Những vấn đề cơ bản nhất về thuế thu nhập doanh nghiệp pot

z















Những vấn đề cơ bản
nhất về thuế thu
nhập doanh nghiệp

Những vấn đề cơ bản nhất về thuế
thu nhập doanh nghiệp
Trên thực tế thường có sự khác biệt giữa ln kế toán và thu nhập
chịu thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN), cụ thể có thể minh họa
như bảng cuối trang.
Như vậy, giữa thu nhập chịu thuế theo kế toán và thu nhập chịu
thuế theo quy định của thuế có thể có sự khác nhau. Tình huống
này chỉ xảy ra khi có sự khác nhau giữa quy định của thuế và quy
định của kế toán (thái độ nhằm phá vỡ liên kết giữa kế toán và
thuế). Có hai loại chênh lệch giữa quy định của kế toán và quy
định của thuế, đó là: chênh lệch vĩnh viễn và chênh lệch tạm thời:
Chênh lệch vĩnh viễn là chênh lệch giữa lợi nhuận kế toán và thu

nhập chịu thuế TNDN phát sinh từ các khoản doanh thu, thu nhập
khác, chi phí được ghi vào lợi nhuận kế toán nhưng không được
tính vào thu nhập, chi phí khi tính thu nhập chịu thuế TNDN. Hoặc
ngược lại, các khoản doanh thu, thu nhập khác, chi phí được tính
vào thu nhập chịu thuế TNDN nhưng không được tính vào lợi
nhuận kế toán.
Chênh lệch tạm thời là chênh lệch phát sinh do sự khác biệt về
thời điểm doanh nghiệp ghi nhận thu nhập hoặc chi phí và thời
điểm pháp luật về thuế quy định tính thu nhập chịu thuế hoặc chi
phí được khấu trừ khỏi thu nhập chịu thuế. Có hai loại chênh lệch
tạm thời, đó là:
+ Chênh lệch tạm thời phải chịu thuế TNDN: là các khoản chênh
lệch tạm thời làm phát sinh thu nhập chịu thuế khi xác định thu
nhập chịu thuế TNDN trong tương lai khi mà giá trị ghi sổ của các
khoản mục Tài sản hoặc Nợ phải trả liên quan được thu hồi hay
được thanh toán
+ Chênh lệch tạm thời được khấu trừ: là các khoản chênh lệch
tạm thời làm phát sinh các khoản được khấu trừ khi xác định thu
nhập chịu thuế TNDN trong tương lai khi mà giá trị ghi sổ của các
khoản mục Tài sản hoặc Nợ phải trả được thu hồi hay được
thanh toán.
Khi xem xét chi phí thuế TNDN hoãn lại người ta chỉ xét tới khoản
chênh lệch tạm thời giữa kế toán và thuế mà không xem xét tới
khoản chênh lệch vĩnh viễn. Trong khoản chênh lệch tạm thời lại
có 02 khoản, đó là:
+ Chênh lệch tạm thời được khấu trừ: phát sinh khi gía trị ghi sổ
của tài sản nhỏ hơn cơ sở tính thuế của tài sản và giá trị ghi sổ
của khoản Nợ phải trả lớn hơn cơ sở tính thuế. Xuất phát từ bản
chất là khi khoản mục tài sản hoặc Nợ phải trả trong tương lai
được thu hồi hay thanh toán sẽ làm phát sinh thu nhập chịu thuế

trong tương lai nhỏ hơn so với cơ sở tính thuế.
+ Chênh lệch tạm thời được khấu trừ: phát sinh khi giá trị ghi sổ
của tài sản lớn hơn cơ sở tính thuế hoặc giá trị ghi sổ của khoản
Nợ phải trả nhỏ hơn cơ sở tính thuế. Xuất phát từ bản chất là khi
khoản mục tài sản hoặc Nợ phải trả trong tương lai được thu hồi
hay thanh toán sẽ làm phát sinh thu nhập chịu thuế trong tương
lai lớn hơn so với cơ sở tính thuế.
Tuy nhiên, giữa Lợi nhuận kế toán và thu nhập chịu thuế TNDN
cũng có mói quan hệ sau:
Lợi nhuận kế
toán
= Doanh thu và thu nh
ập
khác theo quy định
của kế toán
- Chi phí theo quy
định của kế toán
=>

Thuế TNDN
phải nộp
theo kế toán

= Lợi nhuận kế toán
X
Thuế suất thuế
TNDN hiện hành
(t%)
Và:

Thu nhập chịu
thuế TNDN
= Doanh thu và thu nh
ập
khác theo quy định
của thuế
- Chi phí theo quy
định của thuế
=>

Thuế TNDN
phải nộp
theo thuế
= Thu nhập chịu thuế
TNDN
X
Thuế suất thuế
TNDN hiện hành
(t%)
L
ợi nhuận
kế toán =

Cộng (+) Chi phí không được khấu trừ theo
luật thuế
Cộng (+) Thu nhập theo Luật thuế nhưng
không được ghi nhận theo mục đích kế toán

Trừ (-) Chi phí được giảm trừ cho mục đích
tính thuế nhưng không được ghi nhận theo

mục đích kế toán
Trừ (-) Thu nhập không tính theo luật thuế
nhưng không được ghi nhận cho mục đích
kế toán
= Lợi
nhuận
chịu thuế
TNDN
Xử lý thuế TNDN khi tính toán và điều chỉnh để lập Báo cáo
tài chính hợp nhất.
Đối với các doanh nghiệp, Tập đoàn liên quan đến chi phí thuế
TNDN thường có hai loại, đó là chi phí thuế TNDN hiện hành và
chi phí thuế TNDN hoãn lại. Do cách xử lý đối với chi phí thuế
TNDN hiện hành đơn giản, nên bài viết này chỉ đi vào phân tích
cách xử lý chi phí thuế trách nhiệm hoãn lại.
Khi lập Báo cáo tài chính hợp nhất (BCTC HN) do phải điều chỉnh
các khoản giao dịch giữa Công ty ẹ với các công ty con trong Tập
đoàn và ngược lại, nên sẽ phát sinh các khoản chênh lệch tạm
thời. Vậy các khoản chênh lệch tạm thời này phát sinh khi nào?
Và cách xử lý khi lập BCTC HN ra sao, xin đi vào xem xét các
tình huống cụ thể sau:
Thứ nhất, loại trừ ảnh hưởng của giao dịch bán hàng trong
nội bộ tập đoàn:
Nguyên tắc loại trừ: khi lập BCTC HN, doanh thu và giá vốn của
hàng tiêu thụ trong nội bộ tập đoàn phải được loại trừ toàn bộ.
Các khoản lãi, lỗ chưa thực hiện từ các giao dịch bán hàng đang
phản ánh trong giá trị hàng tồn kho (HTK) cũng phải loại trừ hòan
toàn (lãi hoặc lỗ chưa thực hiện trong giá trị HTK cuối kỳ phải
được loại trừ khỏi giá trị HTK cuối kỳ, đồng thời, lãi hoặc lỗ chưa
thực hiện trong giá trị HTK đầu kỳ cũng phải được loại trừ khỏi

giá vốn hàng bán trong kỳ. Trừ trường hợp khi chi phí tạo nên
khoản lỗ đó là không thể thu hồi thì các khoản lỗ chưa thực hiện
phát sinh từ các giao dịch bán hàng nội bộ sẽ không bị loại trừ).
- Ta biết rằng, bút toán loại trừ khoản lãi chưa thực hiện phát sinh
từ giao dịch bán HTK trong nội bộ là:
Nợ Doanh thu bán hàng và cung cấp dịch vụ- theo doanh
thu bán hàng nội bộ
Có Giá vốn hàng bán – Theo trị giá vốn hàng mua
Có Hàng tồn khi- Phần lãi chưa thực hiện trong giá trị
HTK cuối kỳ.
Khi loại trừ khoản lãi chưa thực hiện sẽ làm cho Cơ sở tính thuế
> Giá trị ghi sổ của hàng tồn kho à phát sinh khoản chênh lệch
tạm thời được khấu trừ à Tài sản thuế thu nhập hoãn lại. Do đó,
kế toán phản ánh tài sản thuế thu nhập hoãn lại trong Bảng cân
đối kế toán hợp nhất và ghi giảm chi phí thuế TNDN hoãn lại
trong Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh hợp nhất.
Nợ tài sản thuế thu nhập hoãn lại
Có chi phí thuế TNDN hoãn lại
+ Trường hợp lỗ mà giá trị thuần có thể thực hiện được của HTK
cuối kỳ lớn hơn giá gốc của HTK (giá trịn bên bán) thì bút toán
loại trừ khoản lỗ chưa thực hiện phát sinh từ giao dịch bán HTK
trong nội bộ là:
Nợ doanh thu bán hàng và cung cấp dịch vụ- theo doanh
thu bán hàng nội bộ
Nợ hàng tồn kho- Phần lỗ chưa thực hiện trong giá trị
hàng tồn kho cuối kỳ
Có giá vốn hàng bán- theo trị giá vốn hàng mua.
Khi loại trừ khoản lỗ chưa thực hiện sẽ làm cho Cơ sở tính thuế <
Giá trị ghi sổ của HTK à Phát sinh khoản chênh lệch tạm thời chịu
thuế à Thuế thu nhập hoãn lại phải trả và làm tăng chi phí thuế

TNDN hoãn lại của cả tập đoàn. Do đó, kế toán phản ánh thuế
thu nhập hoãn lại phải trả trong Bảng cân đối kế toán hợp nhất và
ghi tăng chi phí thuế TNDN hoãn lại trong Báo cáo kết quả hoạt
động kinh doanh hợp nhất.
Nợ chi phí thuế TNDN hoãn lại
Có thuế thu nhập hoãn lại phải trả
- Loại trừ Giá vốn hàng bán và Lợi nhuận chưa phân phối đầu kỳ
do ảnh hưởng của lợi nhuận chưa thực hiện trong giá trị HTK đầu
kỳ khi bán hàng ở kỳ sau:
+ Ta biết rằng bút toán năm trước đã loại trừ lãi chưa thực hiện
trong giá trị HTK đầu kỳ này:
Nợ lợi nhuận sau thuế chưa phân phối- Lãi chưa thực
hiện trong HTK đầu kỳ
Có giá vốn hàng bán – Lãi chưa thực hiện trong giá trị
HTK đầu kỳ à phải thực hiện bút toán điều chỉnh tài sản thuế thu
nhập hoãn lại hoàn nhập trong kỳ
Nợ tài sản thuế thu nhập hoãn lại
Có lợi nhuận sau thuế chưa phân phối
+ Ngược lại, bút toán năm trước đã loại trừ lỗ chưa thực hiện
trong giá trị HTK đầu kỳ này:
Nợ giá vốn hàng bán – Lỗ chưa thực hiện trong giá trị
HTK đầu kỳ
Có lợi nhuận sau thuế chưa phân phối- Lỗ chưa thực hiện
trong giá trị HTK đầu kỳ
à phải thực hiện bút toán điều chỉnh thuế thu nhập hoãn lại phải
trả được hoàn nhập trong kỳ:
Nợ lợi nhuận sau thuế chưa phân phối
Có chi phí thuế TNDN hoãn lại
Thứ hai, loại trừ ảnh hưởng của giao dịch bán TSCĐ trong
nội bộ:

Nguyên tắc điều chỉnh: các khoản thu nhập khác, chi phí khác, và
lãi hoặc lỗ chưa thực hiện phát sinh từ các giao dịch bán TSCĐ
trong nội bộ tập đoàn phải được loại trừ hoàn toàn.
- Ta biết rằng bút toán giao dịch bán TSCĐ trong nội bộ tập đoàn
có Giá bán < Nguyên giá TSCĐ:
Nợ thu nhập khác- Giá bán TSCĐ trong nội bộ
Nợ Nguyên giá TSCĐ – Phần hao mòn lũy kế đến ngày
bán
Có Khấu hao lũy kế TSCĐ – số hao mòn lũy kế đến ngay
fbán
Có chi phí khác- Giá trị còn lại của TSCĐ đến ngày bán
Khi loại trừ phần lãi chưa được thựchiện trong giao dịch bán
TSCĐ trong nội bộ tập đoàn sẽ làm cơ sở tính thuế > Giá trị ghi
số TSCĐ trên BCTC HN à chênh lệch tạm thời được khấu trừ à
tài sản thuế thu nhập doanh nghiệp hoãn lại à kế toán phải phản
ánh tài sản thuế thu nhập hoãn lại tương ứng với số lãi chưa thực
hiện bị loại trừ khỏi giá trị TSCĐ (do trong giao dịch bán TSCĐ
trong bội bộ tập đoàn nếu lãi thì chi phí khấu hao TSCĐ trên
BCTC riêng sẽ > chi phí khấu hao TSCĐ của cả tập đoàn). Trong
báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh khoản mục chi phí thuế
thu nhập hoãn lại phải được ghi giảm số tiền tương ứng với tài
sản thuế thu nhập hoãn lại phát sinh từ việc loại trừ lãi chưa thực
hiện của tập đoàn.
Nợ tài sản thuế thu nhập hoãn lại
Có Chi phí thuế TNDN hoãn lại
Các kỳ kế toán sau, thực hiện điều chỉnh ảnh hưởng của thuế
phát sinh từ việc loại trừ lãi chưa thực hiện trong giao dịch bán
TSCĐ kỳ trước. Tài sản thuế thu nhập hoãn lại phát sinh từ giao
dịch bán TSCĐ giữa các đơn vị trong nội bộ tập đoàn sẽ được
hoàn nhập dần hàng kỳ khi kế toán điều chỉnh giảm chi phí khấu

hao của Tập đoàn.
Nợ tài sản thuế thu nhập hoãn lại
Có lợi nhuận sau thuế chưa phân phối
+ Ngược lại bút toán giao dịch bán TSCĐ trong nội bộ tập đoàn
có Giá bán> Nguyên giá TSCĐ:
Nợ thu nhập khác- giá bán TSCĐ trong nội bộ
Có khấu hao lũy kế TSCĐ- số hao mòn lũy kế đến ngày
bán
Có chi phí khác – giá trị còn lại của TSCĐ đến ngày bán
Có nguyên giá TSCĐ- chênh lệch (giá bán – NG)
Khi loại trừ phần lỗ chưa thực hiện trong giao dịch bán TSCĐ
trong nội bộ tập đoàn sẽ làm cơ sở tính thuế < giá trị ghi sổ của
TSCĐ trên BCTC HN à chênh lệch tạm thời chịu thuế à thuế thu
nhập hoãn lại phải trả à kế toán phản ánh thuế thu nhập hoãn lại
phải trả tương ứng với số lỗ chưa thực hiện nằm trong giá trị
TSCĐ. Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh phải phản ánh
được số tăng chi phí thuế thu nhập doanh nghiệp hoãn lại tương
ứng với việc tăng lợi nhuận của tập đoàn
Nợ chi phí thuế TNDN hoãn lại
Có thuế thu nhập hoãn lại phải trả
Các kỳ kế toán sau, điều chỉnh ảnh hưởng của thuế phát sinh từ
việc loại trừ lỗ chưa thực hiện trong giao dịch bán TSCĐ kỳ
trước. Thuế thu nhập hoãn lại phát sinh từ giao dịch bán TSCĐ
giữa các đơn vị trong nội bộ tập đoàn sẽ được hoàn nhập dần
hàng kỳ khi kế toán điều chỉnh tăng chi phí khấu hao của tập
đoàn:
Nợ tài sản thuế thu nhập hoãn lại
Có chi phí thuế TNDN hoãn lại
- Điều chỉnh ảnh hưởng của thuế TNDN do ảnh hưởng của việc
điều chỉnh chi phí khấu hao khi TSCĐ vẫn đang sử dụng”

+ Ta biết rằng bút toán điều chỉnh chi phí khấu hao và hao mòn
lũy kế ảnh hưởng đến lãi chưa thực hiện trong giao dịch bán
TSCĐ trong nội bộ là:
Nợ Khấu hao lũy kế TSCĐ- số điều chỉnh lũy kế đến cuối
kỳ
Có chi phí bộ phận liên quan (Chi phí bảo hiểm, chi phí
QLDN, GVHB, HTK) - số P/S
Có lợi nhuận sau thuế chưa phân phối – số lũy kế đến
đầu kỳ
Việc điều chỉnh giảm chi phí khấu hao và hao mòn lũy kế ảnh
hưởng đến bút toán điều chỉnh thuế TNDN:
Nợ lợi nhuận sau thuế chưa phân phối- ảnh hưởng của
thuế TNDN từ việc loại trừ chi phí khấu hao lũy kế đến đầu kỳ
Nợ chi phí thuế TNDN hoãn lại – ảnh hưởng của thuế thu
nhập từ việc loảitừ chi phi khấu hao trong kỳ
Có tài sản thuế thu nhập hoãn lại – ảnh hưởng của thuế
thu nhập lũy kế đến cuối kỳ
+ Ngược lại, bút toán điều chỉnh chi phí khấu hao và hao mòn lũy
kế ảnh hưởng đến lỗ chưa thực hiện trong giá trị còn lại của
TSCĐ.
Nợ chi phí bộ phận liên quan (Chi phí bảo hiểm, chi phí
QLDN, GVHB, HTK) - số Phát sinh
Nợ lợi nhuận sau thuế chưa phân phối- số điều chỉnh lũy
kế đến đầu kỳ
Có khấu hao lũy kế TSCĐ – số điều chỉnh lũy kế đến cuối
kỳ
Việc điều chỉnh giảm chi phí khấu hao và hao mòn lũy kế ảnh
hưởng đến bút toán điều chỉnh thuế TNDN:
Nợ thuế thu nhập hoãn lại phải trả- ảnh hưởng của thuế
thu nhập lũy kế đến cuối kỳ

Có lợi nhuận sau thuế chưa phân phối- ảnh hưởng của
thuế thu nhập từ việc loại trừ chi phí khấu hao lũy kế đến đầu kỳ
Có chi phí thuế TNDN hoãn lại – ảnh hưởng của thuế thu
nhập từ việc loại trừ chi phí khấu hao trong kỳ
+ Khi TSCĐ còn đang sử dụng nhưng đã khấu hao hết theo
Nguyên giá thì toàn bộ lãi chưa thực hiện phát sinh từ giao dịch
bán TSCĐ trong nội bộ tập đoàn đã chuyển thành lãi thực của tập
đoàn thông qua việc giảm trừ chi phí khấu hao hàng kỳ, do đó từ
thời điểm này không phát sinh thuế thu nhập hoãn lại
Thứ ba, điều chỉnh và loại trừ ảnh hưởng của giao dịch
chuyển Hàng tồn kho thành TSCĐ trong nội bộ tập đoàn

Nguyên tắc điều chỉnh: nếu một đơn vị trong tập đoàn bán hàng
hóa, thành phẩm cho đơn vị khác trong tập đoàn sử dụng làm
TSCĐ thì toàn bộ doanh thu bán hàng hóa, giá vốn hàng bán và
lợi nhuận chưa thực hiện trong Nguyên giá TSCĐ phải được loại
trừ hoàn toàn.
- Ta biết rằng bút toán loại trừ doanh thu, giá vốn hàng bán và lợi
nhuận chưa thực hiện phát sinh trong giao dịch nội bộ mà có lãi,
thì kế toán điều chỉnh
Nợ doanh thu bán hàng và cung cấp dịch vụ - doanh thu
bán hàng nội bộ
Có giá vốn hàng bán – giá vốn hàng tiêu thụ nội bộ
Có nguyên giá TSCĐ – phần lãi chưa thực hiện trong
TSCĐ
Việc loại trừ lãi chưa thực hiện trong giá trị TSCĐ cuối lỳ làm cho
cơ sở tính thuế > giá trị ghi sổ (do khi bán hàng trong nội bộ tập
đoàn có lãi thì khấu hao được ghi nhận trên BCTC riêng > khấu
hao xét trên phương diện cả tập đoàn) à chênh lệch tạm thời
được khấu trừ à tài sản thuế thu nhập hoãn lại

Nợ tài sản thuế thu nhập hoãn lại
Có chi phí thuế TNDN hoãn lại
Các kỳ kế toán sau, điều chỉnh ảnh hưởng của thuế phát sinh từ
việc loại trừ lãi chưa thực hiện trong giao dịch bán TSCĐ kỳ
trước:
Nợ tài sản thuế thu nhập hoãn lại
Có lợi nhuận sau thuế chưa phân phối
- Điều chỉnh ảnh hưởng của thuế TNDN do điều chỉnh chi phí
khấu hao TSCĐ khi TSCĐ vẫn đang sử dụng và đang còn khấu
hao:
Nợ lợi nhuận sau thuế chưa phân phối – ảnh hưởng của
thuế thu nhập từ việc loại trừ chi phí khấu hao lũy kế đến đầu kỳ
Nợ chi phí thuế TNDN hoãn lại – ảnh hưởng của thuế thu
nhập từ việc lại trừ chi phí khấu hao phát sinh trong kỳ
Có tài sản thuế thu nhập hoãn lại- ảnh hưởng của thuế
thu nhập lũy kế đến cuối kỳ
Ngoài ra còn phát sinh các khoản chênh lệch khi chuyển đổi
BCTC của cơ sở nước ngoài hoạt động độc lập, các khoản đầu
tư vào công ty liên kết, liên doanh…Đối với các khoản chênh lệch
tạm thời này tính toán ảnh hưởng đến thuế TNDN hoãn lại cũng
như cách xử lý vẫn được thực hiện theo nguyên tắc cơ bản đã
nêu.