rèn luyện cho học sinh biết sử dụng từ ngữ đúng đến hay trong dạy văn

Trờng THCS Thụy Duyên
Ví dụ : Khi phân tích nhân vật Mã Giám Sinh trả lời về tên tuổi , quê quán (
trong đoạn trích Mã Giám Sinh mua Kiều), có một học sinh nhận xét là y
nói dối , có học sinh nhận xét là y gian dối. Trớc ý kiến của học sinh,
giáo viên nên phân tích nghĩa của hai cách dùng từ : Gian dối nghĩa là
không thật thà , có ý lừa lọc . Còn nói dối chỉ thể hiện một hành vi
không nói thật , cha thể hiện ý lừa lọc . Từ đó học sinh nhận thấy : lời nói
của Mã giám Sinh là biểu hiện tính gian dối có dụng ý hẳn hoi.
Sáng kiến kinh nghiệm
1
rèn luyện cho học sinh
biết sử dụng từ ngữ đúng đến hay trong dạy văn
************ ************
A. Mục đích ý nghĩa
Việc sử dụng từ ngữ trong giao tiếp là thể hiện trình độ và năng lực t duy
của học sinh. ở độ tuổi học sinh Trung học cơ sở, vốn từ và vốn hiểu biết
còn hạn chế, khả năng vận dụng từ để thể hiện t tởng tình cảm còn thấp. Vì
vậy mong muốn học sinh diễn tả đúng hiện hiện thực cuộc sống, phản ánh
đúng và hay những t tởng tình cảm của mình trong giao tiếp , trách nhiệm
của mỗi giáo viên dạy văn là phải rèn luyện cho học sinh biết sử dụng từ ngữ
từ đúng đến hay trong tất cả các tiết dạy- học văn.
B .nội dung sáng kiến
I. Qua khảo xát thực tế học sinh lớp 9 Trờng THCS Thụy Duyên vào đầu
năm học 2001 - 2002 tôi thấy: khi yêu cầu học sinh tìm những từ hay và
phân tích những từ hay trong bài thơ Bánh trôi nớc của hồ Xuân Hơng thì
chỉ có 15% học sinh phát hiện đợc từ hay và phân tích đợc ý nghĩa của từ
hay trong bài thơ.
II. Cơ sở lý thuyết của vấn đề:
Là mỗi giáo viên dạy văn chúng ta đều hiểu rõ :
Từ đúng chỉ diễn tả đúng hiện thực , làm cho ngời đọc nhận biết đợc
hiện thực .

Từ hay vừa diễn tả hiện thực sinh động vừa nhiều ý nghĩa, vừa gợi cảm
và ngân vang mãi trong lòng ngời đọc .
Chẳng hạn : Tiếng hát lại cất lên hoặc Tiếng hát lại vang lên đều là
những từ đúng. Nhng trong bài : Đoàn thuyền đánh cá Huy cận viết:
Câu hát căng buồm cùng gió khơi thì rõ ý nghĩa hiện thực và giá trị gợi cảm
đợc nâng lên rất nhiều.
Vì vậy mỗi giáo viên dạy văn phải thấy rõ việc rèn kỹ năng sử dụng từ ngữ
cho học sinh là hết sức cần thiết trong tất cả các tiết dạy- học Văn : Tìm hiểu
tác phẩm văn học ; dạy - học Tiếng Việt ; dạy - học Tập làm văn.
III. Kinh nghiệm rèn sử dụng từ cho học sinh
1. Trớc hết phải coi việc trao từ cho học sinh trong giờ dạy - học Văn qua
hai con đờng:
* Con đờng thứ nhất là giảng nghĩa của từ trong văn cảnh cụ thể. Bớc này
phải coi trọng tính chính xác. Muốn ghi sâu ấn tợng trong học sinh, giáo
viên phải bình từ có thể so sách với các từ đồng nghĩa, gần nghĩa , trái nghĩa.
* Con đờng thứ hai là rèn cách sử dụng từ thích hợp để nhận xét đánh giá
về tác phẩm khi phân tích tác phẩm.
Trờng THCS Thụy Duyên
Hoặc khi cho học sinh đánh giá nhận xét vẻ đẹp của Thuý Kiều : Nếu
nói Thuý Kiều rất đẹp thì Thuý Vân cũng rất đẹp . Nên phải dùng những từ
ngữ chỉ mức độ tuyệt sắc đẻ đánh giá về Thuý Kiều : Một giai nhân tuyệt
sắc - một vẻ đẹp có một không hai.
2. Phải coi trọng việc dùng từ hay trong phần luyện tập của tiết day - học
Tiếng việt.
Tiết học Tiếng việt giúp học sinh hiểu nghĩa, vai trò, chức năng của từ;
đồng thời cũng là giờ cung cấp vốn từ cho học sinh. Cho nên, trên cở sở
những bài tập luyện , giáo viên rèn cho học sinh sử dụng từ đúng và hay.
Chẳng hạn trong bài luyện Tính từ học sinh đã đặt câu: Trong vờn
những quả cam chín vàng . Giáo viên nên gợi ý học sinh dùng từ chỉ màu
sắc kết hợp với từ chỉ cảm xúc của ngời tả, nh vàng ối hay vàng lịm .

Rõ ràng những từ vàng ối vàng lịm không chỉ miêu tả quả cam chín
vàng mà còn gợi cảm giác Cam chín ngon.
3. Rèn cho học sinh sử dụng trong những tiết dạy - học Tập làm văn .
* Rèn cho học sinh tìm từ hay bằng cách đặt câu hỏi.
Thí dụ : Tả dòng sông- đặt các câu hỏi:
? Dòng sông nh thế nào, dòng sông chảy ra sao?
- Trả lời: Dòng sông quanh co êm đềm ( hay rì rầm, hay lặng lẽ )
đem nớc mát tới cho cách đồng lúa
Thí dụ : Phân tích nhân vật Từ Hải , đặt câu hỏi:
? Những câu thơ Râu hùm , hàm én mày ngài
Vai năm tấc rộng thân mời thớc cao
Gợi em hình dung ra dáng vóc Từ hải nh thế nào? Em có nhận
xét gì về tầm vóc của Từ Hải?
Cứ nh vậy , học sinh sẽ có ý thức dùng từ chọn lọc , chính xác và hay .
* Rèn cho học sinh sử dụng từ đúng và hay trong tiết trả bài viết Tập làm
văn.
Trong khi chấm bài của học sinh, giáo viên đã có sự ghi chép thành cột
các loại từ sai. Vì vậy khi trả bài giáo viên phải phân tích và chỉ rõ cho học
sinh thấy việc sử dụng từ của mình là cha đúng, cha hay. Tức là giáo viên
phải phân tích trên tất cả các phơng diện : nghĩa của từ- mức độ biểu hiện -
sắc thái biểu cảm- hoàn cảnh sử dụng . Chẳng hạn khi phân tích bài thơ
Quỷ môn quan của Nguyễn Du, có một học sinh viết: Tình thơng của
Nguyễn du còn dành cho những ngời lính phơng Bắc đã hy sinh trên đất ng-
ời.
Ta thấy học sinh dùng từ hy sinh trong câu văn trên là cha đúng. Vì vậy
khi trả bài, giáo viên phải phân tích cho học sinh hiểu nghĩa
của từ hy sinh : là tự nguyện nhận về phần mình sự mất mát lớn lao nào
đó vì một cái gì cao đẹp . Vì thế từ hy sinh mang sắc thái cao quý, biểu
đạt thái độ ca ngợi , khâm phục của ngời viết. Từ đó học sinh hiểu rõ
Sáng kiến kinh nghiệm

2
Trờng THCS Thụy Duyên
không thể dùng từ hy sinh trong câu văn trên, mà nên thay vào đó những
từ ngữ chỉ cái chết đáng thơng: những ngời lính phơng Bắc đã bỏ mạng
trên đất ngời.
4.Đồng thời giáo viên phải thuyết phục học sinh có sổ tay văn học để ghi
những từ hay, câu văn hay và những lời bình hay. Từ đó học sinh có ý thức
và có nhu cầu trau dồi vốn từ nhữ cho mình, đặc biệt là biết sử dụng từ ngữ
đúng và hay để đạt hiệu quả cao trong giao tiếp.
C Kết luận
Luyện cách dùng từ cho học sinh đòi hỏi rất nhiều công phu, từ việc trao
từ cho học sinh đến việc rèn luyện cách sử dung, từ chỗ dùng đúng đến
dùng hay. Song nếu giáo viên kiên trì và có biện pháp từ thấp đến cao, thì
kết quả sẽ tiến bộ . Học sinh của chúng ta chắc chắn sẽ có ý thức sử dụng từ
hay trong việc phản ánh hiện thực cuộc sống cũng nh diễn đạt những t tởng
tình cảm của mình trong giao tiếp và đặc biệt trong việc cảm thụ văn thơ.
Kết quả thể nghiệm : Trong suốt năm học tôi đã cố gắng áp dụng những
kinh nghiệm này trong quá trình dạy - học. Đến cuối năm học qua khảo xát
học sinh, tôi thấy số học sinh có ý thức sử dụng từ đúng và hay trong các
bài làm văn phân tích tác phẩm đã tăng lên rõ rệt :
- Cuối năm học 2000-2001 : Tăng 35%
- Cuối năm học 2001-2002 : Tăng 40%.
Vấn đề đặt ra trong quá trình soạn bài giáo viên phải có ý thức sử dụng từ
ngữ và lựa chọn từ ngữ để trao cho học sinh trong từng tiết học ./

Thuỵ Duyên, ngày 10 tháng 11 năm 2003
Ngời viết

Vũ Thị Vân
nhận xét của nhà trờng

Sáng kiến kinh nghiệm
3
Trêng THCS Thôy Duyªn
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm
4