. Hai đơn vị này chỉ đạo theo ngành dọc và Hội Phụ nữ (tỉnh 
huyện  xã) phối hợp với Hội Nông dân (tỉnh  huyện  xã) để thực hiện.
Tỉnh Tiền giang lấy Tp Mỹ Tho là nơi triển khai mô hình điểm. Khi triển khai mơ hình xuống
cơ sở, Hội PN, ND đã làm việc với UBND, báo cáo với cấp ủy địa phương để nếu có khó
khăn gì trong thực hiện Chương trình thì sẽ được hỗ trợ.
Câu hỏi:
2. Làm sao để thực hiện chương trình WIND nếu chỉ có vợ hoặc chồng đồng ý thực hiện?
Làm sao để có những giải pháp truyền thơng tốt nhất đối với những đối tượng khác nhau?
Nếu gặp sự chống đối thì phải làm thế nào? Cách truyền thông đối với đối tượng mù chữ?
Tiêu chí để chọn đối tượng tham gia chương trình?
Trả lời:
Trong quá trình thực hiện, các cán bộ cũng gặp trường hợp hộ gia đình khơng hợp tác vì khi
đi xem xét hộ gia đình, đồn cán bộ phải đi xem kỹ từ trong nhà, ngoài vườn... để nắm tình
hình thực tế và nhiều người dân thì chưa được hiểu rõ về Chương trình.
Như vậy, đối với các trường hợp chống đối hoặc chỉ có vợ hoặc chồng đồng ý tham gia thì
sẽ chọn hộ gia đình khác vì trong Chương trình này chú trọng đến vấn đề tự nguyện và bình
đẳng nam nữ.
Đối với các đối tượng mù chữ: riêng đối tượng này thì Tp Mỹ Tho khơng có nên cũng chưa
có kinh nghiệm để chia sẻ. Tuy nhiên, có thể sẽ có phương pháp hướng dẫn riêng cho đối

tượng này. Đặc biệt, Chương trình này cũng khơng nhiều lý thuyết mà chủ yếu là các hình
ảnh trực quan nên dễ tiếp cận với mọi đối tượng.
Câu hỏi:
3. Phương pháp tiếp cận của chương trình WIND? Quy trình thực hiện?
Mỗi xã có bao nhiêu tình nguyện viên? Mỗi tình nguyện viên quản lý bao nhiêu hộ gia đình?
Trả lời:
10


Các đơn vị được chỉ đạo theo ngành dọc và có báo cáo với cấp ủy để được hỗ trợ.
Mỗi đơn vị thơn/bn/ấp chọn ra một số tình nguyện viên để đào tạo. Thơng thường, mỗi
thơn/ấp... có 3 tình nguyện viên.
Sau khi tình nguyện viên được đào tạo sẽ mở lớp WIND Mini tại thôn/buôn/ấp... Đối tượng
tham dự của lớp WIND Mini này là các hộ gia đình (phải đủ cả vợ và chồng tham gia). Tùy
điều kiện địa phương mà một lớp WIND Mini do tình nguyện viên phụ trách có thể từ 5 – 10
hộ gia đình.
Tại lớp WIND Mini, sau khi các hộ gia đình đã đi và trực tiếp đánh giá từng hộ sẽ thảo luận
và chọn ra những vấn đề cần cải tiến của gia đình mình (nên đưa ra 5 hoặc 6 vấn đề, khơng
nên đưa ra nhiều vì trong một lúc rất khó thực hiện), lựa chọn vấn đề ưu tiên, cái nào thực
hiện trước, cái nào thực hiện sau (trong thời gian 1 tháng, 3 tháng...).
Khi các hộ gia đình đã đăng ký cải thiện, các tình nguyện viên sắp xếp thời gian để đi thăm
ngẫu nhiên hộ gia đình và đánh giá thực hiện.
Câu hỏi:
4. Việc mắc màn cho heo, bò có bền vững khơng? Nếu số lượng heo/bị q nhiều?
Cách thực hiện của chương trình đối với vấn đề xử lý rác thải nông thôn?
Trả lời:
Phương pháp Giáo dục hành động là một phương pháp thúc đẩy cộng đồng thông qua lựa
chọn ưu tiên, sử dụng những vật dụng và kỹ năng sẵn có để thực hiện các giải pháp hay,
ít tốn kém
Và nguyên tắc để thực hiện phương pháp này là:

- Đặt trọng tâm vào những giải pháp thiết thực
- Liên tục hành động từng bước để hoàn thiện dần
- Đa dạng hóa các biện pháp tháo gỡ.
Vì vậy, chúng ta chỉ hướng dẫn mơ hình chứ khơng đưa ra giải pháp cho người dân.
Các hộ gia đình sẽ tùy vào điều kiện gia đình, tập quán địa phương mà đưa ra các giải pháp.
Câu hỏi:
5. Làm sao để nhân rộng mơ hình này trong cộng đồng? Mơ hình này có bền vững khơng?
Làm sao để duy trì đội ngũ cộng tác viên sau khi chương trình kết thúc?
Trả lời:
Thực tế tại Tiền Giang thì các tình nguyện viên khơng được hỗ trợ kinh phí mà hoạt động
bằng sự nhiệt tình.
Đối với các hộ gia đình thì ngồi các hộ đã được dự lớp WIND Mini và đăng ký cải thiện thì
các hộ gia đình xung quanh cũng có sự cải thiện ít nhiều do trực tiếp tiếp cận với Chương
trình (từ sự thay đổi của gia đình WIND) và do được các hộ WIND hướng dẫn.
Như vậy, chương trình này có sự lan tỏa. Và sự lan tỏa này là trực quan chứ không phải lý
thuyết suông nên sự lan tỏa này sẽ bền vững.
Câu hỏi:
6. Có thể đưa chương trình WIND này làm một trong các tiêu chí của Gia đình văn hóa?
11


Trả lời:
Tiêu chí đế thực hiện Gia đình văn hóa (trong phong trào Toàn dân đoàn kết xây dựng đời
sống văn hóa) đã có, do Bộ Văn hóa Thơng tin quy định, cũng như các tiêu chí để xây dựng
Gia đình sức khỏe do Bộ Y tế đưa ra. Các tiêu chí này đã được cụ thể hóa bằng Văn bản,
chúng ta không thể đưa yếu tố này hoặc yếu tố kia vào làm tiêu chí tiếp theo.
Tuy nhiên, có thể áp dung phương pháp này như một con đường phấn đấu Gia đình Văn
hóa (Gia đình sức khỏe) do các thay đổi tích cực nhằm cải thiện chất lượng cuộc sống của
gia đình.

2

Thực hiện ở Tiền Giang

Sau đây là mơ tả một số đặc điểm của chương trình WIND ở Tiền Giang.
Nhận thức và hành vi của Tuyên truyền viên (TTV): TTV nhiệt tình, có trách nhiệm cao,
họ xem việc cải thiện điều kiện vệ sinh như là một nhiệm vụ của họ và họ tự hào về với
những công việc để cho vệ sinh sạch sẽ môi trường.
Sự hỗ trợ của chính quyền địa phương: Các thành viên của chính quyền địa phương ở
cấp xã, thơn rất quan tâm đến các hoạt động vệ sinh môi trường. Họ xem vệ sinh mơi trường
ở các hộ gia đình như một tiêu chí để đánh giá bình bầu gia đình văn hố. Vệ sinh ở nơi
cơng cộng như là một tiêu chí của làng, xã văn hố.
GDHĐ và các phương pháp thực hiện: Hội liên hiệp phụ nữ đã có một mạng lưới tổ chức
để thực hiện các hoạt động như: tập huấn cho cán bộ cấp huyện, xã, tập huấn cho TTV (phụ
nữ hay hội nông dân xã, thôn). HPN hỗ trợ các TTV tổ chức các cuộc họp các hộ gia đình.
Kinh nghiệm là nên mời cả vợ và chồng cùng tham dự họp thì mới có sự trao đổi và thống
nhất trong quyết định thay đổi tại gia đình họ (nếu chỉ một người đi thìữe khá khó khăn khi
đưa ra các quyết định lớn như xây dựng nhà vệ sinh, nhà tắm, bể chứa nước … Để cuốn
hút sự tham gia nhiệt tình của các hộ gia đình thì TTV cần phải sử dụng các kỹ năng truyền
thơng trực tiếp thơng qua các cuộc họp nhóm nhỏ, kỹ năng khuyến khích mọi người, trình
bày các hình ảnh thực tế…. Các cuộc họp thường được tổ chức ngay tại các hộ gia đình
nên vừa tiện lợi cho việc đi lại của các hộ gia đình vừa tiện cho quan sát để áp dụng các
điều kiện tại hộ gia đình họ. Điều này cịn mang lại yếu tố ảnh hưởng tích cực tới các hộ
chung quanh. Các hộ gia đình bắt đầu thay đổi bằng các cải thiện nhỏ, dễ nhưng điều quan
trọng nhất là nó sẽ làm thay đổi về nhận thức của mọi người để có cuộc sống tốt hơn.
Tài liệu: Tài liệu sự dụng cho pp này là các hình ảnh thực tế và các mơ hình được chọn lựa
theo các chủ đề thí dụ bảo vệ ngườn nước sạch bằng dụng cụ che bể chứa nước; sắp xép
dụng cụ xong nồi gọn gàng sạch sẽ…. Các tài liệu này rất dễ làm để mọi người có thể tự
làm được (tuy nhiên làm tài liệu sẽ được các cán bộ cấp huyện trở lên thực hiện). Chỉ cần
một máy ảnh kỹ thuật số và một máy tính là có thể làm được tài liệu.

Tập huấn cho TTV: TTV sẽ được học về một số kiến thức về sức khoẻ, các vấn đề chung
liên quan đến cấp nước và vệ sinh, phần chính là các kỹ năng giao tiếp như kỹ năng tổ chức
điều hành cuộc họp nhóm nhỏ các hộ gia đình, kỹ năng thăm hộ gia đình, sử dụng cơng cụ
trực quan để khuyến khích tăng cường sự tham gia của mọi người thơng qua thực hành
đóng vai và thực tế ngay tại các hộ gia đình. Vì được học thực hành nên sau khoá tập huất
các TTV sẽ đủ tự tin triển khai các cuộc họp, thăm hộ gia đình, ghi chép sổ sách, báo cáo
ngay tại địa bàn mà họ phụ trách.
Kinh phí: Khó có thể so sánh kinh phí vì hầu hết chương trình là kết hợp với các hoạt động
có sẵn tại địa phương như: họp nhóm phụ nữ, nơng dân và các hộ tham gia một cách tự
nguyện. Các kinh phí như kinh phí tập huấn đều dựa vào chính sách của nhà nước và địa
phương.
Áp dụng và nhân rộng: mơ hình GDHĐ có thể áp dụng ở mọi địa bàn nhưng đặc biệt thích
12


hợp là ở vùng nông thôn, cho vùng người dân tộc. Vì chương trình tập trung vào các hoạt
động của nhóm nhỏ và từ đó nhân rộng ra các vùng chung quanh, người tham gia thì bị hạn
chế, vì thế nên tiến trình thực hiện cần phải chậm theo có thời gian. Mơ hình GDHĐ có thể
được sử dụng tốt cho các đơn vị đến thăm, học hỏi và áp dụng cho đơn vị làm việc của họ
(thí dụ như ngành y tế, giáo dục, hội phụ nữ…). Vì vậy, các đơn vị có thể áp dụng phương
pháp này một cách linh hoạt dựa vào tình hình địa phương và các chủ đề thực tế của đơn vị
mình.
Để có kết quả và mang tính bền vững thì phương pháp GDHĐ cần kết hợp vào các hoạt
động hiện có của cộng đồng như: các cuộc họp của hội phụ nữ, các cuộc họp của hội nơng
dân và thậm chí các cuộc thăm hộ gia đình (Ở Tiền giang, các hộ viên HPN thăm hộ gia đình
đã mang lại kết quả tốt).
Để cải thiện hành vi vệ sinh của người dân, pp GDHĐ cần áp dụng trước hết cho cán bộ,
TTV thí dụ như: trưởng thôn, y tế thôn, hội phụ nữ thơn. Sau đó GDHĐ mới áp dụng cho
người dân.
Để giúp cho các cuộc họp nhóm triển khai có hiệu quả thì nên sử dụng hệ thống loa đài địa

phương như là một kênh truyền thông hỗ trợ.
Bảng kiểm định thay đổi các hành vi vệ sinh hộ gia đình và hoạt động giám sát/hỗ trợ
của Tuyên truyền viên là chìa khố thành cơng của chương trình Giáo dục hành động.

13


Phụ lục:
Phụ lục 1: Các nguồn thông tin liên hệ:
-

Bs Đinh Xuân Lâm, chuyên gia IEC, giảng viên; chương trình nước và vệ sinh. Email:
; điện thoại: 0913029525.

-

Bản copies giáo trình GDHĐ của chương trình WIND (Work Improvement in
Neighbourhood program): />
-

Các giáo trình khác ở website on WIN website: www.win-asia.org

Một số địa chỉ liên hệ:
Trung tâm sức khoẻ nghề nghiệp và môi trường
Khoa sức khoẻ tp Cần Thơ.
Địa chỉ: 234 Trần Hưng Đạo – thành phố Cần Thơ
Điện thoại: 84-71-831 498 - Fax: 84-71-831 499
Website: Email:
Hội Liên Hiệp Phụ Nữ tỉnh Tiền Giang
Tp Mỹ Tho

Chị: Hồ Thị Tuyết Hồng.
Sở Y tế Ninh Thuận
Trung tâm y tế dự phòng
Bs Lê Quốc Khánh
TT nước & VSMT Đak Lak
Ông Phạm Phú Bổn, Giám đốc

Phụ lục 2: Hướng dẫn tập huấn cho TTV (File đính kèm)

14


Phụ lục 3: Mẫu bảng kiểm định hộ gia đình

15


16


Phụ lục 4: Bài học kinh nghiệm từ Ninh Thuận và Đắc Lắc (file đính
kèm)
Phụ lục 5: Một số hình ảnh

Che đậy bể chứa nước, bố trí chổ rủa tay có xà
phịng

Vay tiền để kết nối đường nước máy

Hộ gia đình người Rak Lay tự làm nhà vệ

sinh.

TTV người Rak Lay vai một ít tiền để
xây nhà vệ sinh.

Thu gom rác thải.

Một hộ gia đình người dân tộc có 5 cải thiện trong vịng 3 tháng
trong đó có xây nhà vệ sinh mới và làm sạch sân, lối đi.
17


Phụ lục 6: Bảng khảo sát/ mẫu báo cáo
Nguyên tắc chính:
Sử dụng ngơn ngữ đơn giản và rõ ràng
Bảo đảm dữ liệu dễ thu nhận và dễ phân tích nhanh thí dụ như sử dụng câu hỏi và lựa chọn
1 trong nhiều câu trả lời.
Khơng phải mọi hộ gia đình đều khảo sát – Cở mẫu vừa cần phải đủ để đưa ra kết luận và
rẻ tiền và tiết kiệm thời gian.
Cần lựa chọn ngẫu nhiên các hộ gia đình để làm khảo sát.
Cở mẫu:
Để kết quả khảo sát có tính đại diện cho địa bàn mình áp dụng thì số lượng mẫu này có thể
điều chỉnh trong khoảng +/-5%:
Tổng số hộ
trong xã

100

300

500

800

1000

1500

Cở mẫu
chọn khảo
sát (số hộ)

80

169

217

260

278

306

Cở mẫu nhỏ hơn có thể cũng được thu thập nhưng kết quả sẽ khơng đủ chính xác khi kết
luận. Cở mẫu khơng thể nhỏ hơn 80 hộ.
Mẫu bảng câu hỏi quan sát:
Gia đình anh/chị hiện đang dung những nguồn nước nào?

Giếng đào

Giếng bơm
Nước máy
Nước mưa
Chai/ lọ, can nước
Nước song/suối/hồ
Nguồn khác, xin ghi cụ th

1. Ngun 2. Cú c bo v hay
nc
che y khụng?
ă1
ă2
ă3
ă4
ă5
ă6
ă7

Loi hố xí gia đình đang sử dụng?
Hố xí tự hoại/bán tự hoại
Thấm dội
Hố xí khơ (2 ngăn, đào)
Khơng có (đi ra t, nc)
Loi khỏc (xin nờu c th

ă1
ă2
ă3
ă4
ă 5 ……………………………………………..

Nếu gia đình khơng có nhà tiêu tại nhà, vì sao lại khơng có?
Giá xây dựng q đắt
Khơng có chỗ, vườn để xây
Thích đi ỉa đồng hơn
Khơng có nguồn nước són cú

ă1
ă2
ă3
ă4
18


Khụng bit lm sao m xõy h xớ
ă5
Lý do khỏc, xin nờu c th ă 6 ..
Gia ỡnh cú ai là thành viên của các nhóm sau? (đánh dẫu vào ụ di)
1ă
2ă
3ă
4ă
5ă
6ă

H ph n
on thanh niờn
Mt trn
Hi nụng dõn
Hi ch thập đỏ

Nhóm khác………

Phân tích dữ liệu:
Bảo đảm rằng bạn sẽ sử dụng các dữ liệu mà đã được thu thập. Sử dụng các tính tốn đơn
gian để nhiều người có thể thực hiện và hiểu được.
Sử dụng các chuơng trình thơng thường trong máy tính như Excel, nhập dữ liệu của các
bảng hỏi vào, tính tốn các co số đơn gian như tỉ lệ phần trăm các hộ có nhà vệ sinh, Excel
có thể tạo ra các sơ đồ, biểu đồ nếu bạn muốn làm cho kết quả dễ thể hiện và ấn tượng
hơn.
Phân tích:
Bảng câu hỏi khảo sát ban đầu có thể được sử dụng như dữ liệu cơ bản cho việc theo dõi
tiến trình thực hiện. Mặc dù bạn có thể thêm một số câu hỏi mới mà nó phù hợp với việc
đánh giá việc thực hiện mơ hình GDHĐ. Cũng có thể một số câu hỏi trong bản khảo sát ban
đầu có thể khơng phù hợp với hiện tại. Việc đánh giá cần được thực hiện ít nhất sau 1 năm
kể từ khi mô hinh GDHĐ được thực hiện.
Những hộ gia đình cũ mà được thực hiện trong khảo sát ban đầu cũng có thể được phỏng
vấn lại mặc dù nó có thể khơng cần thiết nhưng nếu ban đang chọn mẫu mới cho kháo sát
đánh giá thì các hộ gia đình cũng phải được chọn một cách ngẫu nhiên.

19


Mẫu báo cáo của TTV

Mẫu tổng hợp báo cáo của TTV giành cho cấp xã
20


Các tài liệu kèm theo:
21

8. Sổ tay Tuyên truyền viên
9. Bộ tranh truyền thông

22